Kipupo kya mboloji mu ano mafuku

“Tusumininwe amba buno bo bubinebine budi patōka, bantu bonso bapangilwe mu ludingo lumo, Umpangi wabo i mwibape Byepelo byokebafwaninwepo kusompolwa, mu bino byepelo mudi Būmi, Bwanapabo ne Kwisangaja.”—Lubila lwa Bwanapabo, lwāelelwe na États-Unis mu mwaka wa 1776.

“Bantu bonso i babutulwe banapabo, badi mu ludingo lumo mu myanda itala byepelo.”—Lubila lwa Byepelo bya Bantu ne bya Bana ba Kibundi, lwāelelwe na Kitango kya Muzo wa Franse mu 1789.

“Bantu bonso babutulwanga banapabo, badi mu ludingo lumo mu myanda itala bulēmantu ne byepelo.”—Lubila lwa Ntanda Yonso lwa Byepelo bya Bantu, lwāelelwe na Kitango Kikatampe kya États-Unis mu 1948.

KEKUDIPO kya kwalakana. Kwikala mu ludingo lumo i kintu kyabilanga bantu bonso. Ino kya bulanda, mulangwe wa bantu kwikala mu ludingo lumo byoukipitulukwa’mo nyeke, bilombola amba kufika ne pano bantu kebaikele mu ludingo lumo.

I a ani ubwanya kuleta bubinga bulombola amba kuno ku mfulo kwa myaka tutwa 20 bintu bibalongoloka? Le bana ba kibundi bonso ba mu États-Unis, ba mu Franse, nansha ba mu matanda makwabo 185 a mu Kitango kya Bumo bwa Mizo, badi mu ludingo lumo mu myanda itala byepelo na mobādi bebafwatakenya amba babutwilwe nabyo?

Nansha mulangwe wa kwikala mu ludingo lumo byoudi “mumweke patōka,” ino byepelo bya “Būmi, Bwanapabo ne Kwisangaja” kebipelwepo bantu bonso mu ludingo lumo. Tulete kifwa, lelo padi ludingo lumo mu byepelo shi mwana umo wa mu Afrika ufwila kundapwa na muñanga undapanga bantu bakwabo 2569, ino mu Bulaya mwana umo undapwa na muñanga undapanga bantu 289 kete? Nansha i pepi padi ludingo lumo mu byepelo, mu bwanapabo ne mu kwisangaja shi mu India mwana mwana-mulume umo pa basatu ne bana bana-bakaji babidi pa basatu kebafundangapo masomo, ino mu matanda makwabo, kifwa mu Jampani, mu Alemanye ne mu Angeletele mwana ne mwana udi na byonso bimuteakenye kala pa kufunda masomo?

Le ba mu Amerika wa pa Bukata batambulanga madolala 1380 pa mwaka badi na “bulēmantu ne byepelo” bimo na bene Franse batambula madolala 24990 pa mwaka? I ludingo lumo lwa muswelo’ka ludi’po shi mwana-mukaji mwine Afrika ukulupile kukadikila pa myaka 56 mu būmi, ino mwana-mukaji wa mu Amerika wa Kungala na kikulupiji kya kulāla myaka 79?

Mboloji ikalanga mu miswelo mivulevule, ino ayo yonso isansa mutyima. Kubulwa kwikala mu ludingo lumo mu mushikatyilo, mu kundapibwa, ne mu kufunda masomo nayo’nka mboloji yonka. Pakwabo kintu kilengejanga bantu babulwe kukwata bakwabo na bulēmantu ne bwanapabo bwabo i kwishila kobeshidile nabo ku myanda ya politike, ku musaka, nansha ku mutōtelo. Nansha bianya bantu kwikala mu ludingo lumo, ino ntanda i miyule’nka mboloji. Mboloji i mizambalale mu bantu ba ludingo lonso pamo’nka bwa kipupo “kilengejanga musala konso konso.” Bibi byoikolomona i bintu bisansa mutyima mpata, kifwa bulanda, misongo, kubulwa kuyuka bintu, bulofwa, ne kwilalulula.

“Bantu bonso bapangilwe mu ludingo lumo.” Bine, uno i mulangwe muyampe mpata! Ino bintu bivule byotumona i bishile kulampe na uno mulangwe!

[Picture/Credit Line on page 3]

UN PHOTO 152113/SHELLEY ROTNER