ESSOMO 29

Eddoboozi Eddungi

BY’OYOGERA si bye byokka ebireetera abantu okukwatibwako, naye era n’engeri gy’obyogeramu. Tewandyagadde okuwuliriza omuntu ayogera mu ddoboozi eddungi, eryoleka omukwano n’ekisa, okusinga oyo ayogera mu ddoboozi eryoleka obutafaayo oba obukambwe?

Omuntu okusobola okubeera n’eddoboozi eddungi, tekyesigama ku ngeri gy’ayogeramu kyokka, naye era ne ku ngeri ze. Omuntu bwe yeeyongera okumanya ebiri mu Baibuli era n’abissa mu nkola, enkyukakyuka zaakola zeeyolekera ne mu ngeri gy’ayogeramu. Eddoboozi lye lisobola okwoleka engeri ng’okwagala, essanyu n’ekisa. (Bag. 5:22, 23) Bw’aba ng’alumirirwa abalala, ekyo kijja kweyolekera mu ddoboozi lye. Omuntu bw’aba ng’asiima abalala, ebigambo by’ayogera n’eddoboozi ly’akozesa, bijja kukyoleka. (Kung. 3:39-42; 1 Tim. 1:12; Yuda 16) Ne bw’oba ng’olulimi olwogerwa tolutegeera, tekiyinza kukubeerera kizibu kulaba njawulo eriwo wakati w’omuntu ayogeza amalala, atafaayo ku balala, avumirira era ayogeza obukambwe, n’omuntu ayogera mu ngeri ey’ekisa era ey’okwagala.

Oluusi, omuntu okuba n’eddoboozi ebbi kiyinza okuba nga kyava ku bulwadde oba ku kizibu ekirala kye yazaalibwa nakyo. Ekizibu ng’ekyo kiyinza okuba nga kya maanyi nnyo era nga tekiyinza kumalibwawo mu nteekateeka y’ebintu eno. Kyokka, eddoboozi lye liyinza okulongookamu, bw’ayiga okukozesa obulungi ebitundu by’omubiri ebimusobozesa okwogera.

Okusooka, kikulu okutegeera nti amaloboozi g’abantu gaawukana. Tosaanidde kukoppa ddoboozi lya muntu mulala. Wabula, fuba okulongoosa eriryo. Kiki ekiyinza okukuyamba okukola ekyo? Waliwo ebintu bibiri ebikulu.

Ssa Bulungi. Eddoboozi lyo okusobola okuvaayo obulungi, weetaaga omukka ogumala era n’okussa obulungi. Bwe kitaba kityo, liyinza obutavaayo bulungi, era by’oyogera ne bitategeerekeka bulungi.

Ekitundu ekisinga obunene eky’amawuggwe tekiri waggulu mu kifuba; amagumba g’ebibegabega ge galeetera ekitundu kino ekya waggulu okulabika ng’ekinene. Wabula ekitundu ky’amawuggwe ekiriraanye ekisembe, kye kisinga okuba ekinene. Ekisembe kyekutte ku mbiriizi eza wansi, era kye kyawula ekifuba ku lubuto.

Singa osika omukka n’ojjuza ekitundu ky’amawuggwe ekya waggulu kyokka, tojja kusobola kussa bulungi. Eddoboozi lyo terijja kuba lya maanyi, era ojja kukoowa mangu. Okusobola okussa obulungi, olina okutuula oba okuyimirira obusimba. Bw’oba osika omukka, fuba okulaba nti togaziyaako kitundu kya waggulu eky’ekifuba kyokka. Sooka ojjuze ekitundu ekya wansi eky’amawuggwe go. Ekitundu ekyo bwe kimala okujjula, embiriizi zo eza wansi zijja kugaziwa eruuyi n’eruuyi. Mu kiseera kye kimu, ekisembe kijja kukka wansi, mpolampola kisindike olubuto era ojja kuwulira ng’omusipi oba engoye z’oyambadde nga zeeyongera okukunyweza. Wadde owulira bw’otyo, amawuggwe tegali mu lubuto wabula gali mu mbiriizi. Okusobola okukakasa kino, teeka omukono gwo ku mbiriizi zo eza wansi. Kati sika omukka mungi. Bw’ogusika mu ngeri ennungi, olubuto terujja kudda munda era n’ebibegabega tebijja kusituka. Wabula, ojja kuwulira ng’embiriizi zo zisitukamu katono ate ne zigaziwa.

Bw’omala ekyo, kola ku ngeri y’okufulumyamu omukka. Omukka togufulumiza ku sipiidi. Gufulumye mpolampola. Tosiba binywa bya mu mumiro. Ekyo kijja kuviirako eddoboozi lyo obutaba ddungi. Ebinywa by’omu lubuto n’eby’omu mbirizi ebiba byereeze bye biwaliriza omukka okufuluma, ate kyo ekisembe ne kibaako kye kikola ku sipiidi omukka ogwo gye gufulumirako.

Ng’omuddusi bwe yeegezaamu nga yeetegekera embiro, n’omwogezi ayinza okuyiga okussa obulungi nga yeegezaamu. Yimirira busimba osike omukka osobole okujjuza ekitundu ekya wansi eky’amawuggwe go, mpolampola genda ng’ofulumya omuka mutonotono nga bw’obala okuva ku emu okugenda waggulu okutuuka nga tokyasobola. Ekyo nga kiwedde, weegezeemu okusoma mu ddoboozi ery’omwanguka nga bw’ossa mu ngeri y’emu.

Kkakkanya Ebinywa Ebyereeze. Ekintu ekirala ekikulu ekinaakusobozesa okubeera n’eddoboozi eddungi kwe kukkakkana! Kijja kukwewuunyisa okulaba enkyukakyuka z’onookola singa onooyiga okwogera ng’oli mukkakkamu. Bw’otokkakkana, ebinywa byo bijja kwereega.

Bw’obeera n’endowooza ennuŋŋamu ku abo abakuwuliriza, ojja kusobola okukkakkana. Bw’oba oyogera n’abantu mu buweereza bw’ennimiro, kijjukire nti omanyi ebintu bingi eby’omuganyulo ebikwata ku bigendererwa bya Yakuwa by’oyinza okubabuulira k’obe nga Baibuli waakagisomera emyezi mitono. Ate era kijjukire nti ogenze gye bali olw’okuba beetaaga okuyambibwa, ka babe ng’ekyo bakimanyi oba nedda. Ku luuyi olulala, bw’oba ng’owa emboozi mu Kizimbe ky’Obwakabaka, abasinga obungi ku abo ababa bakuwuliriza Bajulirwa ba Yakuwa. Mikwano gyo, era bakwagaliza birungi byerere. Teriyo boogezi balala ku nsi ababa n’ababawuliriza ab’omukwano nga ffe.

Fuba okulaba nti okkakkanya ebinywa byo eby’omu mumiro. Jjukira nti mu ddookooli lyo mulimu obububi obukankana omukka bwe gubuyitako. Ng’eddoboozi ly’endingidi bwe likyukakyuka singa omuntu aleega oba naalegulula akaguwa kaayo, bwe lityo n’eddoboozi ly’omuntu bwe likyukakyuka singa aleega oba akkakkanya ebinywa bye eby’omu mumiro. Obububi obuli mu ddookooli bwe buba nga tebwereeze, eddoboozi liba lya wansi. Ebinywa eby’omu mumiro bwe biba tebyereeze omukka guyita bulungi mu nnyindo era ekyo kiyinza okukusobozesa okwogera mu ddoboozi eddungi.

Laba nti omubiri gwo gwonna guli mu nteeko—amaviivi go, emikono gyo, ebibegabega byo, n’ensingo. Ekyo kijja kusobozesa eddoboozi lyo okuvaayo obulungi. Eddoboozi lyo lisobola okuwulikika obulungi singa ebinywa by’omubiri gwo biba tebyereeze. Ennyindo, ekifuba, amannyo, n’ekitundu ekya waggulu eky’omu kamwa byonna birina kye bikola ku ngeri eddoboozi gye liwulikikamu. Era ebitundu ebyo byonna biyinza okukuyamba okulongoosa eddoboozi lyo. Singa oteeka ekintu ekizito ku ggita, eddoboozi lyayo terijja kuvaayo bulungi. Era n’ebinywa by’omubiri ebyekutte ku magumba, bwe byereega, eddoboozi terisobola kuvaayo bulungi. Eddoboozi bwe liba nga livaayo bulungi, ojja kusobola okulikyusakyusa era n’okwogera ng’oyoleka enneewulira ez’enjawulo. By’oyogera bijja kusobola okutuuka ku bantu bangi abakuwuliriza nga tokangudde nnyo ddoboozi lyo.

ENGERI EDDOBOOZI GYE LIKOLEBWAMU

Omukka amawuggwe ge gusindika gwe guviirako eddoboozi okukolebwa. Amawuggwe gakola ng’ebbomba epika omukka ne guyita mu mumiro ne gutuuka mu ddookooli. Munda mu ddookooli lyo, mulimu obububi bubiri obutunuuliganye. Okusingira ddala, obububi obwo bwe bukola eddoboozi. Obububi obwo bweggula era ne bweggala, ne kisobozesa omukka okuyingira oba okufuluma mu ddookooli era buziyiza ebintu ebiteetaagisa okuyingira mu mawuggwe. Omuntu bw’aba assa omukka tewabaawo ddoboozi likolebwa ng’omukka guyita ku bububi obwo. Naye omuntu bw’aba agenda okwogera, ebinywa bireega obububi obwo era ne bukankana ng’omukka oguva mu mawuggwe gwewagaanya okubuyitako. Ekyo kye kiviirako eddoboozi okukolebwa.

Obububi obwo gye bukoma okwereega, gye bukoma n’okukankanira ku sipiidi era n’eddoboozi gye likoma okuba erya waggulu. Ku luuyi olulala, obububi obwo gye bukoma okuba nga bulebevu, n’eddoboozi gye likoma okuba erya wansi. Eddoboozi bwe liva mu ddookooli, liyingira mu kitundu ky’omumiro ekya waggulu. Oluvannyuma lituuka mu kamwa ne mu nnyindo. Nga liri mu bitundu ebyo, likyuka mu ngeri gye liwulikikamu era ne lyeyongera amaanyi. Ekitundu eky’omu kamwa ekya waggulu, olulimi, amannyo, emimwa, n’emba, bikolera wamu ne kisobozesa eddoboozi eryo okuvaamu ebigambo ebitegeerekeka obulungi.

Eddoboozi ly’omuntu lya kyewuunyo nnyo, teriyinza kugeraageranyizibwa na kivuga kyonna ekikolebwa omuntu. Lisobola okwoleka enneewulira, gamba ng’okwagala, okufaayo, obukambwe n’obukyayi. Omuntu bwe yeetendeka obulungi, eddoboozi lye liyinza okukyusibwakyusibwa mu ngeri nnyingi ne limusobozesa okuyimba obulungi ennyo n’okwogera mu ngeri esanyusa emitima gy’abalala.

OKUVVUUNUKA EBIZIBU EBIMU

Eddoboozi erinafu. Eddoboozi bwe liba ettono tekitegeeza nti liba linafu. Bwe liba eddungi, abalala bajja kwagala okuwuliriza ng’oyogera. Naye eddoboozi liteekwa okuba ekkangufu ekimala okusobola okuba eddungi.

Okusobola okubeera n’eddoboozi eddungi, kikwetaagisa okulongoosa mu ngeri gye livugamu. Ekyo kikwetaagisa okulaba nti obeera mukkakkamu wenna ng’ebinywa byo tebyereeze, nga bwe kyogeddwako mu ssomo lino. Ebinywa byo bwe biba tebyereeze era n’ofuba okulongoosa eddoboozi lyo ng’omummuunya enfunda n’enfunda, kiyinza okukuyamba. Osaanidde okuba ng’obunidde kyokka nga emimwa toginywezezza. Ng’omumuunya, wuliriza okuwuuma kw’eddoboozi lyo mu mutwe ne mu kifuba.

Omuntu bw’aba omulwadde oba nga teyeebase kimala, eddoboozi lye liyinza obutaba lya maanyi. Kyokka, bw’atereera, eddoboozi lye lijja kulongooka.

Eddoboozi erya waggulu ennyo. Singa obububi mu ddookooli bwereega nnyo, eddoboozi liba lya waggulu. Eddoboozi lyo bwe libeera erya waggulu ennyo, lireetera abakuwuliriza obutanyumirwa by’oyogera. Bw’okkakkanya ebinywa eby’omu mumiro ne kiviirako obububi obuli mu ddookooli okulebera, eddoboozi lisobola okukendeera ne litaba lya waggulu nnyo. Ekyo kikole bulijjo ng’onyumya. Okusika omukka ogumala nakyo kiyinza okukuyamba.

Okwogerera mu nnyindo. Oluusi ekizibu kino kiva ku nnyindo okuzibikira. Emirundi egimu, ebinywa eby’omu mumiro n’eby’omu kamwa bwe byereega, omukka guba nga tegukyasobola kuyitamu bulungi. Ekyo kiviirako omuntu okwogerera mu nnyindo. Okwewala ekyo, oba olina okukkakkanya omubiri gwo gwonna.

Eddoboozi eddene ate nga lyoleka obukambwe. Eddoboozi ng’eryo terisobozesa muntu kunyumya mu ngeri ya mukwano. Liyinza okutiisa abalala.

Mu mbeera ezimu, kiba kyetaagisa omuntu okufuba okukyusa ku ngeri ze. (Bak. 3:8, 12) Okukola ekyo, era n’okugoberera amagezi agaweereddwa mu kulongoosa eddoboozi, kiganyula nnyo. Era fuba okulaba nti ebinywa by’omu mumiro n’eby’emba tebyereega. Ekyo kijja kukusobozesa okulongoosa eddoboozi lyo.