Wiibidije Kutanga

BANYEMA kebabwanyapo kulonga bino byolonga pano’bi. Mu bantu namo, umo pa 6 kayukilepo kutanga​—divule i pa mwanda wa kubulwa kufunda masomo​—ne mu boba bayukile kutanga namo, bavule kebatañangapo kitatyi ne kitatyi. Ino bwino bwa kutanga bodi nabo bukunangijanga mu matanda makwabo, bukutanija na bantu badi na būmi bukokeja kupeteja bobe, kadi bukupeja buyuki bufwaninwe bwa kukukwasha unekenye mitabakano ya umbūmi.

Bwino bwa kutanga bo bulengeja nkasampe amwene bivule nansha bityetye mu masomo afunda. Shi kakimbe kaji, bwino bwandi bwa kutanga bukalombola i kaji’ka kafwaninwe kupebwa ne buvule bwa nsaa yafwaninwe kwingila mwa kumwena kadīlo. Balolo ba pa malubo bayukile kutanga biyampe kebo kukwatakanya bisaka byabo senene na kwibipa bidibwa biyampe, kwibikundula, ne kwibikinga ku misongo. Balolo bambutwile batangi bayampe bakokeja kulengeja babo bana batame biyampe mu ñeni.

Ino kintu kikatampe kupita byonso bimwenwa mu butangi i kino: bubwanya ‘kukutanija buyuki bwinebwine bwa Leza.’ (Nk. 2:5) Mu miswelo mivule yotwingidilanga Leza mubadilwa ne bwino bwetu bwa kuyuka kutanga. Bisonekwa ne mabuku esambila pa Bible bitañwanga nyeke ku kupwila kwa pa kipwilo. Ne kubwanya kusapula biyampe mu mwingilo wa budimi nako kulondanga mutangilo obe. Kadi pa kuteakanya bino byonso napo palomba’nka ne butangi. O mwanda nanshi kutama ku mushipiditu kobe kwimanine bikatampe pa kibidiji kyobe kya kutanga.

Ingidija Senene Uno Mukenga

Bantu bamobamo bayukanga mashinda a Leza ino kufunda’bo masomo malampe mpika. Bakimbanga padi kufundijibwa kutanga mwa kulumbulwila kwendelela kwabo kwa ku mushipiditu. Padi umo ne umo usakilwa bukwashi bwa pa bula mwa kulumbulwila bwino bwandi bwa kutanga. Bipwilo bidi na bantu basakilwa buno bukwashi biloñanga buninge bwa kuteakanya’ko masomo a kwibafundija kutanga, efundwa mu dibuku Wiibidije Kutanga ne Kulemba. Bantu tununu ne tununu bamwenanga biyampe mu ino mpangiko. Kuyuka kutanga biyampe byokudi na mvubu mpata, bipwilo bimo bitūlanga’ko masomo a kulumbulula butangi afundwa pa bula mu kitatyi kyendejibwa Masomo a Mwingilo wa Kiteokratike. Nansha ke kokwa kokebatūdilepo tuno tulasa, muntu aye mwine ukokeja kwendelela biyampe mu butangi shi witūdila’ko kitatyi kampanda difuku ne difuku kya kutanga na diwi ditunduke ne kutanwa kitatyi ne kitatyi ku kupwila ne kupityija bipindi ku masomo.

Ino i kya bulanda pa kumona amba bitabo bya bifwatulo bisepeja, matelevijo ne bikwabo bibajokejeja butangi bwa bavule kunyuma. Kutala televijo ne kubulwa kutanga biluji bibwanya kusupaijija muntu bwino bwa kutanga, ne manwa andi a kulanga ne kulanguluka biyampe, ne a kuyuka kwisamba senene.

Mabuku a kwitwivwanija Bible alupulwanga na “umpika wa binebine ne wa manwa.” Ano mabuku aselele bintu bivulevule bitala pa myanda ya mvubu mpata ku mushipiditu. (Mat. 24:45, NW; 1 Kod. 2:12, 13) Kadi etuyukijanga myanda mikatampe ya ino ntanda ne buluji bwayo, etuyukija senene mwikadile ntanda ya bipangwa, kadi etufundija ne mwa kupwijija myanda yotwikonda nayo. Kupityidila, anenanga akoma muswelo wa kwingidila Leza mwasakila ne mwa kwitabijibwa na aye. Butangi bwa myanda miyampe namino bukakutamija kodi muntu mukomo ku mushipiditu.

Eyo, bwino bwa kutanga bonkabonka ke mfulopo ya byonso. Bwino bonso buneñenanga shi bwingidijibwa mobifwaninwe. Kutanga kudi pamo bwa kudya, kulombanga kuyuka kusañuna. Le kyodila bidibwa kebite ngitu nansha bya bulembe i kika? Ne butangi nabo mo monka, nansha shi i bwa kwipwija mukose, kyotangila myanda ikokeja kona ñeni ne mutyima obe i kika? Misoñanya ya mu Bible yo ifwaninwe kwitupa mbila ya kupimina’po bintu byo-byonso byotusaka kutanga. Kumeso kwa kutonga bine byosaka kutanga, ela bidi milangwe yobe ku bino bisonekwa: Musapudi 12:12, 13; Efisesa 4:22-24; 5:3, 4; Fidipai 4:8; Kolose 2:8; 1 Yoano 2:15-17; ne 2 Yoano 10.

Tanga na Kukanina kwa Mutyima Kuyampe

Mvubu ya kwikadila na kukanina kwa mutyima kuyampe pa kutanga imwekanga patōka pa kubandaula nsekununi idi mu Maevanjile. Kimfwa, mu Evanjile ya Mateo, Yesu kumeso kwa kulondolola na Bisonekwa bipangujo bya bunwanwa bya bendeji batwilwe myanda ya mitōtelo, aye wādi wibepangula bidi bipangujo pamo bwa bino, “Lelo kemwatangile”? nansha amba ‘kashā kemwatangile kino?’ (Mat. 12:3, 5; 19:4; 21:16, 42; 22:31) Ñeni bidi yotwaboila’ko i ino: shi tutanga na kukanina kwa mutyima kubi, nankyo ne milangwe yotukaboya’mo mine ikekala ya bubela pakwabo ne kuboya’mo mulangwe nansha umo mpika. Bafadiseo bādi batanga Bisonekwa mwanda bādi balanga amba abyo byo bikebapeja būmi bwa nyeke. Ino Yesu wānene amba ino mpalo keikapebwapo bantu kebaswele Leza, bapela dishinda dya lupandilo dyaletele. (Yoa. 5:39-43) Bafadiseo bādi na mityima ya kwisakila; o mwanda ne milangwe mivule yobādi baboya’mo yādi enka mitupe.

Buswe bwa kuswa Yehova ko kukanina kwa mutyima kutōka tō kwa kwitutonona tutange Kinenwa kyandi. Buno buswe bo bwitutonona twifunde kiswa-mutyima kya Leza, mwanda buswe “busepelelanga pangala pa bubinebine.” (1 Kod. 13:6, NW) Nansha shi dibajinji ketwadipo tuswele kutanga, kuswa Yehova na etu “manwa onso” kuketutonona twingidije ñeni yetu na kininga mwanda wa kutambula buyuki bwa kuyuka Leza. (Mat. 22:37) Buswe bo busolokeja mutyima, mutyima usoloka nao washinsakanya kwifunda.

Kutanga na Matabula Mayampe

Kutanga kwendelanga pamo na kunañuna. Pano potanga bino binenwa, wendanga unañuna bishima ne kuvuluka buluji bwabyo. Ino ukokeja kutabula matabula makatampe mu butangi bobe shi utandabula kunañuna kobe. Tompa kumona bishima bivule pa kimo kupita’ko kujadika meso pa kishima ne kishima. Wivwane utamije buno bwino, kubapu, ukanza kwimona bu muntu wivwanija biyampe myanda yotanga.

Ino shi utanga myanda ya mushike, bukomo bolonga bukokeja kukulupwila byabuyabuya bivule shi wingidija manwa makwabo. Yehova wādingile Yoshua pa mwanda utala butangi bwandi bwa Bisonekwa’mba: “Kino kitabu kya Mbila ke kikasonsolokai ku kyobe kyakanwa, ukekitanga na diwi dituke.” (Yos. 1:8, BB) Divule muntu winenejanga na diwi ditūke shi ulangalanga. O mwanda kishima kya Kihebelu kyalamwinwe amba “na diwi dituke” kyalamunwanga ne bu ‘kufwatakanya’ nansha kulanguluka. (Mit. 63:6; 77:12; 143:5) Muntu ulanguluka welanga milafwe kulampe; pampikwa kwipangila. Kutanga koku ulanguluka pa byotanga kulengejanga Kinenwa kya Leza kikale na lupusa lukatampe mpata mu ñeni ne mu mutyima. Bible udi na bupolofeto, madingi, nkindi, binenwa bya kusāsula, nsambu ya butyibi bwa Leza, myanda pala pala ya mpango ya Yehova, ne myanda mivule ya bimfwa bimweke bya bantu​—byonso bino bidi na mvubu ku boba bonso basaka kunangila mu mashinda a Yehova. Bine, kutanga Bible na kumulamatyija mbū mu ñeni ne mu mutyima obe uno muswelo kudi na kamweno mpata!

Yuka Kujadika Milangwe Pamo

Kitatyi kyotanga, witūle pa kyaba kya benē mwanda obasekununa’wa. Mona na meso obe a mutyima muntu ne muntu obatela, kadi mu ñeni yobe, wimone bwa abe watanwa na mwanda webatana. Kulonga namino kupēlanga shi utanga nsekununi ya bantu, kimfwa ya ba Davida ne Ngodiata, isekunwinwe mu 1 Samwele shapita 17. Ne myanda pala pala ilombwelwe mu Divilu ne mu bene Levi, ya lūbako lwa tabenakulo nansha ya kushimikwa kwa butobo, nayo ikokeja kusangaja shi ufwatakanya bula bwa bipimo ne byūbakwa-nabyo nansha kufwatakanya luvumba lwa ensense, lwa miseke mikange, ne lwa banyema belwa bu bitapwa bisokwe pa mudilo. Langa’po bidi kityino kyobādi nakyo pa kwingila mwingilo wa butobo! (Luka 1:8-10) Kwingidija byumvwanino byobe ne masenda a mu ngitu yobe mu uno muswelo kukakuyukija buluji bwa myanda yotanga kadi kukakukwasha upēlelwe kwiikwata ku mutwe.

Ino shi kutele’kopo mutyima, milangwe yobe ikapuakana pa kutanga. Meso obe akokeja kutala pa papye, ino milangwe yobe yonso myende kungi. Lelo kudi minjiki imba? Le televijo yobe i mifungule? Lelo kudi bantu ba mu kisaka besamba? Shi bibwanika, i biyampe kutangila pantu pampikwa lunwa. Ino kilabi kikokeja kutamba ne munda mobe. Padi wadi ubaputuma na kaji dyuba dyonso. Bine, i kipēla kwela milafwe ku byonso byowadi ubalonga umbula bwa difuku! Eyo, i biyampe kulanga bintu bikatampe byowadi ubalonga mu bula bwa difuku​—ino ke biyampepo mu kyaba kyotanga. Padi ushilulanga’tu biyampe, na milangwe mijalale senene, ulombela’nka ne kulombela. Ino abe pa kwenda utanga, milangwe nayo ke yenda isonsoloka ku butangi. Tompa monka. Ikala mwidingile mwanda wa kujadika milangwe yobe pa bintu byotanga. Bityebitye, ukamona amba pano bibakupēlela.

Ino le ukalonga namani shi ubatana kishima kyokuyukilepo buluji bwakyo? Bishima bimobimo bikomo bikokeja kushintululwa nansha kwisambilwa’po mu byotanga. Kadi ubwanya kuyukila buluji bwabyo na kutala mwanda wisambilwa’po. Shi bibakoma, tala kishima mu dibuku dishintulula bishima, shi udi nadyo, shi bitupu lemba’kyo mwa kwipangwila kitatyi kikwabo muntu kampanda wa kukupa buluji bwakyo. Kulonga namino kukalundila bishima ku byoyukile ne kukupa muswelo wa kwivwanija senene byotanga.

Kutanga ku Meso a Bantu

Mutumibwa Polo paāsapwidile Temote amba endelela na kwiibidija butangi, wādi wisambila nakampata pa butangi bwa kutangila bakwabo amba nabo bamwene’mo. (1 Tem. 4:13) Kutanga senene pa kitango kya bantu ke’nkapo kutela bishima bidi pa papye kete, mhm. Mutangi ufwaninwe kuyuka buluji bwa bishima ne kwivwanija milangwe yobisambila’po. Shi ubalonga namino, kubapu, ukalombola milangwe biyampe ne kulupula malango onso senene shē. Inoko kino kilomba kwiteakanya ne kwiibidija kwa binebine. O mwanda Polo wādingile amba: ‘Endelela na kwiibidija kutanga ku meso a bantu.’ Nobe usa kufundijibwa biyampe buno bwino ku Masomo a Mwingilo wa Kiteokratike.

Witūdile’ko Kitatyi kya Kutanga

“Mifwatakanyo [“mpangiko,” NW] ya muntu mupyasakane itwala enka ku bungibungi: ino enselele wakampeja-bukidi wenda enka ku bufudile.” (Nk. 21:5) Ne mutyima wetu wa kusaka kutanga nao i monka na monka! Pa kumona “bungibungi,” tufwaninwe kwitūdila’ko mpangiko na bupyasakane kutyina amba mingilo mikwabo yakāya kuvutakanya butangi bwetu.

Lelo utañanga kyaba’ka? Lelo umwenanga biyampe mu butangi bwa lubanga na bwē’ni, nansha wikalanga na ñeni mijalale senene ku kyolwa? Shi witūdile’ko nansha’tu minite 15 nansha 20 ya kutanga difuku ne difuku, ukatulumuka pa kumona buvule bwa myanda yokapwa kutanga. Kikimbwa i kutanga kitatyi ne kitatyi.

Mwanda waka Yehova wāsakile mpango yandi mikatakata ilembwe mu dibuku? I mwanda wa bantu bekale kubandaula Kinenwa kyandi kisonekwe. Kino kikebapa muswelo wa kuyuka mingilo ya Yehova ya kutendelwa, nabo balombole’yo babo bana, ne kulama bilongwa byandi mu ñeni yabo. (Mit. 78:5-7) Kutendela kotutendela buntu bwa Yehova mu uno mwanda kumwekanga mu muswelo otwiibidija kutanga Kinenwa kyandi kipāna būmi.