Batadi Bendakana—Bantu bu Byabuntu

“Pa kukanda mūlu waselele kibumbo kya bakutwa, kadi [“wāpāna bantu bu byabuntu,” “NW”].”​—EFISESA 4:8.

KEPADI myaka katwa ne kupita, Kiteba kya Mulami kyālupwile musapu mupya. Wāshintulwilwe bu “Kipindi Kipya kya Mwingilo.” Uno mwingilo mupya wādi wimanine pa kika? Kwādi kushitulwa kwa mwingilo wa batadi bendakana ba mu kino kyetu kitatyi. Dino dipēpala dyāshintulwile mu nimelo wa mu 1 kweji 9, 1894 amba, pano banabetu babwino bakashilula kupempula bisumpi bya Befundi ba Bible ‘na kitungo kya kwibōbaka mu bubinebine.’

² Mu myaka katwa imbajinji  K.K., bipwilo bya bwine-kristu byādi bipempulwa na batadi ba uno muswelo, pamo bwa Polo ne Banabasa. Bano bantu bakikōkeji bādi na kitungo kya ‘kukankamika’ bipwilo. (2 Kodinda 10:8) Dyalelo, twibeselwe pa kupebwa tununu tuvule twa bana-balume bavuija nyeke uno mwingilo ne mungya ndudi. Kitango Kyendeji kya ba Tumoni twa Yehova i kibatonge bu batadi ba bipindi ne ba ma distrike. Mutadi wa kipindi upempulanga kubwipi kwa bipwilo 20, kimo ku yenga, misunsa ibidi pa mwaka; ubandaulanga ma doshe a kipwilo, kuleta bishinte ne kutambila mu busapudi na basapudi ba Bulopwe ba pa kipwilo. Mutadi wa distrike ye aye mwimaniji wa kubungakana kwa kipindi ne kipindi umbula bwa mwaka, mu byobya bimupelwe; nandi utambilanga mu busapudi na bipwilo byobapempula, ne kwibikankamika na bishinte bimanine pa Bible.

Mushipiditu Wabo wa Kwipāna

³ Batadi bendakana badi nyeke mu ñendo. Bine kilombanga mushipiditu wa kwipāna. Kusēlakana nyeke, wadi pa kyoki kipwilo, kodi pa kyoki, pavule kikalanga kikomo, ino bano bana-balume ne babo bakaji bekiloñanga nyeke na mutyima wa nsangaji. Mutadi wa kipindi umo wānene’mba: “Wami mukaji unkwashanga bininge kadi katompolangapo . . . Ufwaninwe kutendelwa pamwanda wa mushipiditu wandi wa kwipāna.” Batadi ba bipindi bamo-bamo bendanga makilometele 1 000 ne kupita, kutamba pa kipwilo kimo, kufika pa kikwabo. Bavule bendanga na myotoka yabo, ino bakwabo bafutyilanga, bamo nabo na makinga, na bampunda, nansha lwa panshi. Mutadi wa kipindi umo, mwine Afrika, wādi wabuka munonga koku uselele wandi mukaji mu mansunsu benda bakapempula kipwilo bukila-lui. Mu ñendo yandi ya bu mishonele, mutumibwa Polo wādi ususuka na dyuba, mashika, nzala ne kyumwa, kukēsha, kupangwapangwa kukomokomo ne byāka bishileshile. Kadi wādi ‘nyeke na mutyima kūlu pamwanda wa bipwilo byonso’​—ye mobikadile ne ku batadi bendakana dyalelo.​—2 Kodinda 11:​23-​29.

⁴ Batadi bendakana ne babo bakaji, kyaba kimo bekalanga baponena mu misongo, pamo bwa Temote mulunda na Polo wa mu mingilo. (1 Temote 5:​23) Kino kibaletelanga makambakano makwabo. Mukaja mutadi wa kipindi umo ushintulula’mba: “Kwikala nyeke pamo na banabetu, kimpungijanga bininge shi mbelanga. Kibaunkomena bininge, nakampata na ino misongo inkambakanya ya kūmwa kwa mula wa lubutulo pamwanda wa bununu. Kukuta bitundu ku yenga ne yenga ne kutaluka kwenda, bine i kwiopwela mudilo mu kininga. Pavule, ngikalanga ñimana ne kulomba Yehova ampe bukomo bwa kwendelela.”

⁵ Nansha byobaponenwanga na misongo ne matompo meshileshile, batadi bendakana ne babo bakaji, badi nyeke na nsangaji mu mwingilo wabo ne kulombola buswe pakubulwa kwisakila kamweno. Bamo-bamo bātudile būmi bwabo mu kyāka mwanda wa kukwasha banababo kumushipiditu mu bitatyi bya kupangwapangwa nansha bya mavita. Po bapempulanga bipwilo, balombolanga mushipiditu pamo na wādi na Polo, wāsapwidile bakristu bene Tesalonika’mba: “Twadi bakikōkeji kyonka mubukata mwenu, pamo bwa inamuntu udi na bāna ba ku kyadi; i yenka namino, pa mwanda wa kwimwabila ne lusalusa, twadi tuloelelwe kwimupa, ke myanda-miyampe ya Leza yonka, mhm, i ne mityima yetu mīne kumo, ke-mwi-bantu pano bānwe mwi baswe betu byamalwa.”​—1 Tesalonika 2:​7, 8.

⁶ Kadi batadi bendakana nabo ‘baputuminanga mu mingilo ya kusapula ne kufundija,’ pamo’nka na bakulumpe bakwabo mu kipwilo kya bwine-kristu. Bano bakulumpe bonso bafwaninwe ‘kupebwa bulēme pabidi.’ (1 Temote 5:17) Kimfwa kyabo kiketukwasha, shi pa kupwa ‘kubandaula mwiendelejo wabo, twiule lwitabijo lwabo.’​—Bahebelu 13:7, MB.

⁷ Batadi bendakana bengidijanga lupusa lwa muswelo’ka pa bakwabo? Kamoni umo wāsonekele’mba “Tutu P​—— wāingidije lupusa lulumbuluke kashāa mu bwami būmi! Wādi mutadi wendakana mu Mexike tamba mu 1960 ne kwendelela. Ponādi mwanuke, nādi ntengela bupempudi bwandi na buya bonso. Ponābwenye myaka dikumi, wānsapwidile’mba, ‘nobe ukekalanga mutadi wa kipindi.’ Nādi nkamupempula nyeke ponāfikile pa kitatyi kibi kya busongwalume, mwanda wādi unsapwila’nka binenwa bya tunangu. Wādi utele mutyima nakampata ku kukumba luombe! Pano nami byokendi mutadi wa kipindi, nami ntompanga kupityija kitatyi na bansongwanzele ne kwibakankamika betungile bitungo bya kiteokratike. Nansha mu myaka yamfulo ya būmi bwandi, byādi na misongo ya dityima, Mwanetu P​—— wādi’nka na binenwa bikankamika. Difuku dimo kubwipi na kufwa kwandi mu kweji 2, 1995, wāuntwele ku kubungakana kwa pabula kya difuku dimo, penepo wākankamika tutu umo nsendwe mu lūbako, etungile bitungo byakamweno. Ponka’po, tutu’wa wālomba mwingilo wa kukengidila ku Betele.”

Batendelwanga

⁸ Batadi bendakana ne bakulumpe bakwabo bapelwe madyese a mwingilo na Leza ku kanye ka buntu bwandi, betwanga bu “bantu bu byabuntu.” Byadi mwimaniji utudilwe na Yehova ne Mutwe wa kipwilo, Yesu wātudile bano bantu batame kumushipiditu mwanda wa kwitūbaka umo ne umo pabula ne kwitukwasha tutame kumushipiditu. (Efisesa 4:​8-​15) Kyabuntu kyonso kifwaninwe kutendelwa. Kino i kyendelemo nakampata mwanda bino byabuntu bitukankamikanga twendelele na kwingidila Yehova. Shi kepano, i muswelo’ka otukokeja kutendela mwingilo wa batadi bendakana? I muswelo’ka otukokeja kulombola’mba ‘twibakwete na mutyika’?​—Fidipai 2:29.

⁹ Kitatyi’tu kisapulwa bupempudi bwa mutadi wa kipindi, shilula kwiteakanya ukakwatakanye bininge mingilo ya pa kipwilo umbula bwa mwine yenga’wa. Witūdile’ko kitatyi kya kukwatakanya mpangiko ya busapudi pa bupempudi. Ukokeja kwingila bu pania mukwashi mu mwine kweji’wa. Kadi tufwaninwe kwingidija madingi a mutadi wa kipindi mwanda wa kuleulula mwingilo wetu. Mushipiditu wa uno muswelo uketuletela kamweno kadi ukamukankamika’mba bupempudi bwandi budi na mvubu. Batadi bendakana bapempulanga bipwilo mwanda wa kwitūbaka, inoko nabo basakanga kūbakwa kumushipiditu. Kwādi bitatyi bimo byādi bisakila Polo kukankamikwa, ne wādi ulomba pavule balunda nandi bakristu bamulombele’ko. (Bilongwa 28:15; Loma 15:​30-​32; 2 Kodinda 1:​11; Kolose 4:​2, 3; 1 Tesalonika 5:​25) Batadi bendakana ba mu ano etu mafuku nabo tufwaninwe kwibalombela’ko ne kwibakankamika.

¹⁰ Lelo ketudi basapwile mutadi wa kipindi ne wandi mukaji’mba tutendelanga bupempudi bwabo? Le tumufwijangako pamwanda wa madingi ne bukwashi bwaetupanga? Le tumuyukijanga’mba madingi aetupa atala pa mwingilo etulundilanga’ko nsangaji mu mwingilo wetu? Shi twikiloñanga, nankyo kikamukwasha aloelelwe mu mwingilo wandi. (Bahebelu 13:17) Mutadi wa kipindi umo mu Espanye wēsambile pa muswelo ōbātendele, aye ne wandi mukaji, tukanda twa kwibafwijako tobātambwile pa kupwa kupempula bipwilo. Amba: “Tulamine tuno tukanda ne twitutañanga kitatyi kyotuzonzejanga mutyima. Bine i nsulo ya bukankamane bukatampe.”

¹¹ Bine bakaji ba batadi bendakana bakankamikwanga na binenwa bya kwibatendela. Bine i betabije kususuka mwanda wa kukwatakanya babo balume mu mwingilo. Bano bakaka bakikōkeji i banekenye kilokoloko kyabo kya kibutwila kya kusaka kwikala na njibo yabo, pavule nansha kya kusaka kubutula kine. Mwanā Yefeta i umo wa mu bengidi ba Yehova, bānekenye kilokoloko kya kusaka kwikala na mulume, nansha na kisaka pamwanda wa mpiko yāpikile shandi. (Batyibi 11:30-​39) I muswelo’ka wāmwenwe kwipāna kwandi? Batyibi 11:40 unena’mba: “Bāna ba Isalela bana-bakaji badi benda ku mwaka ku mwaka kumudila mwana Yefeta mwana-mukaji, mwine Ngileade, mafuku aná mu mwaka.” Kikekala kiyampe shi tulonge buninge bwa kulombola bakaji ba batadi ba bipindi ne ba ma distrike amba twibasenswe ne kwibatendela!

‘Kemukivulaminwai Kizaji’

¹² Kizaji i muswelo mukwabo wa kulombola buswe ne kutendela boba badi mu mwingilo wa bwine-kristu wa kwendakana. (Bahebelu 13:2) Mutumibwa Yoano wāanyinye Ngaiusa pamwanda wa muswelo wādi ulubula na kizaji boba bādi baya kupempula kipwilo bu bamishonele bendakana. Yoano wāsonekele’mba: “Abe muswe, mwamo monso mōlongela kudi boba bāna betu, ne kudi bēni kumo, i mīngilo milumbuluke yōlonga; abo basapulanga bu-kamoni bwa lusa lobe mu kifuko kya kipwilo; kadi i biyampe pa kwibatalula abe bilumbuluke byonka mu lwendo lwabo bifwaninwe Leza byonka. Ke-pantu i pa dino Dijina ponka po batalukile, ne kutambula nansha kimo, ku baJentaila mpika. E po kitufwaninwe’mba, tusepelele badi namino, amba twikale bakwabo bakwingila nabo mu byabinebine.” (3 Yoano 5-8) Dyalelo, netu tukokeja kwendeleja kumeso mwingilo wa busapudi bwa Bulopwe na kutundaila batadi bendakana ne babo bakaji na kizaji. Eyo, bakulumpe pa kipwilo bafwaninwe kuteakanya njibo milumbuluke mwa kufikila mutadi, inoko mutadi wa distrike umo wānene’mba: “Mingilo yotwingidila banabetu keimaninepo pa kusaka’mba kampanda etulongele kintu kansangwa. Ketukokejapo nansha kwibapa ino milangwe mine. Tufwaninwe kwitabija mwanetu yense witutundaila, mpeta nansha mulanda.”

¹³ Kizaji kikokeja kuleta kamweno ku utundailwe ne ku utundaila. Jorge, wādi mutadi wa kipindi, pano wingidila ku Betele, uvuluka’mba: “Mu kyetu kisaka, twādi na kibidiji kya kwendela batadi bendakana ku yetu njibo. Nalanga’mba buno bupempudi bwāunkweshe bininge mu muswelo onkyādipo mfwatakanya nansha dimo. Mu bu nsongwanzele bwami, nādi na makambakano a kumushipiditu. Wami lolo wādi na malāngalānga pa uno mwanda, inoko kādipo uyukile biyampe muswelo wa kunkwasha, omwanda wādi wita mutadi wa kipindi twisambe nandi. Dibajinji, nāmunyemene, mwanda nādi ntyina kufutululwa. Ino kumfulo, ngikadilo yandi ya bulunda yāunekenya. Difuku dimo, wāuñendela bidibwa mu dyamwanzo, penepo namusapwila byonso byonādi nabyo munda, mwanda nādi nkulupile’mba wādi ungivwana. Wāntejeje na katentekeji. Bine, madingi andi malumbuluke āunkwēshe bininge, kupwa nashilula kwendelela kumushipiditu.”

¹⁴ Mutadi wendakana utompanga kukwasha kumushipiditu bankasampe ne bakulu bene. Bine tufwaninwe kutendela bukomo bwalonga. Ino, kikekala namani shi tushilule kumufutulula pamwanda wa bukōkekōke bwandi kampanda nansha kumudingakanya na bakwabo bāile kupempula kipwilo? Kikokeja kumutyumuna mu bidyoma. Kekyādipo kikankamika Polo pakwivwana bafutulula mwingilo wandi. Bimweka bu bakristu bamo-bamo ba mu Kodinda bādi bafutulula mumwekelo ne muneneno wandi. Aye mwine wātelele ino mifutululo’mba: “Mikanda yandi i mileme, kadi i mikomo; ino ku ngitu yandi, shi wikele kuno kwetu, i mukōkekōke, ne mīsambo yandi i bituputupu.” (2 Kodinda 10:10) Ino, i kyansangaji, batadi bendakana abo batelekanga pavule binenwa bya kwibatendela, bya buswe.

¹⁵ Mutadi wa kipindi umo mu Amerike Latine, wāshikije dyuba na kwenda utoba umbitoto, ufwila kukapempula banababo ba kumushipiditu bādi mu mwaba wādi ulamwa na kibumbo kya bashidika bādi batengele divita. Usoneka’mba: “Kyāntenekele ku mutyima bininge pa kumona muswelo wāsepelele banabetu bupempudi. Nansha byonādi mfwaninwe kulonga buninge mwanda wa kufika’ko, kutanwa mu byāka bivule ne masusu, ino nāpadilwe mpalo pa bino byonso na buswe ne na kufwijako kwālombwele banabetu.”

¹⁶ Mutadi wa kipindi umo mu Afrika wāsonekele’mba: “Twādi tusenswe mwāba wa Tazania bininge, mwanda wa buswe bwādi bwitulombola banabetu. Banabetu bādi basenswe kwifunda kupityila kotudi, kadi bādi basepelela kwitwendela ku abo mobo.” Polo wādi wisenswe bininge na ba Akwila ne Pishila, bakristu ba mulume ne mukaji, ba mu myaka katwa imbajinji. Polo wēsambile pobadi’mba: “Naimunapo ba Pishila, ne Akwila mwine kumo, bakwashi bami mudi Kidishitu Yesu. Boba batūdile mashingo abo pa būmi bwami, nebafwijako, kadi ke ami enka, bunka bwami, ehe, nanshi i ne bipwilo byonso bya baJentaila kumo bibafwijako.” (Loma 16:​3, 4) Batadi bendakana ne babo bakaji batendelanga kwikala na balunda nabo, ba Akwila ne ba Pishila, ba mu kino kyetu kitatyi, balonga bukomo bonso mwanda wa kwibatambula na kizaji ne kwingidila nabo pamo.

Kukankamika Bipwilo

¹⁷ Yesu wānene’mba: ‘Tunangu tukabingijibwa ku bilongwa byato.’ (Mateo 11:19) Tunangu tudi kunyuma kwa mpangiko ya kutulwa’ko kwa batadi bendakana itumweke patōka mwanda bakankamikanga bipwilo bya bantu ba Leza. Mu lwendo lwabubidi lwa Polo lwa bu mishonele, aye ne Shilasa ‘bākapityile mu Shidea, ne mu Shidisha bakankamika bipwilo’ mu muswelo mulumbuluke. Mukanda wa Bilongwa witulombola’mba: “Byo badi ke benda bapita mu bibundi, benda bebafikijija bijila bya kulama byatongelwe kudi batumibwa ne bakulumpe bēne badi mu Yelusalema. Balenga bipwilo byonso byakankamana ne kukankamana monka mu lwitabijo, bantu ke benda bavulamo mafuku onso mo bukila, mo bukila.” (Bilongwa 15:​40, 41; 16:​4, 5) Pamo’nka bwa bakristu bakwabo bonso, batadi bendakana ba dyalelo batambulanga bulombodi kupityila ku Bisonekwa ne ku mikanda ilupulwa na “umpika wabinebine ne wamanwa.”​—Mateo 24:​45.

¹⁸ Bine, batadi bendakana bafwaninwe kwendelela na kudya ku meza a kumushipiditu a Yehova. Bafwaninwe kupotolola senene mwingidilo ne misoñanya ilonda bulongolodi bwa Leza. Mu uno muswelo, bakekala bu dyese dyabinebine ku bakwabo. Bakokeja kukwasha balunda nabo mu lwitabijo balemunune mwingilo wabo wa bwine-kristu, kupityila ku kimfwa kyabo kilumbuluke kya bupyasakane mu mwingilo wa budimi. Bishinte bya mu Bible biletwanga na bano bakulumpe bapempudi, byūbakanga bemvwaniki kumushipiditu. Batadi bendakana bakankamikanga bipwilo byobapelwe kupempula, bingidije madingi a mu Kinenwa kya Leza, bengidile umbumo na bantu ba Yehova ntanda yonso, ne kwingidija mpangiko yonso ya kumushipiditu ipāna Leza kupityila mudi ‘umpika wabinebine.’

¹⁹ Pātūdile’ko bulongolodi bwa Yehova mwingilo wa batadi bendakana mu Befundi ba Bible, kubwipi kwa myaka katwa kunyuma, dino dipēpala dyānene’mba: “Pano tutengele bipa bikalupuka’ko ne bwendeji bukwabo bwa Mfumwetu.” Pano bwendeji bwa Yehova i bumweke patōka. Myaka pa kupita’po, uno mwingilo wātandabwilwe ne kulongololwa senene, na madyese andi ne na buludiki bwa Kitango Kyendeji. Bipwilo bya ba Tumoni twa Yehova kujokoloka ntanda yonso byendanga bikankamikwa mu lwitabijo ne kwilundilako difuku ne difuku. Nabubine, Yehova weselanga mushipiditu wa kwipāna udi na bano bantu bu byabuntu. Ino i muswelo’ka ukokeja batadi bendakana kuvuija mwingilo wabo senene? Badi na bitungo’ka? I muswelo’ka obakokeja kukwasha bipwilo bikale kumwena’mo byabuyabuya bivule?

[Bipangujo]

1. I mwingilo’ka umpya wāsapwilwe mu 1894 mu dino dipepala?

2. Batadi ba bipindi ne ba distrike badi na mingilo’ka?

3. Mwanda’ka batadi bendakana bafwaninwe kwikala na mushipiditu wa kwipāna?

4. Misongo ikokeja kwikala na lupusa’ka umbūmi bwa batadi bendakana ne babo bakaji?

5. I mushipiditu’ka wālombwele batadi bendakana ne babo bakaji, mu matompo meshileshile?

6, 7. I lupusa’ka lulumbuluke lukokeja kupāna bano bankanka, batadi bendakana?

8. ‘Bantu bu byabuntu’ besambilwe mu Efisesa shapita 4 i bāni, ne i muswelo’ka ukokeja kumwena bipwilo mobadi?

9. I muswelo’ka otukokeja kutendela mingilo ya batadi bendakana?

10. I muswelo’ka otukokeja kukankamika batadi bendakana batane nsangaji mu mingilo yabo?

11. Mwanda waka tufwaninwe kulombola bakaji ba batadi ba kipindi ne ba distrike amba twibasenswe ne amba twibatendelanga?

12, 13. (a) I mbila’ka ya mu Bisonekwa itulomba kutambula na kizaji batadi bendakana ne babo bakaji? (b) Leta kimfwa kilombola muswelo ukokeja kwikala kizaji kya uno muswelo na kamweno ku utundailwe ne ku utundaila mwine.

14. Mwanda waka tufwaninwe kwikala na mutyima wa kutendela kupitako kwikala na kafutululo ku bakulumpe bendakana?

15, 16. I muswelo’ka uteñwanga batadi bendakana ne babo bakaji pa mutyima na buswe ne bupyasakane bwa balunda nabo mu lwitabijo?

17. Mwanda waka tukokeja kunena’mba kunyuma kwa mpangiko ya kutulwako kwa batadi bendakana kudi tunangu, ne i kwepi kobasokolanga bulombodi bwabo?

18. Batadi bendakana bakankamikanga bipwilo muswelo’ka?

19. I bipangujo’ka byotukabandaula?

[Kapango pa paje 9]

Kusēlakana nyeke, kulombanga mushipiditu wa kwipāna

[Kapango pa paje 12]

Lelo kodi mutambule na kizaji batadi bendakana ne babo bakaji?

Ukalondolola Namani?

◻ I mingilo’ka imo-imo idi na batadi ba bipindi ne ba distrike?

◻ Mwanda waka batadi bendakana bafwaninwe kwikala na mushipiditu wa kwipāna?

◻ I muswelo’ka otukokeja kutendela mwingilo uvuija batadi bendakana ne babo bakaji?

◻ I kika kikokeja kulonga batadi bendakana mwanda wa kukankamika bipwilo mu lwitabijo?