N’nga Mutoidhiwa?
N’nga mabuloko oocha thitho ndhila dha-indi-edha aliwa basa voocha mabulokwao dhedho atu ovu-ula vyongo vyawale vyafwaidhe aliwa, vinothonyi-edha a-vi ira Bibilya taimbarimbari?
ATU ovu-ula vyongo vyawale, tatofwanya mabuloko oocha manjinji valimburo lelo vali sidadi la wale la Babulo, enao ta-indi-edheliwe basa vomanga sidadilo. Movwelana na vyevyo mutu unango wa dodoliso dhinalee Robert Koldewey vyaongile liye, mabulokwala taochiwa va muloni “undhe wa sidadi weo wali teya ya pama thitho . . . kuni dhinjinji.”
Limbili la wale linothonyi-edha ira andimuwa andimuwa awu Babulo tanoo-indi-edha basa lindi la mulo voirana vyongo vinango vyothakala maningi. Mutu unango wa dodoliso dhinalee Paul-Alain Beaulieu, wa limbili la Asuri wa universidade lau Toronto, atoonga ira: “Vyolemba vinango vya Ababulo vinothonyi-edha ira . . . mwene anoowandela atu odhimbinuela enao ta-alemeza vyongo vyopambuleya ira taode tumeiwa onga unango ka-iwa va muloni.” Vyolemba vinango vya muhora ya mwene Nebukadinezara, vyatokaana madhu o-arelala: “Mwaanonge, mwaatumeye, mwaaka-e, . . . mulindini la mulo . . . wichee udhowenga dhulu, mwaape noaponyedha vamuloni.”
Vyevi vinoathuucha atu anoleri Bibilya mumwasa ofwanyeya mu bukhu la Danieli kapitulu 3. Movwelana na vinoonga Bibilya mwene Nebukadinezara atosaka-edha fwano nlukulu nodhowa maliimecha ipedipedi ya Dura undhe wa sidadi la Babulo. Azombwe araru a Iyeberi enao madhina tali Sadirake, Mesake na Abedinego tangakondile kokorela fwanolo, Nebukadinezara atoothakaleliwa maningi thitho atowandela atu ira tathethedhe muluo “fendo dhokwakwana 7 kwaranya moda wa thethedhelecha aliwa” no tonga ira alombwana ararwao, “taponyedhiwe mulindini la mulo.” Ngelo wa kopolo atoavulumucha mulindinimo ira ta-akwe.—Dan. 3:1-6, 19-28.
© The Trustees of the British Museum. Licensed under CC BY-NC-SA 4.0. Source
Buloko lelo vadindiwile dhina loi Nebukadinezara
Mabuloko tafwanyeile wu Babulo, anooda nisikimizeli-a ira mwasa wa Bibilyanula, ngwaimbarimbari. Va mabuloko enango vatoodindiwa madhu om’titimi-a mwene. Enango mwa madhwao mboi: “Nebukadinezara mwene wa Babulo, . . . Nyumba ilukulu yeniyo miyo mwene imangile miyo . . . Mazizanga anodha kalanga nyumbanimu notonganga modhowa nodhowa.” Madhwala anolandana na madhu anoleri i-yo va lemba la Danieli 4:30, vevo Nebukadinezara vyaongile liye modhigweli-a ira: “N’nga ula, kai Babulo nlukulu um’mangile miyo na kopolo dhanga dhilukulu thitho titimi-o langa nlukulu naifunelo yoi vakale nyumba ya mwene?”