Bukilila Ukwenda pa ‘Izila iya Buzelu’

1-2. Nkimba chakusala buli ichakulondiwa cho Abayuda bo bakikalagha ku Babeloni bakalondiwanga ukusala? (Ezra 1.2-4)

UMWENE akalamula ukuti Abayuda bo bakaba bazya ku Babeloni kwa myaka 70, banganyokela kukwabo ku Izilayeli. (Belenga Ezra 1.2-4.) We Yehova weka yo akaba wakwenelela ukukwanilisya ivi. Choni cho tukunena bunubu? Ichifukwa chakuti aba Babeloni batakabasatulagha abazya babo. (Yesa. 14.4, 17) Pakabalilo kala u Babeloni akaba ukuti amongoliwa, po umwene umupya weyo akababuzya Abayuda ukuti banyokele kuchisu chabo. Ivi vikapangisya ukuti Umuyuda aliwesi nkani-nkani bo bakaba mitu ya mbumba, babe nu budindo ubwakusala ukuti banyokele pamo babukilile ukwikala ku Babeloni. Chitakaba chipepe ukuti basale ichakubomba pankani iyi. Chifukwa buli?

² Abinji chikaba chipala ukuti banyokele, ichifukwa chakuti bakaba ukuti bagosipite abakuti batangenda ubulendo ubutali. Abayuda bamo bo bakaba ukuti bapapiwa ku Babeloni kula-kula bakaba ukuti batikayepo kuchisu ichamwabo. Bo bakapapiwa ku Babeloni, bakennyanga ukuti akaya aka Izilayeli kakaba kaya aka basekulu babo. Abayuda bamo bakaba bakabi ku Babeloni, cho chifukwa chikaba chipala kukwabo ukuti baleke inyumba zyabo izyakuboneka akiza pamo amabizinesi ghabo nu kuya pakwikala kuchisu ichachilendo.

3. Ka u Yehova akabasaya buli-buli Abayuda bo kakanyokela ku Izilayeli?

³ Abayuda abasubaliwa bakamanya ukuti ukunyokela ku Izilayeli, kukaba kwakulondiwa nkani ukuchila ichintu chilichosi. Ulusayo lo nge bakaba nalo, ko kumwiputa u Chala. Napo mu Babeloni mukaba amatempeli aghakupululila 50, loli mutakaba itempeli nalimo-limo ilya Yehova. Mutakabamo ni chighemo na chimo-chimo cho nge Abaizilayeli bakapelekaghapo isembe ukuyana ni Ndaghilo izya Mozesi. Sona mutakaba uwa sembe aliwesi yo nge akapelekagha isembe zyabo. Mu Babeloni mukaba sona abantu abinji bo bakiputagha aba chala ababumyasi ukuchila bo bakiputagha u Yehova mu bwanaloli pamo ukukonka indaghilo zyache. Abayuda amasawuzani aminji bo bakamwiputagha u Yehova bakalondagha ukuti banyokele kukwabo ukuti baye banyosezyepo ukwiputa ukwa bwanaloli.

4. Nkimba butuli buli bo u Yehova akabalayizya abayuda bo bakanyokelagha ku Izilayeli?

⁴ Ubulendo ubwakufuma ku Babeloni ukuya ku Izilayeli bukaba bulendo ubwakutamya sona bukaba bwakwenda imyezi 4. U Yehova akalayizya ukuti akwiza ukwefyapo chilichosi cho chingapangisya ukuti Abaizilayeli bapotwe ukunyokela kukwabo. U Yesaya akasimba ukuti: ‘Yannya izila iya Yehova! Panga umusebo ughukulu uwa Chala witu uwakugholoka mulungala-ngala. . . . Amakombe ghosi mughakwezye mumwanya sona utumaghamba na malo aghavikwezya mughisye ukuti ghabe fulati.’ (Yesa. 40.3, 4) Mwinong’onele ukuti mukwennya umusebo ughukulu gho ghukwenda mulungala-ngala mumalo aghafulati gho ghali pakasi pa maghamba. Umusebo ughu ghungaba wakuhobosya pakwendamo! Chingaba chipepe pakwenda mumusebo ughukulu uwakugholoka ukuchila ukukwela mumaghamba nu kwika pamo ukwenda mu makombe. Ivi vingapangisya ukuti mwende mwalubilo.

5. Nkimba umusebo ughukulu uwa chifwanikizyo gho ghukafumagha ku Babeloni nu kubuka ku Izilayeli izina lyache lyakuti choni?

⁵ Amasiku ghano, imisebo iyinji iyikulu yikumanyikwa ni zina pamo inambala. Umusebo uwachifwanikizyo gho u Yesaya akasimba ghope ghukaba ni zina. Tukubelenga ukuti: ‘Kula-kula kukwiza ukuba umusebo ughukulu, naloli, izila yo yikwitiziwa ukuti Izila iya Buzelu. Aliwesi yo te muzelu atakwiza pakwendamo.’ (Yesa. 35.8) Nkimba ilayizyo ili pakabalilo kala likang’anamulagha ichoni ku Baizilayeli? Sona nkimba amasiku ghano likung’anamula ichoni kwa uswe?

‘IZILA IYA BUZELU’ MUKABALILO AKAKALE SONA AMASIKU GHANO

6. Choni cho umusebo ghukitiziwanga ukuti ghuzelu?

⁶ Umusebo ughukulu ughu izina lyache lyakuti ‘Izila iya Buzelu.’ Izina ili lyiza sana! Choni cho umusebo ughu ghukitiziwa ukuti ghuzelu? Mutakaba amalo aghakwendamo ‘aliwesi yo te muzelu.’ Umuyuda aliwesi yo akayiwa ukuti akubomba ubwamalaya, ukwiputa ivifwani pamo bo bakabombagha imbibi izyinji izikulu, atakalondiwanga Muizilayeli. Abaizilayeli bo bakanyokela bakenelagha ukuba ‘bantu abazelu’ kwa Chala wabo. (Kumbu. 7.6) Ichi chitakang’anamulagha ukuti abantu bo bakafuma ku Babeloni batakulondiwa ukusinta ukuti bamuhobosye u Yehova.

7. Nkimba kusinta buli ko Abayuda bakalondiwanga? Nena ichifwanikizyo.

⁷ Ngati mo twenezya kale kubwandilo, Abayuda abinji bakapapiliwa ku Babeloni. Ivi vikapangisya ukuti babelele na kikalile na kinong’onele aka bantu aba ku Babeloni. Pakati pendapo imyaka 69 ukufuma po Abayuda ababwandilo bakafumilako ku Babeloni, u Ezila akamanya ukuti Abayuda bamo bakasenda abakolo bo bakiputagha ivifwani. (Kuso. 34.15, 16; Ezra 9.1, 2) Akabalilo kakati kendapo, u Nehemiya akaswigha akati amanya ukuti abana bamo bo bakapapiwa ku Izilayeli batakachimanya ichinenelo icha Bayuda. (Kumbu. 6.6, 7; Nehe. 13.23, 24) Ka abana bala nge bakamanyila buli-buli ukumughana nu kumwiputa u Yehova po batakachimanyagha ichinenelo icha Chihebeli, cho chikaba chinenelo cheka cho amazyu agha Chala ghakasimbiwamo? (Ezra 10.3, 44) Abayuda aba bakalondiwanga ukuti basinte sana, loli chikaba chipepe ukusinta chifukwa bakaba ukuti pakabalilo aka bakwikala Muizilayeli, mo ukwiputa ukwa bwanaloli kukaba ukuti kwanda ukunyokelamo panandi-panandi.—Nehe. 8.8, 9.

8. Choni cho ivintu vyo vikabombiwa kale sana vyakulondiwa kwa uswe amasiku ghano? (Ennya ichituzi ichapachifwambo.)

⁸ Bamo banginong’ona ukuti ‘ivi vyakuhobosya sana, loli ka vyo bakabomba Abayuda aba kwisinda vili ni ching’anamulo chilichosi kwa uswe amasiku ghano?’ Inga vili nacho, chifukwa vyo tukubomba pakabalilo aka tungaviyanisya nu kwenda mu ‘Izila iya Buzelu.’ Napo tungaba swe bakupakaziwa pamo swe “bang’ozi izinji,” tukulondiwa ukuti tubukilile ukwenda mu ‘Izila iya Buzelu.’ Ivi inti vitwavwe ukuti tubukilile ukumwiputa u Yehova pakabalilo aka na muntazi po Ubumwene bwache bukwiza pakusinta ivintu pachisu ichapasi.b (Yoha. 10.16) Ukwandila mu 1919 C.E., abanavuli, abakolo na bana amamiliyoni aminji, bakafumamo mu Babeloni Umukulu yo likulu ilya chipanga ichabumyasi nu kwanda ukwenda pamusebo uwachifwanikizyo. Numwe bulo muli pakasi pa bantu aba. Abantu bakanda ukwenda pamasebo ughu imyaka 100 yo yendapo, loli bamo bakanda kale ukuyannya umusebo ughu ku myaka iyakwisinda nkani.

UKUYANNYA UMUSEBO

9. Ka pa Yesaya 57.14, pakunena ukuti ‘Izila iya Buzelu’ bakayiyannya buli-buli?

⁹ Pakabalilo ko Abayuda bakafumagha ku Babeloni, u Yehova akenelezya ukuti afumyamo ivintu vyosi ivyakuvulungannya. (Belenga Yesaya 57.14.) Nkimba vili buli-buli pakabalilo kano mu ‘Izila iya Buzelu’? Imyaka iyinji kwisinda bo umwaka uwa 1919 ghutafikite, u Yehova akabombezya abanavuli bo bakamuchindikagha pakuyannya izila yo yikabavwa abantu abanji ukuti bafumemo mu Babeloni Umukulu. (Yanisya nu Yesaya 40.3.) Bakabomba imbombo iyakuyannya umusebo uwa buzimu ukuti wavwe abantu bo bakaba ni nyinong’ono inyiza ukuti bafumemo mu Babeloni Umukulu nu kwingila mupaladayiso uwabuzimu nu kwanda ukwiputa u Yehova poka na bantu bache. Nkimba ‘imbombo iyakuyannya umusebo’ yikongelezyapo ichoni? Za twennye imbombo zimo izyakuyannya zyo zibombiwe kale.

10-11. Ka ukupulinta nu kusanuzya Ibayibolo kukavwa buli-buli ukuti ubwanaloli ubwa mu Bayibolo busate? (Ennya sona ichituzi.)

¹⁰ Ukupulinta. Ukufuma kwisinda ukufika mu mwaka uwa 1450, Ibayibolo bakakopelegha panyobe. Imbombo iyakukopela iyi yikasendagha akabalilo akatali. Ivi vikapangisya ukuti Amabayibolo ghabe ghakusoba sona ghakudula. Bakati banda ukubombezya amashini aghakupulintila, chikaba chipepe ukufumya Amabayibolo aminji nu kubagabila abantu.

¹¹ Ukusanuzya. Imyaka iyinji kwisinda uku, Ibayibolo likayiwanga muchinenelo icha Chilatini chene, cho abantu abakumanyila bene bobo bakivwisyanga. Loli amashini aghakupulintila ghakati ghabala, abantu bo bakamuchindikagha u Chala bakabikapo umoyo pakusanuzya Amabayibolo mu vinenelo vyo vikaneniwanga na bantu abinji. Pakabalilo aka abantu bo bakabelengagha Ibayibolo, bakanda ukuyanisya vyo abalongozi aba vipanga bakamanyisyanga na vyo Ibayibolo likumanyisya.

12-13. Nena ichifwanikizyo cho chikulangizya mo umumanyili uwa Bayibolo yumo muma 1835 akanda pakususya ivimanyisyo vyo ivipanga ivyabumyasi vikamanyisyanga.

¹² Amabuku aghakwavwa pakumanyila Ibayibolo. Abamanyili aba Bayibolo bakamanyilagha umwakupwelelela ivintu vyo bakabelengagha mu Mazyu agha Chala. Loli abalongozi aba vipanga bakakalala bakati bamanya ukuti abamanyili aba Bayibolo banda pakubabuzyako abantu abanji vyo bamanyila. Ukufuma muma 1835, abanavuli abasubaliwa bakanda ukusimba amatilakiti gho ghakasusyanga ivimanyisyo ivyabumyasi vyo amachalichi ghakamanyisyanga.

¹³ Cha muma 1835 umuntu uwakumoghopa u Chala izina lyache u Henry Grew akasimba itilakiti lyo likalongosolagha cho chikubombiwa nanti umuntu afwa. Mutilakiti ili akalongosola ukufuma mu Masimbo ukuti umuntu angaba nu moyo gho ghutangafwa nanti u Chala weyo amupa, te ko kuti akapapiwa nu moyo gho ghutakufwa ngati mo amachalichi aminji ghakamanyisizyanga. Mu 1837 umubombi yumo izina lyache George Storrs akalyagha itilakiti ili po akaba mu sitima. Akati abelenga, akikutisiwa ukuti abwagha ubwanaloli. Akasala ukuti ande pakubabuzyako abantu abanji vyo amanyila. Mu 1842 akanena inkani izyakupambana-pambana pa mutu uwakuti “Ukulondelezya—Ka Abantu Ababibi Bakwiza Pakwikala kwa Bwila na Bwila?” Umuntu yumo yo akamanyila ukufuma ku vyo u George Storrs akasimba, akaba mulumendo izina lyache u Charles Taze Russell.

14. Nkimba Umukamu u Russell na bamwabo bakapindula buli-buli ni mbombo iyakuyannya umusebo uwa buzimu yo yikabombiwa kwisinda? (Ennya sona ichituzi.)

¹⁴ Nkimba Umukamu u Russell na bamwabo bakapindula buli-buli ni mbombo iyakuyannya umusebo uwa buzimu yo yikabombiwa kwisinda? Pakabalilo ko bakamanyilagha, bakabombezyanga amabuku aghakupambana-pambana ngati madikishonale na ma Bayibolo aghakupambana-pambana, gho ghakasimbiwa kwisinda bo bachili pakwanda imbombo yabo. Sona Bakapindula ni vintu ivyakulongosola Ibayibolo vyo abanavuli bamo bakasimba ngati u Henry Grew, u George Storrs na banji. Umukamu u Russell na bamwabo bakabukilila ukuyannya umusebo uwa buzimu pakufunya amabuku na matilakiti aminji gho ghakalongosolagha vyo Ibayibolo likunena.

15. Nkimba vintu buli ivyakulondiwa vyo vikabombiwa mu 1919?

¹⁵ Mu 1919, u Babeloni Umukulu akaleka ukubalamulila abantu aba Chala. “Wambombo umusubiliwa nu wamahala” akanda ukubomba imbombo iyakwavwa abantu bo basubaliwa ukuti bande pakwenda pa ‘Izila iya Buzelu.’ (Mata. 24.45-47) Imbombo iyakuyannya umusebo yo abantu bamo bakabomba kwisinda, yavwa abantu abinji bo banda pakwenda mumusebo ughukulu ukumamnyila ivyinji ivyakukwafannya nu Yehova ni vintu vyo akulonda ukuti ize abombe. (Mbupi. 4.18) Yapangisya sona ukuti abantu abinji basinte ubumi bwabo ukuti bukolelane navyo u Yehova akulonda. U Yehova atakulindilila ukuti abantu bache inti basinte ivintu vyosi pakabalilio koka. Mumalo mwache akubavwa abantu bache ukusinta panandi-panandi. (Ennya ibokosi ilyakuti “U Yehova Akubavwa Abantu Bache Ukusinta Panandi-panandi.”) Tukwiza ukuba bakuhoboka sana pakabalilo ko swebosi tukwiza ukumuhobosya u Chala pa chilichosi cho tukubomba!—Kolo. 1.10.

‘IZILA IYA BUZELU’ YICHILI YAKWIGHUKA

16. Ukwanda mu 1919, choni cho chabombiwa pa mbombo iyakuyannya ‘Izila iya Buzelu’? (Yesaya 48.17; 60.17)

¹⁶ Umusebo ghulighosi ghukulondiwa ukughuyannya kabili-kabili ukuti ghubukilile ukuba akiza. Ukwanda mu 1919, imbombo iyakuyannya umusebo uwa ‘Izila iya Buzelu’ yabukilila ukubombiwa umwakuti yavwe abantu abinji ukuti bafumemo mu Babeloni Umukulu. Wambombo umusubaliwa nu wamahala umupya yo akasaliwa, akanda pakubomba sona imbombo yache. Mu 1921, akafumya ibuku ilyakwavwa pakumanyila Ibayibolo lyo likavwanga abantu bo banda bulo pakumanyila ubwanaloli ubwa mu Bayibolo. Ibuku ilya Chichewa ilyakuti, Zeze wa Mulungu, likapulintiwa amabuku aghakupululila 6,000,000 muvinenelo 36, sona abantu abinji bakamanyila ubwanaloli ukufuma mwibuku ili. Mwalunulu kwafuma ibuku ilyakumanyisizya abantu Ibayibolo ilyakuti Mungahoboka nu Bumi kwa Bwila na Bwila! Mu masiku aghabumalilo agha, u Yehova akubombezya igulu lyache pakupeleka ichakulya ichabuzimu pakabalilo kache ukuti chitwavwe ukubukilila ukwenda pa ‘Izila iya Buzelu.’— Belenga Yesaya 48.17; 60.17.

17-18. Nkimba ‘Izila iya Buzelu’ yikutusendela kwiyi?

¹⁷ Tunganena ukuti pakabalilo kosi nanti umuntu itikizya ukumanyila Ibayibolo, akuba nu lusako ulwakwenda pa ‘Izila iya Buzelu.’ Abantu bamo bakwenda kwa kabalilo kanandi bulo nu kughuleka umusebo ughukulu. Bamo bakubukilila ukwenda pa zila iyi mupaka baye bafike pabumalilo ubwa bulendo. Nkimba ubulendo bwabo bwaya pakumalila kwiyi?

¹⁸ Bo basaliwe ukuti baye bikale kumwanya, ‘Izila iya Buzelu ‘ yikubalongozezya ku ‘paladayiso uwa Chala’ kumwanya. (Ubuvu. 2.7) Abantu bo bali nu lusubilo ulwakwikala pachisu ichapasi, umusebo ughukulu ughu ghukubalongozezya kubumalilo uwa myaka 1,000 mu bulaghili ubwa Kilisitu, mo aliwesi akwiza ukuba wakufikapo. Nanti amasiku ghano mukwenda mumusebo ughukulu ughu, mutakinong’onelaghe ivyakukwafannya ni vintu vyo mukavileka kwisinda umwakuti mubukilile ukwenda pamusebo ughu. Mutakaleke ukwenda pamusebo ughu mupaka mumalizye ubulendo bwinyu ubwakuya muchisu ichipya! Tukubalondela “ubulendo ubwiza.”