‘Ndimi iya Ya’ Yibukilile Ukwaka

1. Ka Ibayibolo likululongosola buli-buli ulughano ulwabwanaloli?

‘UKWAKA ukwa lughano kuli ngati ukwaka ukwa moto, ndimi iya Ya. Amizi aminji ghatangamazya ulughano, na malusoko ghatangalubukizya ulughano.’b (Lwimbo. 8.6, 7) Amazyu agha ghalongosola akiza sana ulughano ulwabwanaloli! Amazyu agha ghakughomya sana ku bantu bo bali mu sendwa. Ghakulangizya ukuti bangaba nu lughano ulwabwanaloli.

2. Nkimba bo bali musendwa bangabomba buli-buli ukuti ulughano lwabo lutakamale?

² Pakulondiwa ukubikapo umoyo ukuti abantu bo basendanite babukilile ukughanana. Umwakufwanikizya, ukuti umoto ghubukilile ukwaka pakulondiwa ukuti umuntu yumo abakukilile ukongelezya inkwi. Nanti pate nayumo yo angabomba bunubu, umoto ghungazima. Umwakuyana bulo, ulughano pakasi pa mulume nu muchi lungabukilila ukughoma nanti bakughomya ubumanyani bwabo. Akabalilo kamo, bo bali mu sendwa bangiyivwa ukuti ulughano lwabo lwanda ukumala. Ivi vingabombiwa nkani-nkani nanti bali ni ntamyo iyakukwafannya ni ndamala, bakutamiwa ichifukwa cha mbina pamo intamyo iyakupwelelela abana. Nanti muli mu sendwa, ka mungabomba buli-buli ukuti ‘ndimi iya Ya’ yikubukilile ukwaka mu sendwa yinyu? Munkani iyi inti tunenezannye izila zitatu zyo zingabavwa ukughomya ubumanyani bwinyu nu kuhoboka mu sendwa.c

MUBUKILILE UKUGHOMYA UBUMANYANI BWINYU NU YEHOVA

3. Ka ukuba pa bumanyani ubwiza nu Yehova kungavwa buli-buli isendwa ukuti ulughano lwabo lubukilile? (Undumbilili 4.12) (Ennya sona ichituzi.)

³ Ukuti ‘ndimi iya Ya’ yibukilile ukwaka, umulume nu muchi bosi babaghiye ukubukilila ukubombapo zimo ukuti baghomye ubumanyani bwabo nu Yehova. Ka ukughomya ubumanyani bwabo nu Yehova kungavwa buli-buli isendwa yabo? Nanti abantu bo bali pa sendwa bakwenya ukuti ubumanyani bwabo nu Baba wabo uwa kumwanya bwakulondiwa, bakuba bakwisengannya akabalilo kosi ukubombezya ubulongozi bo abapa. Ubulongozi ubu bungabavwa ukuti bachepesye pamo ukumazya intamyo zyo zingapangisya ukuti ulughano lwabo luchepe. (Belenga Undumbilili 4.12.) Abantu bosi bo bali pa bumanyani ubwakughoma nu Yehova bope bakulondiwa ukubomba chilichosi cho bangakwanisya ukuti bamuyezye nu kuba ni nkalo zyo u Yehova ali nazyo ngati ichisa, ubufisalyoyo nu kughobokela. (Efe. 4.32–5.1) Isendwa yo yikulangizanya inkalo ngati izi, chikuba chipepe ukuti ulughano lwabo lubukilile ukukula. Umuyemba yumo izina lyache u Lena yo ikala mu sendwa kwa myaka iyakupululila 25, akanena ukuti “chikuba chipepe ukumughana nu kumuchindika umuntu yo wabuzimu.”

4. Choni cho u Yehova akasala u Jozefu nu Maliya ukuti bize babe bapapi aba Mesiya?

⁴ Ennya ichifwanikizyo icha mu Bayibolo ichi. Pakabaliko ko u Yehova akasalagha imbumba yo yikwiza ukuba bapapi ba Mesiya, pa bizukulu bosi aba Devedi, akasalapo u Jozefu nu Maliya. Chifukwa buli? Ichifukwa chakuti bosi babibili bakaba pa bumanyani nu Yehova, sona u Yehova akamanya ukuti akwiza ukuba pabwandilo mumbumba yabo. Mwe muli mu sendwa, nkimba mungamanyilako ichoni ukufuma kwa Jezefu nu Maliya?

5. Nkimba abalume bakumanyilako ichoni ukufuma kwa Jozefu?

⁵ U Jozefu akabombezyanga ubulongozi ubwakufuma kwa Yehova, ivi vikapangisya ukuti abe umulume umwiza. Amabulendo ghatatu akapokela ubulongozi ukufuma kwa Chala ubwakukwafannya ni mbumba yache. Akabalilo kosi akivwilagha umwalubilo napo vikabonekagha ukuti vipala kukwache. (Mata. 1.20, 24; 2.13-15, 19-21) Umwakukonka ubulongozi ubwakufuma kwa Chala, u Jozefu akamufighilila u Maliya, akamwavwanga nu kumupwelelela. Ivintu vyo u Jozefu akabombagha vikamutula u Maliya ukuti amughanaghe sana u Jozefu nu kumuchindika! Mwe balume, mungamuyezya u Jozefu pakubombezya ifundo izya mu Bayibolo pakupwelelela imbumba zyinyu.d Nanti mukubombezya ubulongozi ubwa mu Bayibolo, napo mungalondiwa ukuti musinte ivintu vimo, mukulangizya ukuti mumughanite umuchi winyu nu kughomya isendwa yinyu. Umuyemba yumo uwa ku Vanuatu yo ikala mu sendwa ukwa myaka 20, akanena ukuti: “Nanti umulume wane akulondelezya ubulongozi ubwakufuma kwa Yehova nu kububombezya imbombo nkumuchindika sana. Nkwiyivwa kuti ne wakufighililiwa sona nkuvisubalila vyosi vyo akusala.”

6. Nkimba abachi bakumanyikako ichoni kwa Maliya?

⁶ U Maliya akaba pa bumanyani ubwiza nu Yehova, atakaba nu lwitiko ichifukwa cha vyo u Jozefu akamubombelagha u Yehova, loli akabukilila ukughomya ulwitiko lwache. U Maliya akaghamanyagha akiza amasimbo. Akenelezyanga ukuti apaghula kabalilo akakwinong’onelapo pa vyo amanyila. (Luka 2.19, 51) Tutakukayikila ukuti ichifukwa chakuti u Maliya akaba pa bumanyinani ubwiza nu Yehova, ivi vyovyo vikamupangisya ukuti abe umuchi umwiza hee. Amasiku ghano, abachi abinji bakuyezya-yezya ukuti babombe ngati mo u Maliya akabombelagha. Umwakufwanikizya, umuyemba yumo izina lyache u Emiko akanena ukuti: “Po nkaba nchili ntasendizwe, nkaba ni ndondomeko yane iyakubombela ivintu ivya buzimu. Loli bo nasendwa umulume wane weyo akiputagha nu kulongozya ukwiputa ukwa pambumba nu kubomba chilichosi ichakukwafannya ni vintu ivya buzimu. Nkazyaghannya ukuti nanda ukusubalila bulo umulume wane ukuti weyo ambombelaghe ivintu ivi. Nkamanya ukuti nkulondiwa ukughomya ubumanyani bwane nu Yehova paneka. Pakabalilo aka nkanda ukupaghula akabalilo ukuti imbe neka nu kwiputa kwa Chala, ukubelenga Ibayibolo nu kwinong’onelapo pa vyo nabelenga.” (Gala. 6.5) Mwe bachi, nanti mukubukilila ukughomya ubumanyani bwinyu nu Yehova, abalume binyu inti babe ni vifukwa ivyinji ivyakubukilila ukubapalizya nu kubaghana.—Mbupi. 31.30.

7. Nkimba Imbumba zingamanyilako ichoni ukufuma kwa Jozefu nu Maliya pa nkani iyakwiputila poka?

⁷ U Jozefu nu Maliya bakabombelagha poka ivintu vyo vikabavwa ukuti ubumanyani bwabo nu Yehova bubukilile ukughoma. Bakivwisya ukulondiwa ukwa kumwiputa u Yehova poka ngati mbumba. (Luka 2.22-24, 41; 4.16) Napo ukubomba bunubu chikaba chakutamya sana nkani-nkani po bakaba ukuti baba na bana abinji, loli bakabukilila ukumwiputa u Yehova. Ichi chifwanikizyo ichiza sana amasiku ghano ku bantu bo bali mu sendwa! Nanti numwe mumbumba yinyu muli na bana ngati mo vikabela kwa Jozefu nu Maliya, chingaba chakutamya ukwayiwapo pa nkomano pamo ukuba ni ndondomeko iya kwiputa ukwa pambumba. Sona chingaba chakutamya ukwagha akabalilo akakumanyilila, pamo ukwiputa poka ni mbumba yinyu. Loli mukumbukaghe ukuti nanti mukumwiputa u Yehova poka ni mbumba yinyu, vingabavwa ukuti mupalamile nkani kukwache na kwa aliwesi mumbamba yinyu. Ukwiputa ko kube pabwandilo mumbumba yinyu.

8. Nkimba isendwa yo yikukomana ni ntamyo yingabomba buli-buli ukuti yipindulaghe nu kwiputa ukwa pambumba?

⁸ Nkimba mungabomba ichoni nanti mukukomana ni ntamyo mu sendwa yinyu? Ifundo iyakuti mwiputaghe poka ngati mbumba mutakayennyanje ukuti te yakwavwa. Mwande nu kwinong’onelapo ukubomba ichintu chimo ichipepe sona ichakuhobosya cho mwebosi mungakolelana ukuti munenezannye. Ivi vingabavwa ukuti mwande pakughanana nkani nu kulonda ukuti mumwiputaghe u Yehova poka.

MUPAGHULAGHE AKABALILO AKAKWANGALILA POKA

9. Choni cho umulume nu muchi babaghiye ukupaghula akabalilo akakwangalila poka?

⁹ Mwe bantu mwe muli mu sendwa, mungaghomya sona ulughano lwinyu umwakupaghula akabalilo akakwangalila poka. Nanti mukubomba bunubu, inti vibavwe ukuti mumanye mo uwamwinyu akwiyivwila na vyo akwinong’ona. (Ubwa. 2.24) Ennya vyo u Lilia nu Ruslan bakamanya bakati basendana, imyaka 15 yo yendapo. U Lilia akanena ukuti: “Tukamanya ukuti tutakabanga na kabalilo akakukwana akakwangalila poka ngati mo tukinong’onelagha bo tuchili ukusendana. Tukabanga bakutangwanika sana ni mbombo yo tukabombagha, imbombo izya panyumba nu kupwelelela abana. Tukiza twamanya ukuti ichifukwa chakuti tutakupaghula akabalilo akakuti twangalilaghe poka ngati mbumba, vikapangisyanga ukuti tutakakolelanaghe.”

10. Nkimba imbumba zingabombezya buli-buli ifundo yo yili pa Aba Efeso 5.15, 16?

¹⁰ Nkimba abantu bo bali mu sendwa bangabombachi ukuti bangalilaghe poka? Bakulondiwa ukupaghula akabalilo pamo ukuba ni ndondomeko. (Belenga Aba Efeso 5.15, 16.) Umukamu yumo uwa ku Nigeria izina lyache Uzondu akanena ukuti: “Nanti nkupanga indondomeko iya vintu vyo inti mbombe nkubikapo akabalilo akakuti une nu muchi wane twangalile poka ngati mbumba, sona nkwenelezya ukuti akabalilo aka kabe pabwandilo. (Filipi 1.10) Enya mo u Anastasia yo umulume wache akwendela ivipanga ku Moldova, mo akubombezezyanga akiza akabalilo kache. Akanena ukuti: “Nkuyezya-yezya ukubomba imbombo zyane pakabalilo ko umulume wane atangwanika ni mbombo zyache. Nanti vyaba bunubu tukusala akabalilo akabalilo akanji akakuti twangalile poka.” Nkimba mungabomba ichoni nanti mutakwagha akabalilo akakwangalila poka?

11. Nkimba mbombo buli zyo u Akwila nu Pulisika bakabombelagha poka?

¹¹ Imbumba zingamanyilako ukufuma ku chifwanikizyo icha Akwila nu Pulisika, chifukwa yikakaba imbumba yo yikachindikiwanga na Bakilisitu abinji aba bwandilo. (Loma 16.3, 4) Napo Ibayibolo litakulongosola ivyinji ivyakukwafannya ni mbumba yabo, loli likulongosola ukuti bakabombelagha poka ivintu ngati ukulumbilila nu kwavwa abantu. (Imbo. 18.2, 3, 24-26) Ubwanaloli bwakuti paliposi po Ibayibolo likutambula u Akwila nu Pulisika, likubatambula bosi poka.

12. Nkimba umulume nu muchi bangabomba buli-buli ukuti babombelaghe poka ivintu? (Ennya sona ichituzi.)

¹² Ka imbumba zingayezya buli-buli u Akwila nu Pulisika? Inong’onela ivintu ivyinji vyo umwe nu wamwinyu uwa mu sendwa mukulondiwa ukubomba. Ka pali imbombo yimo yo mungabombela poka mumalo mwakuti aliwesi abombaghe paweka? Umwakufwanikizya, u Akwila nu Pulisika bakalumbililagha poka. Ka numwe mungapanga indondomeko iyakuti mubombaghe bunubu? U Akwila nu Pulisika bakabombelagha poka imbombo. Nanti umwe nu wamwinyu uwa mu sendwa mutakubomba imbombo iyakuyana, ka mungasala ukuti imbombo izya panyumba mubombelaghe poka? (Ndumbi. 4.9) Nanti mukwavwana pakubomba imbombo, vingabavwa ukuti mukolelanaghe nu kuba nu lusako ulwakunenezannya. U Robert nu Linda bikala mu sendwa imyaka iyakupululila 50. U Robert akanena ukuti: “Ukunena ubwanaloli, tutakwagha akabalilo akakukwana akakuhobokela poka. Loli nanti une nkusuka imbale po umuchi wane akupuputa pamo nanti une nkunyunkulila amaluba pazi sona umuchi wane wepe iza pazi nu kwanda ukwavwana imbombo, nkuba ne wakuhoboka hee. Nanti tukubombela poka ivintu, vikutwavwa ukuti aliwesi iyivwanje ukuti ali papipi nu wamwabo. Nanti twabomba bunubu ulughano lwitu lukubukilila ukukula.”

13. Ka umulume nu muchi bangabomba ichoni ukuti babe bakukolelana?

¹³ Mukumbukilaghe ukuti ukuba bulo poka vitangapangisya ukuti mube mwe bakukolelana. Umukolo yumo uwa ku Brazil akanena ukuti: “Amasiku ghano, ichifukwa chakuti aliwesi akuba wakutangwanika sana, chingaba chipepe ukwinong’ona ukuti tukuba na kabalilo akakwangalila poka ichifukwa chakuti tukwikala munyumba yoka. Nkamanya ukuti tukulondiwa ukubomba ivyinji ukuchila ukwikala bulo poka. Nkalondiwanga ukumupa umulume wane ivintu vyo akalondiwanga.” Ennya vyo u Bruno nu muchi wache u Tays, bakabombagha ukuti benelezye ukuti aliwesi akumwinong’onela uwamwabo. U Bruno akanena ukuti pakabalilo ko twebosi tutatangwanikite, tukughabika amafoni ghitu kubutali nu kuhoboka nakabalilo ko tuli nako.”

14. Nkimba imbumba yingabomba ichoni nanti yitakwagha akabalilo akakwangalila poka?

¹⁴ Ka mungabomba ichoni nanti mutakwagha akabalilo akakwangalila poka nu wamwinyu uwa mu sendwa? Akabalilo kamo mungaghana ivintu ivyakupambana pamo mungakalalizannya. Nkimba mungabomba ichoni? Kumbukila ichipembo icha moto cho twachitambula kubwandilo. Nanti mwapemba bulo umoto ghutakwanda nu kwaka nkani pakabalilo kanako. Ukuti wake nkani mukulondiwa ukuti mubukilile ukubikapo inkwi. Umwakuyana bulo, ka mutanganda ukupatula akabalilo akanandi bulo isiku lililyosi akakwangalila poka? Mwenelezye ukuti mukubomba ivintu vyo mwebosi mungahoboka navyo, mutakabombaghe ivintu vyo vingapangisya ukuti uwamwinyu akalale. (Yako. 3.18) Nanti munganda nu kubomba ivintu ivinandi bulo, muzukwennya ukuti ulughano lwinyu lwanda sona pakukula.

MUCHINDINKANAGHE

15. Choni cho umuchizi ghungapangisya ukuti ulughano mumbumba lubukilile?

¹⁵ Ukuchindinkana kwakulondiwa sana mumbumba. Ukuchindinkana kuli ngati mpepo yo yikuputa nu kwavwa ukuti umoto ghubukilile ukwaka. Nanti impepo yitangabapo, umoto ghungazima mwalubilo. Umwakuyana bulo, nanti bo basendanite batakuchindinkana, ulughano lwabo lungamala. Mumazyu ghamo tunganena ukuti nanti umulume nu muchi bakuchindinkana, bakwavwa ukuti ulughano lwabo lubukilile. Naloli, cho chikulondiwa ukuti chibanje mu nyinong’ono zyinyu chakuti, mutakinong’onaghe bulo ukuti umwe mukumuchindika uwamwinyu, loli cho chikulondiwa chakuti uwamwinyu weyo iyivwange ukuti mukumuchindika. Pendapo imyaka iyakupululila 25 ukufuma po u Penny nu Aret bakasendana. U Penny akanena ukuti: “Ichifukwa chakuti tukuchindinkana, panyumba yitu pali ulughano ulwenecho. Aliwesi akumasuka ukulongosolapo inyinong’ono zyache ichifukwa chakuti akumanya ukuti aliwesi akuchindika inyinong’ono izyawamwabo.” Nkimba umwe mungabomba ichoni ukuti uwamwinyu uwa mu sendwa iyivwange ukuti mukumuchindika? Ennya ichifwanikizyo icha Abulahamu nu Sala.

16. Nkimba abalume bangamanyila ichoni ukufuma kwa Abulahamu? (1 Pitala 3.7) (Ennya sona ichituzi.)

¹⁶ U Abulahamu akabombagha ivintu vyo vikalangizyanga ukuti akumuchindika u Sala. Akachindikagha inyinong’ono izya Sala nu kwivwisya mo u Sala akwiyivwila. Pakabalilo kamo, u Sala akakalala nu kumubuzya u Abulahamu mo akwiyivwila sona akamupa inongwa u Abulahamu ichifukwa cha ntamyo yo yikabapo. Ka u Abulahamu akakalala nu kunena amazyu ghamo amabibi? Awee. U Abulahamu akamanya ukuti u Sala mukolo uwakwiyisya yo akakolelanagha ni vintu vyo asala. U Abulahamu akamwivwila nu kuyezya-yezya ukubomba chilichosi cho angakwanisya ukuti amalane ni ntamyo yo yikabapo. (Ubwa. 16.5, 6) Nkimba tukumanyilako ichoni? Mwe balume muli na maka aghakusalila imbumba yinyu ivintu. (1 Koli. 11.3) Loli, napo vili bunubu mukulondiwa ukulangizya ulughano umwakwivwisya tasi inyinong’ono izya muchi winyu po muchili ukusala ichintu chimo, nkani-nkani nanti ichintu cho mukulonda pakusala inti chikwafye umuchi winyu. (1 Koli. 13.4, 5) Pakabalilo kamo umuchi winyu angatamiwa inyinong’ono nu kulonda ukubalongosolela mo akwiyivwila. Ka inti mulangizye ukuti mukuchindika mo akwiyivwila umwakumwivwisya po akunena? (Belenga 1 Pitala 3.7.) U Angela nu Dmitry bakasendana imyaka 30 yo yendapo. U Angela akalongosola mo umulume wache akabombelagha ivintu vyo vikapangisya ukuti iyivwange ukuti akuchindikiwa, akanena ukuti: “U Dmitry akabalilo kosi akuba wakwisengannya ukunivwisya waghe intahobokite pamo nkulonda ukunena nawe. Akubomba nune ivintu mubufisalyoyo napo une ntangalongosola akiza ichifukwa cha mo nkuyivwila.”

17. Nkimba abachi bangamanyilako ichoni ukufuma kwa Sala? (1 Pitala 3.5, 6)

¹⁷ U Sala akalangizya ukuti akamuchindikagha u Abulahamu umwakukolelana navyo asala. (Ubwa. 12.5) Pakabalilo kamo, u Abulahamu akasala ukubapokelela abalendo bo bakiza umwakuchenusya bulo. Akamulaba u Sala ukuti alekelezye tasi vyo akabombagha ukuti abapiyile abalendo ivibama. (Ubwa. 18.6) U Sala akabomba mwalubilo ukuyana navyo umulume wache akamulaba ukuti abombe. Mwe bachi mungamuyezya u sala umwakubavwa abalume binyu pa vintu vyo basala. Nanti mukubomba bunubu, mukughomya isendwa yinyu. (Belenga 1 Pitala 3.5, 6.) U Dmitry, yo twamutambula kale mundime yo yapululila, akalongosola mo umuchi wache akumuchindikila. Akanena ukuti: “Nkumupalizya sana umuchi wane u Angela ichifukwa chakuti akubomba chilichosi cho angakwanisya pakunavwa pa vintu vyo nasala, napo angaba ukuti atakukolelana navyo. Nanti ivintu vyo nasala vitenda akiza ngati mo ninong’onelagha, atakunena kabibi.” Chikuba chipepe sana ukumughana umuntu yo akukuchindika!

18. Ka imbumba zingapindula buli-buli nanti zikuyezya ukubomba chilichosi cho zingakwanisya ukuti ulughano lwabo lubukilile ukukula?

¹⁸ Amasiku ghano, u Satana akulonda ukuti abantu aba mu sendwa baleke pakughanana. Akumanya ukuti abantu bo bali mu sendwa nanti baleka pakughanana, vingapangisya ukuti baleke pakumughana u Yehova. Loli, u lughano ulwenecho lutangamala! Tukulondiwa ukuba nu lughano mu sendwa yitu ngati lo lwalongosoliwa mu Lwimbo ulwa Solomoni. Mube mwe bakusimikizya umwakumubika u Yehova pabwandilo mu sendwa yinyu, mupaghulaghe akabalilo akakwangalila poka nu kuchindika inyinong’ono izya wamwinyu na vyo akulonda. Nanti mungabomba bunubu, isendwa yinyu yingaba yakumuchindika u Yehova yo mwenecho uwa lughano. Ulughano lwinyu lukwiza pakubukilila ukukula, ngati umoto gho ghukwaka akiza.