Le Bible Ke wa Kala’ni Nansha Wābadikile Kwisamba Myanda Kumeso kwa Kitatyi?
SIANSE
BIBLE KE DIBUKUPO DYA SIANSE, INOKO MUDI MYANDA KEYADIPO IYUKENE PA KALA. TALA BIMFWA BIMOBIMO.
Lelo diulu ne ntanda bidi na ngalwilo?
Befundi ba bwino ba sianse badi balanga dibajinji amba ke amopo. Dyalelo i betabije amba diulu ne ntanda bidi na ngalwilo. Inoko Bible wēsambīle patōkelela pa uno mwanda tamba kala.—Ngalwilo 1:1.
Lelo ntanda idi na bupunga’ka?
Mu kitatyi kya kala, bantu bavule badi balanga’mba ntanda i mipapakane. Mu myaka katwa ka butano Yesu Kaile, befundi ba sianse Bangidiki banenene amba ntanda i mijokoloke. Inoko mafuku kunyuma na pano—mu myaka ya katwa ka mwānda Yesu Kaile—Isaya mulembi wa Bible wēsambīle pa “kifunda kya panopanshi,” na kwingidija kishima kifunkila pa “kijokoloja.”—Isaya 40:22.
Lelo madiulu adi a koneka?
Aristote, mwifundi wa sianse Mungidiki wa mu myaka katwa ka buná Yesu Kaile, wādi ufundija’mba ntanda kete yo yadi ya koneka, ino diulu dya ñenyenye adyo kedibwanyapo kushinta nansha koneka kwine. Uno mulangilo wāzambalele mu bula bwa myaka tutwa na tutwa. Inoko kufika mu myaka ya katwa 19, befundi ba sianse baletele mulangwe mwishile na uno. I mulangwe wa amba, diulu ne ntanda mine, byonso byadi bya koneka. Lord Kelvin, mwifundi umo wa sianse wakwatakenye uno mulangwe, watelele byobya binena Bible pa diulu ne ntanda’mba: “I binebine onsololo akenda anunupa bwa mutwelo.” (Ñimbo ya Mitōto 102:25, 26) Inoko Kelvin wādi ukulupile’nka na mufundijija’kyo Bible amba Leza kadipo wa kuleka buno bonakani butukije bipangwa byandi.—Musapudi 1:4.
Lelo imbuo yonso ne ntanda mine bitentamine pa bika?
Aristote wāfundije amba imbuo yonso i mipatyikepatyike, penepa ntanda mu bukata. Kufika mu myaka ya katwa 18 Yesu Ke Mwiye, befundi ba sianse bāitabije mulangwe wa amba ñenyenye ne imbuo bidi pa lwelēle. Inoko mu mukanda wa Yoba wālembelwe mu myaka katwa ka 15 Yesu Kaile, tutanga’mo amba Umpangi i mukobeke “ntanda patuputupu.”—Yoba 26:7.
KIÑANGA
NANSHA BIBLE BYAKADIPO DIBUKU DYA KIÑANGA, INOKO MUDI MISOÑANYA YA BUYUKI BWENDELELE BUTALA BUKOMO BWA NGITU.
Kutūla muntu wa luba kufula.
Bijila bya Mosesa byāsoñenye kutūla muntu wa makopo kufula. Kufika ne mu Myaka ya pa Bukata paponene kipupo, ye pashilwile badokitele nabo kwingidija uno musoñanya, mwine ukingidijibwa ne dyalelo.—Levi, shapita 13 ne 14.
Koya pa kupwa kutenga umbidi mufwe.
Kufika enka ne mu myaka ya katwa ka 19, bamiñanga badi batenga imbidi mifwe kupwa kadi kebondapa bantu—pampikwa koya ku makasa. Kino kibidiji kyaipaile bantu bavule. Inoko, Bijila bya Mosesa byēsambīle kala pa uno mwanda’mba muntu yense wādi utenga umbidi wa muntu mufwe wādi wikala wa disubi mu muswelo kampanda. Wāletele’nka ne bulombodi bwa kwingidija mema pa kutōkejibwa ku dino disubi. Na bubine bino bibidiji bya bwine Leza, byādi na kamweno pa bukomo bwa ngitu.—Umbadilo 19:11, 19.
Musalani.
Mwaka ne mwaka, bana tununu tutano ne kupita bafwanga ku misongo ya munda kupita, nakampata i pa mwanda wa tuvwi tunina bantu mu kavutakanya. Bijila bya Mosesa byālombwele amba shi muntu wasenduka ufwaninwe kujīka tuvwi’twa, kulampe na pashikete bantu.—Kupituluka 23:13.
Kitatyi kya kwendeja muntu kwisao.
Bijila bya Leza byānenene amba mwana mwana-mulume ufwaninwe kwendejibwa kwisao shi wabwanya mafuku mwānda. (Levi 12:3) Ku bana ba lukeke, bimweka’mba miseke ya mashi ishilulanga kukoma pa kupwa kwa yenga. Mu kitatyi kyālembelwe Bible, kiñanga papo kekyaendelele kumeso, kwendeja mwana kwisao pa kupwa kwa yenga bwādi bulami buyampe.
Kukwatañana kwa mwiivwanino na bukomo bwa ngitu.
Bakimbi ba kiñanga ne befundi ba sianse banena’mba mwiivwanino muyampe pamo bwa nsangaji, kwikala na kikulupiji, mutyima wa kufwija’ko, ne mutyima wa lulekelo bidi na kamweno pa bukomo bwa ngitu bwa bantu. Bible unena’mba: “Mutyima wa nsangaji bo bwanga bulumbuluke: Ino mushipiditu mutyumuke ūmija bikupa te-e.”—Nkindi 17:22.