Makani Akusebensesha amu Kabuku Kamabungano Abuumi Anciito
APRIL 13-19
BUBONI BUCANIKA MUMASWI AKWE LESA | MATALIKILO 31
“Jakobo a Labani Bapangana Cipangano ca Lumuuno”
(Matalikilo 31:44-46) Ndilibambite kupangana cipangano awebo ayi cibe anga ngukamboni pakati kesu.” 45 Aboobo Jakobo wakabwesa libwe waliimika ayi cibe ciibalusho. 46 Mpeeke Jakobo wakalwiita bantu bakwe ayi babunganye mabwe akwailinkanya. Lyalo bakalya cakulya pecule lya mulwi wa mabwe.
it-1-E 883 pala. 1
Galidi
Jakobo a Labani bakamana lipenshi lyakalinga pakati kabo munshila ya luumuno kwiinda mukupangana cipangano. Aboobo Jakobo wakemiika libwe akulwiita “bantu bakwe” ayi beelinkanye mabwe. Mpashi mabwe ngobakelinkanya bakaabika munshila yakwaamba ayi kaboneka anga ni tebulu. Alimwi pa mulwi wa mabwe mpobakalita cakulya cakatondesha ayi bapangana cipangano. Lyalo Labani wakatumba musena uyo liina lyamu ciAramaic (Syrian) lyakwaamba ayi “Jega Saaduta” sombi Jakobo wakautumba ayi “Galidi,” liina lyamu ciEbulu, meena obilo aya akalinga kusansulula cintu comwi. Labani wakaamba ayi: “Mulwi uyu [Mu ciEbulu, gal] utooba anga ngukamboni [Mu ciEbulu, ʽedh] pali ndiswe sobilo sunu.” (Mata. 31:44-48) Mulwi wa mabwe (a libwe lyakemiikwa) shakalinga anga ngukamboni ku bantu boonse. Cakalingabo bweenka vesi 49 mboyaamba ayi “Njashi Yamulindilishi [mu ciEbulu., mits·pahʹ],” yakalinga kutondesha ayi Jakobo a Labani bakasuminishanya kutolelela kushitilisha luumuno lwakalinga pakati ka mikwashi yabo. (Mata. 31:50-53) Mukuya kwa ciindi, mabwe akatalika kusebenseshekwa munshila iyi mbuli kamboni.—Joshu. 4:4-7; 24:25-27.
(Matalikilo 31:47-50) Labani wakautumba ayi Jega Saaduta, sombi Jakobo wakautumba ayi Galidi. 48 Labani wakaambila Jakobo ayi: “Mulwi uyu utooba anga ngukamboni pali ndiswe sobilo.” Nceceeco musena uyo ncebakawiitila ayi Galidi, 49 akwaamba ayi Njashi Yamulindilishi, mukwiinga Labani wakaamba ayi: “Yehova kaatubona soonse sobilo ciindi nditutabete pantu pomwi. 50 Na ukalele bana bangu aba calunkutwe, nabi kweeba abamwi banakashi, nakubi kwaamba ayi ndabula kushiba mbowacita, ibaluka ayi Lesa ulitubwene.”
it-2-E 1172
Njashi Yamulindilishi
Jakobo wakabika mulwi wa mabwe akuutumba ayi “Galidi” (kusansulula ayi “Mulwi Wabukamboni”) alimwi ayi “Njashi Yamulindilishi.” Lyalo Labani wakaamba ayi: “Yehova kaatubona soonse sobilo ciindi nditutabete pantu pomwi.” (Mata. 31:45-49) Mulwi wa mabwe uyu wakalinga kutondesha ayi Yehova wakalinga kubona akushinisha kwaamba ayi Jakobo a Labani batoocita kweelana ambobakapangana cipangano caluumuno.
(Matalikilo 31:51-53) Labani wakatolelela akwaamba ayi kuli Jakobo: “Ngooyu mulwi wa mabwe ngondapanga pakati kangu awebo amwaandami wa ciibalusho awalo ngooyu. 52 Mulwi wa mabwe amwaandami wa ciibalusho shoonse shobilo nshiibalusho, teshi nkasotokeewo mulwi uyu ayi nkalwaane awebo, alimwi awebo toeelete kusotoka libwe lya ciibalusho ili kwaamba ayi undwaane. 53 Lesa wakwe Abulaamu alimwi a Nawoli ulaakoombolosha pakati kesu.” Lyalo muliina lyakwe Lesa uyo Isaki ngwaakalinga kulambila, Jakobo wakashomesha cakulumbila ayi ulaakulama cipangano ici.
Kulangoola Buboni Bwakumushimu
(Matalikilo 31:19) Labani wakalinga waya mukucesa booya mbelele shakwe, ono ciindi ico ceenka, Lakelo wakeepa balesa bakupanga (Telafimu) ba baishi.
it-2-E 1087-1088
Telafimu
Beshikukaba shakukabakaba nshobakacana ku Mesopotamya amisena imwi ya pafwiifwi, shilatondesha ayi kuba abalesa bakupanga beetwa ayi telafimu kwakalinga kutondesha weelete kupyana buboni bwamu mukwashi. Kweelana ashakalinga kulembetwe palibwe ndyebakacana ku Nuzi, kuba abalesa bamuŋanda cimwi ciindi kwakalinga kupa nkusu mupongoshi kuya kukooti kwaamba ayi apekwe shintu shakalinga shabapongoshi bakwe. (Ancient Near Eastern Texts, edited by J. Pritchard, 1974, mape. 219, 220, a futinoti 51) Aboobo mpashi Lakelo wakayeeya ayi wakacita kabotu kubwesa telafimu mukwiinga baishi bakacenjeeka Jakobo ibaye. (Amweelanishe a Mata. 31:14-16.) Shibumbwabumbwa sha telafimu shakalinga kuyandika abuumbi kwaamba ayi muntu eelele kupyana buboni bwamukwashi, nceceeco Labani ncaakeendela lweendo lwa nsondo yomwi abamakwabo kwaamba ayi aye anyaye Jakobo shibumbwabumbwa isho. (Mata. 31:19-30) Nacibi boobo, Jakobo taakalinga kucishiwo nabi paniini ayi Lakelo wakabwesa shibumbwabumbwa (Mata. 31:32), alimwi taakuwo bumboni butondesha kwaamba ayi Jakobo wakalinga kusuni kupyana buboni ubo bwakalinga kweelete kupyana bana bakwe Labani basankwa, mukwiinga Jakobo taakalinga kusebenseshawo shibumbwabumbwa sobwe. Shibumbwabumbwa sha telafimu shilyeelete shakafukilwa ciindi Jakobo ndyaakalwiita bamuŋanda yakwe ayi bamupe balesa bakubeca akabafukila munshi lya cisamu cinene cakalinga pafwiifwi andabala ya Shekemu.—Mata. 35:1-4.
(Matalikilo 31:41, 42) Myaaka yoonse makumi obilo mbondakalinga kukala amwebo ubo. Ndakatola myaaka likumi ayone kusebensela ayi njebe bana banu bobilo, iyi yosanwe awomwi ndakalinga kusebensela mbelele ampongo. Nacibi boobo mwakapilula malipilo angu mankanda likumi. 42 Nicakalinga kwaamba ayi Lesa wa bamashali bangu bakulukulu, Lesa wakwe Abulaamu a Isaki, taakalinga anebo, naakwiinga mwakamboshamo kale amaansabo. Sombi Lesa wabona mapensho angu anciito nshendakacita, aboobo mashiku ainda aya wamubonesha ayi taakondetweewo.”
(1 Pita 2:18) Nobasebenshi kamulibombya kumaami banu akubalemeka cancinencine, kuteshibo baabo bali kabotu alimwi bamunyumfwila nkumbu, sombi abaabo beshilunkutwe.
w13-CW 3/15 pala. 21 pe. 8
Yehova—Ngumusena Wesu Wakukalaamo
8 Ciindi Jakobo ndyaakashika ku Alani, Labani wakamutambula kabotu abuumbi akumupa Leya alimwi a Lakelo ayi eebe. Nacibi boobo, mukuya kwa ciindi Labani wakeelesha kunyengelela Jakobo kwiinda mukupilula malipilo akwe mankanda 10! (Mata. 31:41, 42) Sombi Jakobo wakatolelela kuliyumya, wakalinga kushomete ayi Yehova alaakutolelela kumulama. Alimwi Yehova wakalinga kumulama. Lesa ndyaakamulwiita ayi aboolele ku Kenani, Jakobo wakalinga kucite “mbelele ampongo shiinji, basha basankwa abanakashi, ngamela alimwi mbongolo shiinji.” (Mata. 30:43) Jakobo wakalumba abuumbi pashintu Lesa nshaakamucitila, aboobo wakapaila ayi: “Nebo nsheeleteewo ankumbu shoonse nshemwakabaasho akushomeka nkomwakantondesha nemusebenshi wanu. Ndakasubuka mulonga wa Joodani kaantaciteewo kantu napaceyi sombibo nkoli, ono ndapiluka amakoto obilo aya.—Mata. 32:10.
Kubelenga Baibo: (Matalikilo 31:1-18)
APRIL 20-26
BUBONI BUCANIKA MUMASWI AKWE LESA | MATALIKILO 32-33
“Sa Mutosebensa Cankusu Kwaamba ayi Mukatambule Shoolwe?”
(Matalikilo 32:24) Sombi lakwe wakacaala eenka. Lyalo musankwa wakesa akutintanaakwe kushikila lisuba kaliyanda kuswa.
w03-CW 8/15 pe. 25 pala. 3
Sa Mutoyandoola Yehova Camoyo Woonse?
Mumalembo muli shakubonenaako shiinji sha bantu bakasebensa cankusu kuyandoola Yehova. Muntu womwi pa bantu abo ngu Jakobo, uyo wakatintana amunjelo wakwe Lesa kushikila lisuba kaliyanda kuswa. Ici ncecekapa kwaamba ayi Jakobo apekwe liina lya kwaamba ayi Isilaeli (Utintana a Lesa) mukwiinga “wakayuminina,” alimwi “wakatolelela” “kutintana” a Lesa. Munjelo wakamupa coolwe ceebo cakutolelela kutintana.—Matalikilo 32:24-30
(Matalikilo 32:25, 26) Musankwa uyo ndyaakabona ayi taatokoma, wakacata Jakobo kukasolo, mpeeke kakashunkumuka mulinungi. 26 Lyalo musankwa uyo wakaamba ayi, Ndeeke nooya, kutooya cituba.” Jakobo wakakumbula ayi, “Teshi nkuleeke, sombibo na umpe coolwe.”
it-2-E 190
Kulemana
Kulemana kwakwe Jakobo. Jakobo ndyaakalinga kucite myaaka yakuma 97, wakatintana amunjelo wakwe Lesa mashiku oonse. Taakwe kumulekaawo munjelo kwaamba ayi aye kushikila munjelo ndyaakamupa coolwe Jakobo. Ndyebakalinga kutintana, munjelo wakacata Jakobo kukasolo, mpeeke kakashunkumuka mulinungi. Aboobo ici cakapa kwaamba ayi Jakobo anoosunkuta pakweenda. (Mata. 32:24-32; Osiya 12:2-4) Nabi kwaamba ayi, Jakobo “wakalwishanya a Lesa (Munjelo wakwe Lesa) alimwi abantu sombi wakakoma,” Kweelana amunjelo mbwakaamba, Jakobo taakwe kukoma munjelo wakwe Lesa. Jakobo wakacikonsha kulwishanya amunjelo mukwiinga Lesa wakasuminisha, alimwi Lesa wakacita boobo mukwiinga wakalinga kusuni kubona na Jakobo wakalinga kusunishishi abuumbi kutambula shoolwe kuswa kuli Lesa.
(Matalikilo 32:27, 28) Musankwa uyo wakeepusha ayi: “Anu ndiwaani webo?” Wakakumbula ayi: “Ndime Jakobo.” 28 Mpomunyaawo musankwa uyo wakaamba ayi: “Liina ilyo sunu lyamana. Walwishanya a Lesa alimwi a bantu sombi wakooma. Paceebo ceeco liina lyako ono litooba Isilaeli.”
it-1-E 1228
Isilaeli
1. Ili ndyoliina Lesa ndyaakapa Jakobo ndyaakalinga kucite myaaka yakuma 97. Ici cakalinga ciindi camashiku, Jakobo ndyaakalwishanya amunjelo pesule lya kusubuka cinyika ca Jaboku ndyaakalinga kuya mukukumana a Esau mukwabo. Lesa wakapa coolwe Jakobo kwiinda mukumupa liina lyakwaamba ayi Isilaeli, mukwiinga wakatolelela kuliyumya ndyaakalwishanya amunjelo. Jakobo wakatumba musena uyu ayi Penyelo, kwaamba ayi anokwiibaluka shakacitika. (Mata. 32:22-31; amubone palembetwe ayi JACOB No. 1.) Pesule, ndyaakalinga ku Betelo, kwaalulwa kwa liina ili kwakashinishikwa a Lesa, alimwi kuswabo ciindi cilya Jakobo wakalinga kwiitwa ayi Isilaeli kushikila ndyaakafwa. (Mata. 35:10, 15; 50:2; 1 Maka. 1:34) Nabi kwaamba ayi liina ili lilacanika mankanda eendilila 2,500 mu Baibo, liinji ilasebenseshekwa kwaamba pa bamulunyungu lwakwe Jakobo.—Kulo. 5:1, 2.
Kulangoola Buboni Bwakumushimu
(Matalikilo 32:11) Ndapaila ayi mumpulushe kuswa kumukwesu Esau. Ndaloonda kwaamba ayi utoosa mukundwana akutunyonyoola pantu pomwi abanakashi alimwi abaana.
(Matalikilo 32:13-15) Jakobo wakoona apo. Lyalo bushiku bwakaboolawo wakabambila mukwabo Esau cipo. Wakapatula: 14 Mpongo shanakashi shili 200, bapeepe 20, mbelele shanakashi shili 200, mbelele shisankwa shili 20, 15 Ngamela shicite twaana shili 30, mpwishi shili 40, bacende bali 10, mbongolo shanakashi shili 20 alimwi a shisankwa shili 10.
w10-CW 6/15 pe. 22 mapa. 10-11
Kucita Shintu Shibotu Kulapa Kwaamba ayi Tunoonyumfwana a Bamwi
10 Kwaamba cabulemu alimwi cakwaanguluka kulacafwa kwaamba ayi bantu kabanyumfwana akukala muluumuno. Alimwi kweelesha cankusu kunyumfwana abantu bamwi, inga kwacafwa kwaamba ayi tunokwaambaabo cakwaanguluka. Kweelesha kucana ciindi cakubandika abamwi, kubacafwa, kubapa shipo, akubafwakashila, inga kwacafwa kwaamba ayi tunokwaambaabo cakwaanguluka. Na twacita boobo, cili anga ‘tutoolundika makalangasha amulilo’ pamutwi wa muntu kwaamba ayi atalike kutondesha mibo ibotu iyo yeenga yapa kwaamba ayi cibe cuubu kubandikaakwe.—Loma. 12:20, 21.
11 Jakobo wakalinga kucishi kwaamba ayi kucitila bamwi shibotu kulacafwa kwaamba ayi bantu batalike kunyumfwana alimwi. Pa ciindi cimwi, Esau wakakalala abuumbi ico cakapa kwaamba ayi Jakobo acice ceebo cakuloonda kucaikwa. Pesule lya myaaka iinji Jakobo wakaboolela. Lyalo Esau ndyakaya abasankwa bali 400 mukukumanya Jakobo, Jakobo wakasenga Yehova kwaamba ayi amucaafwe. Kuswawaawo wakatuma shipo shiinji sha shifubwa kuli Esau. Shipo ishi shakabombya bukali bakwe Esau. Aboobo ndyebakakumana, Esau wakacicila Jakobo akumukumbata.—Mata. 27:41-44; 32:6, 11, 13-15; 33:4, 10.
(Matalikilo 33:20) Wakayakaawo cipaililo akucitumba ayi Lesa, Lesa wakwe Isilaeli.
it-1-E 980
Lesa, Lesa Wakwe Isilaeli
Ceebo cakukumana amunjelo wakwe Lesa pamusena wiitwa ayi Penyelo, Jakobo wakapekwa liina lyakwaamba ayi Isilaeli, alimwi pesule lyakwaamba ayi wabonana a Esau, wakekala mumusena wiitwa ayi Sakoti lyalo kuswawaawo wakaya mukukala ku Shekemu. Mpeeke wakoola musena kuswa kubaana basankwa bakwe Amo alimwi wakayakaawo tente yakwe (Mata. 32:24-30; 33:1-4, 17-19). Kuswawaawo ‘Wakayakaawo cipaililo akucitumba ayi Lesa, Lesa wakwe Isilaeli,’ na ‘Lesa ngu Lesa wakwe Isilaeli.’ (Mata. 33:20) Kwiinda mukutumba cipaililo ici aliina ndyaakapekwa, Jakobo wakatondesha kusumina liina ili lipya alimwi akulumba Lesa ceebo cakumutaanjilila kuboolela mu Cishi Cakashomeshekwa. Maswi aya alacanikabo linkanda lyomwi mumalembo.
Kubelenga Baibo: (Matalikilo 32:1-21)
APRIL 27–MAY 3
BUBONI BUCANIKA MUMASWI AKWE LESA | MATALIKILO 34-35
“Mapensho Ngeenga Mwacaana na Kamusekana Abantu Batabete Kabotu”
(Matalikilo 34:1) Bumwi bushiku Daina mwanaakwe Jakobo a Leya wakaya mukufwakashisha balutundu bamwi bene Kenani.
w97-CW 2/1 pe. 30 pala. 4
ShekemuNdabala Yakalinga Mucinyika
Ino basankwa bacanike ba mundabala balyeelete bakalinga kumubona buyani mooye uyo wakalinga kufwakashila ndabala yabo lyoonse alimwi kwakubula wakumushindikisha? Mwaana wa mwaami ‘wakamubona aboobo wakamucata akukumanaakwe.’ Ino nceebonshi Daina wakalibika mumapensho ceebo cakusekana a bene Kenani abo bakalinga bafuule? Sa nceebo cakwaamba ayi wakalinga kusuni kubaako abamyooyenyina? Sa wakalinga kuyuminina pashintu akusuna kuba eenka bweenka mbuli bamakwabo bamwi mbobakalinga? Amubelenge makani ali mulibuku lya Matalikilo, akweelesha kunyumfwishisha Jakobo a Leya mbobakanyumfwa buumba alimwi a nsoni ceebo camapensho akaswa mukufwakasha kwa mwanaabo ku ndabala ya Shekemu.—Matalikilo 34:1-31; 49:5-7; Amubone a Njashi Yamulindilishi, ya June 15, 1985, peeji 31.
(Matalikilo 34:2) Ono Shekemu mwanaakwe Amo mwine Ifi, uyo wakalinga mwaami wamusena uyo ndyaakamubona, wakamucata akukumanaakwe.
lvs-CW 124 pala. 14
“Bufuule Kamubutalamuka!”
14 Shekemu wakacita shintu nshaakalinga kubona ayi shilibo kabotu. Ceebo cakwaamba ayi wakamukonda Daina “wakamucata” “akukumanaakwe.” (Amubelenge Matalikilo 34:1-4.) Nshaakacita Shekemu shakalengesha kwaamba ayi Daina amukwashi wakwe babe mupensho.—Matalikilo 34:7, 25-31; Bene Galatiya 6:7, 8.
(Matalikilo 34:7) Lyalo bakapolenshanyabo abana bakwe Jakobo basankwa kabaswa mumyuunda. Ndibakacinyumfwa cikani ico bakakankamana akukalala abuumbi pacintu cakacita Shekemu, ico cileensha nsoni kubene Isilaeli, ndyaakacata mwanaakwe Jakobo akukumanaakwe.
(Matalikilo 34:25) Ndipakeenda nshiku shotatwe shiloonda shakupalulwa kashicicisa, bana bakwe Jakobo basankwa bobilo, Simyoni a Lefi, banandumi bakwe Daina, bakabwesa mipeeni akuya mundabala inene cakutabonekaawo ayi kuli ncebatooya mukucita. Bakacaya basankwa boonse.
w09-CW 9/1 pe. 21 mapa. 1-2
Ino Inga Mwacita Buyani na Mwakalashikwa?
Liinji, bantu basuni kubooshesha cibiibi, balacita boobo kwaamba ayi bacileeke kunyumfwa cibiibi pacintu umwi ncaakabacitila. Kucakubonenaako, Baibo ilaamba ayi bana bakwe Jakobo basankwa ndyebakanyumfwa ayi Shekemu mwine Kenani wakacata Daina, “bakakankamana akukalala abuumbi.” (Matalikilo 34:1-7) Kwaamba ayi baboosheshe Shekemu cibiibi pashintu nshaakacita kuli nankashi wabo, bana bakwe Jakobo basankwa bobilo bakapangana kuya mukucaya Shekemu alimwi amukwashi wakwe. Pesule lyakucenjeeka basankwa bamu Kenani, Simyoni a Lefi bakanjila mundabala akucaya Shekemu abasankwa boonse.—Matalikilo 34:13-27.
Ano sa shakacita Simyoni a Lefi shakaceeshako bukali mbobakalinga kucite? Jakobo ndyaakanyumfwa shakacita bana bakwe, wakabakalalila akwaamba ayi “Mwaleta makatasho pali ndime aboobo bantu boonse batoompata, . . . Na bakalibuunge kwaamba ayi bandwaane, nebo amwebo noonse nobamuŋanda yangu tulaakunyonyooka.” (Matalikilo 34:30) Muciindi cakumana lipenshi, nshebakacita shakalengesha kwaamba ayi lipenshi likomeneneeko. Aboobo Jakobo amukwashi wakwe bakalinga kulisukama kuyeeya ayi bene Kenani inga batalika kubalwana. Kwaamba ayi Lesa ashitileshe mukwashi wakwe Jakobo, wakalwiita Jakobo kuswa mu Kenani akulongela ku Betelo.—Matalikilo 35:1, 5.
Kulangoola Buboni Bwakumushimu
(Matalikilo 35:8) Ono musebenshi wakwe Labeka wiitwa ayi Debola, wakafwa alimwi bakamufukila muunshi lya mubanga pafwiifwi a Betelo. Aboobo bakautumba ayi, “Aloni-bakuti.”
it-1-E 600 pala. 4
Debola
1. Musebenshi wakwe Labeka. Labeka ndyaakaswa kumishaabo akuya ku Palesitaini akuya mukweebwa kuli Isaki, Debola wakayaakwe. (Mata. 24:59) Pesule lyakusebensa muŋanda yakwe Isaki kwa myaaka iinji, Debola wakaya mukukala a Jakobo, mpashi pesule lyakwaamba ayi Labeka wafwa. Citoboneka ayi ndipakeenda myaaka 125 kuswa ciindi Labeka ndyaakeebwa kuli Isaki, Debola wakafwa alimwi bakamubika muunshi lya cisamu cinene ku Betelo. Liina ndyebakatumba cisamu ici (Aloni-bakuti, nkokwaamba ayi “Cisamu Cinene Cakulila”) lilatondesha ayi Jakobo amukwashi wakwe bakalinga kumusuni abuumbi Debola.—Mata. 35:8.
(Matalikilo 35:22-26) Jakobo ndyaakalinga kukala mucishi ico, Lubeni wakakumana a Biluya, womwi wabakasuwa babaishi. Jakobo wakacinyumfwa cikani ici alimwi wakakalala abuumbi. Jakobo wakalinga kucite baana bali likumu abobilo. 23 Bana bakwe Leya basankwa bakalinga Lubeni, uyo wakalinga ngomwaana musankwa munene wakwe Jakobo, Simyoni, Lefi, Juda, Isaka, a Sebuluni. 24 Bana bakwe Lakelo ngu Josefu alimwi a Benjameni. 25 Bana bakwe Biluya, musha wakwe Lakelo ngu Dani alimwi a Nafutali. 26 Bana bakwe Silupa musha wakwe Leya, ngu Gadi alimwi a Asha. Aba baana bakashalilwa ku Padani-alamu.
w17-CW.12 14
Miipusho Kuswa ku Beshikubelenga
Muciindi ca bene Isilaeli, sa Mesiya wakalinga kweelete kushalwa kwiinda mulunyungu lwa baana bataanshi?
Kalekale mbotwakalinga kwaamba. Twakalinga kubona anga njiisho iyi yakalinga kweendelana a lilembo lya Bene Ebulu 12:16. Lilembo ili lilaamba ayi Esau ‘utakwe kubikila maano kushintu shilibetele’ alimwi “wakoolisha bunenebantu bwakwe (kuli Jakobo) ceebo cacakulya ca linkanda lyomwibo.” Kweelana alilembo ili, cakaboneka anga Jakobo ndyaakoola bunenebantu kuli Esau, wakesa mukuba nshila iyo Mesiya mwakesa mukushalilwa
Sombi pesule lya kulangalanga pamakani aamwi amu Baibo, twakacana ayi muntu taakalinga kweelete kuba mutaanshi kushalwa kwaamba ayi abe nshila iyo Mesiya mwakalinga kweelete kusa mukushalilwa. Atubandike pabumboni bumwi:
Mumukwashi wakwe Jakobo (Isilaeli) mwaana wakalinga mutaanshi kushalwa wakalinga mwanaakwe Leya waliina lya Lubeni. Sombi mwaana mutaanshi kushalwa wakwe Lakelo wakalinga ngu Josefu. Sombi Lubeni ndyaakabisha, wakasowa coolwe cakuba mwaana mutaanshi alimwi coolwe ici cakapekwa kuli Josefu. (Mata. 29:31-35; 30:22-25; 35:22-26; 49:22-26; 1 Maka. 5:1, 2) Nacibi boobo, Mesiya taakwe kushalilwa mulunyungu lwakwe Lubeni nabi Josefu, sombi wakesa mukushalilwa mulunyungu lwakwe Juda uyo wakalinga mwaana wane wakwe Leya. Mata. 49:10.
Kubelenga Baibo: (Matalikilo 34:1-19)