Būmi Bwami bwa Nsangaji mu Mwingilo wa Yehova

Mwaka walondele’po, baela musapu mu kisaka kya Betele amba kusakilwa bengidi ba kwilanga ba kukengila ku musambo wa mu Afrika wa Kunshi, kwadi kwa kutūlwa kitampilo kipya. Nalembeja dijina dyami, kadi nasangala pobantongele. Betutonga na batutu bakwabo basatu ba ku Betele bene Kanada, ba Dennis Leech, Bill McLellan, ne Ken Nordin. Betusapwila’mba tukekala mu Afrika wa Kunshi kitatyi kilampe!

Naita mama ku telefone, namusapwila’mba: “Mama, ngidi na mwanda muyampe wa kukulombola. Nsa kwenda mu Afrika wa Kunshi!” Mama wadi mwana-mukaji utalala inoko muntu wa lwitabijo kadi mutame ku mushipiditu. Kanenenepo bivule, ino nayukile amba waitabija. Nansha aye ne tata byokebapelelepo butyibi bonakwete, inoko badi na bulanda mwanda nadi wa kwenda kulampe.

KWENDA MU AFRIKA WA KUNSHI!

Batwe bonso buná baketufundije muswelo wa kwingidija kitampilo ku Betele ya mu Brooklyn mu myeji isatu. Kupwa twaenda na kyombo mu Cape Town, mu Afrika wa Kunshi. Nadi’tu na myaka 20. Twatambile ku kyolwa na kudiye mu Cape Town, twaenda mu Johannesburg. Ngala mibajinji yotwaimene’mo idi mu kakibundi katyetye ka Karoo. Mwadi luvumbi, mwishi, ne kyanga. Batwe bonso buná twadi tutadila pa madidisha, twalakana mwikadile kakibundi. Ketwiipangula’mba, le kotwenda kwine kudi namani? Ino batwe pa kujokela mu kano kakibundi kupwa kwa mwaka umo, twamona’mba i kakibundi kayampe kashikete’mo bantu ku matwi talala.

Bampele kwingila mu myaka mityetye na kitampilo kiyampe inoko kikutakane, nteakanya mwa kutampila mapepala a Kiteba kya Mulami ne Langukai! Bilo ya musambo yadi itampa mapepala mu ndimi mivule ya mu Afrika, ke enkapo ya mu Afrika wa Kunshi, ino i ne ya mu matanda mavule a kungala. Twasangele bininge mwanda kino kitampilo kyotwatambidile mu Kanada kyadi kingidijibwa bininge!

Mwenda mafuku, nakengila ku Bilo yadi itala mingilo mishileshile, kimfwa kutampa, kutuma, ne kwalamuna bitabo. Nadi muvudilwe bya kulonga, kadi na nsangaji bininge.

KUSONGA NE MWINGILO MUPYA

Mu 1968, nasonga Laura Bowen, kaka umo pania wadi ushikata kubwipi na Betele. Nandi wadi ulemba ku Mwingilo wa Bwalamuni. Mu mene mafuku’a, shi muntu wasonge kadipo ushala ku Betele, o mwanda ami pa kusonga bauntumine bu pania wa pa bula. Nadi nzumbija mutyima bityetye. Nadi neipangula’mba, naino myaka dikumi yonalonga ku Betele, tudya bitupu kadi tulāla bitupu, le tukabwanya kwikwatakanya namani na kalupeto kobaketupa mu bupania wa pa bula? Badi ba kwitupa ku muntu rand 25 (mu kine kitatyi’kya adi madolala 35) kweji ne kweji​—enka shi tubabwanya mansá, kujokela’mo, ne kupāna mabuku atungilwe. Twadi tunenwe kufutyila njibo, kupota bya kudya, kufuta mu byendwa nabyo, kwiundapija, ne bisakibwa byetu bikwabo enka mu luno lupeto.

Betutumine mu kakisumpi katyetye kadi kubwipi na kibundi kya Durban, ku Dijiba dya India. Kwadi bene India bavule, kadi bavule mu bano badi ba ku musuku wa bengidi bāendele kukengila ku tyapu yādi ilupula sukadi mu myaka ya 1 800. Pano badi kebengila mingilo mikwabo, inoko badi bakilamine bibidiji, mutēkelo wa kwabo ne byakudya bya munsonso bya mani mwele mwita. Kadi badi banena Angele, kintu kyalengeje tupēlelwe kusapula.

Bapania ba pa bula badi banenwe kusapula mansá 150 kweji ne kweji, o mwanda ami ne Laura twetūdile’ko mpangiko ya kusapula mansá asamba mu difuku dibajinji. Kwadi kyanga ne kitalela. Ketwadipo na kifundwa kya Bible ne kujokela’mo​—twadi tunenwe kusapula ano mansá asamba ku njibo ne njibo. Twasapula’mo ka kyaba, natala ku nsá, namona’mba tubalonga’tu maminite 40 kete! Neipangula’mba, le tusa kubwanya uno mwingilo namani?

Ne kwija mpika, twetūdila’ko mpangiko miyampe. Difuku ne difuku, twadi tusela mikate myele’mo bisombelwa ne busuku nansha kafé mu telemushi. Shi ketusake kukōkolokwa, twadi tushīka kamotoka ketu mu mwemba wa mutyi, kyaba kimo bana bayampe bene India badi betujokoloka kebetubandila! Mu mafuku’tu matyetye, twajingulula’mba shi mubasapula mansá abidi mabajinji nansha asatu, ano ashele keenda lubilo.

Bine, twadi na nsangaji ya kufundija bantu ba kizaji ba mu uno mwaba bubine bwa mu Bible! Twamwene amba bene India badi na bulēme, ba lusa, kadi bakaminwe Leza. Bene Hindu bavule baitabije musapu otwadi twibasapwila. Basangedile kwifunda myanda ya Yehova, ya Yesu, ya Bible, ya ntanda mipya ya ndoe īya’ko, ne ya lukulupilo lutala pa bafwile. Mwaka umo pa kupita’po, twasokola bifundwa bya Bible 20. Twadi tudya difuku ne difuku na bisaka byotwadi twifunda nabyo Bible. Twadi na nsangaji bininge.

Kepejije kadi betupa mwingilo mukwabo, wa kwingila bu mutadi wa kipindi ku mukunko wa Dijiba diyampe dya India. Bisaka byadi bitutambula ku abo mobo yenga ne yenga potwadi tupempula ne kusapula na basapudi ba pa kipwilo mwanda wa kwibakankamika. Badi betumona’nka na bantu ba mu byabo bisaka, tusangela babo bana ne banyema babo ba nja. Twalonga myaka ibidi. Ebiya na mu kitulumukila betwita ku bilo ya musambo. Betulombola’mba, “twimusakila mujokele ku Betele.” Nalondolola’mba “muyukile, tudi na nsangaji bininge kuno kotudi.” Inoko na bubine, twadi twitabije kwenda konso kobetutuma.

KUJOKELA KU BETELE

Baunenene kwingila ku Bilo ya Mingilo, konaikele na dyese dya kwingila na batutu bavule batame ku mushipiditu kadi ba bwino. Mu mene mafuku’a, Bilo ya Mingilo yadi itumina bipwilo mikanda shi bibapu kupempulwa na mutadi wa kipindi. Badi bebakankamika ne kwibapa bulombodi bobasakilwa mu ino mikanda. Balembi badi banenwe kwingila bininge, mwanda badi balamuna mikanda ya mu ludimi lwa Xhosa, Zulu, ne ndimi mikwabo mu Angele ne kwalamuna ya Angele mu ndimi ya mu Afrika. Nafwijije’ko bano balamuni badi bengila bininge, bene bankweshe ngivwanije makambakano adi ekonda nao batutu ne bakaka bafīta ba mu Afrika.

Mu kine kitatyi’kya, mu Afrika wa Kunshi mwadi kwisañuna kwa nkoba. Bantu ba lukoba ne lukoba badi na kifuko kyabo kya kushikata’mo, o mwanda bantu ba nkoba mishile kebadipo bashikatyila pamo. Banabetu bafīta ba mu Afrika wa Kunshi badi besamba yabo ndimi, basapula mu yabo ndimi, ne kupwila mu bipwilo bya yabo ndimi.

Nkyadipo neyukile na bene Afrika bafīta bavule, mwanda badi bantuma’nka mu bipwilo bya Angele. Ino pano, naikele na dyese dya kuyuka myanda ya bene Afrika bafīta ne bibidiji byabo. Kadi nayuka ne makambakano adi ekonda na bano banabetu pa mwanda wa bishi bya kwabo ne nkulupilo ya bipwilo. Nayuka bukankamane bobadi balombola pa kuleka bishi byampikwa kukwatañana na bisonekwa, ne muswelo obadi bebalwa kudi bantu ba mu byabo bisaka ne mu kyabo kibundi pa kupela kobadi bapela bilongwa bya majende! Bantu ba mu bibundi bya kunja badi balanda bininge. Bavule badi bafunde bityetye nansha bampikwa kufunda, inoko badi balēmekele Bible.

Baumpele dyese dya kwingila na boba badi balonda myanda ya bwanapabo bwetu bwa kutōta ne kupela kwikuja mu myanda ya ntanda. Kumona lulamato ne bukankamane bwa bankasampe Batumoni badi bapangwa ku masomo pa mwanda wa kupela kulombela ne kwimba ñimbo ya butōtyi, kwakomeje lwitabijo lwami.

Batutu bauminine makambakano makwabo mu ntanda imo mityetye ya mu Afrika yadi itwa bu Swazilande. Pafwile Mulopwe Sobhuza, bana ba kibundi bonso badi banenwe kulonda bisela bimobimo bya pa lufu. Bana-balume badi banenwe kutenda lupole, bana-bakaji nabo kwipipija nywene. Batutu ne bakaka bavule bapangilwepangilwe pa mwanda wa kupela kwikuja mu bino bisela byadi bikwatañene na butōtyi bwa bankambo. Bine, lulamato lwabo kudi Yehova lwetusangeje bininge! Twaboile ñeni mivule kudi banabetu ba mu Afrika badi na kikōkeji, lulamato ne kitūkijetyima, kadi kino kyaningije lwitabijo lwetu.

KUJOKELA KU MWINGILO WA KUTAMPA

Mu 1981, baunena kukakwasha’ko pa kulumbulula manwa a kutampa kupityila ku maolodinatele. Ebiya najokela ku Mwingilo wa Kutampa. Bine, kino kyadi kitatyi kisangaja bininge! Manwa a mwa kutampila ashintyile. Muntu umo wadi wimanine myanda ya kupoteja bintu, wapa musambo mashini mapya otwadi na lupusa lwa kwingidija ku bitupu. Ebiya twashinta mamashini a Linotype na mamashini atano mapya. Kupwa batūla’ko ne kitampilo kya offset. Twadi ketutampa bintu bivule kutabuka!

Maolodinatele etukweshe tulupule’ko manwa mapya na kwingijija mpangiko ya MEPS (Système électronique d’édition multilingue). Byabusendwe byaendelele kumeso bininge na potwafikile batwe bonso buná mu Afrika wa Kunshi tutamba mu Kanada! (Isa. 60:17) Mu kine kitatyi’kya, batwe bonso twasongele bakaka bapania bayampe kadi basenswe Yehova bininge. Ami ne Bill twadi tukidi ku Betele. Ba Ken ne Dennis badi kebabutule bana, bashikete kubwipi na Betele.

Mingilo ya ku musambo yadi ivudila’ko. Mabuku esambila pa Bible adi kealamunwa ne kutampwa mu ndimi mivule, ne kutumwa ku misambo mikwabo. O mwanda byalombele kūbaka Betele mikwabo. Banabetu baubaka Betele miyampe kushika kwa Johannesburg, yafikidijibwa mu 1987. Bine, yadi nsangaji mikatampe kukwasha ku kuno kwendelela, ne kwingila mu Komite wa Musambo wa mu Afrika wa Kunshi mu myaka mivule.

MWINGILO MUKWABO MUPYA!

Twatulumukile bininge mu 2001, mwanda bangityile kukengila mu Komite wa Musambo wa mu États-Unis wadi ukishilulashilula. Nansha byotwadi na bulanda bwa kushiya mwingilo wetu ne balunda ba mu Afrika wa Kunshi, twasangele bininge kushilula būmi bupya mu kisaka kya Betele ya mu États-Unis.

Inoko, twadi tulangalanga pa kushiya inandya Laura wadi ke mununu. Mwanda mu New York ketwadipo ba kubwanya kumukwasha bininge, ino banababo na Laura bana-bakaji basatu baitabija kumukwasha ku ngitu, mu ñeni, ne na lupeto. Banena’mba, “ketubwanyapo kwingila mwingilo wa kitatyi kyonso, inoko shi tulele Mama, nabya tusa kwimukwasha mwendelele na mwingilo wenu.” Bine, twibafwijanga’ko bininge.

Kadi, tutu wami ne wandi mukaji, nabo badi balelele mama wa kishala mu Toronto, mu Kanada. Bamulelele myaka 20 ne kupita. Bine, twibafwijanga’ko pa kumulela na buswe kufika ne byaafwile kinondanonda na potwafikile mu New York. I dyese’po kashā kwikala na bantu ba mu kisaka betabija kushinta būmi bwabo mwanda wa kulela bambutwile banunu, kintu kikalanga kikomo bininge!

Mu États-Unis, naingile mu myaka kampanda ku mwingilo wa kulupula mabuku, mwingilo mwine wapēlejibwe na mwingidilo wa dyalelo. Mu mafuku a munyuma nadi keñingila ku Mwingilo wa Kupota Bintu. Bisangajanga’po kashā kwingila myaka 20 ku uno musambo mukatampe, udi’ko bantu kubwipi kwa 5 000 bengila pamo na bengidi benda bajoka 2 000!

Pano kepadi myaka makumi asamba, nkyadipo nanga’mba nkekala na būmi bwa uno muswelo. Laura unkwatakenye na mutyima umo mu ino myaka yonso. Bine, tudi mu būmi bwa nsangaji! Tusangedile mingilo mishileshile yotwaingile ne bantu bonso bayampe botwaingile nabo, kubadila’mo ne ba mu misambo mishileshile yotwapempwile mu bipindi bivule bya ntanda. Pano ponkendi na myaka 80 ne musubu, bantyepejeje’ko mingilo, mwanda ke kudi batutu bankasampe bavule bafundijibwe biyampe babwanya kwiingila.

Mulembi wa Mitōto wālembele amba: “Muzo wa nsangaji i owa udi na Leza wao Yehova.” (Ñim. 33:12) Bino binenwa i bya bine! Mfwijanga’ko bininge pa kwingidila pamo na bantu ba Yehova ba nsangaji.