Myanda ya Kunyemena’ko ya Kabuku ka ku Kupwila Būmi ne Mwingilo
6-12 KWEJI 5
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | 2 BENE KODINDA 4-6
“Ketulekanga’byopo”
Bakōke Abo’ko Bampikwa Kupungila
16 Bine, kulama bukomo bwetu bwa ku mushipiditu ko kwine kwa mvubu kutabuka. Shi tupwene mpwaninine na Yehova Leza, tukokeja kukōka ku ngitu, ino ketukakōkapo nansha dimo kumutōta. Mwanda Yehova ye “upana bukomokomo kudi wa mpungiji, ne kudi yewa wampikwa bunkanka ulundako bukomo.” (Isaya 40:28, 29) Mutumibwa Polo wēmwenine bubinebine bwa bino binenwa, o mwanda wāsonekele amba: “Po pa mwanda o ketupungidilapo, kadi nansha bu-muntu bwetu bwa pa ngitu bwendanga boneka, ino bobwa bwa munda bwendanga busambuka mafuku onso, mo bukila, mo bukila.”—2 Kodinda 4:16.
17 Jingulula bino binenwa “mo bukila, mo bukila.” Ko kunena’mba tunenwe kwingidija difuku ne difuku byobya bitupa Yehova. Mishonele umo wingile na kikōkeji mu bula bwa myaka 43 wadi mu bitatyi bimo wikonda na bukōke bwa ku ngitu ne kuzozeja mutyima pa mulongo. Ino kapungilepo. Unena’mba: “Nakwete kibidiji kya kubūka lubanga na bwē mwanda wa kulombela bidi kudi Yehova ne kutanga Kinenwa kyandi kumeso kwa kushilula mingilo yo-yonso. Kino kibidiji kya mobukila mobukila kyankweshe ñuminine kufika ne pano.” Netu tukokeja kwiubija mu bukomo bwa Yehova shi kitatyi kyonso, ko kunena’mba “mo bukila, mo bukila,” tumulomba ne kulanguluka pa ngikadilo yandi milumbuluke mpata ne pa milao yandi.
it-1-F p. 759
Kūminina
Bidi na mvubu kulama nyeke mu ñeni lukulupilo lwa bwine Kidishitu, ko kunena’mba būmi bwa nyeke pampikwa bubi. Nansha ke kwipaibwa na balwana kekubwanyapo kujimija luno lukulupilo. (Lo 5:4, 5; 1Ts 1:3; Kus 2:10) Masusu a dyalelo keabwanyapo kudingakanibwa na kitatyi kikafikidila luno lukulupilo lwa kutendelwa. (Lo 8:18-25) Shi tulamine mu ñeni mulangwe wa kukekala’ko nyeke, nabya masusu nansha shi ekale makomo namani mu kitatyi kampanda, tukeamona bu ‘a lupito kadi apēla.’ (2Ko 4:16-18) Shi muntu uvuluka’mba matompo i a lupito koku ulamine mu ñeni lukulupilo lwa bwine Kidishitu, kabwanyapo kuzoza nansha kubulwa kikōkeji kudi Yehova Leza.
Kukola Byabupeta bya ku Mushipiditu
w12-F 1/2 p. 28-29
“Lengeja Yehova Amungemunge”
Tutu David Splane wa mu Kitango Kyendeji wavungulwile uno mutwe wa mwanda wa mu Bisonekwa. (2 Bene Kodinda 4:7) Waipangula’mba, le kino kyabulēme i kika? Le i buyuki’ni nansha i tunangu? Walondolola’mba: “Aa, kino kyabulēme kyēsambile’po mutumibwa Polo i ‘uno mwingilo’ wa ‘kumwekeja bubine.’” (2 Bene Kodinda 4:1, 2, 5) Tutu Splane wavulwije bana ba masomo amba ino myeji itano yobafundile yebateakenye ku mwingilo wa pa bula obakengila mu mwaba. Uno mwingilo bafwaninwe kwiumona na mvubu bininge.
Tutu washintulula’mba “bipungwa bya dīma” bifunkila pa imbidi yetu ya ngitu. Ebiya walombola kwishila kudi pa kipungwa kya dīma ne kipungwa kya olo. Bipungwa bya olo kebingidijibwangapo bininge. Inoko bipungwa bya dīma bingidijibwanga kitatyi kyonso. Shi tutūle kyabulēme mu kingidilwa kya olo, tubwanya kuta mutyima bininge ku kipungwa pa kyaba kya kuta’o ku kyabulēme kidi’mo. Tutu Splane wanena’mba: “Banwe bana ba masomo nenu kemwakikimbai ntumbo ya banwe bene, byomudi bamishonele, ludikilai bantu kudi Yehova, mwanda mwi bipungwa bya dīma bitupu.”
Tamija Nyeke Buswe bwa bu Bana na Bana
7 Lelo batwe netu? Tukokeja ‘kubaijibwa’ namani mu buswe bwa bu bana na bana? Bantu ba lukongo lumo ne ba ku ntanda imo babwanya kupelelwa kupwana. Ne boba baswele makayo amo kebo kushikatyila pamo kitatyi kivule. Ino shi byotusaka i bishile na biswile bene Kidishitu bamo, nabya tusakilwa ‘kubaijibwa.’ I biyampe kwiipangula amba: ‘Lelo ntambilanga mu busapudi nansha kwipwija mukose na bano batutu ne bakaka na dimodimo? Lelo ku Njibo ya Bulopwe, ñimunanga’nka bapya mwanda monanga’mba ebonkapwana nabo mwenda mafuku? Lelo ñimunanga bakulu ne bankasa bonso mu kipwilo?’
13-19 KWEJI 5
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | 2 BENE KODINDA 7-10
“Mwingilo Wetu wa Kukwasha”
w98-F 1/11 p. 25 mus. 1
“Leza Usenswe Yewa Upāna na Nsangaji”
Polo washilula na kusapwila bene Kodinda myanda ya bene Masedonya, ya kimfwa kiyampe kyobāshile mu kuleta bukwashi. Polo wālembele amba: “Pobatompelwe bininge mu byamalwa, nsangaji yabo mivulevule ne bulanda bwabo bukatampe byalengeje buntu bwabo bukatampe buvudile’ko.” Bene Masedonya kebāningilwepo kuleta bya bukwashi. O mwanda Polo wānenene amba bakwete “abo bene mulangwe wa kwitulomba’nka kwitulomba na kininga dyese dya kupāna na mutyima tō.” Mutyima wa buntu wa bene Masedonya i wa kutendelwa bininge mwanda abo bene bidi bādi mu “bulanda bukatampe.”—2 Bene Kodinda 8:2-4.
Mwingilo wa Kuleta Bukwashi
TUDI mu 46 K.K., Bayuda i baponenwe na kipupo kya nzala. Bana ba bwanga ba Kidishitu Bayuda kebadipo na muswelo wa kupota bidibwa bikandile lupoto. Badi mu nzala basakilwa bukwashi. Ino, basa kwimwena bukwashi bwa Yehova mu muswelo kewemwenine bana ba bwanga bakwabo ba Kidishitu. Le i bika bisa kulongeka?
Mwingilo wa Kuleta Bukwashi
4 Polo wālombwele mu mukanda wandi wa bubidi ku bene Kodinda amba mwingilo wa bene Kidishitu udi pabidi. Nansha mukanda wa Polo byowātuminwe ku bene Kidishitu bashingwe māni, dyalelo binenwa byandi bitalanga ne “mikōko mikwabo” ya Kidishitu. (Yoa. 10:16) Kipindi kibajinji kya mwingilo wetu i “mwingilo wa kupwanya,” ko kunena’mba, kusapula ne kufundija. (2 Ko. 5:18-20; 1 Tm. 2:3-6) Kipindi kikwabo kitala mwingilo otwingila ku banabetu mu lwitabijo. Polo wādi wisambila nakampata ku “mwingilo wa kukwasha.” (2 Ko. 8:4) Bishima “mwingilo wa kupwanya” ne “mwingilo wa kukwasha,” bilungilwe byonso ku kishima “mwingilo” kyalamwinwe ku kishima kya Kingidiki diakonia. Mwanda waka kidi na mvubu?
5 Polo pa kwingidija kishima kimo kyonka kya Kingidiki ku ino mingilo yonso ibidi, watyanga mwingilo wa kuleta bukwashi ku mingilo mikwabo yādi ingilwa na kipwilo kya bene Kidishitu. Wādi ke munene kala amba: “Kudi miswelo palapala ya mingilo, ino kudi Mfumwetu umo enka; kadi kudi miswelo palapala ya bilongwa, . . . Inoko bino bilongwa byonso’bi biloñwanga’nka na mushipiditu umo onka’wa.” (1 Ko. 12:4-6, 11) Na bubine, Polo watela mingilo palapala ya mu kipwilo bu “mingilo ikola.” (Loma 12:1, 6-8) Ke kya kutulumukapo shi wāmwene amba i kyendele’mo kupityija kitatyi kyandi kimo mwanda wa “kukengidila bajila”!—Loma 15:25, 26.
6 Polo wākweshe bene Kodinda bayuke amba kuleta bukwashi kubadilwa mu mingilo yabo ne mu butōtyi bwabo kudi Yehova. Tala uno mulangilo: Bene Kidishitu baleta bukwashi, bebuletanga mwanda “[bakōkelele] ku myanda miyampe ya Kidishitu.” (2 Ko. 9:13) Nanshi, bene Kidishitu bakwashanga banababo mu lwitabijo, mwanda basakanga kulonda mu būmi bwabo bufundiji bwa Kidishitu. Polo wānene amba, bilongwa biyampe byobalongela banababo, i kilomboji bine kya “kanye kakatampe kene ka Leza.” (2 Ko. 9:14; 1 Pe. 4:10) Kiteba kya mulami kya difuku 1 Kweji 12, 1975, pokyesambīle pa kwingidila banabetu basakilwa bukwashi, mwine mubadilwa ne mwingilo wa kuleta bukwashi, kyanena amba: “Ketufwaninwepo kutatana nansha dimo na kulanga’mba, Yehova Leza ne wandi Mwana Yesu Kidishitu kebamwenepo na mvubu uno mwingilo muyampe.” Bine, kuleta bukwashi i mwingilo muyampe ubadilwa mu mingilo ikola.—Loma 12:1, 7; 2 Ko. 8:7; Bah. 13:16.
Kutamba Lupeto Lwingidijibwa mu Mingilo ya Bulopwe
10 Bubajinji, tupānanga byabuntu ku kusaka, mwanda tusenswe Yehova kadi tusaka kulonga “bintu bisangaja ku meso andi.” (1 Yo. 3:22) Bine Yehova usangelanga mutōtyi upāna na mutyima umo. Tubandaulei binenwa bya mutumibwa Polo pa mwine Kidishitu upāna. (Tanga 2 Kodinda 9:7.) Mwine Kidishitu wa bine kekakangapo pa kupāna, kadi kaningilwangapo. Ino upānanga mungya “mwatyibile butyibi mu mutyima wandi.” Upānanga pa kupwa kubandaula bisakibwa ne mwabwaninya kupānina. Muntu upāna uno muswelo i muswibwe na Yehova, mwanda “Leza usenswe yewa upāna na nsangaji.” Bwalamuni bukwabo bunena’mba: “Leza usenswe boba basenswe kupāna.”
Kukola Byabupeta bya ku Mushipiditu
Ikala Kuningilwa na ‘Kyabuntu kya ku Bitupu Kekineneka’ kya Leza
2 Polo wādi uyukile’mba kitapwa kya Yesu i kyeya kilombola’mba milao yonso ya Leza ya kutendelwa ikafikidila. (Tanga 2 Kodinda 1:20.) Kino kishintulula’mba mu “kyabuntu . . . kya ku bitupu kekineneka” kya Leza mudi kitapwa kya Yesu, ne bintu byonso biyampe ne buswe bwa kwipāna bwitulombola Yehova. Kino kyabuntu i kikomo kunena mwanda ketwikivwanijepo ne pa mfulo. Lelo kino kyabuntu kya pa bula kitulengejanga twiivwane namani? Ne i muswelo’ka kino kyabuntu okitutonona twiteakanye ku Kivulukilo kya lufu lwa Kidishitu kikalongwa mu Dya Busatu, mafuku 23 Kweji 3, 2016?
g99-F 8/7 p. 20-21
Le I Bibi Kwianya?
Mu Bisonekwa bya Kingidiki bya Bwine Kidishitu, kyubwa kaukhaomai, i kyalamunwe bu “kwianya, kusangela, kwitumbika,” i kingidijibwe mu muswelo muyampe ne mubi. Kimfwa, Polo unena’mba, tubwanya ‘kusangela pa lukulupilo lwa ntumbo ya Leza.’ Kadi wasoñenye amba: “Yewa witumbika, etumbike mudi Yehova.” (Bene Loma 5:2; 2 Bene Kodinda 10:17) Kino kishintulula kwianinya Yehova bu Leza wetu, uno mwiivwanino ubwanya kwitulengeja tumusangele mwanda udi na dijina diyampe kadi unenenwanga māya.
20-26 KWEJI 5
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | 2 BENE KODINDA 11-13
“‘Mwiba mu Ngitu’ ya Polo”
w08-F 15/6 p. 3-4
Bakomo Nansha Byobadi na Buzoze
Mwingidi mukwabo wa kikōkeji wālombele Yehova amutalule “mwiba mu ngitu,” nansha amba makambakano asansa. Mutumibwa Polo wāzenzele Leza misunsa isatu mituntulu amutalule dino ditompo. Nansha shi dyādi ditompo dya muswelo’ka, didi pamo bwa mwiba usansa, dyādi dibwanya kujimijija Polo nsangaji ya kwingidila Yehova. Polo wēdidingakenye na kukupilwa mapi nyeke. Yehova wāmulondolwele amba: “Kanye kami ka ku buntu bitupu i kakubwane, mwanda bukomo bwami bufikijibwanga pa bubwaninine mu buzoze.” Yehova kāmutalwilepo uno mwiba mu ngitu. Polo wādi ufwaninwe kwiutyumwina mu manwi, kadi wābwejeje’ko amba: “Pondi muzoze, e pondi na bukomo.” (2 Ko. 12:7-10) Le wādi ukimba kunena bika?
Yehova Upānanga “Mushipiditu Sandu ku Bakumulomba”
17 Leza wālondolwele milombelo ya Polo amba: “Buntu bwami i bukubwanine; ke-buntu bukomo bwami bufikile ponka pa bubwanine monka umbukōkekōke.” Polo wānene amba: “Nanshi, nkētumbika ne mutyima tō mu bukōkekōke bwami, e nabyako, amba bukomo bwa Kidishitu bungikale po ndi” bwa dipema. (2 Kodinda 12:9; Mitōto 147:5) Na bubine, Polo wāmwene amba bukomo bwa Leza, kupityila kudi Kidishitu, bwādi bumukinga pamo bwa dipema padi. Dyalelo nadyo, Yehova ulondololanga milombelo yetu mu muswelo umo onka. Ukiñanga bengidi bandi pamo bwa mwemba wa dipema.
18 Bine, dipema kedikankajangapo mvula kunoka nansha luvula kupukuma, ino dikiñanga muntu ku bino byonso. Ne mwemba ulupuka ku “bukomo bwa Kidishitu” nao keukankajangapo matompo etuponena nansha bikoleja bitufikila. Ino witukiñanga ku mushipiditu amba bintu bya ino ntanda ne kwitutamba kwitutamba mulopwe wayo byaketusanshija. (Kusokwelwa 7:9, 15, 16) Shi ke pano, ekale ulwanga na matompo apela ‘kukufunduka,’ nankyo kulupila’tu amba Yehova uyukile bulwi bowikonda nabo, kadi uketaba ku “diwi dya kwabija kobe.” (Isaya 30:19; 2 Kodinda 1:3, 4) Polo wāsonekele amba: “Leza i wabinebine, wampikwa kwimulekelela’mba: Batompibwe na bitabuke bukomo bwabo; ino nanshi, ponka pa kyakutompa, nandi ukasaula dishinda dya kupandilamo, amba mumone mwakutūkijija mutyima monka.”—1 Kodinda 10:13; Fidipai 4:6, 7.
“Upāna Bukomokomo Kudi wa Mpungiji”
8 Tanga Isaya 40:30. Nansha shi twikale na bwino buvule namani, inoko ketubwanyapo kulonga bintu byonso na bukomo bwa batwe bene. Uno i mwanda otufwaninwe batwe bonso kuboila’ko ñeni. Mutumibwa Polo wābwenye kulonga bintu bivule, inoko kādipo ubwanya kulonga kintu kyo-kyonso kyaādi usaka kulonga. Aye pa kusapwila Yehova mwaādi wiivwanina, Yehova wāmulombwele amba: “Bukomo bwami bufikijibwanga pa bubwaninine mu buzoze.” Polo wāivwanije byāmusapwidile Yehova. O mwanda mwine wānenene amba: “Pondi muzoze, e pondi na bukomo.” (2 Kodinda 12:7-10) Le wādi usaka kunena bika?
9 Polo wāivwanije amba kabwanyapo kulonga bintu byonso na bukomo bwa aye mwine. Wādi usakilwa kukwashibwa na muntu wa bukomo kutabuka. Mushipiditu ujila wa Leza wādi ubwanya kupa Polo bukomo padi muzoze. Kadi mushipiditu wa Leza wādi ubwanya kulonga’nka ne bintu bivule. Wādi ubwanya kupa Polo bukomo alonge bintu byākadipo ubwanya kulonga na bukomo bwa aye mwine. Ye mobibwanya kwikadila ne kotudi. Bine kitatyi kitupa Yehova mushipiditu wandi ujila, twikalanga bakomo!
Kukola Byabupeta bya ku Mushipiditu
Bipangujo bya Batangi
Bimweka bu “diulu dya busatu” ditelelwe mu 2 Kodinda 12:2 i Bulopwe bwa Meshiasa buludikwa na Yesu Kidishitu ne ba 144 000, ko kunena’mba “madiulu mapya.”—2 Petelo 3:13.
I “diulu dya busatu” mwanda buno Bulopwe i umbikalo mukatampe kadi udi peulu.
Bimweka bu “paladisa” ‘mwātekwininwe’ Polo ifunkila pa (1) Paladisa imweka na meso ikekala’ko pano pa ntanda, (2) paladisa ya ku mushipiditu ikekala’ko, mine ikekala mikatampe kupita paladisa ya ku mushipiditu idi’ko dyalelo, ne pa (3) “paladisa ya Leza” ya momwa mūlu ikekala’ko mu kitatyi kimo na ntanda mipya.
it-1-F p. 753
Mififyo
“Mififyo Ijila.” Bene Kidishitu babajinji bādi befifya “mififyo ijila” (Lo 16:16; 1Ko 16:20; 2Ko 13:12; 1Ts 5:26) nansha’mba “mififyo ya buswe” (1Pe 5:14), mobimwekela bantu ba ngitu imo bobādi befifya ino mififyo. Uno muswelo wādi wiimuna bene Kidishitu babajinji ubwanya kukwatañana na mwādi mwiimwina Bahebelu ba kala na kwififya. Nansha Bisonekwa byokebinenapo myanda mivule pa uno mwanda, ino “mififyo ijila” nansha’mba “mififyo ya buswe” ilombola patōkelela’mba kipwilo kya bwine Kidishitu kyādi na buswe ne bumo bwa binebine.—Yoa 13:34, 35.
27 KWEJI 5–2 KWEJI 6
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | BENE NGALATEA 1-3
“Namutopekele Mpala na Mpala”
Lelo Wiulanga Mumweno wa Yehova pa Boloke?
16 Tanga Ngalatea 2:11-14. Petelo wātyinine bantu. (Nkindi 29:25) Petelo wādi uyukile biyampe mumweno wa Yehova pa Bajentaila. Nansha nankyo, wātyinine amba bene Kidishitu Bayuda batwejibwe kwisao bātambile ku Yelusalema bakamupēlula pa kumumona upwene na bene Kidishitu Bajentaila. Mutumibwa Polo wāsapwidile Petelo amba i nzazangi. Mwanda waka? Mwanda Polo wāivwene Petelo unenena Bajentaila māya mu mīsambo yālongelwe mu Yelusalema mu mwaka 49. (Bilongwa 15:12; Ngalatea 2:13.) Lelo bene Kidishitu Bajentaila bālubilwe na Petelo bālongele’po namani? Le bākukele? Lelo Petelo wājimije madyese andi pa mwanda wa kino kilubo?
Boba Basenswe Yehova “Kebadipo ne Mwa Kukukadila”
12 Petelo wātyinine bantu, kyaba kimo wākukele bibi; ino wāshele nyeke na kikōkeji kudi Yesu ne kudi Yehova. Kimfwa, wātunine Mfumwandi kumeso a bantu, ke musunsa umopo, ino misunsa isatu. (Luka 22:54-62) Mwenda mafuku, Petelo wakomenwa kulonga bintu pamo bwa mwine Kidishitu, wamona Bajentaila betabije bu kebadipo pamo na Bayuda bene Kidishitu batwejibwe kwisao. Inoko, mutumibwa Polo wāmwene uno mwanda biyampe—kwisañuna mungya bitenta kekwādipo na kyaba mu kipwilo. Mumweno wa Petelo wādi mubi. Kumeso kwa mwiendelejo wa Petelo kona bubana na bana, Polo wādingile Petelo kiponka na ponka, mpala na mpala. (Ngat. 2:11-14) Le Petelo wātapilwe ku mutyima na mitatulo, waleka’byo kunyema lubilo lwa kumona būmi? Mhm. Wālondele na katentekeji madingi a Polo, waingidija’o ne kushala nyeke mu lubilo.
Kukola Byabupeta bya ku Mushipiditu
Ingidila Leza na Kikōkeji Nansha Byokudi “Byamalwa Bingibingi”
20 Lelo tunena bika pa bulwi bwa munshimunshi? Kimfwa, i muswelo’ka otukokeja kulwa na milangwe ya kutyumukwa mutyima? Muswelo umo wa mvubu mpata i wa kulangulukila pa kinkūlwa. Kino kyo kyālongele ne mutumibwa Polo. Wādi uyukile muswelo waādi wiivwana mu bitatyi bya makambakano. Ino wādi uyukile’mba Kidishitu kāfwidilepo bantu babwaninine, ino babipya-mambo. Polo nandi wādi ubadilwa mu bano babipya-mambo. O mwanda wāsonekele amba: “Būmi bondi nabo . . . ngidi nabo pa lwitabijo mudi Mwanā Leza, waunsenswe ne kwipāna pa mwanda wami.” (Ngt. 2:20) Bine, Polo wāitabije kinkūlwa. Wādi uyukile’mba kinkūlwa kyādi kimutala bunka bwandi.
21 Kwikala na uno mumweno umo onka—wa kumona kinkūlwa bu kyabuntu kyobe kitamba kudi Yehova—kubwanya kukukwasha bininge. Kino kekishintululapo amba kutyumukwa mutyima kukapwa na mu kukopa kwa diso. Bantu bamo motudi babwanya kulwa na buno bulwi bwa munshimunshi kufika’nka ne bikaya ntanda mipya. Ino vuluka amba: Boba bakōminina bakapadibwa mpalo. Pano tubafwena bininge ku difuku dya ntumbo disa kuleta Bulopwe bwa Leza ndoe ne kwalwija bantu bonso ba kikōkeji ku bubwaninine. Sumininwa kutwela mu Bulopwe—enka ne kupita mu byamalwa bingibingi.
it-1-F p. 940
Bene Ngalatea (Mukanda Kudi)
Polo pānenene amba: “Banwe bene Ngalatea bampikwa ñeni,” i kutupu bubinga bulombola’mba wādi usapwila enka kisumpi kampanda kya bantu ba ku musaka wa ba Gaulois bādi bashikete mu kipindi kya kungala kya Ngadilea. (Ngt 3:1) Inoko, Polo wātopekele bantu bamo mu bipwilo bāongwelwe na Bayuda bādi mu bukata mwabo, bādi bakimba kubweja boloke bwa abo bene ku Mukanda wa Mosesa pa kyaba kya “boloke pa lwitabijo” butambile ku kipwano kipya. (2:15–3:14; 4:9, 10) “Bipwilo bya mu Ngalatea” (1:2) byātuminwe mukanda na Polo byādi bya misaka mityange, mwādi Bayuda ne boba bampikwa kwikala Bayuda, ba kwalamuka batwejibwe kwisao ne Bajentaila bampikwa kutwejibwa kwisao, kadi na bubine bamo bādi ba ku musuku wa Baselte. (Bil 13:14, 43; 16:1; Ngt 5:2) Abo bonso bāityilwe bu bene Kidishitu bene Ngalatea mwanda kipindi kya ntanda kyobādi bashikete’mo kyādi kitwa bu Ngalatea. Muswelo ulembele Polo uno mukanda ulombola’mba wālembēle’o bantu baādi uyukile biyampe, bādi bashikata mu kipindi kya kunshi kya polovenshi ya Loma, ino kālembēle’opo bantu bakadipo uyukile bādi bashikete mu kipindi kya kungala, padi kuntu kwaādi kafikile kashā.