Shapita 14
I lupusa lwa ani lofwaninwe kukokela?
“LUPUSA” i kishima kifityijanga bantu bavule mityima. Kino kidi na buluji, mwanda pavule bantu bengidijanga lupusa mu muswelo umbi—ku kaji, mu kisaka, ne mu buludiki. Bible unena pakubulwa kafinda’mba: “Muntu ubikele muntu mukwabo mwanda wa kumusanshija.” (Musapudi 8:9, NW) Bine, bavule i batādile bakwabo na kwibasusula ne na kukimba enka kamweno ka abo bene.
2 Ino lupusa lonso kelusanshijangapo. Kimfwa, umbidi wetu udi na lupusa potudi. “Wituludikanga” mu kufoma, kudya, kutoma ne kulala. Lelo wituningilanga’byo ku bukomo? Mhm. Kukokela ku ino mbila kudi na kamweno kotudi. Nansha byotukokelanga umbidi wetu na kite-tyima, ino kudi miswelo mikwabo ya lupusa ilomba kikokeji kya na kiswamutyima kyetu kyonso. Tubandaulei bimfwa bimo-bimo.
MWINE LUPUSA LONSO
3 Yehova i mutelwe mu Bible misunsa 300 ne kupita, bu ‘Mfumwandya-balopwe.’ Mfumwandya-balopwe i yewa mwine lupusa lonso. I kika kipele Yehova bubinga bwa kwikala pa kino kitenta? Kusokwelwa 4:11 ulondolola’mba: “Yō! abe ufwaninwe Yehova wetu, Leza wetu, kupebwa ntumbo, ne buleme ne bukomo; mwanda wapangile bintu byonsololo, kadi i pa mwanda wa kiswamutyima kyobe o byadipo, ne kupangibwa’byo.”
4 Yehova byadi Umpangi wetu, udi na bubinga bwa kwingidija lupusa lwandi monso mwasakila. Kino kikokeja kumweka bu kilenga moyo, nakampata pa kuvuluka “bukatampe bwa bukomokomo bwandi.” Witwanga bu “Leza Mwinebukomobonso”—mu Kihebelu kino kishima kidi na buluji bwa bukomo bupite kipimo. (Isaya 40:26; Ngalwilo 17:1) Ino, Yehova ulombolanga bukomo bwandi na mutyima wa buntu, mwanda ngikadilo yandi imbajinji i buswe.—1 Yoano 4:16.
5 Nansha byānene Yehova amba ukaletanga mfuto pa banonga-bibi bakubulwa kwisāsa, ino Mosesa wādi umuyukile dibajinji bu “Leza wa kyakanwa kimo kyonka, ulamanga kipwanino kya kanye, ku tununu ne tununu twa nkongo ya ku boba bamusanshilwe ne kulama bijila byandi.” (Kupituluka 7:9) Langapo bidi! Walupusa Mwine-Mukatakata-Mwine wa diūlu ne ntanda ketuningilangapo tumwingidile. Ino tukokwanga na buswe bwandi. (Loma 2:4; 5:8) Kukokela ku lupusa lwa Yehova kuletanga nsangaji, mwanda bijila byandi i byonka byakamweno ketu nyeke.—Mitōto 19:7, 8.
6 Bambutwile betu babajinji bāpelele bubikadi bwa Leza. Bātongela kwityibila mbila abo bene ya kiyampe ne kibi. (Ngalwilo 3:4-6) Kyēbafikije ku kupangwa’bo mu Paladisa, kikalo kyabo. Kitatyi pa kupitapo, Yehova wāpele bantu lupusa lwa kutūla’ko malongolodi a lupusa, mwanda wa bantu bekale mu ndudi pakubulwa kavutakanya nansha byobadi bakubulwa kubwaninina. Lelo bamo-bamo mu bano balupusa i bāni, ne Leza witusakilanga twibakokele kufika pa kipimo’ka?
“BAKATAMPE BALUPUSA”
7 Mutumibwa Polo wāsonekele’mba: “Muya onso wikale kukokela bakatampe balupusa, mwanda kekudipo walupusa nansha umo udiko shi kepamwandapo wa Leza.” “Bakatampe balupusa” lelo i bāni? Binenwa bya Polo bidi mu mavese alondako bilombola’mba i bantu, baludiki balupusa ba pano pantanda. (Loma 13:1-7, NW; Tetusa 3:1) Ke Yehova po utudileko bano baludiki balupusa, ino shi badiko i pamwanda Leza wibalekele bekaleko. Omwanda Polo wāsonekele’mba: “Balupusa badiko badi pa bitenta byabo bishile bimo na bikwabo pamwanda wa Leza.” Lelo kino kilombola kika pamwanda utala bakatampe balupusa ba pano pantanda? Kilombola’mba lupusa lwabo i lutyetye, ludi munshi, lwa Leza ludi peūlu. (Yoano 19:10, 11) Omwanda shi kijila kya bantu kikale kwipatanya na kijila kya Leza, bakristu bafwaninwe kuludikwa na mutyima wabo wa munda-munda mufundijibwe na Bible. Bafwaninwe kukokela “kudi Leza, bantu kunyuma.”—Bilongwa 5:29.
8 Inoko kitatyi kivule, baludiki balupusa bengilanga pamo bwa ‘bengidi ba Leza bakwitwikadija biyampe.’ (Loma 13:4, MB) Mu muswelo’ka? Eyo, vuluka mingilo mivule ingilanga bakatampe balupusa, kimfwa mingilo ya poshita, kulelwa na bampuluji, kulamwa ku kusōkelwa mobo, bundapi ne masomo. Omwanda “musonkanga ne musonko, ke-bantu nabo i ba mingilo ya Leza, batele mityima nyeke ku kyonka kino’ki,” ye mwālembele Polo. (Loma 13:6) Pa mwanda utala musonko ne bijila bikwabo bya Leta, ‘twiendejei pakubulwa budimbidimbi.’—Bahebelu 13:18.
9 Kitatyi kikwabo, bakatampe balupusa kebengidijangapo senene lupusa lwabo. Lelo kino kifwaninwe kwitupa bubinga bwa kuleka kwibakokela? Mhm. Yehova umwene bilongwa bibi bya bano balupusa. (Nkindi 15:3) Shi Leza ulekele maludiki a bantu ekaleko, kino kekishintululapo’mba kamwenepo bilongwa byabo bibi mhm; kadi kekishintululapo’mba witusakilanga netu tulonge uno muswelo. Bine, panopano ponka Leza ‘ukatyumuna bipindibipindi ne kukubija ano malopwe onso,’ na kwiapingakanya na umbikalo wandi moloke. (Danyele 2:44) Ino bano bakatampe balupusa bakendelela na kwingila mu ino mpangiko yabukwashi kufikija’nka ne pa kine kitatyi’kya.
10 Polo wāshintulwile’mba: “Yewa upela lupusa, utombokela kilongolwele Leza mwine.” (Loma 13:2, MB) Bakatampe balupusa i ‘mpangiko’ ya Leza, mwanda bakañanyanga kavutakanya na kulama ndudi, shi kebadikopo longa kudi musala mukatampe ne kavutakanya. Kupela kwibakokela i butomboki mungya Bisonekwa, kadi kekidipo na buluji. Tulete kimfwa: Abakupasula kupwa abasone kilonda kyobe na nyūshi. Nansha nyūshi byoidi bu kintu kipya ku ngitu yobe, ino idi na bukwashi umbula bwa kitatyi kampanda. Kwiityiba mafuku keabwene kukokeja kukuletela musala. Kidi muswelo umo, baludiki balupusa ba pano pantanda, kebādipo mu mpango ya Leza ya kungalwilo. Kufikija’nka ne pakashilula Bulopwe bwandi kuludika ntanda yonso, maludiki a bantu akendelela na kukwatakanya mizo; uno mwingilo ukwatañene na kiswamutyima kya Leza mu kino kitatyi. Nanshi tufwaninwe kukokela bakatampe balupusa, koku tutūdile bijila bya Leza ne lupusa lwandi pa kifuko kibajinji.
LUPUSA MU KISAKA
11 Kisaka kyo kitako kibajinji kya muzo wa muntu. Ba mulume ne mukaji bafwaninwe kutana kisense kilumbuluke umbukata bwa kisaka, kadi bana bafwaninwe kwīivwana’mo bu bakingwe ne kufundijibwa senene būmi bwa bu bantu batame. (Nkindi 5:15-21; Efisesa 6:1-4) Ino mpangiko milumbuluke ifwaninwe kuteakanibwa senene mu dishinda dipa bonso ba mu kisaka muswelo wa kwikala mu ndoe ne umbumo. Muswelo utūdileko Yehova wa kuvuija kino i mumweke patōka mu mbila ya bu-mutwe ilombwelwe mu kīpi mu 1 Kodinda 11:3: “Mutwe wa mwana-mulume i Kidishitu; ino mutwe wa mwana-mukaji, i mulume, kadi mutwe wa Kidishitu nao, i Leza.”
12 Mulume ye mutwe wa kisaka. Inoko, kudi mutwe mukwabo umutabukile—Yesu Kristu. Polo wāsonekele’mba: “Balume nenu sanswai bakaji benu, monka musanshilwe Kidishitu kipwilo, wēpanine ponka pa akyo.” (Efisesa 5:25) Mulume ukalombola kikokeji kyandi kudi Kristu na kukwatakanya wandi mukaji pamo’nka na mukwatakaninye Yesu kipwilo. (1 Yoano 2:6) Yesu imupebwe lupusa lukatampe, ino wilwingidijanga na butukanye, na buswe, ne na bulumbuluke. (Mateo 20:25-28) Pādi pano pantanda, Yesu kāingidijepo kitenta kyandi kya lupusa mu muswelo mubi nansha dimo. Wādi ‘mutukanye ne wa mutyima wa kwityepeja,’ wādi wita balondi bandi bu “balunda nandi,” kādipo wibeta bu “bapika.” Wēbalaile’mba: ‘Nkemutalajanga mityima,’ ne wēkilongele.—Mateo 11:28, 29, NW; Yoano 15:15.
13 Kimfwa kya Yesu kifundijanga balume’mba bu-mutwe mu bwine-kristu ke kitentapo kya kubikala bakwabo na kasusu. Ino, kilombanga kukwata bakwabo na buleme ne kwibepānina na buswe. Mungya kino, kufwaninwepo kususula mwikadi nobe kungitu nansha na binenwa. (Efisesa 4:29, 31, 32; 5:28, 29; Kolose 3:19) Shi mukristu mwana-mulume ususulanga wandi mukaji, mingilo yandi miyampe yonso ikekala yabitupu, ne milombelo yandi mine keikatelekwapo.—1 Kodinda 13:1-3; 1 Petelo 3:7.
14 Shi mulume wiulanga kimfwa kya Kristu, kikekala kipēla kudi wandi mukaji kwingidija binenwa bidi mu Efisesa 5:22, 23: “Banwe bakaji kōkelai balume benu bwa kudi Mfumwetu. Mwanda mulume e mutwe wa mukaji, monka mwikadile Kidishitu i mutwe wa kipwilo.” Mukaji ufwaninwe kukokela mulumyandi, mulume nandi ufwaninwe kukokela Kristu. Kadi Bible ulombolanga patōka’mba bakaji babwino bafwaninwe kulemekwa ne kutendelwa pamwanda wa tunangu ne bwino bwabo bwa bwine-Leza.—Nkindi 31:10-31.
15 Kikokeji kya mukristu mwana-mukaji kudi wandi mulume kidi na mikalo. Ko kunena’mba, shi kubatuluka myanda kampanda imutūla mu kyaka kya kujilula bijila bya Leza, ufwaninwe kukokela Leza kupita kukokela muntu. Nansha ke mu kino kyaba, mwimanino wa mukaji wa kusaka kulamata pototo ku bijila bya Leza, ufwaninwe kwendela pamo nyeke na ‘mushipiditu wa kikokeji ne wa mutyima utalala.’ Kifwaninwe kumweka patōka’mba bine buyuki bwa Leza i bumwalamune ke mukaji mulumbuluke. (1 Petelo 3:1-4) Ye mokifwaninwe kwikadila ne kudi mwana-mulume mukristu udi na mukaji wakubulwa kwitabija. Kulamata kwandi ku misoñanya ya mu Bible kufwaninwe kumwalamuna ekale mulume mulumbuluke.
16 Efisesa 6:1 ulombola mwingilo wa bana, amba: “Banwe bana, kōkelai bakwimubutula monka mudi Mfumwetu, ke-kintu i kyendelemo biyampe.” Bakristu bana balondanga kimfwa kya Yesu, wādi ukokele nyeke bambutwile bandi mu kutama kwandi. Wādi “wenda [utama mu] ñeni yandi, ne ku kimano monka, kadi umona biyampe byonka ku mutamba wa Leza ne ku mutamba wa bantu bene,” mwanda wādi nkasampe wakikokeji.—Luka 2:51, 52.
17 Muswelo uvuija bambutwile biselwa byabo ukokeja kwiulwa na bana, ne kuyukanya shi bakalemeka balupusa, nansha shi bakebatombokela. (Nkindi 22:6) Omwanda bambutwile bafwaninwe kwīipangula’mba, ‘Lelo ñingidijanga lupusa lwami na buswe’ni nansha na kasusu? Lelo nebatalanga kilomo-nyeka?’ Mbutwile wa kwakamwa Leza ufwaninwe kukwatakanya bana na buswe ne na buleme, koku usumininwe na kulamata ku misoñanya ya Leza. Omwanda Polo wāsonekele’mba: “Banwe bashabo nenu, kemukibasomba bana benu ku bukalabale [pabute-pabute, ‘kwibakolomona bevwane bulobo’], mwibatamijei biyampe monka mu madingi ne mu lufundijo lwa Mfumwetu.”—Efisesa 6:4; Kolose 3:21.
18 Bambutwile bafwaninwe kubandaula senene mufundijijo wabo, nakampata shi basaka’mba babo bana bebakokele, ne kwibaletela nsangaji. (Nkindi 23:24, 25) Mu Bible, kulemununa muntu i muswelo umo wa kupana lufundijo. (Nkindi 4:1; 8:33) Kyendelanga pamo na buswe ne na kutalala, ke na nsungupo nansha na kansotomokela, mhm. Shi kepano, bambutwile bakristu bafwaninwe kwikala na tunangu ne kwīfula kitatyi kyobalemununa babo bana.—Nkindi 1:7.
LUPUSA MU KIPWILO
19 Yehova byadi Leza wandudi, i mutuleko lupusa lulongololwe senene mu muswelo ufwaninwe kuludikwa bantu bandi. Pa kino, wātongele Yesu bu Mutwe wa kipwilo kya bwine-kristu. (1 Kodinda 14:33, 40; Efisesa 1:20-23) Leza wāletele lupusa mwanda wa kwikale bakulumpe batongwe mu kipwilo ne kipwilo ba kukumba luombe na mutyima umo, na kiswamutyima kyabo, ne na buswe, munshi mwa buludiki bwa Kristu bwakubulwa kumweka. (1 Petelo 5:2, 3) Bengidi ba mingilo bebakwashangako mu miswelo mishileshile ne bengilanga mwingilo wa mvubu mikatampe mu kipwilo.—Fidipai 1:1.
20 Polo wāsonekele pamwanda utala bakulumpe bakristu amba: “Kokelai bemutangidile, mwibakokelelei tu, mwanda i abo batala mityima yenu’mba ikale biyampe, mwanda abo bakeshintulwila mingilo yabo kudi Leza. Shi mwikale senene, nabya bakengila biyampe ne nsangaji yonso, ino shi bitupu, bakengila ne mityima fututu, nankyo nenu kemukamwena’mopo kantu.” (Bahebelu 13:17, MB) Leza, na tunangu twandi, upele bakulumpe kiselwa kya kuvuija bisakibwa bya kumushipiditu bya boba badi mu kipwilo. Bano bakulumpe kebadipo pa kitenta bu kitango kya baludiki ba bipwilo. I bengidi ne bapika ba Leza, bengilanga mwanda wa kukwasha batōtyi balunda nabo, pamo’nka na mwādi mulongela Mfumwetu Yesu Kristu. (Yoano 10:14, 15) Kuyuka’mba bano bana-balume babwenye bisakibwa mungya Bisonekwa, batele mutyima ku kwendelela ne ku kutama kwetu kwa kumushipiditu, kitukankamikanga twingidile nabo pamo ne kwibakokela.—1 Kodinda 16:16.
21 Kitatyi kimo, mikōko ikalanga iluba nansha kutanwa mu kyaka. Bakulumpe byobadi bakumbi bakwashi, baludikwa na Mukumbi Mukatampe, batele mityima ku bisakibwa bya boba bobapelwe kulela ne kwibakwatakanya na katentekeji. (1 Petelo 5:4) Bapempulanga bantu bonso ba pa kipwilo, ne kwibakankamika. Bakulumpe bengidijanga tunangu tukatampe mu myanda yonso, mwanda bayukile’mba Dyabola ukimbanga kuvutakanya ndoe ya bantu ba Leza. (Yakoba 3:17, 18) Bengilanga na kusumininwa mwanda wa kulama kipwano ne bumo bwa lwitabijo, bwādi bulombela ne Yesu.—Yoano 17:20-22; 1 Kodinda 1:10.
22 Kikekala namani shi kudi mukristu wikonda na makambakano nansha wapungila pamwanda wa bubi bwālongele? Madingi malumbuluke a mu Bible ne milombelo ya bakulumpe bikokeja kumukwasha ne kumupa bukomo bwa kumushipiditu. (Yakoba 5:13-15) Kadi bano bana-balume, batongelwe na mushipiditu sandu, ibapebwe lupusa lwa kulemununa ne kutopeka yewa yense wendelela na kunangila mu mashinda mabi nansha usaka kusubija butōki bwa kipwilo, ku mushipiditu nansha ku mwikadilo. (Bilongwa 20:28; Tetusa 1:9; 2:15) Muntu yense ufwaninwe kuyukanya bilubo bikatampe mwanda wa kulama butōki bwa kipwilo. (Levi 5:1) Shi mukristu ulongele bubi bukatampe waitabija kulemununwa na kutopekwa mungya Bisonekwa, ne kulombola kwisāsa kwabinebine, ukakwashibwa. Bine, boba bendelela na kujilula bijila bya Leza ne kwisāsa mpika, bapangwanga mu kipwilo.—1 Kodinda 5:9-13.
23 Bible wātobele butobo’mba pakabikala Yesu Kristu bu Mulopwe, kukatongwanga bana-balume batame mu milangwe ba kusenga, kulama, ne kutalaja mityima ya bantu ba Leza. (Isaya 32:1, 2) Balombolanga kimfwa bu basapudi, bu bakumbi, ne bu bafundiji mwanda wa kutamija kipwilo kumushipiditu. (Efisesa 4:11, 12, 16) Nansha bakristu baledi byobakokeja kyaba kimo-kimo kutopeka, kufunina, ne kudingila balunda nabo mu lwitabijo, ino kwingidija bufundiji bwa kamweno butamba ku bakulumpe bwimanine pa Kinenwa kya Leza, kuketukwasha tukashale bemanije nyeke mu dishinda dya būmi.—Nkindi 3:11, 12; 6:23; Tetusa 2:1.
TWITABIJEI MUSWELO UMWENE YEHOVA LUPUSA
24 Ba mulume ne mukaji babajinji bātompelwe mu mwanda utala kukokela lupusa. Omwanda netu tufikilwanga na matompo difuku ne difuku. Satana Dyabola ukankamikanga mushipiditu wa butomboki mu bantu. (Efisesa 2:2) Kukimba bwanapabo ye kikoka bantu bininge kupitako kukimba kikokeji.
25 Ino, tufwaninwe kupela mushipiditu wa butomboki, wa ino ntanda. Shi tulonge uno muswelo, tukasokola byabuyabuya bya ntanda ne miseke mu kukokela kudi Leza. Kimfwa, ketukevwanapo kujingwa mutyima nansha masusu afikila boba bakubulwa kulemeka balupusa ba pano pantanda. Tukatyepeja kubulwa kumvwañana kuleta kavutakanya mu bisaka bivule. Kadi tukatana byabuyabuya mu kisense kya nsangaji ne kya buswe na bakristu balunda netu mu lwitabijo. Kupityidila, kikokeji kyetu kudi Leza kiketuletela kipwano kilumbuluke na Yehova, Mwine Lupusa Lonso.
[Kapango pa paje 34]
I BAKOKELE, KE BANTOMBOKIPO
Kupityila ku mwingilo wabo wa busapudi, ba Tumoni twa Yehova bafundijanga’mba Bulopwe bwa Leza ye lukulupilo lumo kete lukaleta ndoe ya bine ne mutyima-ntenke. Bano basapudi ba Bulopwe bwa Leza kebemaninepo kuleta kavutakanya mu maludiki a yabo ntanda. Ino, ba Tumoni twa Yehova batelwanga mu bantu babuleme bakokele ku bijila bya Leta. Mwingidi umo wa Leta mu ntanda imo ya mu Afrika wānene’mba: “Shi bipwilo byonso byadi pamo bwa ba Tumoni twa Yehova, longa i kutupu butapani, kutūta mobo, bupupakane, kukutwa, ne ma bombe atomike. Longa mobo keashikilwangapo mashite na loko.”
Pakuyuka kino, bengidi ba Leta mu matanda mavule i bape ba Tumoni lupusa lwa kusapula. Mu matanda makwabo, balupusa pakuyuka’mba mwingilo wa ba Tumoni twa Yehova walamunanga bantu ke bayampe, i bebape bwanapabo bwa kusapula pakubulwa kijika. Kidi pamo’nka na mwāsonekele’kyo mutumibwa Polo pa mwanda utala kukokela balupusa: “Longa biyampe, nabya nabo bakakulemeka.”—Loma 13:1, 3, MB.
[Bipangujo]
1, 2. Lelo miswelo yonso ya lupusa i enka isanshija? Shintulula.
3. Mwanda’ka Yehova udi na bubinga bwa kwitwa bu “Mfumwandya-balopwe”?
4. Yehova wingidijanga lupusa lwandi muswelo’ka?
5. Mwanda’ka kipēlanga kukokela ku lupusa lwa Yehova?
6. I muswelo’ka wālupukile mu budimi bwa Edena kipangujo kitala pa kukokela lupusa, ne kyālupwile kika?
7. “Bakatampe balupusa” i bāni, ne badi pa kifuko’ka na lupusa ludi na Leza?
8. I muswelo’ka otumwenanga mu mingilo ya balupusa, ne i muswelo’ka otufwaninwe kwibalombola kikokeji?
9, 10. (a) I muswelo’ka ukwatañene bakatampe balupusa na mpangiko ya Leza? (b) Mwanda’ka i kibi kutombokela bakulumpe balupusa?
11. Mbila ya lupusa lwa bu-mutwe ishintulula kika?
12, 13. Le mutwe wa kisaka i ani, ne i kika kyotufwaninwe kwifunda mu muswelo wingidija Yesu lupusa lwandi lwa bu mutwe?
14, 15. Buyuki bwa Leza bukwashanga mukaji muswelo’ka akokele mulumyandi?
16. I muswelo’ka ufwaninwe bana kwiula kimfwa kyālombwele Yesu pākidi nkasampe?
17. Muswelo wingidija bambutwile lupusa ukokeja kuteneka babo bana muswelo’ka?
18. I muswelo’ka ufwaninwe bambutwile kulemununa babo bana?
19. I kika kiteakenye Leza mwanda wa kwikale ndudi milumbuluke mu kipwilo kya bwine-kristu?
20. Mwanda’ka tufwaninwe kukokela bakristu bakulumpe batongelwe pa kipwilo, ne mwanda’ka kidi na kamweno?
21. Bakulumpe batongwe baloñanga bukomo muswelo’ka mwanda wa kukwasha bakristu balunda nabo kumushipiditu?
22. I bukwashi’ka buletanga bakulumpe shi muntu walonga kilubo?
23. Bakulumpe baloñanga kika mwanda wa kulama kipwilo biyampe?
24. Tutompwanga mu kipindi’ka difuku ne difuku?
25. I kamweno’ka kadi mu kupela mushipiditu wa butomboki wa bwine-ntanda, ne kadi mu kukokela ku lupusa lwa Leza nansha lwitabijibwe na Leza?
TOMPA BUYUKI BOBE
Yehova wingidijanga lupusa lwandi muswelo’ka?
“Bakatampe balupusa,” lelo i bāni, ne i muswelo’ka otufwaninwe kwibakokela nyeke?
Musoñanya utala pa bu-mutwe, imupe muntu ne muntu mu kisaka kiselwa’ka?
I muswelo’ka otufwaninwe kulombola kikokeji mu kipwilo kya bwine-kristu?