Tusapwilei Bantu Ba Ndimi Yonso Ne Mitōtelo Yonso

¹ Bene Kidishitu ba mu myaka katwa imbajinji bādi balombola bukamoni na bupyasakane ku bantu bādi banena ndimi mishile na yabo, bādi mu mitōtelo ingi mishile. Lelo kwālupukile kika? Dibuku dimo dinena’mba: “Bimweka bu mu mwaka wa katwa, mwaba o-onso wādi ulondakene na Kalunga-lui ka Meditelane wādi na mukenza wa bene Kidishitu.”​—⁠Histoire du Moyen Âge (Angele).

² Mu yetu myaba namo monka na monka, bibundi bimobimo pano ke biyule mikenza ya beni batūtyika, bamo bapando, bakwabo balumbi bitupu bavilukila’mo. Dimodimo tukomenwanga kupotolola mwa kwisambila na bano bantu ne mwa kwibalombwela bukamoni potwitananga nabo, pa mwanda wa ndimi ne mitōtelo mishileshile. Eyo, kepabulwe padi kudi mwaba wa bamishonele mu wetu mukenza. Lelo i muswelo’ka otukokeja kulonda musoñanya wa Yesu wa ‘kusapwila bantu bonso kufikija ne pa mfulo,’ ne boba bene ba ndimi ne mitōtelo yonso kumo?​—⁠Bil. 10:⁠42.

Kupāna Bukamoni ku Bantu Banena Ludimi Lungi

³ Nansha bantu bampikwa kuyuka kunena ludimi lunenwa mu mwaba wetu byobadi basakane, inoko mu bibundi bikatampe badi’mo. Tufwaninwe kuyuka muswelo wa kushilula nabo mīsambo. Nanshi, tubandaulei myanda yemwenine banabetu ba mu matanda makwabo mwanda wa kuyuka mwa kushilwila mīsambo na bantu beshileshile.

⁴ Tunekenyei Kijika kya Ludimi: Kepadipo kyalakanwa, bantu bavule bekalanga na kampeja-bukidi ka kutejeja ne kwivwanina senene bufundiji kampanda shi bebutambwile mu ludimi lwabo lwa kibutwila. Banabetu bavule, batutu ne bakaka, bekwete’ko na kufunda ndimi ya bweni “pa mwanda wa myanda-miyampe,” amba ‘bekale kuputumina’mo pamo na bakwabo.’ (1 Kod. 9:23) Kaka umo unenanga Angele wadi uletela kitatyi ne kitatyi lolo umo unenanga Kishinwa mapepala, myaka ne myaka ipwa ipunguluka, ino uno lolo wadi upela kwifunda Bible kufika ne ku difuku dyaapelwe dibuku na kaka mukwabo waikele kwifunda Kishinwa. Waitabija dibuku ne kifundwa kya Bible ponka na ponka. Bukomo bwalongele uno kaka wabubidi bwa kumāmakata na tubishima tubala-tunga twa mu ludimi lwa uno lolo bo bwalongele bino byonso.​—⁠Tala Bilongwa 22:⁠2.

⁵ Nanshi Kiteba kya Mulami kya 1 kweji 11, 1992 kidi na bubinga pokinena’mba: “Kwifunda ludimi, kekutamijangapo enka milangwe ya bankasampe kete, ino kadi kudi ne na kamweno kakatampe mu bulongolodi bwa Yehova.” Batutu bamobamo ba mu kisaka kya Betele bepēne mu kwifunda ludimi lupya, kino kyebakweshe bekale kwingila mu bipwilo mobadi basakilwa kutangidila. Wivwane nobe uyukile ludimi kelwisambwe mu kyenu kifuko, nansha shi usaka kwifunda ludimi kampanda, nankyo yuka amba ukokeja nobe kukwasha kipwilo kansangwa nansha kisumpi kankenge kinena lwine ludimi’lwa.​—⁠Mat. 9:​37, 38.

⁶ Shi uyukile’nka lobe ludimi lwa kibutwila kete, wabulwa’po kutandabwila’ko mwingilo obe na kwifunda Falanse, ludimi lwingidija Leta mu yetu ntanda? Mu uno muswelo, tukabwanya kwisamba na bantu bavule. Ludimi lwa Angele lunenwanga mu matanda mavulevule a muno mu Afrika. Kadi lufundwa ne ku masomo dyalelo. Monka molusakibwanga pa kutwela ku twaji tumotumo, mo monka molukokeja kwitukwashisha tutandabule mwingilo wetu shi twikale kufunda’lo. Kidi muswelo umo onka shi twifundile ndimi mikwabo inenwa muno mu Afrika, kifwa Lingala, Swahili, Kirundi.

⁷ Kaka umo pania wa mu Kaliforni watene ba matwi majike bavule. Walombela Yehova amukwashe ekale kutana muntu ukokeja kumufundija muneneno wa batumāma, amone muswelo wa kuyukanya bubinebine ku ba matwi majike. Difuku dimo paadi ukimba twa kupota mu nsoko mikatampe ya mu wabo mukenza, mwana-mukaji umo wa matwi majike wamufwena, walemba pa papye, wamulomba amulombole padi kintu kampanda kyaadi usaka kupota. Pa kupwa kumulombola’po, uno kaka pania nandi wamulembela’mba nsaka kwifunda muneneno wa batumāma mwanda wa kukwasha ba matwi majike ba mu kyetu kifuko. Penepo mwana-mukaji’wa wamulondolola enka pa papye ponka’mba: “Mwanda waka usaka kukwasha ba matwi majike?” Kaka wamulondolola’mba: “Ami ne Kamoni wa Yehova, nsaka kwibakwasha bayuke Bible. Nkasepelela kukufundija Bible shi umfundije wenu muneneno wa batumāma.” Uno kaka usekununa’mba: “Langai bidi nsangaji yonadi nayo paunondolwele uno lolo amba: ‘Eyo, i biyampe.’ ” Kaka washilwile kwenda ku njibo ya uno mwana-mukaji kyolwa ne kyolwa mu bula bwa mayenga asamba matuntulu. Wayuka muneneno wa batumāma, kupwa nandi wafundija uno lolo bubinebine, ku mfulo uno lolo wabatyijibwa! Pano ke papite myaka 30 tamba uno mwanda ulongeka, ino uno kaka pania wendelelanga na kusapwila ba matwi majike, kadi pano udi mu kipwilo mobesamba mu muneneno wa batumāma.

⁸ Shi nobe unenanga biyampe ludimi kampanda lunenwa mu kifuko kikwabo nansha mu ntanda ingi, ne kadi udi na muswelo ne usakanga kuvilukila kokwa kudi kusakibwa kukatampe pa uno mwanda, lelo wabulwa’po kuyukija bakulumpe ba pa kipwilo? Ekale abamone amba wi mubwanye bisakibwa pa uno mwanda, papo lomba mutadi wenu wa kipindi shi kudi mwaba wa pabwipi okokeja kukengidila’mo. Wivwane i kutupu’o, ukokeja kulembela Sosiete mukanda ukatumwa pamo na wa bakulumpe ba pa kipwilo mobakalombola mumweno wabo pa ngikadila yobe ne pa kupēlelwa kobe kwa kuyuka ndimi.​—⁠Tala Kiteba kya Mulami kya 15 kweji 8, 1988, paje 21-23, Falanse.

⁹ Twingidijei Bingidilwa Bitupelwe: Mabuku etu adi’ko mu ndimi mivulevule ya bweni. I kiyampe kwilamija matrakte, nansha mukanda Kisaka Leza mu ndimi inenwa mu wenu mwaba shi i kutupu kipwilo kya ludimi lweni mu kibundi kyenu. Shi ubamone amba muntu kampanda kanenangapo Kiluba bu ludimi lwa kibutwila, nankyo mwipangule i ndimi’ka yatañanga. Kepabulwe padi mu buvule bwa ndimi, wasokola’mo nansha mikanda kampanda ibwanya kumusangaja. Kifwa, muntu unena Kirundi ubwanya padi kutanga ne Swahili.

¹⁰ Nansha shi ketunenangapo ludimi lwa muntu otutene mu busapudi, ketukankalwapo kumulombola myanda miyampe. Tukamulombola’yo namani? Na kwingidija kabuku Une bonne nouvelle pour toutes les nations. Kadi na musapu mwīpi mu ndimi 59. Monka mwikilombwela bulombodi budi pa paje 2 mu kano kabuku, shi ubapu kujingulula ludimi lwa mwisambi nobe, munene atange bukamoni bulembelwe pa paje wa lwine ludimi’lwa mu kabuku. Kupwa, mulombole dibuku dingi dya mu lwandi ludimi. Shi kudipo nadyo, mulombole nansha dya mu Falanse. Musapwile amba nsa kwiya kukutala monka na mukanda wa mu lwandi ludimi. Mwipangule dyandi dijina, lemba’dyo, pamo ne yandi adelese. Ubwanya kufikija ino myanda ku kipwilo nansha ku kisumpi kya kubwipi kinenanga lwandi ludimi, pa kino, ingidija fomu “Intérêt à suivre dans une langue étrangère.” (S-70a) Shi usaka kuyukila’ko bintu bivule pa muswelo wa kutuma myanda ku banabetu basakwa, tala Mwingilo Wetu wa Bulopwe wa kweji 4, 1994 pa paje 2. Shi i kutupu muntu unenanga lwine ludimi’lwa wa kumupempula, nankyo witwike kiselwa abe mwine, ukokeja padi kwifunda nandi, mwenda mulonda mu mukanda wa Falanse.​—⁠1 Kod. 9:​19-23.

Kupāna Bukamoni ku Bantu ba mu Mitōtelo Yakubulwa Kwikala ya Bwine Kidishitu

¹¹ Kwikala na buyuki kampanda butala pa myanda imoimo ya mutōtelo wa bantu kukokeja kwitukwasha tupāne senene bukamoni butala pa Bulopwe bwa Leza. Dibuku Jitihada ya Ainabinadamu ya Kutafuta Mungu ditusokwela myanda mivule ya mitōtelo mikatampe pano pantanda, ditulombolanga senene nkulupilo imoimo ya bantu mwa kwibakwashisha bayuke bubinebine.

¹² Tabulo udi pa paje wamfulo wa dino dyani dya ntentekelo i mutele mulongo wa mabuku alupulwa kitatyi ne kitatyi na bulongolodi bwa Yehova mwanda wa kupāna bukamoni ku bantu bakubulwa kwikala mu mitōtelo ya bwine Kidishitu. Kitusakila kutanga ano mabuku mwa kusapwila senene myanda miyampe. Ketukivulaminwai dibuku Kutoa Sababu, kingidilwa kya bulēme. Mu dino dibuku mutanwa pa paje 21-24 bulombodi bufwaninwe butala pa muswelo wa kulondolola bene Buddha, bene Hindu, Bayuda, ne Bamizilma.

¹³ Tutei Mutyima ku Byotunena: Ketufwaninwepo kudingakanya bantu ba mu mutōtelo kampanda na kufwatakanya’mba nkulupilo yabo idi’nka pamo na ya bakwabo ba mu wabo mutōtelo, mhm. Ino kikatampe kikimbwa i kulonga buninge bwa kuyuka mulangilo wa muntu otwisamba nandi. (Bil. 10:​24-35) Salimoon wāfundijibwe tamba ku bwanuke bwandi amba Koran kyo Kinenwa kya Leza. Ino kādipo witabija nansha dimo bufundiji bwa Bamizilma bulombola’mba Leza i muntu udi na lusa lwaendaenda, aye kadi ususula bantu mu kalunganyembo ka mudilo. Difuku dimo, Batumoni ba Yehova bāmwita ku kupwila. Wajingulula kala muneñenya wa bubinebine, pano udi na nsangaji, mwanda pano i mukulumpe mu kipwilo kya bwine Kidishitu.

¹⁴ Shi tusapwila bantu ba nkulupilo yakubulwa kwikala ya bwine Kidishitu, tufwaninwe kudyumuka, kutyina’mba ntwelelo yetu yaketubudija kwisamba nabo myanda miyampe. (Bil. 24:16) Bantu bamo ba mu mitōtelo batenekwanga ku mutyima na mīsambo imweka bu ya kusaka kwibabombola mu lwitabijo lwabo. Nanshi tulongei buninge bwa kutana myanda itūla’ko kumvwañanga ibwanya kwibakokela ku bubinebine bwa Bible. Bantu badi pamo bwa mikōko balondololanga senene ku mushilwilo wa mīsambo ulombola kanye ne ku musapwilo wa bubinebine upēla kwivwanija.

¹⁵ Ne bishima byotwingidija bifwaninwe nabyo kusañunwa, kutyina’mba byakasonsolola bantu ku musapu wetu. Kifwa, shi wiyukanye ponka na ponka bu mwine Kidishitu, kepabulwe padi mwisambi nobe ukokeja kukufwatakenya bukidi bonka bu wa mu Bipwilo bya Ki-kidishitu, kino kikokeja kwikala bu kijika. Kadi i kya tunangu kutela Bible bu “Bilembwa” nansha bu “Bisonekwa bikola.”​—⁠Mat. 21:42; 2 Tem. 3:⁠15.

¹⁶ Shi ubatana muntu wa mu mutōtelo wakubulwa kwikala wa bwine Kidishitu ne kadi ubamone amba kubwanyapo kupāna bukamoni ponka na ponka, imanina bidi nanshi pa kwiyuka nandi, mushile trakte, umulombole dyobe dijina, kupwa nandi akulombole dyandi ulembe’dyo. Ebiya shi pabapite difuku dimo nansha mafuku abidi, pa kupwa kwiteakanya senene, ukokeja kumujokela dipya kukamupāna bukamoni.​—⁠1 Tem. 4:16; 2 Tem. 3:⁠17.

¹⁷ Kusapwila Bene Buddha: (Tala shapita 6 mu dibuku Jitihada ya Ainabinadamu ya Kutafuta Mungu.) Nkulupilo ya bene Buddha i mishile pakatampe ku umo ne mukwabo. Bene Buddha kebetabijangapo mu nkulupilo yabo amba Umpangi udi’ko, ino balamete kudi Buddha Gautama, mwine India umo wādi’ko mu myaka tutwa tusamba K.K.K., amba ye mwine ufwaninwe kutōtwa. Buddha wājondelwe mutyima pa buluji bwinebwine bwa būmi, pa kumona musunsa wandi umbajinji muntu umo ubela, mukwabo mununu, mukwabo nandi mufwe. Wēipangula’mba: ‘Lelo muntu ubutwilwanga mwanda’tu wa kususuka, kununupa ne kufwa kete?’ I bine, tukokeja kuleta kilondololwa ku kino kipangujo ku bene Buddha bakubulwa budimbidimbi bakimba bilondololwa.

¹⁸ Shi twisamba na bene Buddha, tutei mutyima ku kuleta musapu muyampe ne bubinebine bupēla kwivwanija budi mu Bible, dibuku ditabukile mabuku onso akola. Bene Buddha batele mutyima mpata ku ndoe, ku mwikadilo wa bulēmantu ne ku būmi bwa kisaka, pamo’nka bwa bantu bakwabo bavulevule, kadi basangelanga mpata kwisambila pa ino myanda. Kino kikokeja kwitupa mukenga wa kulombola Bulopwe bu kyo kintu kimo kete kikapwija makambakano a bantu.

¹⁹ Pania umo wa mu Nevada, mu États-Unis, wadi ufundija bubinebine ku bana ba masomo Bashinwa, pano kepadi kintu kya myaka dikumi ne musubu. Difuku dimo, wadi usapula mu njibo idi na byumba 8 mushikatanga bano bana ba masomo, walomba Yehova amukwashe ashilule bifundwa mu kyumba ne kyumba. Mu mayenga abidi onka, washilula kwifunda nabo, kisengele na mwanā masomo umo mu kyumba ne kyumba. Uno kaka ulupulanga bipa bilumbuluke, mwanda unenanga mu ntwelelo yandi yashilulanga nayo mīsambo amba i mumone kintu kimo kikambakena bana ba masomo bonso: kukimba ndoe ne būmi bwansangaji. Ebiya webepangula shi nabo ye kobatele mityima. Bonso betabijanga muswelo umo. Kupwa wakokela milangwe yabo ku mukanda La paix et le bonheur sans fin: comment les trouver? (Angele), walupwidilwe’nka pa mwanda wa kukwasha nao Bashinwa. Kupwa kwifunda enka misunsa itano kete, mwanā masomo umo wamusapwila kala amba, pano nasokola bubinebine bonadi nkimba tamba kala.

²⁰ Kusapwila Bene Hindu: (Tala shapita 5 mu dibuku Jitihada ya Ainabinadamu ya Kutafuta Mungu.) Mu mutōtelo wa bene Hindu i mutupu nkulupilo itelwa’mba ino’i yo yabo. Badi na filozofi mikutakane. Brahma, leza wabo, i leza pasatu (Brahma Umpangi, Vishnu Mulami, Çiva Wakyonakanya). Lukulupilo lufundija kubulwa kufwa kwa muya kyo kitako kya lufundijo lwa bungudi (lunena’mba shi muntu wafu utundulukilanga mu muntu ungi nansha mu kintu kingi) lutwala bene Hindu ku kumona’mba kintu kyo-kyonso kyosaka kulonga, longa’kyo, shi ubafikilwa na kibi, yuka’mba kyadi kala kikutungilwe. (Tala dibuku Kutoa Sababu paje 27-35, ne Kiteba kya Mulami kya 15 kweji 5, 1997, paje 3-8, Falanse.) Mutōtelo wa bene Hindu ufundija lulekelo kadi ubingijanga mulangwe wa’mba mitōtelo yonso ifudilanga’nka ku bubinebine bumo bonka.

²¹ Shi usapwila mwine Buddha, i biyampe kumulombola lukulupilo lwetu lwa kukekala na būmi mu bubwaninine pano pantanda, ne bilondololwa bishikate bileta Bible pa bipangujo bikatampe biipangulanga bantu.

²² Kusapwila Bayuda: (Tala shapita 9 mu dibuku Jitihada ya Ainabinadamu ya Kutafuta Mungu.) Mutōtelo wa Bayuda i mwishile na mitōtelo yakubulwa kwikala ya bwine Kidishitu, mwanda udi mu Mānga yabine, ke mu mfumopo. Bantu bakimbanga kuyuka Leza, banyemenanga nakampata ku Bisonekwa bya Kihebelu bya ku bukomo bwa mushipiditu. Inoko lukulupilo lwimanine pa kubulwa kufwa kwa muya, lwampikwa kukwatañana na Kinenwa kya Leza, lo lufundijo lwa pa kitako lwa mutōtelo wa Bayuda ba mu ano mafuku. Kusaula dishinda dya kwisamba nabo i kwibasapwila’tu amba netu tutōtanga Leza wa Abalahama, batwe bonso tufikilwanga na makambakano a muswelo umo mu ino ntanda ya dyalelo.

²³ Shi wisamba na Muyuda ketabije mudi Leza, ubwanya kumwipangula shi wikalanga nyeke wampikwa kwitabija mudi Leza. Mwanda kepabulwe padi kashāa kaivwene bushintuludi bupotoloke bulombola kilekēle Leza masusu ekale’ko. Tukokeja kukwasha Bayuda bakubulwa budimbidimbi babandaule monka myanda iyukilwa’po Yesu bu ye aye Meshiasa, kupityila ku byānene Bayuda, balembi ba Bisonekwa bya Kingidiki, ke ku milangwepo yabubela ileta bipwilo bya Ki-kidishitu.

²⁴ Kusapwila Bamizilma: (Tala shapita 12 mu dibuku Jitihada ya Ainabinadamu ya Kutafuta Mungu.) Bamizilma balamete ku Kiislamu (kitelwa ne bu bwine Mahomet), ko kunena’mba bakulupile amba Allah ye leza umo kete uyukilwe, Mahomet (570-632 K.K.) ye mupolofeto wamfulo kadi utabukile bonso. Bamizilma bamonanga Yesu Kidishitu bu mupolofeto mwepele wa Leza, mwanda kebetabijangapo’mba Leza udi na mwana. Koran, dibuku ke dilāle myaka kubwipi kwa 1 400, ditela Bisonekwa bya Kihebelu ne bya Kingidiki. Kudi kwiifwana kukatampe pa bukata bwa Kiislamu ne bwine Katolika. Bino bipwilo byonso bibidi bifundijanga kubulwa kufwa kwa muya wa muntu, masusu a kitatyi kityetye a mu kikungilo kya myuya ne kalunganyembo ka mudilo.

²⁵ Kintu kiketukwasha twikale kwiivwana nabo i kino, tukulupile mudi Leza umo kete wabine kadi tumonanga Bible bu dibuku dya ku bukomo bwa mushipiditu wandi. Butangi bwa katentekeji bwa Koran bulombola’mba Tola, Mitōto ne Maevanjile bitelelwe bu Kinenwa kya Leza, pa kino bifwaninwe kulēmekibwa ne kwingidijibwa. Kino kikokeja kwitupa mukenga wa kulomba kwifunda bino bipindi bya Bible na mwisambi netu.

²⁶ Ntwelelo ilonda’ko ikokeja padi kwikala miyampe ku muntu witela bu mizilma: “Ami nkyesambile kashāa misunsa mivule na bamizilma, ino nadi natana mu dino dibuku myanda imoimo itala pa nkulupilo yenu. [Pūtula dibuku Kutoa Sababu pa paje 23-24.] Dino dibuku dinena’mba mwitabijanga amba Yesu wādi mupolofeto, inoko Mahomet ye wādi mupolofeto wamfulo kadi ye aye utabukile bonso. Lelo mwitabijanga ne amba Mosesa wādi mupolofeto wabine? [Muleke akulondolole.] Lelo nkokeja kukulombola byānene Leza kudi Mosesa bitala pa dijina Dyandi?” Kupwa tanga Divilu 6:​2, 3. Pa kujokelamo kupya, tukokeja kwisambila nandi pa kamutwe ka mwanda kanena’mba: “Leza umo, mutōtelo umo” pa paje 13 mu mukanda Le temps de la vraie soumission à Dieu.

²⁷ Pakwabo ne kutana bantu ba ino miswelo mu mwaba wenu kwine mpika. Inoko, umo ne umo umbukata mwetu ukokeja kutandabwila’ko mwingilo wandi na kwifunda ludimi lukwabo lwishile na lwanenanga kala senene nansha na kuvilukila mu mwaba mukwabo ku kusaka kwandi. (Isaya 6:⁠8) Dyalelo, bantu bavule baloñanga mwendele binenwa bya Isaya 55:6 utangwa namino amba: “Kimbai Yehova pākitanwa, mwitei pakidi pabwipi.” Kino kitala bantu bonso ba mityima yakubulwa budimbidimbi, pampikwa kwengula ludimi lwabo nansha mutōtelo wabo. Tufwaninwe kukulupila’mba Yehova uketwesela mu buno bukomo botulonga mwanda wa kwenda ‘kulonga bana-babwanga mu bantu ba mizo yonso.’​—⁠Mat. 28:⁠19.

Bene Buddha

À la recherche d’un père (Mukanda)

“Monaipo bidi! Nalonga bintu Byonso ke bipya” (Mukanda)

Kishinwa

La paix et le bonheur sans fin: comment les trouver? (Mukanda)

Bene Hindu

De Kurukshetra à Harmaguédon et à votre survie (Mukanda)

La victoire sur la mort: est-elle à votre portée? (Mukanda)

Le chemin de la liberté: la vérité divine (Mukanda)

Nos problèmes ​—⁠ Qui nous aidera à les résoudre? (Mukanda)

Pourquoi adorer Dieu en amour et en vérité? (Mukanda)

Bayuda

Connaîtrons-nous un jour un monde sans guerre? (Mukanda)

Ba Tumoni twa Yehova​—⁠Le Bakulupile Kika? (Trakte No. 18)

Ntanda Impya ya ndoe: Lelo Ikekala’ko Bine? (Trakte No. 17)

Bamizilma

Le chemin du Paradis: Comment le trouver? (Trakte)

Le temps de la vraie soumission à Dieu (Mukanda)

[Binenwa bya Kifwatulo pa paje 6]

[Kapango pa paje 6]

MIKANDA ITALA BANTU BAKUBULWA KWIKALA BENE KIDISHITU