Lehaba: Wātelelwe bu moloke pamwanda wa bilongwa bya lwitabijo
LANGAPO bidi! Mwana-mukaji wabwitwa watelwa bu moloke na Leza aye mwine. Bavule bakanena’mba “kebibwanikapo!” Eyo, kino kyokyāfikidile Lehaba mwana-mukaji wabwitwa wādi mu kibundi kya Yediko, kibundi kya kala kya bene Kenani.
Yakoba mulembi wa Bible wāsonekele’mba: “Muntu uyukana bu moloke kudi Leza pa bilongwa byandi ke enka pa lwitabijo lwadi nalo, enhe. I monka ne kudi Lehaba mwana-mukaji ndumba. Nandi wayukene bu moloke kudi Leza pa bilongwa byandi, watambwile mikendi kadi weikwasha kwendela mu dishinda dingi. Nankyo enka mwikadile ngitu ya mpikwa [mushipiditu, MN] i mifwe, ne lwitabijo nalo lwakubulwa bilongwa i lufwe.” (Yakoba 2:24-26, MB) Mwanda’ka Lehaba wātelelwe bu moloke? I kika kyālongele apebwe dino dyese dikatampe na Leza?
Bene Isalela babo baya!
Shi ke pano, tujokelei mu mwaka wa 1473 K.K.K. Tala mwādi mwikadile kino kifuko. Yediko kyādi kibundi kikingwe muswelo mukomokomo. Nsongo imwekele pa lubumbu lwa kibundi ino, i njibo ya Lehaba mwana-mukaji wabwitwa. Pa kino kifuko kilumbuluke, bimweka bu wādi ukokeja kutala konso konso ku mutamba wa kungala kwādi kupungulukila mema a munonga wa Yodano. (Yoshua 3:15) Ku luno lusongo lwa kutunduka kwādi, wādi ukokeja kubandila kitūlo ādi ashiketepo bene Isalela, ne bashidika babo 600 000 ne kupita. Pādi makilometele matyetye kete.
Lehaba wāivwene lusango lwa bushindañani bwa bene Isalela mu bulwi. Wāivwene kadi muswelo wingidija Yehova lupusa lwandi, nakampata, muswelo wāladile dishinda dyāpityilemo bene Isalela mu Kalunga ka mema Atyila. Kya bine, nansha byādi biyudile mema a Yodano, keādipo akokeja kwibajikila dishinda. Kyādi kitatyi kikomokomo! Lehaba wādi wa kukalonga kika?
Lehaba wālombwele mwimanino wandi
Ponkapo, Lehaba wātambula beni babidi mukitulumukila—tubedibedi tubidi twātambile pa kitūlo kya bene Isalela. Bādi bakimba pakulala, penepo webatambula ku yandi njibo. Ino myanda yādi inena bantu pamwanda wabo, yāfikile ku matwi a mulopwe wa Yediko. Wātuma kala bukidibukidi bandi bantu ba lupusa bende kukebakuta mungya mbila.—Yoshua 2:1, 2.
Ka penepa, balupusa batuminwe na mulopwe bafika; Lehaba wātongele kulamata ku mutamba wa Yehova Leza. Bano bantu batūminwe na mulopwe bamunena’mba: “Lupula bantu’ba baiya kodi.” Lehaba wāfile tuno tubedibedi mu mulwi wa butonge bwādi wadile pa musaka wa yandi njibo mwanda wa kwibūmija. Wānenamba: “Eyo, bantu baiya ko ndi, ino nanshi nkiyukilepo ko baile abo mhm, kabidi kyaikala enka nenki pabwipi ne pa kitatyi kya kushita pa kibelo, kekapita’ka-i-kani, bantu’ba batamba, ino kwaendele bantu’ba nkiyukilepo, mhm, mwibalondei bukidi nanshi musa kwibapeta.” (Yoshua 2:3-5) Bantu ba mulopwe nabo balongela monka—ino kutupu.
Lehaba wāfundwidile balwana nabo kulampe. Kushilwila’nka penepa wālongele matabula makwabo alombola lwitabijo lwandi mudi Yehova kupityila ku bilongwa. Wākandile pa musaka pobādi webasapwila’mba “Nayuka Yehova wemupe ntanda ino.” Lehaba wāitabije’mba bantu bonso ba mu kine kibundi’kya bādi na moyo mwanda bāivwene kala myanda itala uno Leza, ‘muswelo waūmije mema a mu Kalunga Katyila,’ mu meso a bene Isalela, myaka 40 kunyuma. Bano bantu bādi bāyukile monka’mba bene Isalela baipaile balopwe babidi ba bene Amole. Lehaba wanena’mba: “Po twekivwene’pa mityima yetu yasungulukile, kabidi ne kwiningija kwa mutyima kekwaikadilepo dikwabo munda mwa muntu, nansha umo mwine; ke-muntu Yehova Leza wenu aye mwine i Leza wa momwa mūlu mwine ne wa panopantanda pene muno munshi.”—Yoshua 2:8-11.
Lehaba webalomba’mba: “Penepo pano nanshi nemwisashilapo bidi, muntyipile padi Yehova byonemulonga biyampe, amba banwe nenu mukalonga biyampe byonka ne njibo ya tata ne kumpa kiyukeno kyabinebine; kadi’mba, mukapandija ne tata mwine ne lolo ne batutu bami ne bakaka bene, ne byonsololo byo badi nabyo ne kwitunyongolola myuya yetu ku lufu.”—Yoshua 2:12, 13.
Bantu’ba bāitabije ne bālombwele Lehaba kyādi ufwaninwe kulonga. Wādi ufwaninwe kukutako monji utyila wēbatukijije nao panja pa lubumbu lwa Yediko kumeso kwa dilolo dya yandi njibo. Wādi ufwaninwe kukongela kisaka kyandi kyonso mu yandi njibo mwanda wa kukingwa. Pobādi kebajoka kobatāmbile, Lehaba wēbapele bukwashi na kwibayukija myanda itala mwādi mwikadile kibundi ne kwibalombola muswelo wa mwa kujokela. Ino mikendi yālongele enka byēbasapwidile Lehaba. Kupwa kukutaye monji utyila ku dilolo ne kubungila kisaka kyandi kyonso mu yandi njibo, Lehaba wādi ukunga kumona mukapityila myanda.—Yoshua 2:14-24.
I kika kyālongele Lehaba? Bine wālombwele’mba wādi utūdile kikulupiji kyandi mudi Yehova Leza Mwinebukomobonso! Ukapanda pamwanda wa misoñanya ya Leza. Eyo, ne ukatelwanga bu moloke pamwanda wa ino mingilo ya lwitabijo.
Mpebwe ibapone!
Mayenga matyetye kupitapo. Bantu babulwi ba Isalela, bādi bajokoloka Yediko, pamo ne babitobo—bamo-bamo bādi na masengo a mukoko mulume ne bakwabo bādi baselele dikumbo dikola dya kipwānino—bantu ba bulwi ba Isalela bādi bajunguluka Yediko. Bādi bekilonga musunsa umo ku difuku ne difuku umbula bwa mafuku asamba. Ino mu difuku dya busamba-bubidi, bādi kala kebajunguluke kibundi kya Yediko misunsa isamba. Bekilonga kadi musunsa mukwabo!
Kujunguluka kwa musunsa wa busamba-bubidi kwapwididila, bavumija bimpungidi. Penepa bene Isalela bāela kabobo na bukomo bonso. Mu kine kitatyi’kya, Yehova wāponeja mpembwe ya Yediko mikomokomo, yapona na mushindo mukatampe. Enka mutamba wādi njibo ya Lehaba ye wāshele bwimwa. Byāsheleko bikwabo byonso bya mu kibundi ne bekadi bonso byāonakanibwe. Lwitabijo lwandi lwāmwekele patōka kupityila ku bilongwa, uno ndumba wa kwisasa wāpandijibwa pamo ne kisaka kyandi kyonso, ne wāshilula kwikala pamo na bantu ba Yehova.—Yoshua 6:1-25.
Tutalei bidi mwādi mwikadile Lehaba
Lehaba kādipo mwana-mukaji wa mukose, mwanda pa musaka wa yandi njibo pādi payūle butonge butōka bwādi ūmija ku dyuba. Ino nyushi ya butonge yādi ikokejika kwingidijibwa mu kusona bisandi. Kadi mu njibo ya Lehaba mwādi kibīko kya myonji ityila-pyā. (Yoshua 2:6, 18) Padi wādi wipēne mu mwingilo wa kusuka bisandi na kwingidija butonge butōka, kadi bimweka bu wādi uyukile mwingilo wa kwela misombelo ku bisandi. Eyo, Lehaba wādi mwana-mukaji uyūkile mingilo. Pangala pa byonso, wāikele na kalēmo ka kwakamwa Yehova.—Enzakanya na Nkindi 31:13, 19, 21, 22, 30.
Lelo mingilo mikwabo yādi ilonga Lehaba nayo? Kādipo enka utundaila bēni, ku yandi njibo. Mhm, Bisonekwa bisambilanga pādi na kwingidija kishima kya Kihebelu ne kya Kigreke, kimutela bu wabwitwa. Kimfwa, kishima kya Kihebelu zoh·nahʹ kingidijibwanga nyeke mwanda wa kutela mwiendelejo ujilula bijila. Kimfwa, bwitwa bwādi bulonga bene Kenani kebwādipo bu mwingilo wa disubi wa kumwenamo lupeto.
Yehova wāingidije uno mwana-mukaji wabwitwa mwanda wa kulombola lusa lwandi lukatakata. Kutadila muntu panja kukokeja kwitudimba, ino Leza ‘utalanga mwikadile mutyima.’ (1 Samwele 16:7) Shi ke pano, bana-bakaji babwitwa badi na mutyima moloke, besāsa ne kuleka mwingilo wabo wa bundumba bakokeja kufwilwa lusa na Yehova Leza. (Enzakanya na Mateo 21:23, 31, 32.) Lehaba aye mwine wāvundamine ku bubi mwanda wa kwalamukila ku mashinda moloke ne kwitabijibwa na Leza.
Bene Isalela bākabelele kibundi bādi bālemeka bijila bya Leza, mu uno muswelo buluji bobashikatyile mu njibo ya Lehaba kebwādipo pamwanda wa kulonga busekese. Shi buno bobwādi buluji bobāidile, longa kino kekyatonwenepo milangwe ya bantu bashilule kwisambila pamwanda obādi bashikatyile ku njibo ya ndumba. Ne byoyādi enka ku lubumbu lwa kibundi, kino kyādi kikokeja kwibapa muswelo wa kunyema. I kimweke patōka’mba Yehova webakingile ku uno nonga-bibi wātenekelwe ku mutyima na myanda yālongele Leza ku bene Isalela yāmupele mutyima wa kwisasa ne kwalamuna mwiendelejo wandi. Byānene Leza’mba bene Kenani bādi bafwaninwe konakanibwa pamwanda wa bilongwa byabo bya munyanji, dyese dyāesele Lehaba, ne kukwatwa kwa kibundi kya Yediko, kino kilombola patōka’mba bano batubedibedi kebalongelepo busekese na Lehaba.—Levi 18:24-30.
Lelo binenwa bya Lehaba bya bubela bwābepele nabo bashidika bādi balonda bene Isalela bāile kubelela kibundi nabo? Leza wāitabije uno muswelo wālongele. (Enzakanya na Loma 14:4.) Wāikele mu kyaka mwanda wa kusaka kupandija bengidi ba Leza, na kulombola bu-kamoni bwa lwitabijo lwandi. Inoko kubepa mwanda wa kulonga bubi i kibi kumeso a Yehova; muntu yense kādipo na lupusa lwa kulombola bubinebine ku muntu kafwaninwe kwibuyuka. Nansha ke Yesu Kristu mwine, kādipo ulombola patōka myanda yonso nansha kulondolola ponka na ponka ku bipangujo, na kuyuka’mba mukulonga namino kikalupula makambakano. (Mateo 7:6; 15:1-6; 21:23-27; John 7:3-10) I kimweke patōka’mba muswelo umbi wāludikile Lehaba bashidika balwana na bene Isalela, wādi uno muswelo.
Mpalo yātambwile Lehaba
Lehaba wātambwile mpalo’ka na kwingidija lwitabijo? Kunyongololwa kwandi kitatyi kyatutyilwe kibundi kya Yediko, bine dyādi dyese ditamba kudi Yehova. Mwenda mafuku, Lehaba wāsongelwe na Salama, mwana wa Nashona wādi mfumu wa kisaka kya Yuda mu ntanda mutuputupu mobādi. Byobādi bambutwile ba Boaza muntu wādi na bwine-Leza, Salama ne Lehaba bāikele kwilunga ku mulongo wa lukunwa lwāendelele kufika ne ku Mulopwe wa Isalela Davida. (1 Bilongwa 2:3-15; Luta 4:20-22) Kupityididila, Lehaba wādi ndumba wakala, i umo wa mu bana-bakaji baná batelelwe mu mulongo wa ba ku musuku wa Yesu Kristu mu Mateo. (Mateo 1:5, 6) Dyādi dyese dikatampe mpata dyakweselwa na Yehova!
Nansha byākadipo mwine Isalela ne kadi wādi ndumba, Lehaba i kimfwa kyapabula kya mwana-mukaji wālombwele kupityila ku bilongwa byandi’mba wādi na lwitabijo lwa binebine mudi Yehova. (Bahebelu 11:30, 31) Pamo na bakwabo, bamo-bamo mu boba bālekele būmi bwa kindumba, bakatambulanga mpalo mikwabo—lusangukilo lwa mu bafu ne kukekala na būmi pano pantanda. (Luka 23:43) Pamwanda wa lwitabijo lwandi lwālombwele kupityila ku bilongwa, Lehaba wātambwile kwitabijibwa na Tata wetu wa buswe ne kufwilwa lusa na Tata wa mūlu. (Mitoto 130:3, 4) Kya bine, kimfwa kyandi kilumbulke kileta bukankamane ku boba bonso baswele boloke kukulupila mudi Yehova Leza upana būmi bwa nyeke ne nyeke.
[Bilembwa bya pa Bifwatulo]
Leheba wātelelwe bu moloke mwanda bilongwa byandi byālombwele’mba wādi na lwitabijo
Befundi ba mānga ya mantanda a pakala bāsokwele kipindi kya lubumbu lwādi mu kibundi kya Yediko wakala