Makani Aamwi
1. Ino Babiloni Munene Nciinshi?
Ino tulishi buyani ayi maswi akwaamba ayi “Babiloni Munene” aleemikaninaako bupailishi boonse bwakubeca? (Ciyubululo 17:5) Amuyeeye pamakani aya:
Alacanika nsengwe yoonse. Baibo ilaamba ayi Babiloni Munene alishiite ‘pabantu baanji alimwi ashishi.’ Alicite “bwaami beendelesha baami ba pacishi capanshi.”—Ciyubululo 17:15, 18, NWT.
Maswi akwaamba ayi Babiloni Munene inga taiimikaniniko beshimapolitiki na beshimakwebo. Ino nceebonshi nshi? Nceebo cakwaamba ayi “bamaami” alimwi “abeshimakwebo” balaakupuluka ndyeshi akanonyonyoolwa.—Ciyubululo 18:9, 15, NWT.
Alaamba shakubeca pali Lesa. Aleetwa ayi mufuule mukwiinga alasebensela pomwi amfulumeende kwaamba ayi bamupeko maali na shintu shimwi. (Ciyubululo 17:1, 2) Alayunga bantu nsengwe yoonse. Alimwi ngowalengesha kwaamba ayi bantu baanji bacaikwe.—Ciyubululo 18:23, 24.
Amuboolele kuciiyo 13 citeente 6
2. Ino Ndilili Mesiya Ndyaakalinga Kusa Mukubonekela?
Baibo yakaambila limwi ayi Mesiya alaakubonekela pesule lya nsondo shili 69.—Amubelenge Danyelo 9:25.
Ino nsondo shili 69 shakatalika lili? Shakatalika mu 455 B.C.E. Paciindi cilya, Mweendeleshi Neyemiya wakashika ku Jelusalemu kwaamba ayi ‘ndabala iyakululwe.’—Danyelo 9:25; Neyemiya 2:1, 5-8.
Ino nsondo shili 69 shakatola ciindi cilaamfu buyani? Kweelana a bushinshimi bumwi bwamu Baibo, bushiku bomwi buleemikaninako mwaaka womwi. (Shakubelenga 14:34; Esekelo 4:6) Aboobo, nsondo yomwi ayomwi yakalinga kwiimikaninaako myaaka 7. Kweelana abushinshimi ubu, nsondo shili 69 shileemikaninaako myaaka 483 (nsondo shili 69 x nshiiku 7).
Ino nsondo shili 69 shakamana lili? Na twabelenga myaaka 483 kuswa mumwaaka wa 455 B.C.E., tulesa mukushika mu mwaaka wa 29 C.E.a Uyu ngo mwaaka Yesu ndyaakabombekwa alimwi akuba Mesiya!—Luka 3:1, 2, 21, 22.
Amuboolele kuciiyo 15 citeente 5
3. Kushilika Kwiinda Mukusebensesha Bulowa
Kuli kushilika kumwi nkobasebensesha bulowa bwa muntu weenka ngobatooshilika. Kushilika kumwi kwa mushobo uyu takusuminishikwi ku Mwineklistu. Kucakubonenaako, bantu bamwi balaaba bulowa bwabo na mpashi balabakusha bulowa akubusunga kwansondo kwaamba ayi bakabusebenseshe paciindi ndyeshi bakanooshilikwa. Sombi Beneklistu tabeelete kucita boobo.—Dutolonomi 15:23.
Nacibi boobo, nshila shimwi shakushilikwa shilibo kabotu. Ishi shileelikawo kupimwa bulowa, hemodialysis, hemodilution, na kusebensesha mashini njobeeta ayi cell-salvage alimwi a iitwa ayi heart-lung bypass. Kwaamba ayi mushibe nshila ishi mboshisebensa, amubone “Miipusho Kuswa Kubeshikubelenga” mu Njashi Yamulindilishi yamu Chitonga ya October 15, 2000. Mwineklistu uli woonse alyeelete kulisalila mwiine mbwaasuni ayi bulowa bwakwe babusebenseshe paciindi ndyaatooshilikwa, kupimwa, na musamu ngwaatopekwa. Madokota balapusanapusana mbobasebensesha nshila ishi. Aboobo kamutana kusumina nshila ili yoonse ya kushilikwa, kupimwa, musamu ngobasuni kumupa, mbuli Mwineklistu mulyeelete kutaanguna kwiipusha dokota kwaamba ayi mushibe kabotu nsheshi acite abulowa bwanu. Amuyeeye pamiipusho itokonkelaawo:
Ino mbuyani na bulowa bwangu bumwi bwakushikwa mumubili wangu alimwi akucileka kweenda kwakaciindi? Sa inga ndalinyumfwa ayi bulowa ubo bucili lubasu lwa mubili wangu, aboobo inga tabuyandiki “kubutila panshi”?—Dutolonomi 12:23, 24.
Ino mbuyani na kushilikwa kutoyandika ayi bankushe bulowa, kubwaalula (kucakubonenaako mbuli kubusenkanya amusamu), lyalo akububooshaamo alimwi mumubili wangu? Sa kucita boobo inga kwapensha njeelacaamba yangu kweelana anshondakeeya kuswa mu Baibo, na mpashi inga ndasuminabo kushilikwa munshila iyi?
Amuboolele kuciiyo 39 citeente 3
4. Beebene Kupansaana
Baibo ilayuminisha beebene kutolelela kuba pomwi alimwi ilaamba cakuteenda mweela ayi na beebene bapansaana taakuwo pakati kabo weelete kweeba na kweebwa alimwi. (1 Bene Kolinto 7:10, 11) Nacibi boobo, cimwi ciindi bukaalo bumwi inga bwapa kwaamba ayi Beneklistu bamwi bali mucikwati basalewo kupaansana.
Kutalangweta mukwashi shiyandika mukashanga: Mwanakashi inga wasala kupaansana abeebaye na kabakaka kulangweta mukwashi shintu shiyandika abuumbi mubuumi.—1 Timoti 5:8.
Kuumwa: Bantu bali mucikwati inga basalawo kupaansana na umwi ulacita sheenga shaleta mapensho kubuumi bwa mubye.—Bene Galatiya 5:19-21.
Kucita sheenga shanyonyoola bushicibusa buli pakati ka wooyo ngwaeebenaakwe a Yehova: Bamwi inga basala kupansaana na ngobeebenaakwe kaacita shipa kwaamba ayi baalilwe kusebensela kabotu Yehova.—Milimo 5:29.
5. Kusekelela Nshiku
Beneklistu tabaabanimo lubasu mukusekelela nshiku kutasangalashi Yehova. Nacibi boobo, Mwineklistu uli woonse alyeelete kukonkela nshakeeya mu Baibo ndyatosala nsheenga wacita bamwi ndyebatosekelela nshiku. Amuleke tubone shakubonenaako.
Ino inga mwakumbula buyani na muntu umwi wamwaansha kweelana akusekelela kwa bushiku bumwi? Mpashi inga mwaambabo ayi, “Ndalumba.” Na muntu uyo alisuni kushiba shiinji, inga mwamusansulwiita ncomukakila kwaabanamo lubasu mukusekelela bushiku ubo.
Ino inga mwacita buyani na ngomweebenaakwe uteshi womwi wa Bakamboni Bakwe Yehova wamwiita kwaamba ayi mulite pomwi cakulya abeshikamukowa ndyebatosekelela bushiku bumwi? Na njeelacaamba yanu inga yamusuminisha kuya, inga mwabasansulwiita beebaanu na bakaanu kamutana kuya ayi na nkomutooya uko kutooba shimwi shiteendelani anjiisho shamu Baibo, mwebo teshi mwaabanemo lubasu.
Ino inga mwacita buyani na kuncito bamupa bonasi ciindi ca Kilisimasi na bushiku bantu ndyebasekelela cishi ndyecakaba alwaanguluko? Sa mulyeelete kukaka? Mpashi inga tamuyandiki kukaka. Sa munene wancito uyo alabona bonasi iyo mbuli lubasu lwakusekelela bushiku ubo, na mpashi atoomupa bonasi ceebo cakutondesha kulumba pakusebensa cankusu kwanu?
Ino inga mwacita buyani na umwi wamupa cipo pabushiku bwa Kilisimasi? Mpashi inga waamba ayi: “Ndicishi kwaamba ayi tamusekeleli Kilisimasi, sombi ndisunibo kumupa cipo ici.” Mpashi muntu uyo wacita boobo ceebo ca kubota moyo kwakwe. Nacibi boobo, sa kuli cimwi citotondesha ayi atoocita boobo ceebo cakwaamba ayi alisuni kweelesha lushomo lwanu na kumupa kwaamba ayi mwaabanemo lubasu mukusekelela Kilisimasi? Pesule lyakuyeeyawo kabotu, cili kuli ndimwe nobeene kusalawo kutambula cipo ico na sobwe. Mushintu shili shoonse nshetusala, tulisuni kucita sheenga shatupa kuba anjeelacaamba isalalite alimwi akushomeka kuli Yehova.—Milimo 23:1.
Amuboolele kuciiyo 44 citeente 1
6. Malwashi Ayambukila
Mukwiinga tulisuni bantu, tulacita shintu cakubikila maano kwaamba ayi tutayambukishi bamwi malwashi. Inga caba ayi tulishi ayi tulicite bulwashi buyambukila nabi mpashi tutoyeyelabo. Tulacita boobo mukwiinga Baibo ilaamba ayi: “Suna mubyo bweenka mboolisuni omwiine.”—Bene Loma 13:8-10.
Ino muntu ucite bulwashi buyambukila inga watondesha buyani ayi alakonkela mulawo uyu? Alyeelete kuleya kucita shintu mbuli kwaanshanya mumaansa, kukumbatana na kufyontana. Taeelete kukalala na bamwi bakaka kumwiita kumaandabo ceebo cakwaamba ayi balisuni kushitilisha mikwashi yabo. Alimwi kaatana kubombekwa, alyeelete kulwiita shikubunganya likoto lya bamanene kwaamba ayi alicite bulwashi buyambukila. Aboobo inga babika bubaambo bwakwaamba ayi bamwi batobombekwa bashitilishikwe. Kaatana kutalika bushicibusa amuntu ngwaasuni kubaakwe mucikwati, muntu ucishi kwaamba ayi mpashi wakacatwa abulwashi ceebo ca bukaalo bumwi, alyeelete kuya mukupimwa bulowa mukuliyandila mwiine. Kucita boobo kulatondesha kwaamba ayi taabikilibo maano kushintu lakwe nshaasuni, sombi alabikila maano akushintu shisuni bamwi.—Bene Filipi 2:4.
Amuboolele kuciiyo 56 citeente 2
7. Makani Amakwebo Akukonkela Milawo
Inga twaleya mapensho aanji na lyoonse katulemba akusainishanya pamakani ashipangano shili shoonse sha maali na makontilakiti—nabi kwaamba ayi ngotusuni kucita akwe boobo ngu Mwineklistunyineesu. (Jelemiya 32:9-12) Nacibi boobo, cimwi ciindi Beneklistu inga bapusana pamakani amaali na shimwibo. Na caba boobo balyeelete kufwambaana kubandikishanya alimwi akuboosha luumuno kwakubula kwiilikamo bamwi.
Ano ino inga twacita buyani na muntu umwi watwiipila shintu munshila yabucenjeshi na kutubekesha? (Amubelenge Mateyo 18:15-17.) Yesu wakaamba shintu shotatwe nshotweelete kucita:
Amutaangune kubandikishanya nobilo.—Amubone vesi 15.
Na caala kunyumfwana nobilo, amwiiteko womwi na bobilo bashimpite lwakumushimu.—Amubone vesi 16.
Na caala pesule lyakwiitako bamwi, ndyeenga mwatola makani kubamanene mulibungano.—Amubone vesi 17.
Teshi lyoonse ndyetweelete kutola bamakwesu ku kooti mukwiinga kucita boobo inga kwapa kwaamba ayi bantu banookwaamba shibiibi pali Yehova alimwi alibungano. (1 Bene Kolinto 6:1-8) Nacibi boobo, kuli makani amwi eenga abambwabo a baku kooti. Kucakubonenaako, makani akulekana, kulama baana, kulipila maali kubaabo balekana, kulipila maali a inshuwalansi, kuboosha maali, na makani a wiilu. Na Mwineklistu wasala kutola makani mbuli aya ku kooti kwaamba ayi abooshe luumuno, taana kupwaya mulawo wakwe Lesa.
Na Mwineklistu watola mulandu unene kupolisi—mbuli koonwa cakukakatishikwa, kucita mwaana shintu shibiibi, kuumwa abuumbi, kwiipilwa shintu shinene, na kucaya muntu—taana kupwaya mulawo wakwe Lesa.
a Kuswa mumwaaka wa 455 B.C.E. kusa mukushika mumwaaka wa 1 B.C.E. pakeenda myaaka 454. Kuswa mumwaaka wa 1 B.C.E. kusa mukushika mumwaaka wa 1 C.E. pakeenda mwaaka womwibo (takwakalingaawo mwaaka wa 0). Aboobo kuswa mumwaaka wa 1 C.E. kusa mukushika mumwaaka wa 29 C.E. pakeenda myaaka 28. Aboobo myaaka yoonse pomwi ili 483.