NDRŬ DHÓ MAISHA DJO TILO NÁ LO
Ma njangʉe chi tøni ná ndrŭ dhó lo bbí bblo nari nja
NI KA ni no ni tingʉe ná lo nǎ bbo na mana kʉ ná longa no. Ko tingʉe fø di ná lo ro madzá kau na Kenya nǎ kazz ko ngʉ dho ro ná nga djó ro cho da 50 b’lo. B’lo ko njeni nje bícha ko bbi ná bbi dho ro, ko ngʉ loti dini djo tilo ná ddikpa filme djo ro madzá kau pongʉeri, “Ri kali sha Biblia djo.”
Ma gbongʉeri gbo dhonalo madzá kau nzá dingʉe dini nǎ lo ro adi ndi dyu li ná ke bbai ri. Ma dhungʉeri ke tso, “ni ká chu addu Biblia djo?” Ke nzá ngʉngʉe madhó logoti théi ri. Ro, luti ke pongʉeri ma dho nari kʉ ndidzá mama e Yova dzá Dimu, ndirigoti ke chungʉe nja lo ro chu le dhó ro. Ma ngʉ riji ma chu lo ro bbo fø lo djo, føri dzá lo dho ma pongʉeri ke d’ra lo bbo ma dho fø lo djo.
Ko rangʉe lo tso dya kuna bbo. Madzá kau d’rangʉeri ma dho Biblia adi riddi nari kʉ, Shetani pinyo i dz’ djo. (Yoh. 14:30) Njaro ni chue fø lo drrdrrnga djó ro, ro ma dho fø lo ngʉe ø ndirigoti ri ngbʉngʉe ma djǒ nanga che sani. Dhonalo ma chungʉeri nari kʉ i dz’ djó adi pinyo nari kʉ bblo pli kʉ ná Mungu. Ro, fø lo tso ro nzá gbangʉeni madhó maisha nǎ ma njangʉe ná lo na ri. Go madhó cho ngʉe 26 ro ma njangʉe ná lo ngbʉngʉe ma djǒ nanga che sani.
Madzá baba ngʉe Etats-Unis nǎ bbasødda dhó pilote. Føri dzá lo dho go ma ngʉe sese ro ma chungʉeri nari kʉ, bombe nikleere na ndrŭ ndima dza nari tso ka ndi sie ngani nga dhé, bbasødda ngʉe tayari ndima ss fø bombe. Vietnam na li tangʉe Californie nǎ ma ngʉ ngazø ná saa djo. Ma tsungʉe tsatsangʉe ná wanafunzi kana. Bbapolisi ngʉ dini di ko na, ko ngʉ d’a dhaa, ko nyǒ nzɨ ngʉ nga ro nja gaz dhi koi dho ri. Fø saa djo ngbʉngbʉ ngʉe bbo ndirigoti ndrŭ krʉ tsangʉe tsa. Politiki nǎ bbobbonga ndrŭ chengʉe ndirigoti ndrŭ tsangʉe tsa. Ndrŭ krʉ dhó ngaddidha ngʉe njonjo njí le ka le njie ná lo djo. Ndrŭ nzɨ ngʉ d’ʉ kʉ ná lo ro ti ri.
Londre nǎ ro ko ra Afrique Centrale na ro
Cho 1970 na ma bangʉe ddikpa njí Alaska nǎ angønga laidjo ná njí nǎ ro ma bangʉe mbø bbo. Føro ma rangʉe Londres na ndirigoti ma dzingʉe ddikpa moto, ndirigoti ma ngangʉe bbi tso ro chedhé agʉnga laidjo nzá ma chu ngbaga ma ma ra nari ro. Ddo bí goti ma rangʉe si Afrique na. Chu na ma ngʉ nju na ná ndrŭ maddi ngʉ rine ndima nyinga nyi ndima di ná nga nǎ ro ndima bani na ná kpakpalo djotsina.
Føri dzá lo dho nja ma njangʉe ná lo ma, rr ma rngʉe ná lo ma na djotsina ma rangʉe ri famu Biblia riddi dz’ djó Shetani pinyo nari kʉ bbʉbbʉ. Ro, ma ngʉ ji ma chu nari kʉ, rie nzɨ Mugu pinyo dz’ djo ri ró ke ká addu nji?
Luti da ná bi nǎ ma bangʉe madhó fø ngadhudha goti ba. Fø nga djó ro ddo ro da nari goti ma rangʉe nju bí nì ndima dhó udha dhǒ Mungu djo njonjo kʉ ná kpakpalo kana ná ndrŭ na.
IRLANDE NǍ ANGØNGA LAIDJÓ NGA, “SØKPA MA, BOMBE MA NA DHI BBA”
Londres na ma ngʉngʉe ro ma singʉe nju madzá kau dzá mama na ndirigoti le bbʉngʉe Biblia ma dho. Luti ma singʉe Pays-Bas nǎ Amsterdam dhi bbagʉ ná saa na, ddikpa le-djo njangʉe ma ndaki tso ró kʉ na tala tsena ma fø Biblia zø ro ndirigoti ke kongʉe ma tsotso ndiro ma famu ri bblo d’e. Føri goti ma rangʉe Irlande nǎ Dublin dhi bbagʉ ndirigoti fø lu ma singʉe Yova dzá Dimu dhó tawi ro. Ma d’ongʉe dzaitso ro, ma njungʉe Arthur Matthews na, føri ngʉe ddikpa nyodyu dhi bbo chungʉe lo ná le-djo. Ma pongʉeri ke dho ma ji ma nga Biblia zødha tso, ro ke ungʉe ma na ndi ngazødha tso nga nari u.
Ma ngangʉe ngazødha tso hwè na ndirigoti ma nanga ngʉ adi jini bbo Yova dzá Dimu chapisha ná buku ma, vichapo ma na zødha dho. Bbʉbbʉ dhé, Biblia nganga ma, ma ngʉ adi zø ddi. Ma ngʉ adi hwè ba bbo! Njudha dhi ngana ma ngʉ adi rinja rere nzø ma chungʉe cho bí kana ngazø ná kpa dhu ndima tso ná ngadhudha goti chu dhé. Fø ngadhudha ro i kʉ: ‘chelo ká e addudho? Mungu ká e ie? Dhe le dhe ró ká le dhó lo adi ngbǎ?’ Fø nga djó ro théi madhó bbakau krʉ ngʉe Yova dzá Dimu. Føri ngʉe sʉsʉ ma dho dhonalo ma nzá chungʉe nja ndrŭ ro fø ngø nǎ ri. Kpa kongʉe ma tsotso ma ji Yova ndirigoti ma njí ke ji ná lo d’e.
Ko kʉ Nigel ma, Denis ma na
Cho 1972 na ma bangʉe batiso ndirigoti cho ddikpa goti ma ngʉngʉe painia ndirigoti ma tsungʉe Irlande nǎ angønga laidjo Newry dhi bbagʉ ngʉe ná ddikpa karr kutaniko nø na. Ma ngʉngʉe ddiro kʉ glʉ kana ná ddikpa karr dza nø na. Dza kuso lu ndrŭ ngʉ adi rø tsí (ngombe) ró, ma ngʉ adi madhó hotuba dhi mazoezi nji kpa njí. Kpa ngʉ adi ma rr li ndima li ndima dyu ro. Kpa nzɨ ngʉ adi shauri ro bbʉ ma dho ri, ro kpa ddingʉe ngbaribbai ma le adi ndrŭ nja hotuba le bbʉ ná saa djo nari nga ma dho. Cho 1974 na ma ngʉngʉe painia wa pekee ndirigoti Nigel Pitt singʉe si ma ulu, fø ke na ko njingʉe kau maisha lu na.
Fø saa djo Irlande nǎ angønga laidjó “ngbʉngbʉ ngʉe bbo”. Føri dzá lo dho nja ndrŭ ngʉ adi Irlande nǎ angønga laidjó nga nzǐ “bombe ma, søkpa ma na dhi bba.” Chu lu ndrŭ ndima dza nari ma, lɨ ma, motokari djo ndrŭ bombe bú nari ma na na ndrŭ chu ngʉeni chu b’lo. Bí ina fø lo ngʉ adi si dini nǎ ro ndirigoti politiki nǎ ro. Ní mai ri kʉ føro, Katoliki ma, Protesta ma na chungʉeri chu nari kʉ Yova dzá Dimu nzɨ adi ndima ro tsu politiki dhi lo na ri, føri dzá lo dho ko ngʉ adi lod’ra uhuru na. Bí ina jeuri ká si ndi tso nga ngbá saa djo ndirigoti ngbaga ma nari dza dhi ndrŭ ngʉ adi chuchu ndirigoti kpa ngʉ adi ri d’rad’ra ko dho ndiro ko nyi ri tso nyi d’e.
Ní mai ri kʉ føro, hatari dhi lo ro ngʉe nì dhé. Ddikpa cha ko rangʉe lod’ra Denis Carrigan na painia ndi ngʉe ro, chøchø kʉ ko kuso ro ná ddikpa vile na, ná fø bbagʉ nga ngʉe Yova dzá Dimu ro ri ndirigoti fø bba ko d’rangʉe lo ro b’lo dangʉe ná ddo kana ddikpa ina dhé. Ddikpa isɨle rangʉe ko nga bbø nari kʉ ko kʉ Britanniques nǎ bbasødda, njaro ringʉe ko nzɨ ngʉ loti Irlande nǎ ndrŭ nganga bbai ri nari dho. Fø lo do njingʉe ko nji. Njati ni é bbasødda dhó kau dhé ró ndrŭ ngʉ adi ni hwihwi inga ndrŭ ngʉ adi sø ss ni d’eti lu. Bis ko ngʉ b’o ro ko ngʉ tøni bbaidjó ndirigoti ko ró grʉ (baridi) ngʉ o. Føro ko njangʉe ddikpa motokari si nari ndirigoti ri tøngʉeni kafe ndrŭ ngʉ jø ná ngana, ná fø ngana ngʉe ko bbøngʉe ná cha isɨle. Le vʉngʉe bbaidjo ndirigoti le ma ngangʉe lotidha tso motokari nǎ ngʉe ná aro kʉ ná kpa na ko nyǒ na ndi nga dhǒ thø na ndi kʉ ro. Fø kpa singʉe ko dhi ngana ro, kpa dhungʉe ko tso bis ká si ngbá saa djo ma nari. Bis singʉe ro kpa tingʉe lo bis dhi shofere na. Ko nzá rngʉe kpa ká tingʉe addu ma nari ro ri. Ke nzá d’ungʉe d’i ndrŭ ro maddi ri nari dho ko chungʉeri chu nari kʉ, kpa kperi ndima rá chelo nji ko ró ngatsotso. Ro, ri nzá njingʉeni fø ri. Bis nǎ ro ma vʉngʉe ná saa na, ma dhungʉeri shofere tsó: “Ni na sie loti ná chá kpetsi kpa ká e ngadhu ko djo?” Ro, ke ngʉngʉe madhó logoti: “Ma chu ni ká kʉ ie ma nari ngbà nari ma d’rae kpa dho b’lo, ró nzɨ ni nji do. Ni ronga b’oni b’lo.”
Kodhó ndoa dyi nǎ 1977 nǎ bi 3 na
Cho 1976 na ko njungʉe Pauline Lomax na Dublin nǎ dangʉe ná mukusanyiko wa wilaya na,a ná fø le maddi ngʉe painia wa pekee Angletere nǎ ro ndi singʉe fø bbagʉ nga be ro. Le ngʉe udha dhi, nyenyenga na ngʉe ná bbo jingʉe ndi lai ndrŭ ná le-ve. Le ma, le-djo Ray ma na chungʉe bbʉbbʉlo ndima dhi jadda nga nǎ ro. Cho ddikpa goti ma chingʉe ndoa Pauline na ndirigoti ko rangʉe upainia nji Irlande nǎ angønga laidjó Ballymena dhi bbagʉ.
Ddikpa saa djo ko ngʉe waangalizi ro, ko njingʉe njí Londonderry nǎ Belfast nǎ, ndirigoti hatari kʉ na ná nja eneo lu. Ndima dhó dini ma, ndima dhó drrdrr nyi ma na bbangʉe nja ndima njínji Yova dho d’e ná le-djoi ma, le-vei ma na dhó udha ngʉ adi ko li kpakpa. Bbʉbbʉ dhé, Yova lengʉe kpa ronga le ndirigoti ke ngʉ adi kpa ronga b’ob’o!
Irlande nǎ ma njingʉe cho 10. Føri goti 1981 nǎ le nzingʉe ko Gileadi nǎ 72 risi na ná darasa na. Darasa tso ko dya nari goti le chongʉe ko Sierra Leone na, Afrique nǎ dyi tsu ná nga laidjo.
SIERRA LEONE NǍ LE DJOI TØNGɄENI CHI NÌ MAI NDIMA NGɄE NJEDHA RO
Misionere dhó dza nǎ ko ngʉ adi 11 kʉ ná bblo pli kʉ ná ndrŭ na. Kodhó ngaridha dhi nga ngʉe ddikpa, wese dza ngʉe gbo, dda ʉdha dhi nga ngʉe aro, telefone ngʉe ddikpa, ru ʉdha dhi mashine ngʉe ddikpa ndirigoti ru le dyú na ná mashine maddi ngʉe ddikpa. Kura ngʉ adi d’ini krʉ saa ró ndirigoti chʉ. D’yø (panya) ma, kobra dhi su kpari ma na mengʉeni ko ngʉ di nǎ ná dza na.
Dda lú ko da Guinée na ko ngʉ ra asamble dho ro
Nì mai ko ngʉ ishi fø hali nǎ ro ko ngʉ adi hwè ba bbo lod’radha dhi njí nǎ ro. Ndrŭ ngʉ adi heshima bbʉ Biblia dho ndirigoti ndrŭ ngʉ adi lo rr li ndima li ndima dyu ro. Biblia jifunzangʉe ná bí kʉ ná ndrŭ ngʉngʉe Yova dzá Dimu. Fø bbagʉ ndrŭ ngʉ adi ma nzǐ “Mesie Robert” ndirigoti Pauline ndrŭ ngʉ adi nzǐ “Madamu Robert.” Luti beteli nǎ ko ngʉe ro ko nzɨ ngʉ adi si eneo na bí ina ri nari dho ndrŭ ngangʉe Pauline nzidha tso “Madamu Pauline” ndirigoti ma ró dho ngʉngʉe “Mesie Pauline.” Ná føri ngʉ adi Pauline nyǒ tho bbo!
Sierra Leone nǎ b’lo ko dya lod’radha dhi njí tso ro
Bí kʉ ná le-djoi ngʉe njedha, ro krʉ ddo ró Yova ngʉ adi kpadhó lo u ná ritsi bbʉbbʉ kpa dho, nja saa djo ké ka ndi ke le nanga ná chu nǎ. (Mt. 6:33) Ma ngano nari kʉ, ddikpa le-ve dhó mbø nø ngʉe sese ddikpa cha na le ma ka ndima nyoe nga ndidzá nzø na ná ngatsi, ro fø le-ve bbʉngʉe fø mbø ddikpa nga dhó mbø ngʉe ndi dzi na malaria dhi dawa ndi dho d’e ná le-djo dho. Luti fø dyi dhé ddikpa isɨle singʉe mbø bbʉ fø le-ve dho nja le che na ndi djoká d’e. Fø di ná lo ma njangʉe bí ina.
NIGERIA NǍ NDRŬ DHÓ Ø DESTURI NA LE CHUNI NARI
Sierra Leone nǎ ko njingʉe cho tisa. Ndirigoti fø garo le chongʉe ko Nigeria nǎ Beteli na. Ko ngʉngʉe bí nǎ ndrŭ kʉ ná tawi na. Ma ngʉ Sierra Leone nǎ ma ngʉ nji ná njí bbai di ná njí dhé nji biro nǎ, ro Pauline dhó njí thika øngʉeni ø ndirigoti ringʉe kpakpa bbo le dho. Le ngʉ adi saa nji krʉ bi ró 130 lod’radha dhi njí kana, ndirigoti ledhó wanafunzi ngʉ adi maendeleo nji. Ro, Kpadjo le ngʉ adi di ddikpa ngana thananga thani ná ru nanga ndi ro ro. Ri dzingʉe saa nja le ve ra chuni ndidhó fø njí na d’e, ro le vengʉe ra ri famu nari kʉ nja ndrŭ adi mbai po bbo ndi nji ná fø njí dho ndirigoti le ngangʉe ndi thí lidha tso kpakpa ndi beteli nǎ nja ndrŭ li nari djo.
Nigeria nǎ ndrŭ dhó desturi krʉ ngʉe ø ko dho ndirigoti ko ngʉe chu ko ka ko chu ná lo na bí. Ddikpa cha ddikpa le-djo singʉe u tso le u ndi tsu Beteli na ná le-ve na madhó biro na. Ma ngʉ riji ma zʉ le ronga ma thó na ná saa djo le kongʉeni ma nji. Ma nanga kengʉe ni bbo! Fø saa djo théi aro kʉ ná i maandiko singʉe ma djǒ na: Matendo 10:25, 26 ndirigoti Ufunuo 19:10. Ma dhungʉeri ma tso, ma ká poeri nzɨ le rinji fø?’ Føro, ma ddingʉeri, fø le tso uni u ndi tsu Beteli na ná føri na mana kʉ le chu Biblia adi ddi ná lo chu.
Nja lo gʉ ko ti nari ngʉe b’lo do pa ma djó ri ndirigoti ma rangʉe lonanga dhu fø lo djo. Ma rangʉe ri chu nari kʉ, fø le-ve ngʉ nji nari kʉ, ndima bbá desturi nǎ ndrŭ adi nji ná lo, nì ndrŭ ngʉ adi ndi nji fø ngø nǎ nja nga laidjó ro. Kpetsi kpa ma ngʉ adi rinji fø i. Føri ngʉe heshima le bbʉ ndrŭ dho ná chu. Ri nga ngʉe madha le bbʉ ndrŭ dho ri. Fø di ná loroji ro kʉ Biblia nǎ maddi. (1 Sa. 24:8) Ma bangʉe hwè dho nari kʉ, nzá mai ma chungʉe lo fø lo djo ro, ma nzá pongʉe che dho ma dhi vena ka ndi mbue ndi ná lo ro ri.
Ko njungʉe ké ka ndi ke le nanga nari bbai dhongʉe udha cho bí kana ná ndrŭ na bí Nigeria na. Akoddinga Isaiah Adagbona djo.b Ke chungʉe bbʉbbʉlo go ndi kʉ jadda ro, luti le rangʉe korøkorø dhi dhe utso d’i ke ro. Ro, le chongʉe ke korøkorø dhi ndrŭ adi di ná ngana, ke ngʉe ddiro Yova dzá Dimu fø lu. Ní mai ndrŭ ngʉ adi ndidhó lo gʉgʉ ro ke kongʉe dada 30 djolu ná ndrŭ tsotso ndima u bbʉbbʉlo d’e ndirigoti le lingʉe kutaniko fø ga.
KENYA NǍ LE DJOI DHONGɄE NGATSOVEDHA MA DHO
Rhinocéros le nzǐ zǎ na ko njungʉe Kenya na ro
Cho 1996 na le chongʉe ko ki vi Kenya nǎ tawi na. Føri ngʉe fø bba ro ma rangʉe ná nga djó ro ma ki ngʉ ya kwanza ri. Ko ngʉ adi di Betheli nǎ. Fø ngana ngʉe ververt le ngʉ adi nzǐ ná li (makako) bbo. Fø li ngʉ adi tunda ro dhʉdhʉ ma nì dhé le-vei djó ro. Ddikpa cha Beteli nǎ ngʉe ná ddikpa le-ve bbangʉe ndidhó madirisha tso pʉlʉ. Ndirigoti abba le ngʉ ro, le singʉe li kpari ro ndibbá ngʉe ná nyo ndima nyo ro. Le høngʉe ndirigoti le d’angʉe bbaidjo. Ndirigoti li maddi nyi ngʉe nga nyi.
Pauline ma na ko ngʉe Swahili dhi kutaniko nǎ. Karr nga goti kpa pongʉeri ma di funzo ya kitabu ya kutaniko ongoza (kutaniko nǎ le Biblia jifunza nari le adi ndi nzǐ njʉ ro). Ro ma dho nzɨ Swahili ro ngʉ adi tini bblo ri. Ma ngʉ adi ko si loti djo ná lo zø nzina ndiro ma si ri nǎ ngadhudha kpali zø d’e. Ro, njati ndrŭ bbʉ ná komatere é nga kitabu nǎ ri ró, ma nzɨ ngʉ adi ri ro famu ri. Ringʉe dopadha dhi lo! Ma le-djoi ma, le-vei ma na dhiri zø ngʉ adi njinji. Ma nanga ngʉ adi ke nari kʉ nyenyenga na, ndirigoti ngatsovedha na kpa ngʉ adi ribba bba dhé ma ongoza njudha.
ÉTATS-UNIS NǍ LE DJOI MA, LE VEI MA NA DHO UDHA NÌ MAI NDIMA DHÓ MBØ KɄ BBO RO
Kenya nǎ ko njingʉe chøchø cho ddikpa. Ndirigoti 1997 na le nzingʉe ko Brooklyn nǎ Bethel na, New York na. Fø ngø nǎ le-djoi dhó ngʉe mbø bbo, ná føri ka ndi lieri nzɨ kpa dho udha. (Mez. 30:8, 9) Ro, nì mai ri kʉ føro fø ngø nǎ le djoi ma, le vei ma na dhó udha ngʉe kpakpa dhé. Ko djoi ma, ko vei ma na nzɨ ngʉ adi njínji ndima dhó saa ma, ndima dhó kpakpanga ma na na nja ndima ba mbø ki bbo d’e ri, ro kpa ngʉ adi njínji fø ritsi na nja ndima kó na Yova dhó tengenezo dhó bblo e ná njí tsotso d’e.
Føri dzá lo dho cho kpari kana ko nja ko lai Yova dzá dimu dhó udha njonjo kʉ ná kpakpalo kana. Irlande nǎ le djoi dhongʉe udha nì mai ndima ngʉ di jeuri ngʉe ná ngana ro. Afrique nǎ le djoi dhongʉe udha nì mai ndima ngʉe njedha ndirigoti ndima kana nga ngʉe dadá ndima djoi na ro. États-Unis nǎ le djoi dhongʉe kpakpa kʉ ná udha nì mai ndima ngʉ di bbo nǎ mbø kʉ ná bba nǎ ro. Bbʉbbʉ dhé, Yova adi hwè ba bbo ndi di rinja ndrŭ jidha dhǒ ndi dho njonjo kʉ ná hali nǎ ró.
Ko kʉ Pauline na Warwick nǎ Beteli nǎ
Cho da tse “nga ro ná ke dhó ngarodha dhi ritsi djolu.” (Yob. 7:6) Njʉ ko adi njínji nja ndrŭ na Yova dzá Dimu dhó bbo bba gʉ Warwick nǎ, New York nǎ, ndirigoti ko adi hwè ba bbo ko njínji ji jini ndima kana ná ndrŭ na nari dho. Ko e hwè na ndirigoti pi ko iso pɨni ro, dhonalo ko adi Pi Yesu Kristo tsotso kó, le ndi si ndi dho tøni chi ná ndrŭ ronga le karr nga goti ro.—Mt. 25:34.
a Fø saa djo le ngʉ adi eneo nǎ adi da ná asamble nzǐ mukusanyiko wa wilaya.
b Isaiah Adagbona djó lo le tingʉe 1998 nǎ Bi 4 ddo 1 dhi Munara nǎ, paje 22-27 nǎ. Ke dhengʉe 2010 nǎ.