Myanda ya Kunyemena’ko ya Kabuku ka ku Kupwila Būmi ne Mwingilo
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
3-9 KWEJI 7
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | EZELA 4-6
“Kemwakekujai mu Mwingilo”
Lelo Umwene Byāmwene Zekadia?
13 Mwingilo wa kūbakulula tempelo wādi mukankajibwe. Inoko bantu bātongelwe kwimanina mwingilo wa lūbako, ba Yeshua (Yoshua) Kitobo Mukatampe ne Mbikavu Zelububele, bāshilwile “kūbakulula njibo ya Leza.” (Eza. 5:1, 2) Bayuda bamo bādi bakokeja kulanga’mba buno bwādi butyibi bubi. Mwanda balwana nabo kebādipo ba kutunya kwibamona pobobaka tempelo, bene bādi ba kulonga bukomo bwa kukankaja mwingilo wa lūbako. Bantu babidi bādi bendeja mwingilo, ba Yoshua ne Zelububele, bādi basakilwa kukulupijibwa’mba Yehova wibakwatakenye. Ne bēbakulupije. Namani?
w86-F 1/2 p. 29, kapango mus. 2-3
Yehova Wādi “Ulamine Bakulumpe”
Bayuda bāshele’ko pobātambile mu Babiloni, kwālongelwe myaka 16 pampikwa kulonga kintu. Mupolofeto Hakai ne Zekadia bākinkwile Bayuda baleke kushikata bitupu, penepa mwingilo wa kūbakulula tempelo ya Yehova wāshilula monka. Nansha nankyo, kepāijijepo mu uno mwingilo mwaikala bikoleja byāletelwe na bengidi ba bulēme ba bene Peleshia. Bano balwana bāipangwile amba, “Le i ani wemusoñanya kūbaka ino njibo?”—Ezela 5:1-3.
Malondololo ku kino kipangujo ādi afwaninwe kwikala masumininwe. Shi bakulumpe bālekele bano balwana bebamwenwe, nabya uno mwingilo wa kūbakulula tempelo wādi wa kwimana kiponka na ponka. Kadi shi bēbelele mūlu, nabya balwana nabo bādi ba kwimika mwingilo enka ponka’pa. Bano bakulumpe (bene bādi baludikwa na Mbikavu Zelububele ne Kitobo Mukatampe Yoshua) bēbalondolwele na bunwa kadi malondololo mafike’po. Bāvulwije bano bengidi ba bulēme lubila lwa kala lwa Kilusa lwine lobādi kebelwe lupa Bayuda lupusa lwa kwendeleja mwingilo. Balwana byobādi bayukile amba misoñanya ya bene Peleshia ipelejanga kushinta bijila bitūdilwe, na budyumuku, bāleka kulwa na lubila lwa mulopwe. Mu uno muswelo, bāleka mwingilo wendelele kumeso, kufika ne byākwatakenye Mulopwe Dadiusa luno lubila!—Ezela 5:11-17; 6:6-12.
Lelo Umwene Byāmwene Zekadia?
7 Kudi kushinta kwāsengele bōbaki ba tempelo mu ludingo kampanda. Le i kushinta’ka? Mu 520 Yesu kaile, mulopwe mupya, Dadiusa I, wābikala mu Peleshia. Mu mwaka wa bubidi wa umbikalo wandi, wājingulula’mba kukankajibwa kwa mwingilo wa kūbakulula tempelo kekwādipo kukwatañene na bijila. Penepo Dadiusa wānena’mba bafwaninwe kuvuya mwingilo wabo. (Eza. 6:1-3) Uno’tu mwanda muyampe wātulumwije bantu bonso, inoko kāimaninepo’nka papo. Mulopwe wāsoñenye bantu bebajokolokele baleke kukalakanya mwingilo wa lūbako, bape Bayuda lupeto ne bintu byonso byobasakilwa pa kuvuya mwingilo! (Eza. 6:7-12) Mfulo mfulō, Bayuda bavuya mwingilo wa kūbakulula tempelo myaka iná ne musubu pa kupita’po, mu 515 Yesu kaile.—Eza. 6:15.
Lelo Umwene Byāmwene Zekadia?
16 Kadi Yehova witupanga bulombodi kupityila kudi “umpika mukōkele ne mudyumuke.” (Mat. 24:45) Kyaba kimo umpika ukokeja kwitupa bulombodi boketwivwanijepo senene. Kimfwa, ubwanya kwitupa bulombodi kampanda pa kwiteakanya mwa kupandila ku kimpengele kya kipangila kyotumona bu kekibwanyapo kulongeka kwetu. Nansha padi tubwanya kulanga’mba umpika wapityija’byo kipimo mu kitatyi kya kipupo. Ino le tufwaninwe kulonga namani shi tulanga’mba bulombodi buletelwe ke buyampepo? I biyampe kulangulukila pa muswelo wāmwenine’mo bene Isalela mwanda’tu wa kuteja kobātejeje madingi a ba Yoshua ne Zelububele. Tubwanya kulangulukila ne pa nsekununi mikwabo ya mu Bible yoketudi batange. Kyaba kimo bengidi ba Leza bātambwile bulombodi bumweka mungya mumweno wa bantu bu kebwendele’mopo, ino ku mfulo bwāpandija būmi bwabo.—Bat. 7:7; 8:10.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
w93-F 15/6 p. 32 mus. 3-5
Lelo Ubwanya Kukulupila Bible?
Kino kityele kyāpungilwe mu Tasusa, kibundi kidi kunshi ne kutunduka kwa ntanda itwa dyalelo bu Tirki. Kino kityele kyāpungilwe mu buludiki bwa mbikavu wa Peleshia Mazaeus mu myaka ya katwa ka buná Y.K. I mutelwe’po bu mbikavu wa polovenshi ya “Bukila bwa Munonga,” ko kunena’mba, Munonga wa Ufalete.
Mwanda waka uno musemwa udi na mvubu? Mwanda bino binenwa bitanwa ne mu Bible. Ezela 5:6–6:13 ulombola kipwano kyādi pa bukata bwa Dadiusa mulopwe wa Peleshia ne mbikavu witwa bu Tatenai. Mwanda udi’po i wa kūbakulula tempelo ya mu Yelusalema na Bayuda. Ezela wādi mutentudi wa bwino wa Bijila bya Leza, o mwanda byaālembele i bya bine kadi bifike’po. Shi utange Ezela 5:6 ne 6:13, ukamona’mba i mutele’mo Tatenai bu “mbikavu wa ntanda ya Bukila bwa Munonga.”
Ezela wālembele uno mukanda myaka 100 kumeso kwa kino kityele kupungwa dya mu 460 Y.K. Ino kya bulanda, bantu bamo babwanya kunena’mba, ke kya mvubupo kutela uno mwingidi wa bulēme wa kala. Ino shi ukulupile enka ne mu tumyanda tutyetutye tulembele balembi ba Bible, kino kibulwepo kukubweja’ko kikulupiji kyobe enka ne mu myanda mikwabo mine?
10-16 KWEJI 7
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | EZELA 7-8
“Mwiendelejo wa Ezela Wāpeje Yehova Bulēme”
Kwifunda—Mwingilo Uleta Nsangaji ne Mpalo
8 Bine, buswe botuswele Kinenwa kya Yehova bufwaninwe kulupuka mu mutyima wetu, kikalo kya masenda a mu ngitu. Tufwaninwe kuloelelwa kwimika milangwe yetu pa bisonekwa kampanda byotukipwapwapwa kutanga. Tufwaninwe ne kukunkamana pa milangwe ya mushike ya ku mushipiditu, kwielelela’mo, ne kulanguluka’po. Kino kilomba kulanga talala nyā ne milombelo ponka. Bine, tufwaninwe kuteakanya mityima yetu pamo bwa Ezela, kumeso kwa kutanga ne kwifunda Kinenwa kya Leza. Tutanga pa mwanda wa Ezela amba: “Wādi utēle mutyima wandi kukimba mukanda-wabijila wa Yehova, ne kulonga’o, ne kulombola mu Isalela bitūngo ne misoñanya.” (Ezela 7:10) Nalanga ubamone bintu bisatu byādi biteakenya Ezela mutyima wandi: kwifunda, kwingidija byaefunda, ne kufundija. Netu tufwaninwe kulonda kimfwa kyandi.
si-F 76 mus. 5
Mukanda wa mu Bible wa 13—1 Bilongwa bya Mafuku
5 Ezela kete ye wādi ubwanya kubungakanya ino mānga ikulupilwa kadi ya bine. “Ezela wateakenye mutyima wandi mwanda wa kukimba Bijila bya Yehova ne kwibilonda, ne mwanda wa kufundija misoñanya yabyo ne butyibi mu Isalela.” (Ezela 7:10) Yehova wāmukweshe na mushipiditu wandi ujila. Pāyukile mulopwe wa Peleshia mwine wādi ubikele ntanda yonso amba Ezela udi na tunangu tutamba kudi Leza, wāmubikika pa ntanda ya bubikavu ya Yuda. (Ezela 7:12-26) Kupebwa lupusa na Yehova ne na uno mulopwe, kwākweshe Ezela abungakanye mānga ya mu uno mukanda mitambe ku masulo mapotoloke obādi nao.
it-1-F p. 1155 mus. 8
Kwityepeja
Kwituludikanga. Yewa wityepeja ku meso a Leza uludikwanga nandi. Ezela wādi na kiselwa kikatampe kya kuludika bantu 1 500 ne kupita, kutalula’mo babitobo, Banetini, bana-bakaji ne bana, tamba ku Babiloni kutūla ku Yelusalema. Ne kadi, bādi basele olo mivule ne ndalama ya kukaneñenya nayo tempelo mu Yelusalema. Bādi basakilwa kukingwa mu lwendo, ino Ezela kālombelepo mulopwe wa Peleshia amupe basola ba kwibakinga, mwanda kulonga namino kwādi kwa kulombola’mba bakulupīle mu bukomo bwa bantu. Mafuku kunyuma wālombwele mulopwe amba, “Kuboko kuyampe kwa Leza wetu kudi pa boba bonso bamukimba.” Pa kyaba kya kulomba bukwashi kudi mulopwe, wālombele bantu bonso bashikilwe na nzala, mwanda wa kulombola amba i betyepeje ku meso a Yehova. Abo pa kulomba Leza, nandi webevwana ne kwibapa bulami bobādi basakilwa ku kujikilwa na balwana nabo mu dishinda, enka ne byobāfikile senene. (Eza 8:1-14, 21-32) Mupolofeto Danyele wādi mwityepeje ku meso a Leza, kadi wādi ukimba tunangu ne bwendeji bwa Leza paādi mu Babiloni mu bu misungi. O mwanda Yehova wāmutōkelwe ne kumutumina mwikeulu mwine wāmulombwele kimonwa.—Dan. 10:12.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Ezela
7:28–8:20—Mwanda waka Bayuda bavule bādi mu Babiloni bādi bekaka kwenda na Ezela ku Yelusalema? Nansha byopādi ke papite myaka 60 ne musubu tamba pājokēle kibumbo kibajinji mu yabo ntanda, Yelusalema wādi ukidi musakulo. Kujokela mu Yelusalema kwādi kulomba kushilula dipya būmi bukomokomo kadi mu ngikadilo ya byaka. Mu mafuku’a Yelusalema kādipo na ntundubuko ya ku ngitu ikoka Bayuda bādi padi kala na ntundubuko mu Babiloni. Kadi ketwakilwai amba lwendo nalo lwādi lonka lwa kyaka. O mwanda boba bajoka bādi bafwaninwe kwikala na lwitabijo lukomo mudi Yehova, na bupyasakane ku mutōtelo wa bine, ne na kininga pa kwenda. Nansha ke Ezela mwine wēkankamikile mwanda kuboko kwa Yehova kwādi padi. Ezela pa kukankamikañana, bisaka 1 500—padi i bantu 6 000—bāitabija kwenda. Kupwa Ezela wākwata’ko mpangiko mikwabo, penepo Bene Levi 38 ne Bene Netini 220 nabo bāenda.
17-23 KWEJI 7
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | EZELA 9-10
“Bipa Bibi Bilupukanga ku Kubulwa Kikōkeji”
Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Ezela
9:1, 2—Kwisonga na bantu ba ntanda kyādi kyaka kikatampe muswelo’ka? Muzo mujokejibwe wādi ufwaninwe kulama butōtyi bwa Yehova kufikija’nka ne bīya Meshiasa. Kwisonga na bantu ba ntanda’ya kyādi kyaka kya binebine ku mutōtelo wa bine. Bamo byobāpwene bipwano bya kwisonga na batōtyi ba bilezaleza, mwenda myaka muzo onso wādi wa kwiifwana na mizo ya Bajentaila. Mutōtelo utōka nao wādi wa kujimankana pano pa ntanda. Le penepo Meshiasa wādi wa kwiila kudi bāni? O mwanda ke kya kutulumukapo shi Ezela wātapilwe ku mutyima pa kumona ino ngikadilo!
w09-F 1/10 p. 10 mus. 6
Le i bika Bisaka Yehova Kotudi?
Kikōkeji kyetu kiketuletela madyese mavule. Mosesa wālembele amba: ‘Lama mbila yonkusoñanya dyalelo dino’di amba wikale biyampe.’ (Vese 13) I amo, mbila yonso ya Yehova, ko kunena’mba byonso byaetusoñanya kulonga, i mwanda wa twikale biyampe. Kebibwanyapo kwitupa nansha dimo, mwanda Bible unena’mba, “Leza i buswe.” (1 Yoano 4:8) Nanshi, mbila yonso yaetupa i mwanda wa kamweno ketu. (Isaya 48:17) Kulonga byonso bitulomba Yehova kwitukiñanga ku bintu bibi bivule dyalelo, kadi kuketuletela madyese a endaenda mu mafuku āya kumeso pakaludika Bulopwe bwandi.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Ezela
10:3, 44—Mwanda waka bana bāpangilwe pamo na bakaji? Shi bana bāshele, mēlu a bakaji balubulwe a kusaka kujoka pa mwanda wa bana ādi a kwituntwila’ko. Ne kadi, divule dine bana batyetye basakanga kukwatakanibwa na bainabo.
24-30 KWEJI 7
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | NEHEMIA 1-2
“Ponkapo Nalombela”
Tutūlei Yehova Kumeso Etu Nyeke
5 Kyaba kimo, tukokeja padi kulombela bya bukidibukidi Leza etukwashe. Kitatyi kimo, Mulopwe wa Peleshia Alatazelekishishi wājingulwile’mba kaseya wandi Nehemia i mufitwe. Mulopwe wāmwipangula’mba: “Lelo kyolomba i kika, a? Enka nenki [Nehemia amba] nalombela Leza wa mūlu.” Mobimwekela, Nehemia kādipo wa kwija mu luno lulombelo lwa munda-munda. Nansha nabya, Leza wāmulondolwele, ke-muntu mulopwe wākweshe Nehemia akashimikulule nsakwa ya Yelusalema. (Tanga Nehemia 2:1-8.) Bine, nansha milombelo mīpi ya mundamunda ibwanya kukwasha.
Kwisamba Bitamba ku Mutyima
Shi nobe abakwite bya kibozo kushintulula nkulupilo yobe, i bika bikokeja kukukwasha ulete nshintulwilo miyampe? Iula Nehemia wālombele milombelo ya mundamunda kumeso kwa kulondolola kipangujo kyāmwipangwile Mulopwe Alatazelekishishi. (Neh. 2:4) Kupwa, teakanya bukidi mwadijo mu ñeni yobe. Ukokeja kushilula na kulonda uno mulongo: (1) Tonga mwanda umo nansha ibidi ya kutweja mu bushintuludi bobe (ukokeja kutonga myanda idi mu kabuku Mitwe ya Myanda ya mu Bible ya Kwisambila’po). (2) Tonga i bisonekwa’ka byosa kwingidija pa kubingija myanda yobe. (3) Yuka mwa kushilwila kuleta bushintuludi bobe na bunwa mwanda wa mwipangudi ekale na mutyima wa kukwivwana. Kupwa shilula kunena.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
w86-F 15/2 p. 25
Mutōtelo wa Bine Unekenyanga
Aa, Yelusalema byawādi mu masala, Nehemia wādi ulombela pa uno mwanda “mwinya ne bufuku” mu bula bwa kitatyi kampanda. (1:4, 6) Pawāmwene mukenga wa kulombola Mulopwe Alatazelekishishi mwanda utala kūbakulula mumbu ya Yelusalema, Nehemia wālombela monka, byaādi kala na kibidiji kya kulombela. Yehova wālondolwele milombelo yandi, mwanda bēbetabijije bobakulule mumbu ya kibundi.
Ñeni Yotuboila’ko: Nehemia wādi utala enka kudi Yehova mwanda wa amuludike. Netu potukimba kukwata butyibi bukomo, i biyampe “tutakamane mu milombelo” ne kulonga mungya mwituludikila Yehova.—Bene Loma 12:12.
31 KWEJI 7–6 KWEJI 8
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | NEHEMIA 3-4
“Le Wimwene bu Kufwaninwepo Kwingila Mingilo ya Makasa?”
Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Nehemia
3:5, 27. Ketufwaninwepo kumona kaji ka makasa kengidilwa mutōtelo wa bine bu kambulwa kwitupeja bulēmantu, na mwāmwenine’ko “babulēme” Bene Teko. Ino twiulei bantu bitupu Bene Teko bāitabije kwipāna abo bene.
Lelo Yehova Ukakwikadija Bu Ani?
11 Myaka tutwa na tutwa pa kupita’po, bana ba Shalumu bana-bakaji bābadilwa mu bantu bāingidijibwe na Yehova mwanda wa kulongolola mumbu ya Yelusalema. (Neh. 2:20; 3:12) Nansha shabo byaādi mfumu, bana ba Shalumu bāitabije kwingila uno mwingilo mukomo kadi uleta kyaka. (Neh. 4:15-18) Bine, bādi beshile na bana-balume ba ntumbo bene Tekoa, bene “kebetyepejepo mwanda wa kwingila” mwingilo! (Neh. 3:5) Langa’po bidi nsangaji yāivwene bana ba Shalumu kitatyi kyāpwile uno mwingilo mu mafuku’tu 52! (Neh. 6:15) Mu ano etu mafuku nao, bakaka betabijanga na nsangaji kukwasha ku mwingilo ukola wa pa bula wa lūbako ne kulongolola mobo apēnwe kudi Yehova. Bwino bwabo, bukankamane, ne lulamato lwabo bidi na mvubu pa kubwanya uno mwingilo.
Tumonei Bukatampe Mwādi Mwibumwena Kidishitu
16 Bene Kidishitu bonso, banuke ne batame, bafwaninwe kutamija mumweno wādi umona Kidishitu bukatampe. Mu kipwilo mwingilwanga mingilo mishileshile. Ketwakipelai shi abetunena kwingila mingilo yotumona bu ya munshi. (1 Samwele 25:41; 2 Balopwe 3:11) Bambutwile, le mukankamikanga benu bana banuke ne basongwa kwingila na nsangaji mingilo yo-yonso yobapebwa, shi ku Njibo ya Bulopwe, shi ku kubungakana, nansha ku kitango? Lelo bemumonanga banwe bene mwingila mingilo ya kwityepeja? Tutu umo wingila pano ku kité kya ntanda yonso kya Batumoni ba Yehova ukivulukanga kimfwa kya bambutwile bandi. Unena’mba: “Muswelo obadi bengila mingilo ya kukomba ku Njibo ya Bulopwe ne ya kukundula pa kulongela kitango byaumfundije amba beimwene bu mingilo ya mvubu. Kebadipo babulwa kwituma ku mingilo ikwasha kipwilo ne banabetu bonso, nansha shi mingilo’ya ikale ya kwingila na makasa namani. Uno mumweno o unkweshe ngitabije mingilo yo-yonso yobampa kuno ku Betele.”
Byabupeta bya ku Mushipiditu
Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Nehemia
4:17, 18—Mwingilo wa kūbakulula wādi ukokeja kwingilwa namani na dikasa dimo? Ku basedi ba biselwa kino kekyādipo kikomo. Mwanda shi musedi wetwika kiselwa pa mutwe nansha pa bipuji, wādi ukokeja kwikikwata na dikasa dimo koku “dikasa dikwabo dyakwata kilonda kyandi kya bulwi.” Ino bashimiki byobādi basakilwa kwingila na makasa onso abidi, ‘ense wādi na kipete kyandi kikutyile mu munda yandi, koku ūbaka.’ Mu uno muswelo bādi belongolole mwa kulwila bulwi shi balwana abebatambe’dyo.
7-13 KWEJI 8
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | NEHEMIA 5-7
“Nehemia Wādi Usaka Kwingila, pa Kyaba kya Kwingidilwa”
w02-F 1/11 p. 27 mus. 3
Muswelo Ukwatakanibwa Mutōtelo wa Bine—Kala ne Dyalelo
Nehemia wāpēne kitatyi kyandi ne bwino bwandi bwa kuteakanya mingilo. Wāpēne ne bintu byandi bya ku ngitu mwanda wa kukwatakanya mutōtelo wa bine. Wāingidije lupeto lwandi mwanda wa kukūla banababo Bayuda bādi mu bupika. Wādi wapuja lupeto kwampikwa kamweno. Kātwikilepo Bayuda “kiselwa kilēma” na kwibalomba mposo, kintu kine kyaādi ubwanya kulonga byaādi pa kitenta kya bu mbikavu. Wādi nyeke utambulañana kadi udisha bantu ‘50 bādi badya ku meza andi, ne boba bātambile mu mizo bāiya kobadi.’ Difuku ne difuku wādi utalula “ñombe umo, mikōko milumbuluke isamba, ne toni” mwanda wa kutēkela beni bandi. Kutentekela pa kino, musunsa umo mu mafuku dikumi, wādi upāna “vinyu mingi ya miswelo yonso”—wādi ulonga bino byonso mu lupeto’tu lwandi.—Nehemia 5:8, 10, 14-18.
“Kokaleka Maboko Obe Kukōka”
16 Nehemia ne Bayuda bākomeje maboko abo na bukwashi bwa Yehova. Bāvuile mumbu ya Yelusalema mu mafuku’tu 52 kete! (Nehemia 2:18; 6:15, 16) Nehemia kādipo ubandila bitupu bengila. Nandi wāingile ku kūbakulula mumbu ya Yelusalema. (Nehemia 5:16) Mo monka ne bakulumpe bavule nabo beulanga Nehemia na kukwasha ku ngūbako, ku kulongolola ne ku kulama Njibo ya Bulopwe. Bano bantu ba buswe nabo bakomejanga batutu ne bakaka ‘bazumbija mutyima’ na kwibapempula ne kusapula nabo.—Tanga Isaya 35:3, 4.
Yehova Ukakuvuluka Namani?
Bible ulombola pavule amba “kuvulukwa” na Leza kushintulula kulongelwa biyampe nandi. Kimfwa, ntanda poyālobele mafuku 150 mu mema, “Leza wavuluka Noa, . . . wapukumija luvula panopanshi, ne mema keendaenda ōnga.” (Ngalwilo 8:1) Myaka tutwa pa kupita’po, Samishoni nandi wālombela, aye papo musabwe meso, koku mukutwe mu nkano na bene Fidishitia, kanena’mba: “A! Mwine Leza nakwisashila, mvuluke bidi ne kunkomeja, nakwisashila, ino enka kino kitatyi kino’ki kete.” Yehova wāvuluka Samishoni na kumupa bukomo butabukile bwa bana ba bantu amba alubule kinongo pa balwana na Leza. (Batyibi 16:28-30) Ino Nehemia aye wāeselwe na Yehova pangala pa bukomo bwandi bwaālongele, wājokeja mutōtelo utōka mu Yelusalema.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
“Shindai Bubi ku Bilumbuluke”
15 Nkuku ya busatu, balwana na Nehemia bāingidije ndalandala, Shemaia Mwine Isalela, kongola Nehemia ajilule bijila bya Leza. Shemaia wānena Nehemia amba: “Iya tupwile pamo mu njibo ya Leza, munda mwa njibo ya Leza, twishityile monka; ke-bantu basa kwiya kukwipaya.” Shemaia wānene amba Nehemia usa kwipaibwa, amba usa kunyongolola būmi bwandi na kufyama mu tempelo. Ino Nehemia kādipo kitobo. Shi wākafyeme mu njibo ya Leza wādi wa kulonga bubi. Le wādi wa kujilula Bijila bya Leza mwanda’tu wa kupandija būmi bwandi? Nehemia ulondolola’mba: “Lelo i ani muntu, shi udi bwa ami, atwele mu njibo ya Leza kwipandija būmi bwandi, a? Nkikatwelamopo, mhm.” Mwanda waka Nehemia kāpilepo dikinga dyobāmutele? Mwanda wāyukile amba nansha shi Shemaia nandi i Mwine Isalela, ino “Leza kamutuminepo.” Ke-pantu mupolofeto wa bine kādipo wa kumutonona ajilule Bijila bya Leza. Pano napo, Nehemia kāshindilwepo na balwana nandi ba nshikani. Kitatyi kityetye kupwa papo, wāleta lapolo amba: “Enka nenki nsakwa yavuibwa mu difuku dya makumi abidi ne atano dya kweji wa Elule, mu mafuku makumi atano ne abidi.”—Nehemia 6:10-15; Umbadilo 1:51; 18:7.
14-20 KWEJI 8
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | NEHEMIA 8-9
“Nsangaji ya Yehova I Kifuko Kyenu Kikomejibwe”
Ñeni Yotuboila Ku Milombelo Miteakanibwe Senene
2 Kweji’tu umo kumeso kwa kuno kubungakana kotwesambila’po kūlu, Bayuda bāvuile mwingilo wa kūbakulula mpembwe ya Yelusalema. (Neh. 6:15) Bantu ba Leza bāpwile mwingilo mu mafuku’tu 52, kupwa bata mutyima nakampata ku bisakibwa byabo bya ku mushipiditu. O mwanda mu difuku dibajinji dya kweji mukwabo, kweji wa Tishidi, bēbungile pamo mu kīkwe mwanda wa kwivwana Ezela ne bene Levi bakwabo bādi batanga Mukanda wa Bijila wa Leza na diwi ditunduke ne kwiushintulula. (Kifwatulo 1) Bisaka byonso kubadila’mo ne “bonsololo bakōkeja kwivwana ne kwivwanija,” bāimene ne kuteja “kushilwila lubanga bwē, kutūla ne dyuba mu mitwe.” Bine kino i kimfwa kiyampe kotudi batwe bapwidila dyalelo mu Mobo a Bulopwe mayampe! Ino, le upuakanibwanga kyaba kimo ne kushilula kulangulukila pa bintu byamvubu mityetye mu kino kitatyi? Shi i amo, langulukila monka pa kimfwa kya bene Isalela wa kala kebādipo’tu’nka bateja, ino bādi bata mutyima ku byobādi bemvwana kufika ne byobashilula kudila pa mwanda wa muzo wabo wādi ukankalwa kukōkela Mukanda wa Bijila wa Leza.—Neh. 8:1-9.
Lelo ‘Ukanangila mu Mushipiditu’?
9 Nsangaji i katōkwe, dyese, ne tusepo. Yehova i “Leza wa dyese ne dyesepo.” (1 Temote 1:11; Mitōto 104:31) Mwana uloelelwe kulonga kiswa-mutyima kya Shandi. (Mitōto 40:8; Bahebelu 10:7-9) Kadi “tusepo twa Yehova i bukomo” bwetu.—Nehemia 8:10.
10 Nsangaji ya Leza itupanga kuloelelwa kukatampe potulonga kiswa-mutyima kyandi mu bitatyi bikomo, bya bulanda, ne mu kupangwapangwa. Bine, “kutana kuyukidija Leza” i kintu kya nsangaji! (Nkindi 2:1-5) Kipwano kya nsangaji kyotupwene na Leza kimanine pa buyuki bwa bine ne pa lwitabijo lotudi nalo mwadi ne mu kitapwa kya kikūlwa kya Yesu. (1 Yoano 2:1, 2) Kubadilwa mu bu bana na bana bumo kete bwa ntanda yonso i nsulo mikwabo ya nsangaji. (Zefenia 3:9; Hakai 2:7) Kadi lukulupilo lwetu lwa Bulopwe ne dyese dya kusapula myanda miyampe i bintu bitupa nsangaji. (Mateo 6:9, 10; 24:14) Kekudipo motwidilwa nsangaji ya kukamona būmi bwa nyeke. (Yoano 17:3) Umo ne umo “ukasangala byamwiko’tu” pangala pa luno lukulupilo lukatakata.—Kupituluka 16:15.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
it-1-F p. 151 mus. 7
Kialamia
Myaka mivule kupwa kwa Bayuda kutamba mu Babiloni mu bu misungi, Ezela kitobo wātangila Bayuda bādi bebungile mu Yelusalema mukanda wa Bijila, bene Levi beshileshile nabo bashintulwila’o bantu. Tutanga mu Nehemia 8:8 amba: “Kadi baendelela kutanga mukanda na diwi ditunduke, Bijila bya Leza wa bine, bashintulula’o biyampe ne kulombola buluji bwao; penepo bakwasha bantu bevwanije byadi bitangwa.” Mu kuno kushintulula nansha kushotolola, padi mubadilwa ne kwalamuna’o kutamba mu Kihebelu kutūla mu Kialamia, ludimi lwine lwāshilwile padi kwisamba Bahebelu pobādi mu Babiloni. Ne kutatana kwine mpika, mu kuno kushintulula mubadilwa ne kunena’po myanda kampanda mwanda wa Bayuda bevwanije byādi bitangwa, nansha byobādi bevwana Kihebelu.
21-27 KWEJI 8
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | NEHEMIA 10-11
“Bēpēne pa Mwanda wa Yehova”
Yelusalema Mukwatañane Na Dijina Dyandi
13 “Kipwano [kya]binebine” kyātūdilwe biyukeno mu mafuku a Nehemia kyāteakenye bantu ba Leza ba mu mafuku a kala ku difuku dya masobo a kufikijija nsakwa ya Yelusalema. Ino kudi mwanda mukwabo wa kampeja-bukidi wādi ufwaninwe kutebwa mutyima. Yelusalema wādi kasakilwa kibalwa kikatampe kya bekadi, mwanda pano wādi ke mujokolokwe na nsakwa ya bibelo 12. Nansha bene Isalela bamobamo byobādi bashikete’mo, “kibundi kyādi kibaye [b]ikatampe [b]ine, inoko nanshi bantu bādi batyetye.” (Nehemia 7:4) Pa kupwija uno mwanda, bantu “baeleka byeleko, amba [shi] kikwata umo wa mu dikumi [nabya] ekale mu Yelusalema kibundi kijila’kya.” Kwitabija kwāitabijibwe ino mpango kwāfikije bantu ku kwesela boba “beelele abo bene ne mutyima to-o kwikala mu Yelusalema.” (Nehemia 11:1, 2) Bine kino i kimfwa kilumbuluke ku batōtyi babine dyalelo babwanya kuvilukila kokwa kusakilwa bininge bukwashi bwa bene Kidishitu bapye!
w86-F 15/2 p. 26
Mutōtelo wa Bine Unekenyanga
Kushiya bupyani bwabo ne kuvilukila mu Yelusalema, kwādi kwa kwibaletela bikoleja kampanda ne kwibajimijija lupeto. Boba bādi bashikata kala mu kino kibundi, bādi padi mu byaka bishileshile. Bantu bādi bamona boba bādi bepāna bu bakutendelwa, kadi bādi balomba Yehova ebesele.
Kikōkeji Kitwala ku Kwitabijibwa na Leza
15 Potwepēne kudi Yehova, twapikile mpiko ya kulonga kiswa-mutyima kyandi nansha shi bibaikala namani. Tuyukile amba kebiketupēlelapo nyeke kufikidija uno mulao. Le tuloñanga namani pobetulomba kulonga kintu kyoketusakilepo? Shi tunekenye moyo ne kwikala na mutyima wa kukōkela Leza, nabya netu tukafikidija mulao wetu. Bitapwa byetu bibwanya kwitusansa, ino madyese aketwesela Yehova i matabuke bukata. (Malaki 3:10) Ino le byāikele namani kudi mwanā Yefeta? Wālongele namani pa mulao wa shandi?
Byabupeta bya ku Mushipiditu
Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Nehemia
10:34—Mwanda waka bantu bādi balombwa kutyaba nkuni? Nkuni ya mulambu keyādipo ilombwa mu Bijila bya Mosesa. Kino kintu kyādi kilombwa enka shi kibaikala na mvubu. Pano kwādi kusakibwa nkuni mivule yādi ya kusoka nayo bitapwa pa madabahu. Mobimwekela, Bene Netini, boba bapika ke Bene Isalelapo bādi bengila ku tempelo, kebādipo bavule. O mwanda kwāelelwe byeleko mwa kumwena bantu ba kutyaba nyeke nkuni.
28 KWEJI 8–3 KWEJI 9
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | NEHEMIA 12-13
“Ikala wa Lulamato Kudi Yehova Potonga Balunda”
it-1-F p. 100 mus. 8
Bene Amone
Kupwa kwa Tobia kupangwa mu tempelo, kijila kya Leza kitanwa mu Kupituluka mu Bijila 23:3-6 kine kipeleja bene Amone ne bene Moabu kutwela mu kipwilo kya bene Isalela, kyātangilwe ne kwingidijibwa. (Neh 13:1-3) Kino kijila kyāletelwe pādi ke papite myaka 1 000 mwanda bene Amone ne bene Moabu bāpelele kukwasha bene Isalela pobāfikile kubwipi na Ntanda ya Mulao. Kino kyādi kilombola’mba, bano bantu kebādipo bafwaninwe kwikala bu bekadi benebene ba mu bukata mwa bene Isalela ne kumwena mu madyese onso ne byepelo byādi na bene Isalela. Ino ke kunenapo amba, bene Amone ne bene Moabu kebādipo bafwaninwe kwenda mu Isalela nansha kushikata mu bukata mwabo, ne kumwena mu madyese atamba kudi Leza, aādi upa bantu bandi. Kimfwa kimo bidi i Zeleke otwatelanga kala, ubadilwa mu ba bulwi bakomokomo ba Davida, kubadila’mo ne nsekununi ya Luta mwine Moabu.—Lut 1:4, 16-18.
Mwi Bapandulwe’mo
5 Tanga Nehemia 13:4-9. Tujokolokelwe na lupusa lubi, o mwanda tukomenwanga nyeke kwikala bajila. Tulangulukilei bidi pa ba Ediashibi ne Tobia. Ediashibi wādi mupidishitu mukatampe, Tobia nandi wādi mwine Amona kadi padi mudyavita mu buludiki bwa Peleshia bwa mu Yudea. Tobia ne balunda nandi bādi balwa na bukomo bwādi bulonga Nehemia mwanda wa kubakulula mpembwe ya Yelusalema. (Neh. 2:10) Bene Amona bādi bapelejibwe kutwela mu tempelo. (Kup. 23:3) Penepa, mwanda waka mupidishitu mukatampe wātūdile’ko kifuko mu kyumba kya kidilo kya mu tempelo kya muntu pamo bwa Tobia?
6 Tobia wāpwene na Ediashibi bininge. Tobia ne wandi mwana Yehonana bāsongele bakaji bene Yuda, kadi Bayuda bavule bādi banenena Tobia maya. (Neh. 6:17-19) Munkana Ediashibi umo wāsongele mwanā Sanabalata, mbikavu wa Samadia, mwine wādi mulunda na Tobia wa pabwipi. (Neh. 13:28) Kino kipwano kibwanya kushintulula kine kyālekele Ediashibi Mupidishitu Mukatampe muntu wa kubulwa kwitabija kadi wa lwana atwele mu tempelo. Ino Nehemia wālombwele kikōkeji kudi Yehova na kwela bintu byonso bya Tobia panja pa njibo ya kidilo.
Tunekenyei Matompo Etuponenanga Pamwanda Wa Kikokeji Kyetu Kya Kulemeka Bijila
6 Shi tulemekele bijila bya Yehova Leza, ketukasambapo bulunda na boba bonso balwana nandi. O mwanda mwana-bwanga Yakoba wāsonekele’mba: “Yō! bānwe bampongoloki bana-bakaji, lelo kemuyūkilepo’mba, bulunda na bya panopantanda i kiji kikatampe kudi Leza’ni? Penepo nanshi uswile bulunda na bya panopantanda, nabya wepe aye mwine mushikwa kudi aye Leza.” (Yakoba 4:4) Tufwaninwe kwikala na kikokeji kya kulemeka bijila pamo na kyādi na Mulopwe Davida wānene’mba: “Lelo nkibashikilwepo, abe Yehova, boba bakushikilwe abe’ni? Lelo kadi nkifītyilwepo boba bakutalukile’ni? Nebashikwe ne mushikwa mukatampe mwine, nebēnika i banshikwe ami.” (Mitōto 139:21, 22) Ketufwaninwepo kwenda kisense na bantu balonga bubi ku kusaka kwabo, mwanda ketudipo na kintu nansha kimo kyotupwanina nabo. Lelo kikōkeji kya kulemeka bijila bya Leza kekifwaninwepo kwitukankaja kupwana na bantu bonso botuyukile’mba i balwana na Yehova ku mwikadilo wabo, nansha kadi kubandila bintu bikobakane ku televijo?
Byabupeta bya ku Mushipiditu
it-2-F p. 359 mus. 8
Minjiki
Kwimba kwādi kumonwa na bulēme bukatampe ku tempelo, mwanda kudi Bisonenwa bivule bitela batuimba. Kadi batuimba “batalwilwe twaji” tukwabo mwanda wa bate mutyima ku mwingilo wabo, monka mwādi mulongelwa’kyo ku bene Levi. (1Bi 9:33) Bāshele bu kisumpi kya pa bula kutamba mu bene Levi, mwanda i babalwe pa bula mu bantu bātambile mu Babiloni. (Eza 2:40, 41) Enka ne Alatazelekishishi (Longue-Main) mulopwe wa Peleshia wālongele bintu na kwibalangila, pa kwibabadila mu bisumpi bya pa bula kebyādipo bifwaninwe kufuta “musonko, nansha mulambu nansha munyenga.” (Eza 7:24) Mwenda mafuku, mulopwe wāsoñenye kwikale “mpangiko mitungwe mwanda wa batuimba mungya byadi bilombwa difuku ne difuku.” Nansha uno musoñanya byo uyukene bu wātambile kudi Alatazelekishishi, bimweka bu Ezela ye wāletele’o kupityila ku lupusa lwaāpelwe na Alatazelekishishi mwine. (Neh 11:23; Eza 7:18-26) Nanshi tubaivwanija kine kitelela Bible batuimba bu kisumpi pa bula nansha byobādi bene Levi panena’mba, “Batuimba, ne bene Levi.”—Neh 7:1; 13:10.