Mpalo ya Mitatulo​—I Mibi Muswelo’ka?

LELO kashāa kwamwene muntu usaka’nka kukutyepeka? Le i kapita’ni, i mukulumpe wenu wa kaji’ni, nansha i obe mubutule wimonanga nyeke bu ukutabukile, ukwela mwenji? Muntu udi namino, le umumona namani? Le mwikadilo wandi ukusangajanga? Nansha dimo! Mwanda waka? Mwanda mitatulo itūlanga bijika ne kutuntumika kwisambila pamo.

Mitatulo ilengejanga muntu ekije bakwabo bonso kunshi, mwanda wa aye amweke nyeke bu mwibapite. Muntu udi na mwikadilo wa uno muswelo kavudilepo kunenena bakwabo mayampe. Pavule kabulwangapo kuboya bakwabo tuto, umwivwana’mba​—“eyo, bikokeja kwikala byabine, inoko nandi udi na kabi kampanda nansha na kato kansangwa.”

Mu dibuku Milangwe ya Nsahabu mu Binenwa bya Ndalama (Angele), mitatulo i mitelwe bu “kibi kyonanga nyeke. Shi ibaone muntu, kubapu, kekudipo kayampe kashalanga’ko.” Le kudi kitulumukwa pa kumona bantu bonso bapepenyenga kwikala na muntu wamitatulo? Na bubine, mpalo ya mitatulo divule i kubulwa balunda babine. “Inoko,” mungya munenena dino dibuku dimo dyonka, “ntanda ayo iswele bantu betyepeja​—ke bantupo ba kwityepeja ino abo kadi beanya’ko, i bantu betyepeja byabinebine.” Nanshi Bible unene byendele’mo, amba: “Mitatulo ya muntu ikamufwija bumvu, ino yewa wityepeja ukamona bulēme.”​—Nkindi 29:23, The Jerusalem Bible.

Le mitatulo yonanga bulunda bwa muntu na Leza muswelo’ka, kutentekela pa kumonena koimonena bulunda ne bulēme ku bantu? Lelo Leza umonanga namani mitatulo, kibengo, ne kwilangila? Kwitatula ne kwityepeja​—le i myanda imutala?

Ñeni Iboilwa mu Kwityepeja

Mulembi wa Nkindi wāsonekele ku bukomo bwa mushipiditu amba: “Kwitatula kubadikidila bonakane, kadi ne mushipiditu wa kwizunzula ubadikidila kupona. I biyampe pakatampe kwikala ne mushipiditu wa kwipēleja pamo na balanda, [kupita’ko] kwabanya bitūtwa pamo na bakwitatula.” (Nkindi 16:18, 19) Bubine bwa bino binenwa i bulombolwe patōka mu myanda yātene Nemani, mudyavita mwine Shidea, wādi’ko mu myaka ya Edisha mupolofeto mwine Isalela.

Nemani wādi wamakopo. Mu kwandi kwenda kukimba kundapibwa, wāitulukile ku Samadia ukulupile amba usa kwimona mpala na mpala na Edisha. Ino pa kyaba kya kwimona nandi, mupolofeto wātumine mwingidi wandi na musoñanya amba Nemani akoye mu Munonga wa Yodano misunsa isamba-ibidi. Nemani wāmona uno mundapilo ne madingi bu mutonko. Amba mwanda waka mupolofeto kātambilepo kwisamba nandi, katume’ko mwingidi? I bine minonga yonso ya Shidea yādi miyampe pamo’nka bwa Yodano! Bino byonso i mitatulo yo yādi imukambakanya. Byāfula kwepi? Bya dyese kwadi, wālondele madingi a tunangu. “Penepa kadi watūkilamo, weabika misungu isamba-ibidi mu Yodano, mungya kinenwa kya muntu wa Leza’wa; kabidi ngitu yandi yaalamuka monka pamo’nka bwa ngitu ya kāna katyetye, kadi ne kutōka watōka.”​—2 Balopwe 5:​14.

Byaba bimo, kwityepeja kutyetyetyetye kulupwilanga bantu byabuyabuya bya ntanda ne miseke.

Mpalo ya Kwizunzula

Mpalo itulomba mitatulo ikokeja kubipa mpata kupita ne kubulwa byabuyabuya nansha kamweno kampanda kwine. Kudi ludingo lukwabo lwa mitatulo lulombwelwe mu kishima “kwiyuja,” kishintululwa bu “mitatulo mipitepite nansha kwikulupila kulupukanga divule ku kutendelwa.” (Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary) Kino kishima i kishiluke ku Kingidiki; mungya munenena William Barclay mufundi wa Kingidiki, “kwiyuja i mitatulo mityange na butapani . . . , kafutululo ka kwizunzula kafikijanga [muntu] ku kutyimpila bakwabo panshi.”

Kifwa kya patōka kya ino mitatulo mipitepite kitanwa mu Bible. I mwanda utala Hanune, mulopwe wa Amona. Dibuku Étude perspicace des Écritures dishintulula’mba: “Davida, pa mwanda wa kanye kāmukwatyilwe Nahashi, wātumine mikendi kukasenga Hanune pāfwile shandi. Ino pa kusoñanibwa na bamfumu bandi amba bwādi bunwa bwa Davida bwa kukimba kubela kibundi, Hanune wāfwija bengidi ba Davida bumvu na kwibatenda myevu yabo ne kwibasanina mitwelo yabo pa bukata kutūla ne ku matako, kupwa wēbalekelela.”a Pa kino kilongwa, Barclay unena’po amba: “Kwibalonga uno muswelo i kwiyuja. I kutyangila pamo mutonko, kibengo ne kwibafwija bumvu ku meso a bantu.”​—2 Samwele 10:​1-5.

Eyo, muntu wa mitatulo ubwanya kwiyujija bakwabo, kwibadiulula, nansha kwibafwija bumvu. Usenswe kubombeja bakwabo, kwibalonga bipela bantu, usangela’tu ne bifītwa bakwabo mityima’bya, pobafwijibwa bumvu, aye dyandi tō. Ino kupēlula ne kufutulula bulēme bwa muntu kampanda i musenda wa lupete lwa bui kubidi. Kufulanga ku kujimija mulunda, pakwabo kwamukela bulobo ke walwana.

Le mwine Kidishitu wabine ukokeja kwikala muswelo’ka na mitatulo isanshija uno muswelo, aku Mfumwandi wāmusoñenye amba ‘ukasanswa mukwabo pamo bwa aye mwine’? (Mateo 7:​12; 22:39) I na kulonga kintu kyo-kyonso kyambulwa kukwatañana na bisaka Leza ne Kidishitu. Pa uno mwanda, Barclay i munene bifike’po, amba: “Kwiyuja i mitatulo ilengejanga muntu afutulule Leza.” I wa mitatulo yewa unena’mba: ‘Yehova i kutupu’ye.’ (Mitōto 14:1) Mo munenena’po ne Mitōto 10:4, amba: “Umbi, mu kibengo kya mumpala mwandi’mba: Kabangekopo, mhm; kufwatakanya kwandi konso’mba: Leza kutupu’ye.” Mitatulo ya uno muswelo, kwituntula, kebifikijangapo muntu ku kujimija’nka balunda ne babutule, ino i ne Leza mwine. I mpalo mibi’po kashāa!

Kokolwa Kuleka Mitatulo Ikutādile

Mitatulo idi miswelo mivule​—mitatulo itatwilwa muzo, musaka, ludingo, kitenta, masomo afundilwe, bituntwa, ntumbo, ne bukomo. Mitatulo ikokeja mu muswelo kampanda nansha mu muswelo kabidye kukutādila na mu kalengwa, yaona bumuntu bobe.

Pavule pene, muntu wikalanga umweka bu mwityepeje ku meso a bantu bakatampe nansha ku ba lwandi ludingo. Ino kikalanga namani shi muntu umweka bu mwityepeje wapebwa kifuko kampanda kya lupusa? Walamukanga ponka’pa ke wakasumalomo, umwesha malwa boba bamwene bu badi munshi mwandi! Twibimonanga nyeke shi muntu wavwikwa nsukutu nansha ngalo ilombola lupusa lwandi. Nansha ke balungu bengila mu Leta bakokeja kwitatwila bantu bobendeja, balanga’mba bantu i babo ba kwibengidila, pa kyaba kya abo kwingidila bantu. Mitatulo ipanga muntu mutwe, ke wampikwa kanye; ino kwityepeja ako kumulonga ke wa mutyima muyampe.

Yesu wādi ukokeja kwitatwila ne kulobela bandi bana-babwanga. Wādi muntu mubwaninine, Mwanā Leza, upwene na balondi bakubulwa kubwaninina, babilobolobo, ba kansontomokela. Ino ivwana lubila lwaāelele ku boba bādi bamwivwana’mba: “Iyai kwami bānwe bonso bakuputuma na mīngilo, ne bakulemenwa, nabya nami nkemutukija’byo biyampe. Twela mu lupungu lwami lwa bu-umpika, muboīle manwa kudi ami, ke-ne-muntu amiwa ne wakukōkela, kadi ngidi ne bumvu pa mutyima, ebiya nabya mukamonanga mityima mitūke biyampe. Mwanda lupungu lwami lwa bu-umpika ludipo biyampe ne kiselwa kyami nakyo kyonka kipela.”​—Mateo 11:28-​30.

Lelo twielelanga’ko nyeke kulonda kifwa kya Yesu’ni, nansha twi bantu babukalabale, kebaneneka, bakasumalomo, bakubulwa lusa, bamitatulo? Ikala kutūkija mityima ya bantu pamo bwa Yesu, ke kwibasanshijapo. Komena lupusa lubi lwa mitatulo.

Pa bino byonso, le kwitatula ko-konso i kubi?

Kwilēmeka I Kwishile na Kwilangila

Pakwabo mitatulo i “kwilēmeka pa ndēmekelo, mu muswelo mwendele’mo.” (Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary) Kwilēmeka kishintulula kwipa abe mwine bulēme. Kishintulula’mba utele mutyima ku byobya bilanga bakwabo padi abe. Utele mutyima ku mumwekelo obe ne ku kutendelwa kobe. Lukindi lwa mu Espanye i lunene shalo byabine, amba: “Nombole bonañanga nabo nami nkulombole moikadile.” Shi usenswe kwenda kisense na bantu bamulēle, bankope, batamukañana, bakolobane, nobe ukekala pamo’nka bwa abo. Mikadilo yabo ikakutwila, wakomenwa ne kwilēmeka pamo’nka bwa abo.

Eyo, kudi kupityija kipimo kukwabo​—mitatulo itwala ku kwilangila, nansha ku kupanga luvula. Basonekeji ne Bafadiseo mu mafuku a Yesu bādi betatwila bibidiji byabo ne mumwekelo wabo wa kwianya amba bo batōtyi. Yesu wādyumwine pa mwanda wabo amba: “Ne byonso bīne byo baloñanga balongela meso a bantu amba, betumone; kadi mfalatele yabo nayo babaīja’yo, balundila ku manyamvwa a bivwalwa byabo [bamweke bu bene Leza benebene]. Kadi ne kusanswa’bo bifuko bya kumeso pa kudya, ne matebe makatampe a ku mpala mu mashinakoka, ne ñimu ya kwimunwa mu manza, ne kusaka kutelwa ku bantu amba: Mufundiji!”​—Mateo 23:​5-7.

Mitatulo mifwaninwe ayo idi na mumweno mujalale. Vuluka kadi amba Yehova utalanga mutyima, ke mumwekelopo bitupu, mhm. (1 Samwele 16:7; Yelemia 17:10) Kwimona bu moloke ke bolokepo bwa kwa Leza. Ino pano kya kwiipangula i kino, I muswelo’ka otukokeja kutamija kwityepeja ne kwepuka kwiopwela mpalo mibi ya mitatulo?

[Kunshi kwa dyani]

[Kifwatulo pa paje 4]

Kwityepeja kutyetyetyetye kwālupwidile Nemani byabuyabuya bya ntanda ne miseke