YOBO
1 Kuvua muntu mukuabu mu buloba bua Usa, dîna diende uvua Yobo.*+ Uvua muntu mululame wa muoyo mutoke;*+ uvua utshina Nzambi ne wepuka malu mabi.+ 2 Bavua bamulelele bana ba balume muanda mutekete ne bana ba bakaji basatu. 3 Bungi bua bimuna biende buvua bua mikoko 7 000, tumelu 3 000, ngombe 1 000,* mpunda 500,* uvua kabidi ne bena mudimu ba bungi menemene; wakalua muntu munene ku bantu bonso bavua ku Est.
4 Muanende wa balume yonso uvua ulongolola didia dia disanka ku nzubu kuende dituku diende dilongolola.* Bavua babikila bana babu ba bakaji basatu bua kudia ne kunua nabu. 5 Pavua matuku abu onso a didia dia disanka atuangana, Yobo uvua ubabikidisha bua kubajidila. Pashishe, uvua ujuka pa dinda menemene, ulambula milambu ya kuosha+ bua yonso wa kudibu. Bualu Yobo uvua wamba ne: “Pamuapa bana banyi ba balume mbenze mpekatu ne badiule Nzambi mu mioyo yabu.” Ke tshivua Yobo wenza misangu yonso.+
6 Kadi dituku diakalua divua bana ba balume ba Nzambi mulelela*+ babuele bua kuimana kumpala kua Yehowa,+ Satana+ pende wakabuela munkatshi muabu.+
7 Nunku, Yehowa wakakonka Satana ne: “Udi ufumina penyi?” Satana wakandamuna Yehowa ne: “Ndi mfumina ku ditambakana eku ne eku pa buloba, ku diendakanapu eku ne eku.”+ 8 Yehowa kuambila Satana ne: “Udi mutangile* muena mudimu wanyi Yobo anyi? Kakuena muntu mukuabu udi bu yeye pa buloba. Mmuntu mululame wa muoyo mutoke,*+ udi utshina Nzambi ne wepuka malu mabi.” 9 Ke Satana kuandamuna Yehowa ne: “Yobo udi utshina Nzambi bua tshianana anyi?+ 10 Wewe kuena muele lupangu lua bukubi lumunyunguluke yeye+ ne nzubu wende ne bionso bidiye nabi anyi? Udi mubeneshe mudimu wa bianza biende,+ ne bimuna biende mbitangalake mu buloba. 11 Kadi, bua kushintulula malu, olola tshianza tshiebe ne kuma bionso bidiye nabi, yeye neakudiule bushuwa ku mêsu kuebe.” 12 Pashishe Yehowa wakambila Satana ne: “Tangila! Bintu bionso bidiye nabi bidi mu tshianza tshiebe.* Kadi anu yeye, kumulengi tshianza tshiebe to!” Nunku, Satana wakumbuka kumpala* kua Yehowa.+
13 Nunku, dituku divua bana bende ba balume ne bana bende ba bakaji badia ne banua mvinyo mu nzubu mua tutuabu,+ 14 mutuadi wa mukenji wakalua kudi Yobo, wamba ne: “Ngombe ivua idima ne mpunda idia bisonsa ku luseke luayi 15 pavua bena Seba bele mvita ne bayikuate; bakashipa bena mudimu ne muele wa mvita. Anu meme nkayanyi ke uvua mupanduke bua kukumanyisha.”
16 Patshivuaye wakula, mukuabu wakalua, kuambaye ne: “Kapia ka kudi Nzambi* kakakuluka kafuma mu diulu, kutemaku munkatshi mua mikoko ne bena mudimu, ne kakababutula! Anu meme nkayanyi ke uvua mupanduke bua kukumanyisha.”
17 Patshivuaye wakula, mukuabu wakalua, kuambaye ne: “Bena Kasada+ bavua baditapulule mu bisumbu bisatu, kudielabu diakamue mu tumelu, bobu kutukuata; bakashipa bena mudimu ne muele wa mvita. Anu meme nkayanyi ke uvua mupanduke bua kukumanyisha.”
18 Patshivuaye wakula, mukuabu kabidi wakalua, kuambaye ne: “Bana bebe ba balume ne bana bebe ba bakaji bavua badia ne banua mvinyo mu nzubu mua tutuabu. 19 Diakamue tshipepele tshikole tshiakafuma mu tshipela, tshiakatuta ku matumba anayi a nzubu, ke kupukilaye bansonga aba, kubashipaye. Anu meme nkayanyi ke uvua mupanduke bua kukumanyisha.”
20 Ke Yobo kujuka, kupanda bilamba biende, kukosaye nsuki ya ku mutu wende; pashishe kudielaye panshi, yeye kuinama, 21 kuamba ne:
“Ngakapatuka munda mua mamuanyi butaka,
Nempingane butaka.+
Yehowa mmufile,+ Yehowa mmunyenge.
Dîna dia Yehowa ditungunuke ne kutumbishibua.”
22 Mu malu onso aa, Yobo kakenza mpekatu anyi kubanda Nzambi ne: udi wenza bualu bubi to.*
2 Pashishe, dituku diakalua divua bana ba balume ba Nzambi mulelela*+ babuele bua kuimana kumpala kua Yehowa,+ Satana pende wakabuela munkatshi muabu bua kuimana kumpala kua Yehowa.+
2 Nunku, Yehowa wakakonka Satana ne: “Udi ufumina penyi?” Satana wakandamuna Yehowa ne: “Ndi mfumina ku ditambakana eku ne eku pa buloba, ku diendakanapu eku ne eku.”+ 3 Yehowa kuambila Satana ne: “Udi mutangile* muena mudimu wanyi Yobo anyi? Kakuena muntu mukuabu udi bu yeye pa buloba. Mmuntu mululame wa muoyo mutoke,*+ udi utshina Nzambi ne wepuka malu mabi. Utshidi anu mulamate bikole ku muoyo wende mutoke,+ nansha muudi unsonsola bua bualu buende+ bua kumubutula* kakuyi bualu.” 4 Kadi Satana wakandamuna Yehowa ne: “Dikoba ku dikoba. Muntu neafile bionso bidiye nabi bua muoyo* wende. 5 Kadi, bua kushintulula malu, olola tshianza tshiebe ne kuma mufuba wende ne musunyi wende, yeye neakudiule bushuwa ku mêsu kuebe.”+
6 Pashishe, Yehowa wakambila Satana ne: “Tangila! Yeye udi mu tshianza tshiebe!* Kadi anu muoyo* wende kuwangatshi to.” 7 Nunku, Satana wakumbuka kumpala* kua Yehowa, kutuaye Yobo biuwuja* bivua bisama bikole+ kutuadijila muinshi mua makasa ende too ne mu lubombo lua mutu wende. 8 Ke Yobo kuangata tshiyoyi bua kudikuanya natshi; ne uvua musombe mu butu.+
9 Ndekelu wa bionso, mukajende kumuambila ne: “Utshidi anu mulamate bikole ku muoyo webe mutoke anyi? Diula Nzambi, ufue!” 10 Kadi yeye wakamuambila ne: “Udi wakula anu bu umue wa ku bakaji badi kabayi ne lungenyi. Tuitabe anu disanka didi difumina kudi Nzambi mulelela katuyi tuitaba kabidi dikenga anyi?”+ Mu malu onso aa, Yobo kakenza mpekatu ne mishiku yende to.+
11 Balunda* basatu ba Yobo bakumvua lumu lua malu makole avua mamukuate, ne yonso wa kudibu wakafumina kuende: Elifaza+ muena Temana, Biledada+ muena Shuhi,+ ne Sofâ+ muena Nâmata. Nunku, bakumvuangana bua kutuilangana bua kuya kukenga ne Yobo ne kumusamba. 12 Pakamumonabu ku bule, kabakamumanya to. Bakatuadija kudila ne dîyi dikole ne kupanda bilamba biabu, bakela lupuishi muulu ne mu mitu yabu.+ 13 Pashishe, bakasomba nende panshi matuku muanda mutekete, munya ne butuku. Muntu kakamuambila dîyi, bualu bavua bamone ne: dikenga diende divua dinene bikole.+
3 Pakapita malu aa ke pakatuadija Yobo kuakula ne kutshipa dituku divuabu bamulele.*+ 2 Yobo wakamba ne:
3 “Dituku divuabu bandele dijimine,+
Kabidi ne butuku buvua muntu kampanda muambe ne: ‘Mbimite muana mulume!’
4 Dituku adi dikale mîdima.
Nzambi wa mu diulu kadieledi meji nansha;
Munya kawuditemenyi to.
5 Mîdima mipite bukole* idiangatulule.
Ditutu dia mvula didibuikile.
Tshionso tshitu tshifiikisha dituku tshidikuatshishe buôwa bukole.
6 Butuku abu, mifitu mikole ibukuate;+
Kabuikadi ne disanka munkatshi mua matuku a tshidimu,
Ne kabubuedi mu bungi bua ngondo to.
7 Eyowa! Butuku abu kabupatudi tshintu;
Lubila lua disanka kalumvuikimu.
9 Mitoto ya padi panshi pabu pafiike ilue mifiike;
Buindile butoke bua mu dinda mu tshianana,
Kabumonyi nsese ya patshiatshia.
10 Bualu kabuvua bukange biibi bia difu dia mamuanyi;+
Kabuvua nansha busokoke mêsu anyi dikenga to.
11 Bua tshinyi tshivua mufue ku diledibua?
Bua tshinyi tshivua mujimine pamvua mupatuke mu difu?+
12 Bua tshinyi binu bivuaku bua kungakidila,
Ne mabele bua kungamusha?
13 Nunku dîba edi mvua mua kuikala mulale ku matshi talalaa;+
Mvua mua kuikala mulale, muikishe+
14 Pamue ne bakalenge ba pa buloba ne babapeshi ba ngenyi
Bavua badibakile miaba idi mishale mpindieu bikulu,*
15 Anyi pamue ne bakokeshi bavua ne or,
Bena nzubu ivua miuwule ne arjan.
16 Bua tshinyi tshivua mua kuikala bu mukuji udi mutuke mu musokoko,
Bu bana batu kabayi banji kumona butoke?
17 Muomu amu, nansha bantu babi mbalekele tshimvundu;
Muomu amu, badi bazengele mbikishe.+
18 Muomu amu, bena buloko mbasombe pamue kakuyi bualu;
Kabena bumvua dîyi dia muntu udi ubenzeja mudimu ku bukole.
19 Muomu amu, bakese ne banene badi diatshimue,+
Ne mupika mmupikudibue ku bukokeshi bua mfumuende.
20 Bua tshinyi yeye udi upesha muntu udi ukenga butoke
Ne ufila muoyo kudi badi ne kanyinganyinga katambe bukole?*+
21 Bua tshinyi badi bajinga lufu kadi kaluyi lulua?+
Badi bumbula bua kulukeba kupita mudibu bakeba biuma bisokoka,
22 Bobu badi basanka bikole,
Badi ne diakalengele padibu bapeta lukita.
23 Bua tshinyi yeye udi ufila butoke kudi muntu udi mujimije njila wende,
Muntu udi Nzambi muelele lupangu?+
24 Bualu, kupumuna kuanyi kua muoyo nkulue pa muaba wa biakudia bianyi+
Ne mikemu yanyi+ idi ipatuka anu bu mâyi.
25 Bualu tshidi tshingenza buôwa bukole ntshimfikile,
Ne tshindi ntshina ntshintulukile.
26 Tshiena ne ditalala nansha dikese, anyi bupole, anyi dikisha,
Kadi dikenga didi ditungunuka ne kulua.”
4 Pashishe, Elifaza+ muena Temana wakandamuna ne:
2 “Muntu yeye ukeba kukuambila bualu, neupangile lutulu anyi?
Bualu, nnganyi udi mua kudikanda bua kuakula?
3 Bushuwa, wewe udi mubele bantu ba bungi,
Ne uvua ukolesha bianza bivua bitekete.
4 Mêyi ebe avua ajula yonso uvua utetuka,
Ne uvua ukolesha bavua ne binu bikobame.
5 Kadi mpindieu malu au mmakufikile ne akupitshi bukole;*
Adi akulenga ne ukadi upampakana.
6 Ditshina diebe dia Nzambi kadiena dikupetesha muoyo mukole anyi?
Njila webe wa muoyo mutoke+ kena ukupesha ditekemena anyi?
7 Vuluka koku: Mmuntu kayi udi kayi ne bualu ukadiku mufue?
Ndîba kayi dikadibu babutule bantu bakane?
8 Tshindi mumone tshidi ne: bantu badi badima* malu mabi
Ne badi bakuna tshimvundu nebapuole malu a muomumue.
9 Badi bajimina ku mupuya wa Nzambi,
Ne ku ditayika dia tshiji tshiende badi batua ku tshibungubungu.
10 Ntambue udi ukungula, ne muana wa ntambue udi wela mikunda,
Kadi nansha mênu a ntambue ya makanda* mmatshibuke.
11 Ntambue udi ufua bua dipangila tshia kukuata,
Ne bana ba ntambue badi batangalaka.
12 Mpindieu dîyi diakafikishibua kundi mu musokoko,
Ne kunungana kuadi kuakafika ku ditshi dianyi.
13 Mu dilubakana dia meji mu bikena kumona bia butuku,
Padi tulu tukole tukuata bantu,
14 Lukanku lukole luakankuata,
Kuwujalu mifuba yanyi yonso ne buôwa bukole.
15 Nyuma kampanda wakapita pa mpala panyi;
Miosa ya pambidi panyi yakavuayila.
16 Pashishe wakashala muimane tendee,
Kadi tshiakajingulula mpala wende to.
Tshimfuanyi kampanda tshivua kumpala kua mêsu anyi;
Kuvua ditalala, pashishe meme kumvua dîyi diamba ne:
17 ‘Muntu ufuafua eu udi mua kuikala muakane kupita Nzambi anyi?
Muntu udi mua kuikala mukezuke kupita Mufuki wende anyi?’
18 Mona! Yeye kena weyemena bena mudimu bende to,
Udi utula banjelu* bende bilema.
19 Kadi anu badi basombele mu nzubu ya diima,
Badi ne bishimikidi biabu biashila mu lupuishi,+
Badibu bazaza bipepele bu tshishi tshia mbumbu!
20 Badi bazajibua menemene kubangila ku dinda too ne ku dilolo;
Badi bajimina kashidi, ne muntu nansha umue kena umanya to.
21 Kabena anu bu ntenta udi mutuke nshinga wende anyi?
Badi bafua kabayi ne meji.
5 “Bikila koku! Kudiku muntu udi ukuitaba anyi?
Neuye kudi nganyi wa munkatshi mua bansantu?
2 Bualu dilaminangana malu munda nedishipe muntu mutshimbakane,
Ne dialakana nedishipe muntu udi ne lungenyi lukese.
3 Ndi mumone mutshimbakane wela miji,
Kadi diakamue muaba wende wa kusombela udi wedibua mulawu.
4 Bana bende badi kule ne bukubi,
Ne badi babazajila ku tshiibi tshia tshimenga,+ kakuyi wa kubapandisha.
5 Muntu udi ne nzala udi udia tshidiye upuola,
Utshipatuila nansha munkatshi mua mêba,
Ne bintu biabu mbikuatshibue mu buteyi.
6 Bualu bintu bitu bienzelangana bibi kabitu bitoloka mu lupuishi to,
Ne lutatu kalutu lupatuka mu buloba nansha.
7 Bualu muntu mmuledibue anu bua lutatu,
Bushuwa anu bu mudi tupia tutudika tubanda muulu.
8 Kadi meme nendombe kudi Nzambi,
Ne kudi Nzambi nkungafunda tshilumbu tshianyi,
9 Kudi Eu udi wenza malu manene adibu kabayi mua kulondolola,
Malu a dikema bungi kabuyi kubala.
10 Yeye udi upesha buloba mvula
Ne udi utuma mâyi mu mpata.
11 Udi ubandisha bapuekele kuulu,
Ne udi ubandisha udi mubungame bikole too ne ku lupandu.
12 Udi utatakaja mayele a bena budimu,
Nunku mudimu wa bianza biabu kawena ulubuluka.
13 Yeye udi ukuata bena meji mu budimu buabu nkayabu,+
Nunku malu adi bantu badi badimuke bapangadija adi apangila.
14 Badi batuilangana ne mîdima mu munya,
Badi babubuta munda munya bienze anu bu butuku.
15 Udi upandisha ku muele wa mvita wa mukana muabu,
Upandisha bapele ku tshianza tshia bantu badi ne bukole,
16 Ufikisha bapuekele ku dikala ne ditekemena,
Kadi mukana mua malu adi kaayi makane mmukangibue.
17 Mona! Wa diakalenga mmuntu udi Nzambi ubela;
Nunku kubengi dinyoka dia Wa Bukole Buonso to!
18 Bualu udi ukebesha kusama, kadi udi ujingila tshilamba pa mputa;
Udi utshibula bitupa bitupa, kadi udi wondopa ne bianza biende.
19 Neakupandishe ku makenga asambombo,
Nansha dia muanda mutekete kadiakukuenzela bibi to.
20 Mu tshiyole tshia nzala yeye neakukuule ku lufu,
Ne ku bukokeshi bua muele wa mvita mu mvita.
21 Neukubibue ku mututu wa ludimi,+
Kuakutshina kabutu padiku kalua to.
22 Neuseke kabutu ne nzala,
Kuakutshina nyama ya tshisuku ya pa buloba nansha.
23 Bualu mabue a mu mpata kaakukuenzela bibi to,*
Ne nyama ya tshisuku ya mu mpata neyikale nebe mu ditalala.
24 Neumanye ne: ntenta webe udi mu bukubi,*
Tshintu katshiakupangika paudi ukonkonona muaba webe wa kudishila nyama.
25 Neupete bana ba bungi,
Ne ndelanganyi yebe neyikale bungi tshianana bu bisonsa bia pa buloba.
26 Newikale anu ne bukole paudi uya mu lukita,
Bu bisumbu bia ntete bisangisha mu tshikondo tshiabi.
27 Mona! Tudi bakonkonone bualu ebu, ne bidi nanku.
Teleja, ubuitabuje.”
6 Pashishe, Yobo wakandamuna ne:
2 “Bu bobu nansha mua kupima bujitu bua lutatu luanyi+ bimpe menemene,
Kuluteka pa tshipiminu pamue ne dikenga dianyi!
3 Bualu didi mpindieu ne bujitu kupita nsenga ya ku mbuu.
Ke bualu kayi mêyi anyi mmêyi a tshiakulakula.*+
4 Mikete ya Wa Bukole Buonso mmintubule,
Lungenyi luanyi ludi lunua lulengu luayi;+
Malu adi enza buôwa bukole a kudi Nzambi mmele mulongo bua kunduisha.
5 Mpunda wa tshisuku+ neadile padiye ne bisonsa anyi?
Anyi ngombe mulume neadile padiye ne biakudia anyi?
6 Badi mua kudia biakudia bitalalangane kakuyi mukele anyi?
Anyi mâyi a milembulembu atu ne muenya anyi?
7 Ndi mubenge* bua kulenga bintu bia nanku.
Bidi anu bu disama mu biakudia bianyi.
8 Kaah! Bu dilomba dianyi dikumbajibue
Ne bu Nzambi mungenzele tshindi njinga!
9 Bu Nzambi muanyishe bua kunzaza,
Ne bu yeye muolole tshianza tshiende munshipe!+
10 Bualu, nansha bualu abu buvua mua kuntuadila busambi;
Mvua mua kutumpika ne disanka nansha mudi bidi binsama kabiyi bikepela,
Bualu meme tshiena mubenge mêyi a Wa Tshijila+ to.
11 Ndi ne bukole bua kushala anu muindile anyi?+
Nshikidilu wanyi neikale tshinyi bua meme kutungunuka ne kuikala ne muoyo?*
12 Bukole buanyi budi bu bua dibue anyi?
Peshi mubidi wanyi mmuenza ne tshiamu tshia mitaku anyi?
13 Kudiku mushindu undi mua kudiambuluisha
Padibu bangumbushe mushindu wanyi wonso wa kudikuatshisha nawu anyi?
15 Bana betu mene mbalue bantu badi kabayi kueyemena+ anu bu musulu wa mu muvu wa mashika makole,*
Bu mâyi a misulu ya mu muvu wa mashika makole* idi ikama.
16 Mmifiikisha kudi dibue dia mashika,
Ne neje udi wenguluka mmusokoka munda muayi.
17 Kadi mu tshikondo tshikumbane idi ipangila mâyi ne ishikila;
Padi munya ukola, idi ikama.
18 Badi batshingulula njila wayi;
Idi ipueka mu tshipela, ijimina.
20 Bundu mbubakuate bua ditekemena diabu dia patupu;
Badi bafikaku anu bua kuedibua mâyi ku makasa.
21 Bualu ke munudi ku mêsu kuanyi;+
Nudi bamone buôwa bukole bua dikenga dianyi, buôwa buanukuatshi.+
22 Ndiku muambe ne: ‘Mpeshayi tshintu,’
Peshi munulombe bua nuenu kumfidila dipa ku bubanji buenu anyi?
23 Ndiku mulombe bua kunsungila ku tshianza tshia muena lukuna,
Peshi bua kumpandisha* kudi bakengeshanganyi anyi?
24 Ndongeshayi, nenshale mupuwe;+
Ngambuluishayi bua ngumvue tshilema tshianyi.
25 Mêyi malelela kaatu asama to!+
Kadi ndikuatshisha kayi didi mubelu wenu mua kuikala nadi?+
26 Nudi nulukakaja lungenyi bua kudiula mêyi anyi,
Mêyi a muntu mushikile,+ adi lupepele lupepula anyi?
28 Nanku mpindieu kudimukayi ne nuntangile,
Bualu tshiakudinga ku mêsu kuenu mene to.
29 Anji elululayiku meji, kanungangatshi bibi to,
Ee, elululayi meji, bualu buakane buanyi butshidi katakata.
30 Ludimi luanyi ludi luakula malu adi kaayi makane anyi?
Mukana muanyi kamuena mujingulula ne: tshintu kampanda ntshibi anyi?
7 “Muoyo wa muntu ufuafua eu pa buloba kawena bu mudimu mukole udibu benzejangana ku bukole anyi?
Ne matuku ende kaena bu a muntu udibu bangate ku mudimu anyi?+
2 Bu mupika, yeye udi ujinga dileji ne muoyo mujima;
Bu muntu udibu bangate ku mudimu, yeye udi windila difutu diende.+
3 Nunku, mbankosele ngondo ya malu a patupu,
Mbambadile matuku a butuku a dikenga.+
4 Pandi ndala panshi ndi ndikonka ne: ‘Nenjuke dîba kayi?’+
Kadi padi butuku bunengakana, ndi ndiela eku ne eku tshiyi dikisha too ne padi dituku dituadija.*
5 Mubidi wanyi mmubuikila kudi bikusu* ne dikatshi dia manyanu;+
Dikoba dianyi ndiuwule tente ne disama dia mbâmba ne tufina.+
6 Matuku anyi adi apita lubilu lupite lua mundongo wa muluki wa bilamba,+
Ne adi atua ku ndekelu kakuyi ditekemena.+
8 Dîsu didi dimmona mpindieu kadiakummona kabidi to;
Mêsu ebe neankebe, kadi tshiakuikalaku to.+
10 Kakupingana kabidi ku nzubu kuende,
Ne muaba wende kawakumumanya kabidi to.+
11 Nunku, tshiakukanda mukana muanyi to.
12 Ndi mbuu peshi nyama munene wa mu mbuu
Bua wewe kuntekela nsentedi anyi?
13 Pandi ngamba ne: ‘Kalalu kanyi nekansambe;
Bulalu buanyi nebungambuluishe bua kukepesha dikenga dianyi,’
14 Ke wewe kunkuatshisha buôwa bukole ne bilota
Ne kuntshinyisha ne bikena kumona,
15 Nunku ndi* nsungula difua tshipuidiji,
16 Ndi nkina muoyo wanyi;+ tshiena musue kushala ne muoyo to.
Undekele, bualu matuku anyi adi anu bu lupepele lua mueyelu.+
18 Bua tshinyi udi umukonkonona dinda dionso
Ne umuteta dîba dionso?+
19 Kuakumbushaku mêsu kundi
Ne kundekela mutantshi bule bukumbane bua meme kuminaku mate anyi?+
20 Bingikala muenze mpekatu, mmunyi mundi mua kukuenzela bibi, wewe Mutangidi wa bantu?+
Bua tshinyi udi mumvuije tshintu tshiebe tshia kuasa bintu?
Ndi mulue bujitu kuudi anyi?
21 Bua tshinyi kuena umbuikidilaku dishipa dianyi dia mikenji
Ne umfuila luse bua tshilema tshianyi?
Bualu, mu katupa kîpi emu nendale mu lupuishi,+
Ne neunkebe, kadi tshiakuikalaku to.”
8 Pashishe, Biledada+ muena Shuhi+ wakandamuna ne:
2 “Neutungunuke ne kuakula mushindu eu mutantshi bule kayi?+
Mêyi a mukana muebe adi anu tshipepele tshikole!
3 Nzambi neakonyangaje kulumbuluisha kuakane anyi?
Peshi Wa Bukole Buonso neakonyangaje buakane anyi?
4 Bikala bana bebe bamuenzele mpekatu,
Wakabalekela bapeshibua dinyoka bua ditomboka diabu;*
5 Kadi wewe mutekemene anu kudi Nzambi+
Ne mulombe dianyishibua kudi Wa Bukole Buonso,
6 Ne wewe muikale bushuwa mukezuke ne muena bululame,+
Yeye uvua mua kutuma ntema kuudi*
Ne kukupingaja muaba webe udi mukuakanyine.
7 Nansha muvua tshibangidilu tshiebe tshikese,
Nshikidilu webe uvua mua kuikala munene.+
8 Ebeja koku bantu ba tshipungu tshia kale
Ne tuma ntema ku malu avua batatuabu bajingulule.+
9 Bualu tuvua baledibue anu makelela eu, ne katuena bamanye tshintu nansha tshimue,
Bualu matuku etu pa buloba adi anu mundidimbi.
10 Bobu kabakukulongesha
Ne kukuambilaku malu adibu bamanye anyi?*
11 Tshisonsa tshia nyandu* tshidiku mua kulepa muaba udi kawuyi tshisense anyi?
Dilenge didiku mua kulepa kakuyi mâyi anyi?
12 Patshididi dipatula mutu, kabayi banji kudiaka,
Didi diuma kumpala kua tshikunyibua tshikuabu tshionso.
13 Etshi ke tshiafikila* bonso badi bapua Nzambi muoyo,
Bualu ditekemena dia badi
babenga Nzambi* nedijimine,
14 Bobu badi ditekemena diabu dikale patupu,
Badi tshieyemenu tshiabu tshikale tshitekete anu bu buntatande* bua ntande.
15 Neeyemene ku nzubu wende, kadi nzubu kakushala muimane to;
Neatete bua kushala mumukuate, kadi nzubu au kakunenga mutantshi to.
16 Yeye udi tshisonsa tshibishi munkatshi mua munya,
Ne ntonga yende idi itangalaka mu budimi.+
20 Bulelela, Nzambi kakubenga bantu badi balama muoyo mutoke;*
Anyi kukuatshisha* benji ba malu mabi to,
21 Bualu, yeye neikale anu mua kuwuja mukana muebe ne tuseku
Ne mishiku yebe ne mbila ya disanka.
22 Badi bakukine nebuwujibue tente ne bundu,
Ne ntenta wa bantu babi kakuikalaku kabidi to.”
9 Yobo wakandamuna ne:
2 “Mu bulelela, ndi mumanye ne: bidi nanku.
Kadi mmunyi mudi muntu ufuafua eu mua kubinga yeye tshilumbu ne Nzambi?+
3 Muntu yeye musue kuelangana Nende,*+
Yeye au kena mua kuandamuna lukonko nansha lumue lua mu nkonko Yende tshinunu to.
4 Yeye udi ne meji mu muoyo ne bukole bua bungi.+
Nnganyi udi mua kumukandamena kayi upeta njiwu?+
5 Udi usemeja* mikuna kakuyi muntu udi umanya bualu ebu;
Udi uyitonkola mu tshiji tshiende.
6 Udi unyukula buloba, ubumbusha muaba wabu,
Bifikisha makunji abu ku dizakala.+
7 Udi utumina dîba dîyi bua kadikenki
Ne ujika butoke bua mitoto;+
8 Yeye nkayende udi ubalula diulu,+
Ne udi wendela pa mutu pa mavuala male a mbuu.+
9 Wakenza bisumbu bia mitoto bia Asha,* Kezila,* ne Kima,*+
Ne bisumbu bia mitoto bidi muulu ku sud;*
10 Udi wenza malu manene adi kaayi kulondolola,+
Malu a dikema adi bungi kabuyi kubala.+
11 Udi upitshila pabuipi nanyi, tshiena mua kumumona;
Udi umpita, kadi tshiena mmujingulula.
12 Padiye udiapula tshintu, nnganyi udi mua kumukandamena?
Nnganyi udi mua kumuambila ne: ‘Tshiudi wenza ntshinyi?’+
14 Kadi anu meme? Pandi mmuandamuna,
Ndi ne bua kusungula mêyi anyi bimpe bua kuelangana nende!
15 Nansha bu meme mubinge, tshivua mua kumuandamuna to.+
Mvua anu mua kulomba mulumbuluishi wanyi* luse.
16 Meme mumubikile, neangandamune anyi?
Tshiena ngitabuja ne: neateleje dîyi dianyi to,
17 Bualu yeye udi unzaza ne tshipepele tshikole,
Uvudija mputa yanyi kakuyi bualu.+
18 Kena undekela bua meme kueyela to;
Yeye udi utungunuka ne kunguwuja ne bintu bia bululu.
19 Bikalabi bua bukole, yeye ke muena makanda.+
Bikalabi bua kulumbuluisha kuakane, udi wamba ne: ‘Nnganyi udi mua kundumbuluisha?’*
20 Bu meme mubinge, mukana muanyi muine muvua mua kumpisha;
Nansha meme mulame muoyo wanyi mutoke,* yeye neangambe ne: ndi mupile.*
21 Nansha meme mulame muoyo wanyi mutoke,* tshiena ne dishindika bua bualu buanyi to;*
Tshiena musue* muoyo undi nawu.
22 Bionso bidi muomumue. Ke bualu kayi ndi ngamba ne:
‘Yeye udi ubutula badi kabayi ne bualu* ne babi muomumue.’
23 Bikala dipasalala dia mâyi dia tshintuluntulu dikebesha lufu lua tshimpitshimpi,
Yeye udi useka dishikila dia badi kabayi ne bualu.
Bikalaye kayi yeye, kadi nnganyi?
25 Nunku, matuku anyi adi ne lubilu kupita munyemi wa lubilu;+
Adi anyema lubilu kaayi amona bualu buimpe.
26 Adi afinunuka bu matu a malenge,
Bu mikanku idi ipueka lubilu bua kubakula tshiakudia tshiayi.
27 Meme muambe ne: ‘Nempue didilakana dianyi muoyo,
Nenkudimune tshilunji tshianyi ne nensangale,’
28 Nengikale anu ne buôwa bua bionso bidi binsama,+
Ne ndi mumanye ne: kuakumbala bu udi kayi ne bualu to.
29 Ndi mua kubadibua bu mupile.*
Nunku, bua tshinyi ndi mua kuluangana bua patupu?+
30 Meme muowe mâyi a neje idi yenguluka,
Ne mutokeshe bianza bianyi
31 Dîba adi neungele mu tshina,
Bifikisha too ne bilamba bianyi meme muine ku dinkina.
32 Bualu yeye kena muntu bu mundi bua meme kumuandamuna,
Bua tuetu kuya nende bonso ku tshilumbuluidi to.+
34 Yeye mulekele kuntuta,*
Ne kayi ulekela buôwa bukole bua bualu buende buntshinyisha,+
35 Dîba adi nengakule nende tshiyi ne buôwa,
Bualu ki mbuôwa butu bunsaka bua kuakula to.
Nempatule malu onso adi mantonde.
Nengakule patoke mu dikenga dianyi dikole!*
2 Nengambile Nzambi ne: ‘Kungambi ne: ndi mupile to.
Ngambila bua tshinyi udi ukokangana nanyi.
3 Bidi bikuenza disanka bua kukengeshangana,
Bua kupetula mudimu wa bianza biebe,+
Eku wanyisha lungenyi ludi bantu babi bafila anyi?
4 Udi ne mêsu a mubidi anyi,
Peshi udi umona mudi muntu ufuafua eu umona?
5 Matuku ebe adi bu matuku a bantu bafuafua,
Peshi bidimu biebe bidi bu bidimu bia muntu,+
6 Bua wewe kukebulula tshilema tshianyi
Ne kutungunuka ne kukeba mpekatu wanyi anyi?+
8 Bianza biebe wewe mbimfumbe ne mbingenze,+
Kadi mpindieu ukadi usua kumbutula butubutu.
10 Kuvua mumpongolole bu mabele
Ne munkuatakaje bu fromaje* anyi?
11 Dikoba ne misunyi mbiuvua mumvuadike,
Uvua mundamakaje ne mifuba ne bijilujilu.+
13 Kadi wewe uvua muele meji mu musokoko bua kuenza malu aa.*
Ndi mumanye ne: malu aa adi afumina kuudi.
14 Bu meme muenze mpekatu, uvua mua kummona,+
Ne kuvua mua kumbingisha ku tshilema tshianyi to.
15 Meme mupile, diakabi dianyi!
Nansha meme tshiyi ne bualu, tshiena mua kubandulula mutu wanyi to,+
Bualu ndi muwujibue ne difuishibua dia bundu ne dikengeshibua.+
16 Meme mubandulule mutu wanyi, udi ukeba kunkuata bu ntambue,+
Kabidi ulejila bukole buebe kundi.
17 Udi ulua ne bantemu bapiabapia bua bampishe
Ne uvudija tshiji tshiebe kundi,
Padi ntatu inkuata ilondangana.
18 Nunku, bua tshinyi uvua mumpatule mu difu dia mamuanyi?+
Mvua mua kuikala nansha mufue kumpala kua dîsu nansha dimue kummonadi.
19 Bivua mua kuikala anu bu ne: tshitu muanji kuikalaku to;
Bavua mua kuikala bampatule mu difu dia mamuanyi diakamue too ne mu lukita.’
20 Matuku anyi kaena makese
anyi?+ Yeye anji andekelaku;
Umbushaku mêsu ende kundi, bua mpetaku ndambu wa disulakana*+
21 Kumpala kua meme kuya, ne tshiakupingana to,+
Mu ditunga dia mîdima mipite bukole,*+
22 Mu ditunga dia mifitu mikole,
Ditunga dia mundidimbi mukole ne tshimvundu,
Mudi too ne butoke buikale bu mifitu.”
11 Sofâ+ muena Nâmata wakandamuna ne:
2 “Mêyi onso aa neashale kaayi ne diandamuna anyi?
Peshi diakula dia bungi didi mua kubingisha muntu anyi?*
3 Biakulakula biebe nebipuwishe bantu anyi?
Muntu kakukutandisha bua mêyi ebe a tuseku anyi?+
5 Kadi bu Nzambi yeye nansha muakule,
Mukukanguile mukana muende!+
6 Nunku, yeye uvua mua kukuleja malu masokoka a meji,
Bualu meji adi ambuluisha adi ne bibadi bia bungi.
Nunku, wewe uvua mua kujingulula ne: Nzambi mmuanyishe bua ndambu wa tshilema tshiebe apuibue muoyo.
7 Udi mua kusokolola malu male a Nzambi
Peshi kusokolola malu onso adi atangila* Wa Bukole Buonso anyi?
8 Mmatumbuke kupita diulu. Ntshinyi tshiudi wewe mua kuenza?
Mmuondoke kupita Lukita.* Ntshinyi tshiudi wewe mua kumanya?
9 Mmale kupita buloba,
Ne mmalabale kupita mbuu.
10 Yeye mupite, mukuate muntu, ne mubueje tshilumbuluidi,
Nnganyi udi mua kumukandamena?
11 Bualu mmumanye padi bantu bikale bena dishima.
Padiye umona bualu bubi, kakubutangila anyi?
12 Kadi muntu udi mu mutu mutupu neapete lungenyi
Anu pikala mpunda wa tshisuku mua kulela muntu.*
13 Bu wewe nansha mulongolole muoyo webe
Ne mumuoluele bianza biebe.
14 Bikala tshianza tshiebe tshienza bualu bubi, utshitume kule,
Kulekedi bualu bubi busomba mu ntenta yebe to.
15 Dîba adi, uvua mua kubandisha mpala webe kuyi ne kalema;
Uvua mua kuimana mushindame, kuyi ne buôwa.
16 Dîba adi, neupue lutatu luebe muoyo;
Neuluvuluke anu bu mâyi akadi makupite mapueke.
17 Muoyo webe newulue mutoke kupita munda munya;
Nansha mîdima yawu neyikale bu mu dinda.
18 Newikale ne muoyo mukole bualu kudi ditekemena;
Neukenzakane eku ne eku ne neulale mu bukubi.
19 Neulale kakuyi muntu wa kukutshinyisha,
Ne bantu ba bungi nebakebe bua kukulengelela.
20 Kadi mêsu a bantu babi neatekete;
Kabakupeta muaba nansha umue wa kunyemena,
12 Ke Yobo kuandamuna ne:
2 “Bushuwa, nuenu nudi bantu badi bamanye,*
Ne meji neafue pamue nenu!
3 Kadi meme panyi ndi ne lungenyi.*
Tshiena mushadile kunudi to.
Nnganyi udi kayi mumanye malu aa?
4 Ndi mulue tshintu tshia kuseka kudi balunda banyi,+
Muntu udi ubikila Nzambi bua kupeta diandamuna.+
Muntu muakane udibu kabayi mua kubanda udi tshintu tshia kuseka.
5 Muntu udi kayi ne lutatu udi upepeja dikenga,
Wela meji ne: didi anu bua
bantu badi makasa abu kaayi mashindame panshi.*
6 Ntenta ya bivi idi mu ditalala,+
Ne bantu badi bafiikisha Nzambi munda badi talalaa,+
Bantu badi ne nzambi wabu mu bianza biabu.
7 Kadi ebejaku nyama, neyikulongeshe;
Ebeja kabidi nyunyi ya muulu, neyikuambile.
8 Anyi konkonona* buloba, nebukulongeshe;
Ne mishipa ya mu mbuu neyikumanyishe bualu ebu.
9 Nnganyi munkatshi mua bintu bionso ebi udi kayi mumanye
Ne: tshianza tshia Yehowa ke tshidi tshienze bualu ebu?
12 Meji kaatu munkatshi mua banunu+ anyi?
Ne lungenyi kalutu lulua mu bungi bua matuku a muoyo anyi?
14 Padiye upula tshintu, kabena mua kutshibakulula;+
Tshidiye mukange, muntu kena mua kutshikangula.
16 Kudiye kudi bukole ne meji adi ambuluisha;+
Muntu udi upambuka ne udi upambuishangana mbende yeye;
17 Yeye udi wenza bua bafidi ba ngenyi baye ku makasa kutupu,*
Ne utatakaja balumbuluishi.+
18 Udi usulula mionji idi bakalenge basuike bantu,+
Ne ubasuika mukaba mu tshimono tshiabu.
19 Udi wenza bua bakuidi bende ku makasa kutupu,+
Ne utonkola badi bashindame bikole mu bukokeshi;+
20 Udi upala bafidi ba mibelu badibu beyemene muakulu,
Ne unyenga lungenyi luimpe lua banunu;*
21 Udi witshikijila bantu banene dipetu,+
Uvuija badi ne bukole batekete;*
22 Udi usokolola malu male adi mu mîdima,+
Upatula mîdima mikole ku butoke;
23 Udi uvuija bisamba binene bua kulua kubibutula;
Udi udiundisha bisamba bua kubikuata kuya nabi ku babende.
24 Udi unyenga lungenyi* lua balombodi ba bisamba,
Ne ubatambakaja mu maloba matuke adi kaayi ne tujila.+
25 Badi babubuta mu mîdima+ mudi kamuyi butoke;
Udi ubatambakaja eku ne eku bu bantu bakuatshike maluvu.+
13 “Bushuwa, dîsu dianyi ndimone bualu ebu buonso,
Ditshi dianyi ndibuteleje ne dibujingulule.
2 Malu anudi bamanye, meme panyi ndi muamanye;
Tshiena mushadile kunudi to.
3 Buanyi meme, ndi musue kuakula ne Wa Bukole Buonso nkayende;
Ndi njinga kulumbulula tshilumbu tshianyi ne Nzambi.+
4 Kadi nudi nunnyangila lumu ne malu a dishima;
Buonso buenu nudi baminganga badi kabayi ne dikuatshisha.+
5 Bu nuenu nansha bashale bapuwe talalaa,
Bivua mua kuleja munudi ne meji.+
6 Telejayi koku mêyi anyi a didibingisha nawu,
Ne teyayi ntema ku mêyi a kulumbulula kua mishiku yanyi.
7 Nenuakule mêyi adi kaayi makane mu dîna dia Nzambi anyi?
Nenuakule bua bualu buende ne mêyi a dishima anyi?
8 Nenutue ku tshiende* anyi?
Nenukebe bua kulumbuluila Nzambi mulelela tshilumbu tshiende anyi?
9 Yeye munukonkonone,+ malu neapite bimpe anyi?
Nudi mua kumushimakaja munudi mua kushimakaja muntu ufuafua anyi?
10 Bushuwa, yeye neanutandishe
Binuikala nukeba bua kuleja kansungansunga mu musokoko.+
11 Bunême buende buine kabuakunuzakeja bikole anyi?
Buôwa bukole bua bualu buende kabuakunukuata anyi?
12 Mêyi enu a meji* adi nsumuinu ya butu;
Bintu bienu bia kudikuba nabi* mbitekete anu bu bia kudikuba nabi bienza ne diima.
13 Shalayi bapuwe kumpala kuanyi bua mmone mua kuakula.
Nulekele tshionso tshidi mua kumfikila tshimfikile!
15 Nansha mudiye mua kunshipa, nenshale anu muindile;+
Nendumbulule tshilumbu tshianyi* ku mêsu kuende.
16 Dîba adi yeye nealue lupandu luanyi,+
Bualu muntu nansha umue udi mubenge Nzambi* kena mua kubuela kumpala kuende to.+
17 Telejayi dîyi dianyi bimpe;
Teyayi ntema ku bualu bundi ngamba.
18 Mpindieu monayi, ndi mulongolole tshilumbu tshianyi bua kuya natshi ku kabadi;
Ndi mumanye ne: ndi mubinge.
19 Nnganyi welangana nanyi?
Nemfue meme mushale mupuwe!*
20 Wewe Nzambi, ngenzelaku anu malu abidi patupu,*
Bua tshilu kusokoma ku mêsu kuebe:
21 Umbusha tshianza tshiebe tshia bujitu utshitume kule nanyi,
Kulekedi buôwa bua bualu buebe bunzakeja to.+
22 Anyi ubikile ne meme nengandamune,
Peshi undekele ngakule, wewe ungandamune.
23 Mbilema ne mpekatu kayi bindi muenze?
Nsokoluela dishipa dianyi dia mikenji ne mpekatu wanyi.
25 Neukebe bua kutshinyisha dibeji didi dipepuka
Peshi kulondakaja nkolakola miume anyi?
26 Bualu udi utungunuka ne kufunda malu makole a kumbanda nawu,
Ne udi umfutshisha bua mpekatu ya ku buana buanyi.
27 Udi muele makasa anyi mu bikunyi,
Udi ukonkonona njila yanyi yonso,
Ne ulondolola tshifundu ne tshifundu tshia dikasa dianyi.
28 Nunku, muntu* udi unyanguka mubidi anu bu tshintu tshibole,
Bu tshilamba tshidia kudi bishi bia mbumbu.
3 Bushuwa, wewe udi mumutuishile dîsu diebe,
4 Nnganyi udi mua kupatula muntu mukezuke ku muntu udi kayi mukezuke?+
Kenaku to!
5 Biamukoselabu matuku,
Bungi bua ngondo yende budi kuudi;
Udi mumuelele mukalu bua kamanyi mua kuya dia muamua.+
6 Umbusha mêsu ebe kudiye bua amone mua kuikisha,
Too ne pajikijaye dituku diende bu muntu udibu bangate ku mudimu.+
7 Bualu ditekemena didiku nansha bua mutshi.
Biawukosabu, neusampile kabidi,
Ntonga yawu neyitungunuke ne kusasa.
8 Muji wawu wowu mukulakajile mu buloba
Ne tshikuku tshiawu tshifuile mu buloba,
9 Padiwu umvua mupuya wa mâyi newusampile;
Newupatule matamba bu mutshi mupiamupia.
10 Kadi muntu udi ufua ne ulala kayi ne bukole;
Padi muntu ukuula muoyo, udi penyi?+
11 Mâyi adi ajimina mu mbuu,
Ne musulu udi ukama ne uma.
12 Muntu udi ulala kabidi panshi ne kena ujuka to.+
Kabakubika too ne pikala diulu kaditshiyiku,
Kabakubajula nansha ku tulu tuabu to.+
13 Kaah! Bu wewe nansha munsokoke mu Lukita,*+
Bu wewe nansha munsokoke too ne padi tshiji tshiebe tshipita,
Bu wewe nansha munkosele tshikondo, mulue kumvuluka!+
14 Muntu yeye mufue, udi mua kupetulula kabidi muoyo anyi?+
Nengindile matuku onso a mudimu udibu bangenzeja ku bukole
Too ne padi disulakana dianyi dilua.+
15 Wewe neubikile, ne meme nenkuitabe.+
Neujinge* bikole mudimu wa bianza biebe.
16 Kadi bua mpindieu, udi utungunuka ne kubala tshiendedi tshianyi tshionso;
Udi utangila anu bua kumona mpekatu wanyi.
17 Dishipa dianyi dia mikenji ndikangila mu tshibuta,
Ne wewe udi ukanga tshilema tshianyi ne budimbu.
18 Bu mudi mukuna ukuluka ne uvingutuka
Ne dibue dinene diumbushibua pa muaba wadi,
19 Bu mudi mâyi apelula mabue
Ne nkuaka yawu ikoka lusenga lua pa buloba,
Ke muudi mubutule ditekemena dia muntu ufuafua.
20 Udi utungunuka ne kumupita bukole too ne padiye ujimina;+
Udi ushintulula tshimuenekelu tshiende, umuipata.
21 Badi bapesha bana bende bunême, kadi yeye kena umanya bualu ebu to;
Badi balua bantu tshianana, kadi yeye kena ujingulula bualu ebu to.+
22 Yeye udi umvua bimusama anu patshidiye ne misunyi pambidi pende;
Yeye* udi udila anu patshidiye ne muoyo.”
15 Elifaza+ muena Temana wakandamuna ne:
2 “Muena meji neandamune ne ngenyi ya patupu* anyi?
Peshi neuwuje difu diende ne lupepele lua ku est anyi?
3 Kubela anu ne mêyi tshianana kakuena ne diambuluisha to,
Ne kuakula nkayaku kakuena ne dikuatshisha to.
4 Bualu wewe udi utekesha ditshina dia Nzambi,
Ne udi ukepesha diditatshisha dionso bua Nzambi.
5 Bualu tshilema tshiebe tshidi tshikuambila biudi wamba,*
Ne udi usungula ngakuilu wa budimu.
6 Mukana muebe muine mudi mukupisha, ki mmeme to;
Mishiku yebe mine idi ikutuisha.+
7 Wewe ke muntu wa kumpala wakaledibua anyi?
Peshi diledibua diebe diakadianjidila dia mikuna anyi?
8 Utu uteleja muyuki wa mu musokoko wa Nzambi anyi?
Peshi anu wewe nkayebe ke udi ne meji anyi?
9 Ntshinyi tshiudi mumanye tshitudi tuetu katuyi bamanye?+
Ntshinyi tshiudi mujingulule tshitudi tuetu katuyi bajingulule?
10 Bena nsuki mitoke ne banunu badi bonso munkatshi muetu,+
Bantu bakulumpe bikole kupita ne tatuebe.
11 Busambi bua kudi Nzambi ki mbukukumbane anyi?
Peshi mêyi adibu bakuambile ne bulenga ki mmakukumbane anyi?
12 Bua tshinyi muoyo webe udi uya nebe kule?
Bua tshinyi mêsu ebe adi atema ne tshiji?
13 Bualu udi ufiikila Nzambi munda,*
Ulekela mêyi a mushindu au apatuka mukana muebe.
14 Muntu ufuafua eu nnganyi bua yeye kuikala mukezuke,
Peshi yonso udibu balele kudi mukaji bua kuikalaye muakane?+
15 Tangila! Yeye kena weyemena bansantu bende,
Nansha diulu dine kadiena dikezuke ku mêsu kuende to.+
16 Nebikale mushindu kayi padi muntu muikale mubipe ne munyanguke,+
Muntu udi unua malu mabi anu bu mâyi!
17 Nenkumanyishe; nteleja!
Nenkulondele tshindi mumone,
18 Tshidi bena meji balonde tshia kudi batatuabu,+
Malu adibu kabayi basokoke.
19 Bobu nkayabu mbavuabu bapeshe buloba,
Ne muenyi kakapita munkatshi muabu.
20 Muntu mubi udi utata ne dikenga matuku ende onso,
Mu bidimu bionso bidibu bakosele mfumu wa tshikisu.
21 Mêyi adi enza buôwa bukole adi umvuika mu matshi ende;+
Mu tshikondo tshia ditalala, benzavi badi bamubunda.
22 Kena witaba ne: neapanduke ku mîdima to;+
Yeye mmulama bua muele wa mvita.
23 Yeye udi utambakana eku ne eku ukeba tshiakudia,* tshidi penyi?
Mmumanye bimpe ne: dituku dia mîdima dikadi pabuipi.
24 Dikenga ne kanyinganyinga bidi bitungunuka ne kumukuatshisha buôwa bukole;
Bidi bimupita bukole bu mukalenge mudilongolole bua kuelangana mvita.
25 Bualu yeye udi ujudila Nzambi tshianza tshiende
Ne ukeba bua kueleshangana mpata ne* Wa Bukole Buonso;
26 Udi uya lubilu kudiye ne mutu mukole bua kumuluisha,
Muikale ne ngabu wende mukole wa mupimbu;*
27 Mpala wende mmubuikila kudi mafuta,
Ne tshifuka tshiende tshidi tshinyenya mafuta;
28 Mmusombele mu bimenga bialuabu kubutula,
Mu nzubu yikala muntu kayi mua kusombela,
Yikala mua kulua mishiki ya mabue.
29 Kakulua mubanji to, ne biuma biende kabiakuvulangana to,
Nansha bintu biende kabiakutangalaka mu buloba.
30 Kakupanduka ku mîdima to;
Ludimi lua kapia nelumishe lutonga* luende,
31 Kapambuki bua kueyemena tshintu tshidi katshiyi ne mushinga to,
Bualu tshidiye upetaku katshiakuikala ne mushinga;
32 Nebienzeke kumpala kua dituku diende,
Ne matamba ende kaakutumpuka nansha.+
33 Neikale bu muonji wa tumuma tua mvinyo udi umatshisha tumuma tuawu tutshidi tubishi,
Ne bu mutshi wa olive udi ukulula bilongo biawu.
35 Badi bimita tshimvundu, balela malu adi mabi,
Ne mafu abu adi alela dishima.”
16 Yobo wakandamuna ne:
2 “Nkadi mumvue malu a bungi a buena aa.
Buonso buenu nudi basambi badi batatshishangana!+
3 Kudiku ndekelu wa mêyi a patupu* anyi?
Ntshinyi tshidi tshikufiikisha munda bua wewe kuandamuna mushindu eu?
4 Mvua panyi mua kuakula bu munudi nuakula amu.
5 Kadi, mvua mua kunukolesha ne mêyi a mukana muanyi,
Ne busambi bua ku mishiku yanyi buvua mua kufila disulakana.+
6 Meme muakule, bidi binsama kabiena bisulakana to,+
Ne meme mulekele kuakula, mbidi binsama bungi kayi biakepela?
8 Wewe kabidi udi unkuata, ne bualu ebu mbulue ntemu,
Nunku tshinyanu tshianyi tshidi tshijuka ne tshifila bujadiki kumpala kuanyi.
9 Tshiji tshiende ntshinsunsule tupese tupese, ne mmundamine munda.+
Udi undiila mênu.
Muena lukuna wanyi mmuntubule ne mêsu ende.+
10 Mbankanguile mukana muabu bikole bua kunduisha,+
Ne mbantape mapi ku matama ne dipetu dionso;
Mbadisange tshisumbu tshinene bua kunduisha.+
11 Nzambi udi umfila kudi bana ba balume,
Ne udi ungela mu bianza bia bantu babi.+
12 Mvua mu ditalala, kadi yeye wakantayisha;+
Wakankuatshila mu dikoshi, kunzazaye;
Pashishe wakanteka bu tshintu tshiende tshia kuasa bintu.
13 Bedi ba mikete bende mbannyunguluke;+
Udi utubula tuonyi tuanyi+ kayi umvua luse;
Udi upongolola kanyonga kanyi panshi.
14 Udi untubulula masoso masoso;
Udi ulua lubilu kundi bu muena mvita.
15 Ndi mutelakaje tshilamba tshikayabale bua kubuikila dikoba dianyi,+
16 Mpala wanyi mmukunze ne didila dia muadi,+
Ne pa bilafinyi bianyi padi mundidimbi mukole,*
17 Nansha mudi bianza bianyi kabiyi bienze bualu bua tshikisu
Ne disambila dianyi dikale dikezuke.
18 Wewe buloba, kubuikidi mashi anyi!+
Kakuikadi muaba wa kuikishila bua muadi wanyi to!
19 Nansha mpindieu, wanyi ntemu udi mu diulu;
Yeye udi mua kujadika bualu buanyi udi muulu.
21 Muntu mukuabu akose tshilumbu pankatshi pa muntu ne Nzambi,
Bu mudi muntu mua kutshikosa pankatshi pa muntu ne muinende.+
22 Bualu bidimu bitshidi bilua mbikese,
Ne nenye mu njila utubu kabayi batua bapingana.+
17 “Nyuma wanyi mmutshibuke, mbajime matuku anyi;
Mu nkita mmungindile.+
2 Basekianganyi mbannyunguluke,+
Dîsu dianyi didi ne bua kushala ditangile* tshikadilu tshiabu tshia buntomboji.
3 Itaba koku tshieya tshianyi, ne utshilame.
Nnganyi mukuabu wanyukulangana nanyi bianza ne kupunga dîyi bua bualu buanyi?+
4 Bualu udi musokoke muoyo wabu dijingulula dia malu;+
Ke bualu kayi kuena ubatumbisha to.
5 Yeye udi mua kuitaba bua kuabanyangana bintu ne balunda bende,
Padi eku mêsu a bana bende apangila bukole.
6 Mmumvuije tshintu tshia kusekabu* munkatshi mua bukua bantu,+
Meme kulua muntu udibu batuila mate ku mêsu.+
7 Bua kanyinganyinga kakole, mêsu anyi adi abuitshidila,+
Ne bidimba bianyi bionso bidi anu mundidimbi.
8 Bena bululame badi batangila bualu ebu bakatshila,
Ne muntu udi kayi ne bualu udi umvua bibi bua muntu udi ubenga Nzambi.*
9 Muntu muakane udi ushala mulamate mu njila wende bikole,+
Ne muntu udi ne bianza bikezuke udi wenda upeta bukole.+
10 Kadi nudi mua kulua buonso buenu, nubangulule diakula dienu,
Bualu tshiena mupete muena meji nansha umue munkatshi muenu to.+
12 Badi batungunuka ne kuvuija butuku bulua munda munya,
Bamba ne: ‘Butoke budi ne bua kuikala pabuipi, bualu mîdima idiku.’
14 Nengele dijimba*+ dîyi ne: ‘Wewe ke tatuanyi!’
Ne tshikusu ne: ‘Mamuanyi ne muanetu wa bakaji!’
15 Nunku, ditekemena dianyi didi penyi?+
Nnganyi udi mua kummuenena ditekemena?
16 Diodi* nedipueke too ne ku biibi bia Lukita* bidi bikangakaja,
Patudi tupueka tuetu bonso pamue mu lupuishi.”+
18 Biledada+ muena Shuhi wakandamuna ne:
2 “Nebikengele mutantshi bule kayi bua nuenu kulekela kuakula mêyi a nunku?
Lejayi lungenyi bua tushishe kuakula.
4 Nansha wewe mudipandulule* tupese tupese bua tshiji tshiebe,
Nebalekele buloba bua bualu buebe anyi?
Peshi dibue dinene nediumbuke pa muaba wadi anyi?
5 Eyowa, butoke bua bantu babi nebujime,
Ne ludimi lua kapia kende kaluakukenka to.+
6 Bulelela, butoke budi mu ntenta wende nebulue mîdima,
Ne muendu udi pa mutu pende newujime.
7 Tshidia tshiende tshia bukole ntshipidike,
Ne lungenyi luende luine nelumukulule.+
8 Bualu makasa ende neamufikishe mu bukondo,
Ne yeye neatue eku ne eku pa nshinga yabu.
9 Buteyi nebumukuate ku tshikankanyi;
Disoka nedimukuate.+
10 Mbamuelele muonji musokoka mu buloba,
Ne buteyi budi mu njila wende.
11 Malu adi azakeja adi amutshinyisha nseke yonso+
Ne amulondakaja mu makasa ende.
13 Dikoba diende ndidiike;
Disama dipite bukole dia lufu* didi didia bidimba biende.
14 Badi bamumbusha mu bukubi bua ntenta wende,+
Baya nende too ne kudi mukalenge wa malu adi akuatshisha buôwa bukole.*
16 Miji yende neyume muinshi muende,
Ne matamba ende neafubidile pa mutu pende.
17 Tshivulukilu tshia bualu buende netshijimine pa buloba,
Ne dîna diende kadiakumanyika* mu musesu nansha.
18 Nebamuipate ku butoke bua kuyaye mu mîdima
Ne nebamuipate pa buloba budi bumenesha bintu.
19 Kakuikala ne bana anyi tunkanunuina munkatshi mua tshisamba tshiende to,
Ne kakuikala ne muntu mushale ne muoyo muaba udiye musombele nansha.*
20 Padi dituku diende dilua, bantu ba miaba ya ku Ouest nebumvue bibi be!
Ne buôwa bukole nebukuate bantu ba miaba ya ku Est.
21 Etshi ke tshidi tshifikila ntenta ya muenji wa malu mabi
Ne muaba wa muntu udi kayi mumanye Nzambi.”
19 Yobo wakandamuna ne:
4 Nansha meme muine mutupakane,
Tshilema tshianyi tshidi anu kundi meme.
5 Nuenu basuminyine ne kudibandisha ku mutu kuanyi,
Nuamba mudi bualu budibu bambanda nabu buikale bulelela,
6 Nunku, numanye ne: Nzambi ke udi mumpambule,
Ne mmunkuate mu bukondo buende bua kulemba nabu.
7 Tangilayi! Ndi ntungunuka ne kuela lubila ne: ‘Tshikisu!’ kadi tshiena mpeta diandamuna to;+
Ndi ntungunuka ne kuela lubila ndomba diambuluisha, kadi kulumbuluisha kuakane kakuenaku.+
8 Yeye mmukange njila wanyi
ne tshimanu tshia mabue, nunku tshiena mua kupita to;
Mmubuikile njila yanyi ne mîdima.+
9 Mmumvule butumbi buanyi
Ne mmumbushe tshifulu tshia butumbi ku mutu kuanyi.
10 Udi untshibulula nseke yonso too ne pandi njimina;
Udi ujomona ditekemena dianyi bu mutshi.
11 Tshiji tshiende tshidi tshintemena,
Ne udi ummona bu muena lukuna wende.+
12 Bisumbu biende bia basalayi bidi bidisangisha, bintshintshimika,
Ne bidi bijingila ntenta wanyi.
13 Bana betu menemene mmubipate kule nanyi,
Ne bantu badi bammanye mbangele nyima.+
15 Benyi badi mu nzubu muanyi+ ne bapika banyi bakaji badi bangangata bu muenyi;
Ndi muntu wa ku babende ku mêsu kuabu.
16 Ndi mbikila muena mudimu wanyi, kadi kena ungitaba;
Ndi mmusengelela ne mukana muanyi bua kungumvuila luse.
17 Mupuya wa mu diulu dianyi muine mmulue tshintu tshia muengu kudi mukajanyi,+
Ndi mupuya mubi kudi bana betu menemene.*
18 Too ne bana batekete bakadi bampepeja;
Pandi njuka, badi batuadija kumpenda.
20 Mifuba yanyi mmilamate ku dikoba dianyi ne ku misunyi yanyi,+
Ndi mpanduka ne dikoba dia ku mênu anyi.
21 Ngumvuilayiku luse, balunda banyi, ngumvuilayiku luse,
Bualu tshianza tshia Nzambi ntshindenge.+
23 Bu bobu nansha bafunde mêyi anyi,
Bu bobu nansha mua kuikala baafunde mu mukanda!
24 Kaah! Bu bobu nansha baatape pa dibue bua kashidi
Ne ntapu wa tshiamu tshifiike ne tshiamu tshia plomb!
25 Bualu ndi mumanye bimpe ne: mukuudi* wanyi+ udi ne muoyo;
Yeye nealue pashishe ne neimane pamutu pa buloba.*
26 Panyima pa dikoba dianyi dimana kunyanga mushindu eu,
Nansha muntshidi mu mubidi wanyi, nemmone Nzambi
27 Ungadimuena meme muine,
Wikala mêsu anyi meme mua kumona, ki nga muntu mukuabu to.+
Kadi ndi ndiumvua mushikile munda muanyi bikole!*
28 Bualu nudi nuamba ne: ‘Mmushindu kayi utudi tumukengesha?’+
Bualu muji wa bualu ebu udi kundi meme.
29 Ikalayi ne buôwa bua muele wa mvita,+
Bualu muele wa mvita udi utuadila bilema dinyoka;
Numanye ne: mulumbuluishi udiku.”+
20 Sofâ+ muena Nâmata wakandamuna ne:
2 “Ke bualu kayi meji anyi adi alubakana adi ansaka bua kuandamuna
Bua dipampakana dindi ngumvua.
3 Ndi mumvue mubelu mukole udi umpenda;
Ne lungenyi luanyi* ludi lunsaka bua kuandamuna.
4 Bulelela, wewe udi ne bua kuikala ukadi mumanye bualu ebu,
Bualu bidi nanku katshia muntu* watekibua pa buloba,+
5 Ne: lubila lua disanka lua bantu babi ndua tshitupa tshîpi
Ne kusanka kua muntu udi mubenge Nzambi* nkua mutantshi mukese.+
6 Nansha lumu luende lubande too ne mu diulu
Ne mutu wende mufike too ne mu matutu,
7 Neajimine kashidi anu bu tumvi tuende;
Bantu bavua ne tshibidilu tshia kumumona nebambe ne: ‘Udi penyi?’
8 Neapite lubilu bu tshilota, ne kabakumupeta to;
Nebamuipate bu tshikena kumona tshia butuku.
9 Dîsu divua dimumone kumpala kadiakumumona kabidi to,
Ne muaba wende kawakumumona kabidi nansha.+
10 Bana bende mene nebakebe mua kulengelela bapele,
Ne bianza biende yeye nebialuje bubanji buende.+
11 Mifuba yende ivua miuwule tente ne dikanda dia bunsonga,
Kadi diodi* nedilale nende mu lupuishi luetu elu.
12 Bikala tshintu tshibi tshiumvuika tshishême mukana muende,
Bikalaye mutshisokoke muinshi mua ludimi luende,
13 Biatshilabulaye, kayi utshilekela,
Kadi ushala anu mutshilame mukana muende,
14 Tshiakudia tshiende netshikudimuke buanji munda muende;
Netshilue bu lulengu* lua nyoka ya kobra munda muende.
15 Yeye mmumine bubanji, kadi neabuluke;
Nzambi neabupatule buonso mu difu diende.
16 Lulengu lua nyoka ya kobra yeye nealufube;
Mênu* a nyoka wa lulengu neamushipe.
17 Yeye kakumona misulu ya mâyi,
Tusulu tua buitshi ne manteka nansha.
19 Bualu mmuzaze bapele ne mubalekele;
Mmunyenge nzubu uvuaye kayi muibake.
20 Kadi kakumvua ditalala munda muende to;
Bubanji buende kabuakumuambuluisha bua kupanduka to.
21 Kakuena tshintu tshidi tshishale bua yeye kudia;
Ke bualu kayi dilubuluka diende kadiakunenga to.
22 Padi bubanji buende buvulangana bikole, kanyinganyinga nekamukuate;
Bukole buonso bua diakabi nebulue kumuluisha.
23 Padiye uwuja difu diende,
Nzambi* neamutumine tshiji tshiende tshikole,
Umulokeshilatshi pambidi, mu mala ende.
24 Padiye unyema bia mvita bia tshiamu tshifiike,
Mikete ya mu buta bua tshiamu tshia mitaku neyimutubule.
25 Udi udipatula mukete pa nyima wende,
Upatula mukete udi wengelela mu kanyonga kende,
Ne buôwa bukole budi bumukuata.+
26 Mîdima mikole mmindile biuma biende;
Kapia kadi muntu kayi mupudile nekamubutule;
Dikenga ndindile bonso badi bapanduka mu ntenta wende.
27 Diulu neditandule tshilema tshiende;
Buloba nebumujukile bua kumuluisha.
28 Mvula mukole neapuekeshe nzubu wende;
Netshikale mâyi a bungi a nkuaka mukole mu dituku dia tshiji tshia Nzambi.*
29 Etshi ke tshidi muntu mubi upeta kudi Nzambi,
Bumpianyi budi Nzambi mumufundile.”
21 Yobo wakandamuna ne:
2 “Telejayi bimpe tshindi ngamba;
Bualu ebu buikale busambi bunudi nunsamba nabu.
3 Ikalayi nanyi lutulu pandi ngakula;
Pangajikija kuakula, nunku nudi mua kunseka.+
4 Kudilakana kuanyi nkua ndilakena muntu anyi?
Bu biobi nanku, meme* tshivuaku mua kujimija lutulu anyi?
5 Ntangilayi, nushale balengame nukatshila;
Tekayi tshianza tshienu ku mishiku yenu.
6 Pandi mbielela meji, ndi ndubakana,
Ne mubidi wanyi wonso udi ukanka.
8 Bana babu badi misangu yonso kumpala kuabu,
Ne badi bafika too ne ku dimona tunkanunuina tuabu.
9 Nzubu yabu mmikubibue bimpe, kayiyi ne buôwa,+
Ne Nzambi kena ubanyoka ne mulangala wende to.
10 Ngombe yabu milume idi imitshisha kayiyi ipangila;
Ngombe yabu mikaji idi ilela, kayena itula mafu.
11 Bana babu ba balume badi banyema lubilu pambelu anu bu tshisumbu tshia mikoko,
Ne bana babu balela badi batumpika.
12 Badi bimba misambu ne ngoma wa ku bianza ne lunzenze,
Ne basanka ku muadi wa lushiba.+
14 Kadi badi bambila Nzambi mulelela ne: ‘Tulekela!
Katuena dijinga ne kumanya njila yebe to.+
15 Wa Bukole Buonso nnganyi bua tuetu kumuenzela mudimu?+
Tshituapeta ntshinyi tuetu mua kumanyangana nende?’+
16 Kadi ndi mumanye ne: dilubuluka diabu kadiena ku bukokeshi buabu to.+
Meji* a bantu babi adi kule nanyi.+
17 Mmisangu bungi kayi idibu bajime muendu wa bantu babi?+
Mmisangu bungi kayi idi tshipupu tshibakuata?
Mmisangu bungi kayi idi Nzambi ubatumina kabutu mu tshiji tshiende?
18 Badiku balua bu tshisonsa kumpala kua lupepele
Ne bu tshisote tshidi tshipepele tshikole tshipepula anyi?
19 Nzambi nealame dinyoka dia muntu bua bana ba muntu au.
Kadi Nzambi amufute bua alue kumanya bualu ebu.+
20 Mêsu ende yeye amone dibutuka diende,
Ne yeye ikale muntu udi unua tshiji tshikole tshia Wa Bukole Buonso.+
21 Nunku, ntshinyi tshidiye uditatshishila bua tshidi tshifikila nzubu wende panyima pende
22 Muntu udi mua kulongesha Nzambi dimanya,*+
Padiye Yeye muikale eu udi ulumbuluisha too ne badi batambe kubandila anyi?+
23 Muntu kampanda udi ufua ne makanda ende onso+
Padiye kayi ne bualu nansha bumue budi bumutonde, musombe talalaa,+
24 Padi bibelu biende biuwule ne mafuta
Ne mifuba yende mikale mikole.*
25 Kadi muntu mukuabu udi ufua ne kanyinganyinga kakole,*
Kayi mulabulaku bintu bimpe musangu nansha umue.
28 Bualu nudi nuamba ne: ‘Nzubu wa muntu munene udi penyi?
Ne ntenta uvua muntu mubi musombele udi penyi?’+
29 Kanuena bakonke bena ngendu anyi?
Kanuena nulonga bimpe bimpe malu akadibu bamone,*
30 Ne: batu bepula muntu mubi mu dituku dia tshipupu,
Ne bamusungila mu dituku dia tshiji tshikole anyi?
31 Nnganyi wambangana nende bua njila wende?
Ne nnganyi wamufuta bua malu adiye muenze?
32 Padibu baya nende ku nkita,
Nebatshishile pa lukita luende balamapu.
33 Mabuwa a buloba a mu tshibandabanda* neikale mashême kudiye,+
Ne bukua bantu buonso budi bumulonda,*+
Bu bakamudianjidila bungi kabuyi kubala.
34 Nunku, bua tshinyi nudi nunsamba ne busambi bua patupu?+
Mu mandamuna enu kamuena tshintu tshikuabu to, anu mashimi!”
22 Elifaza+ muena Temana wakandamuna ne:
2 “Muntu udi mua kuikala ne dikuatshisha kudi Nzambi anyi?
Muntu udi ne busunguluji udi mua kuikala ne diambuluisha kudiye anyi?+
3 Wa Bukole Buonso udiku uditatshisha* ne: wewe udi muntu muakane anyi?
Peshi yeye udi ne tshidiye upeta bualu wewe udi ulonda njila wa muoyo mutoke+ anyi?
4 Yeye neakupeshe dinyoka
Ne neapite nebe ku tshilumbuluidi bua kutshina kuebe kua Nzambi anyi?
5 Ki mbualu malu mabi ebe mmapite bungi
Ne bilema biebe kabiena ne ndekelu anyi?+
6 Bualu wewe udi ukuata bintu bia bana benu bu tshieya kakuyi bualu,
7 Kuena upesha muntu udi mutshioke mâyi a kunua,
Ne udi upala badi ne nzala biakudia.+
8 Buloba mbua muntu udi ne bukole,+
Ne muntu udibu banyishe udi usombapu.
9 Kadi wewe wakapingaja bakaji bakamba bianza bitupu,
Ne wakazaza maboko a bana badi bafuishe batatuabu.*
10 Ke bualu kayi mateyi* mmakunyunguluke,+
Ne malu a tshimpitshimpi adi enzangana buôwa bukole adi akutshinyisha;
11 Ke bualu kayi kudi mîdima mikole ne kuena mua kumona,
Mâyi a bungi adi akubuikila.
12 Nzambi kena mu miaba mitumbuke ya mu diulu anyi?
Tangila mudi mitoto yonso mikale muulu mule.
13 Kadi wewe wakamba ne: ‘Ntshinyi tshidi Nzambi mumanye menemene?
Udi mua kulumbuluishilangana mu mifitu mikole anyi?
14 Matutu mmamujike, nunku kena umona
Padiye wendakana pa mutu pa diulu padi pavungamane.’*
15 Neulonde njila wa kale kale
Wakendela bantu babi,
16 Bantu badibu babakule* kumpala kua dîba diabu,
Bena tshishimikidi tshivuabu bapuekeshe kudi mâyi a bungi mapasalale* anyi?+
17 Bavua bambila Nzambi mulelela ne: ‘Tulekela!’
Kabidi ne: ‘Ntshinyi tshidi Wa Bukole Buonso mua kutuenzela?’
18 Pende yeye ke Eu uvua muwuje nzubu yabu ne bintu bilenga.
(Lungenyi lubi lua mushindu eu ludi kule ne luanyi.)
19 Bantu bakane nebamone bualu ebu, nebasanke,
Ne badi kabayi ne bualu nebabaseke, bamba ne:
20 ‘Baluishi betu mbabutudibue,
Ne kapia nekashidishe bishadile biabu.’
21 Longa bua kumumanya Yeye, ne newikale mu ditalala;
Nunku bintu bilenga nebilue kuudi.
22 Itaba mukenji wa mukana muende,
Ne lama mêyi ende mu muoyo webe.+
23 Wewe mupingane kudi Wa Bukole Buonso, nebakupingaje muuvua kale;+
Wewe mumbushe malu mabi mu ntenta webe,
24 Wewe muele or* webe mu lupuishi
Ne or wa ku Ofî+ mu bipongopongo* bia mabue,
25 Nunku Wa Bukole Buonso nealue or* webe,
Ne neikale arjan webe wa mushinga mukole.
26 Bualu dîba adi disanka diebe nedikale mu Wa Bukole Buonso,
Ne neubandishe mpala webe kudi Nzambi.
27 Neumutendekene, ne yeye neakuteleje;
Mitshipu yebe wewe neuyikumbaje.
28 Bualu buonso buwapangadija bua kuenza nebukumbane,
Ne bukenke nebutokeshe mu njila webe.
29 Bualu neupuekeshibue milongo paudi wakula ne diambu,
Kadi yeye neapandishe bena budipuekeshi.*
30 Neasungile badi kabayi ne bualu;
Nunku bikala bianza biebe bikezuke, neusungidibue bushuwa.”
23 Yobo wakandamuna ne:
2 “Nansha lelu nendiabakene ne tshitunu tshionso;*+
Bukole buanyi mbujike bua ditua dianyi dia mikemu.
3 Bu meme nansha mumanye kua kupetela Nzambi!+
Mvua mua kuya muaba udiye musombele.+
4 Mvua mua kuya ne tshilumbu tshianyi kumpala kuende
Ne kuwuja mukana muanyi ne mêyi a kudibingisha nawu;
5 Mvua mua kumanya muvuaye mua kungandamuna
Ne kuteya ntema ku malu adiye ungambila.
6 Yeye uvua mua kuelangana nanyi ne bukole buende bunene anyi?
Tòo, bushuwa, yeye uvua anu mua kunteleja.+
7 Kuoku aku muena bululame uvua mua kululamija nende malu,
Mvua mua kubingishibua kudi Mulumbuluishi wanyi musangu umue bua kashidi.
8 Kadi meme muye ku est, kenaku to;
Ne ndi mpingana, tshiena mua kumupeta to.
9 Padiye wenza mudimu ku dia bakaji, tshiena mua kumumona to;
Pashishe udi ukudimuka ku dia balume, kadi tshiena anu mmumona to.
10 Kadi yeye mmumanye njila undi mulonde.+
Padiye ujikija kunteta, nempatuke bu or mukezuke.+
11 Makasa anyi mmalonde mu makasa ende bimpe bimpe;
Ndi mulamate njila wende tshiyi nsesuka.+
12 Tshiena mumbuke ku mukenji wa ku mishiku yende.
Ndi mulame mêyi ende+ bimpe kupita too ne bivuabu bandombe bua kuenza.*
13 Padiye mudisuike bua kuenza bualu, nnganyi udi mua kumukandamena?+
Padiye* usua kuenza bualu, yeye udi ubuenza.+
14 Bualu neakumbaje malu onso akadibu bampangadijile,*
Udi ne malu a bungi a mushindu eu atshidiye mulame.
15 Ke bualu kayi ndi mpampakana bua bualu buende;
Pandi ngela meji a bualu buende, buôwa buanyi budi bukola.
16 Nzambi mmumvuije muena buôwa,
Ne Wa Bukole Buonso mmunkuatshishe buôwa.
17 Kadi ki mbanji kumpuwisha kudi mîdima
Anyi kudi mifitu idi mibuikile mpala wanyi to.
24 “Bua tshinyi Wa Bukole Buonso kena ukosa tshikondo?+
Bua tshinyi badi bamumanye kabena bamona dituku diende?*
2 Bantu badi batentemuna bimanyinu bia mikalu;+
Badi bakuata bisumbu bia mikoko baya nabi mu mpata yabu bobu ya kudishila nyama.
3 Badi baya ne mpunda wa bana badi bafuishe batatuabu
Ne bakuata ngombe wa mukaji mukamba bu tshieya tshia tshintu tshisomba.*+
4 Badi bumbusha bapele mu njila ku bukole;
Ba pa buloba badi kabayi mua kudisungila badi ne bua kubasokoma.+
5 Bapele badi bakeba tshiakudia ne muoyo mujima bu mpunda ya tshisuku+ mu tshipela;
Badi bakeba biakudia mu tshipela bua bana babu balela.
6 Badi ne bua kupuola bintu mu budimi bua bende,*
Ne kupumbulula mu madimi a tumuma tua mvinyo a bantu babi.
7 Badi balala butaka butuku bujima, kabayi ne bilamba;+
Kabena ne tshia kudibuikila bua mashika.
8 Mbabolesha bikole kudi mvula ya ku mikuna;
Badi balamata ku mabue bua dipangila dia muaba wa kueyema.
9 Muana udi mufuishe tatuende mmutula ku dibele;+
Ne bilamba bia bapele mbiangata bu tshieya tshia tshintu tshisomba,+
10 Babenzeja bua kutambakana butaka, kabayi ne bilamba,
Bikale ne nzala, padibu bambula bisumbu bia ntete.
11 Badi benza mudimu mukole munkatshi mua bibumba bia mabula pa munya mukole;*
Badi badiata tumuma tua mvinyo mu bikaminu, kadi bafua ne nyota.+
12 Bantu badi bapunga ne lufu badi batungunuka ne kutua mikemu mu tshimenga;
Badi ne mputa ya lufu* badi badila bakeba diambuluisha,+
Kadi Nzambi kena umona bualu ebu bu bubi to.*
14 Mushipianganyi udi ujuka pa dindadinda;
Udi ushipa badi kabayi mua kudisungila ne bapele,+
Padiye eku butuku uditua mu diiba.
15 Dîsu dia muendi wa masandi didi dindila pakadi panshi pafiika,+
Diamba ne: ‘Kakuena muntu wammona to!’+
Udi ujika mpala wende.
16 Mu mîdima, badi batubula* nzubu babuelamu;
Mu munya, badi badikangila mu nzubu.
Bobu mbenyi kudi butoke.+
17 Bualu dinda didi muomumue ne mîdima mikole kudibu;
Mbibidilangane ne malu adi enza buôwa bukole a mu mîdima mikole.
18 Kadi mâyi adi abapuekesha lubilu.*
Tshitupa tshiabu tshia buloba netshiedibue mulawu.+
Kabakupingana mu madimi abu a tumuma tua mvinyo nansha.
19 Anu mudi munanga ne luya lukole bijimija neje idi mienguluke,
20 Mamuende* neamupue muoyo; tshikusu netshimudie ne disanka.
Kabakumuvuluka kabidi nansha.+
Nebatshibule dipanga buakane anu bu mutshi.
21 Yeye udi udia mukaji udi nkumba bintu,
Ukengesha mukaji mukamba.
22 Nzambi* neenze mudimu ne bukole buende bua kubutula bantu badi ne bukole;
Nansha bobu mua kujuka, kabena ne dishindika dia kuikala ne muoyo to.
24 Mbabandishibue bua tshitupa tshîpi, pashishe kabenaku kabidi.+
Mbapuekeshibue+ ne mbasangishibue pamue bu bantu bakuabu bonso;
Mbabakose bu miepu ya ntete.
25 Mpindieu, nnganyi udi mua kujadika mundi muena dishima
Anyi kuela mêyi anyi mpata?”
25 Biledada+ muena Shuhi wakandamuna ne:
3 Badi mua kubala bisumbu bia basalayi bende anyi?
Nnganyi udi munya wende kawuyi utemena?
4 Nunku, mmunyi mudi muntu ufuafua mua kuikala muakane kumpala kua Nzambi?+
Peshi mmunyi mudi muntu udi muledibue kudi mukaji mua kuikala kayi ne bualu?*+
5 Nansha ngondo muine kena ne bukenke
Ne mitoto kayena mikezuke ku mêsu kuende to;
6 Netuambe tshinyi bua muntu ufuafua udi bu tshikusu,
Ne muana wa muntu udi bu tshishi?”
26 Yobo wakandamuna ne:
2 “Ke muudi muambuluishe muntu udi kayi ne bukole nunku!
Ke muudi mupandishe diboko didi kadiyi ne bukole nunku!+
3 Udi mupeshe muntu udi mupangile meji+ mubelu wa dikema!
Ke muudi musokolole meji ebe adi ambuluisha* tshianana* nunku!
4 Uudi ujinga kuakula nende nnganyi?
Uvua mukupeshe lungenyi lua kuamba malu a nanku nnganyi?*
5 Badi kabayi ne bukole mu lufu badi bazakala;
Badi muinshi kupita too ne mâyi ne bintu bidi bisombamu.
7 Udi ubalula luseke lua diulu lua ku nord* mu tshibuashibuashi,*+
Uteka buloba mu tshibuashibuashi kabuyi busombe pa tshintu;
8 Udi uvungila mâyi mu matutu ende,+
Nunku matutu kaena atayika bua bujitu buawu to;
9 Udi ujika kumpala kua nkuasa wende wa bukalenge,
Ubalula ditutu diende pa mutu pende.+
10 Udi wela mushonyi udi bu mukalu wa diulu ne buloba* pa mutu pa mâyi,+
Udi uteka mukalu pankatshi pa butoke ne mîdima.
11 Makunji mine a diulu adi anyukuka;
Adi apampakana padiye utanda.
12 Udi uvuandulula mbuu ne bukole buende,+
Ku lungenyi luende udi utshibula nyama munene* wa mu mbuu bitupa bitupa.+
14 Mona! Eyi idi anu mielelu ya njila yende+ patupu;
Anu dinunganyi dikese tshianana ndikadi diumvuike bua bualu buende!
Nunku, nnganyi udi mua kujingulula dikubakuba diende dikole?”+
27 Yobo wakatungunuka ne kuakula,* wamba ne:
2 “Bushuwa bu mudi Nzambi wakabenga kundeja kulumbuluisha kuakane+ muikale ne muoyo,
Bu mudi Wa Bukole Buonso wakamvuija meme* muena kanyinganyinga kakole+ muikale ne muoyo,
3 Bu mutshidi mueyelu wanyi munda muanyi
Ne nyuma wa kudi Nzambi mu mimpempe yanyi,+
4 Mishiku yanyi kayakuamba malu adi kaayi makane;
Nansha ludimi luanyi kaluakunungana malu a dishima to!
5 Kabiena mua kumfikila bua meme kunuamba nuenu ne: nudi bakane to!
Too ne pangafua, tshiakulekela* muoyo wanyi mutoke!+
6 Nendame buakane buanyi ne tshiakubulekela nansha kakese;+
Muoyo wanyi kawakumpisha* matuku onso antshidi ne muoyo* to.
7 Muena lukuna wanyi alue bu bantu babi,
Badi banduisha balue bu bantu badi kabayi bakane.
8 Bualu, nditekemena kayi didi nadi muntu udi ubenga Nzambi* padibu bamubutula,+
Padi Nzambi umbusha muoyo* wende?
9 Nzambi neateleje muadi wende
Padi dikenga dimukuata anyi?+
10 Peshi yeye neasankile mu Wa Bukole Buonso anyi?
Neabile Nzambi misangu yonso anyi?
11 Nennulongeshe bualu bua bukole bua* Nzambi;
Tshiakunusokoka bualu nansha bumue bua Wa Bukole Buonso.
12 Monayi! Binuikala bonso bamone bikena kumona,
Bua tshinyi malu anudi nuakula adi anu patupu menemene?
13 Etshi ke tshitupa tshidi muntu mubi upeta kudi Nzambi,+
Bumpianyi budi bamfumu ba tshikisu bangata kudi Wa Bukole Buonso.
14 Bana bende bobu bavulangane, nebafue ku muele wa mvita,+
Ne ndelanganyi yende kayakuikala ne biakudia bikumbane to.
15 Badi bashala ne muoyo padiye ufua, tshipupu netshibajiike,
Ne bakaji bakamba babu kabakubadila to.
16 Nansha yeye mukunguije arjan bu lusenga
Ne mudibutshile bilamba bilengele bu diima,
17 Nansha yeye mua kubikunguija,
Muntu muakane neabivuale,+
Ne bantu badi kabayi ne bualu nebabanyangane arjan yende.
18 Nzubu udiye wibaka mmuteketangane bu lukutu lua tshishi tshia mbumbu,
Bu muaba wa kueyema+ muenza kudi nsentedi.
19 Neaye kulala muikale mubanji, kadi kakukunguija tshintu nansha tshimue;
Padiye ubulula mêsu ende, tshintu nansha tshimue katshiakuikalaku.
20 Buôwa bukole budi bumukuata bu mâyi a bungi mapasalale;
Tshipepele tshikole tshidi tshimubakula butuku.+
21 Lupepele lua ku est nelumuambule, ne yeye kakuikalaku;
Ludi lumukomba lumumbusha muaba wende.+
28 “Kudi muaba wa kumbula arjan
Ne muaba bua or udibu balengeja;+
2 Batu bapatuila tshiamu tshifiike ku buloba,
3 Muntu udi utshimuna mîdima;
Udi ukeba mu mifitu ne mu mîdima too ne ku ndekelu,
Wenda ukeba kabanda.*
4 Udi umbula dijimba kule ne muaba udi bantu basombele,
Mu miaba idibu bapue muoyo, kule ne muaba udi bantu bendela;
Bamue bantu badi bapueka balembeleja, banyukuka batua eku ne eku.
5 Biakudia bidi bimena pa mutu pa buloba;
Kadi muinshi mudi muvuanduluka bu muvuandulula kudi kapia.*
6 Mu mabue adimu mudi safire,
Ne lusenga ludi ne or.
7 Nyunyi utu udia minyinyi ki mmumanye njila wa kuyaku to;
Dîsu dia nkumbikumbi kaditu dianji kukumona to.
8 Nyama minene kayitu mianji kudiatapu;
Muana wa ntambue katu
muanji kubembelaku tshintu.
9 Muntu udi ututa dibue dikole ne tshianza tshiende;
Udi ushimbula mikuna ku bitaku biayi.
10 Udi upanda mikidi ya mâyi+ mu dibue;
Mêsu ende adi amona bimpe tshintu tshionso tshia mushinga.
11 Udi welela mpokolo ya misulu nkila
Ne upatula tshivua tshisokoka patoke.
13 Kakuena muntu udi umanya mushinga wawu to,+
Ne kabena mua kuapeta mu buloba bua badi ne muoyo.
14 Mâyi male adi amba ne: ‘Kaena munda muanyi to!’
Ne mbuu udi wamba ne: ‘Kaena nanyi to!’+
15 Kabena mua kuasumba ne or mukezuke;
Nansha arjan, kabena mua kupima bujitu buende bua kumushintakaja nawu to.+
16 Kabena mua kuasumba ne or wa ku Ofî+
Anyi ne dibue dia onikse ditu kadiyi ditamba kumueneka anyi dibue dia safire to.
17 Kabena mua kuafuanyikija ne or anyi ne lumuenu to;
Nansha dilongo dia or mutambe buimpe,* kabena mua kudishintakaja nawu to.+
18 Ki mbikumbane nansha bua kutela dibue dia koraye ne dibue dia kristale to,+
Bualu tshibombi tshia meji tshidi ne mushinga kupita tshibombi tshiuwule tente ne mabue a busanga.
19 Kabena mua kuafuanyikija ne dibue dia topaze+ dia ku Kushi* to;
Kabena nansha mua kuasumba ne or mukezuke to.
20 Kadi meji adi afumina penyi?
Ne nkuepi kudi lungenyi lufumina?+
21 Mmasokoka mêsu a tshintu tshionso tshidi ne muoyo,+
Ne mmasokoka nyunyi ya muulu.
22 Kabutu ne lufu bidi biamba ne:
‘Matshi etu mmumvue anu lumu luawu patupu.’
23 Nzambi mmujingulule njila wa kuapetela;
Yeye nkayende mmumanye muaba udiwu masombele,+
24 Bualu yeye udi utangila ku ntengu ya buloba,
Ne udi umona bintu bionso bidi muinshi mua diulu.+
25 Pavuaye mujadike bukole* bua lupepele+
Ne mupime bule bua mâyi,+
26 Pavuaye muelele mvula mukenji+
Ne muenzele ditutu dia mvula wa tshipupu wa makubakuba njila,+
27 Dîba adi wakamona meji, kuumvuijaye;
Wakaajadika, kuatetaye.
28 Pashishe, wakambila muntu ne:
29 Yobo wakatungunuka ne kuakula,* wamba ne:
2 “Meme muikale nansha bu mu ngondo ikadi mipite,
Mu matuku avua Nzambi undama,
3 Pavuaye muenze bua muendu wende ukenkeshe pa mutu wanyi,
Pangakapitshila mu mîdima ku butoke buende,+
4 Pantshivua ne* bukole buanyi,
Patshivua bulunda bua Nzambi bumvuika mu ntenta wanyi,+
5 Patshivua Wa Bukole Buonso muikale nanyi,
Pavua bana* banyi bannyunguluke,
6 Pavua makasa anyi mazabika mu manteka,
Ne mabue mampongoluele tusulu tua mafuta.+
7 Pamvua ne tshibidilu tshia kupatuka ku tshiibi tshia tshimenga+
Ne kusomba muaba wa tshinsangansanga,+
8 Bansongalume bavua bammona, baya ku luseke,*
Nansha bantu bakulumpe bavua bajuka, bashala bimane.+
9 Bakokeshi bavua badikanda bua kuakula;
Bavua bateka tshianza tshiabu ku mishiku yabu.
10 Mêyi a bantu bende lumu avua apuwa;
Ludimi luabu luvua lulamata mu tshilakalaka tshia mukana muabu.
11 Muntu yonso uvua unteleja uvua wakula bimpe bua bualu buanyi,
Ne bavua bammona bavua bajadika bualu buanyi.
12 Bualu mvua nsungila mupele uvua udila ukeba diambuluisha,+
Pamue ne muana udi mufuishe tatuende ne muntu yonso uvua kayi ne muambuluishi.+
14 Mvua muvuale buakane bu tshilamba tshianyi;
Kulumbuluisha kuanyi kuakane kuvua bu muzabi* ne bu tshilamba tshia kudijingila ku mutu.
15 Ngakalua mêsu kudi mpofu
Ne makasa kudi mulema.
17 Mvua ntshibula mbanga ya muenji wa malu mabi+
Ne ntula tshivuaye mukuate ku mênu.
18 Mvua ne tshibidilu tshia kuamba ne: ‘Nemfuile mu nzubu muanyi meme,*+
Ne matuku anyi neikale mapite bungi bu tutete tua lusenga.
19 Miji yanyi neyilambe too ne mu mâyi,
Ne lumuma nelushale butuku bujima ku matamba anyi.
20 Butumbi buanyi budi buvuijibua bupiabupia misangu yonso,
Ne buta bua mikete budi mu tshianza tshianyi nebutungunuke anu ne kuasa.’
21 Bantu bavua bateleja ne muoyo kuulu kuulu,
Bindila mubelu wanyi talalaa.+
22 Pamvua njikija kuakula, kabavua ne tshikuabu tshia kuamba to;
Mêyi anyi avua amata bimpe bimpe* mu matshi abu.
23 Bavua bangindila bu mudibu bindila mvula;
Bavua bakangula mukana bikole bu badi bakangula bua mvula ya ndekelu.+
24 Pamvua mbatuila mimuemue, bivua bibakemesha;
Bukenke bua mpala wanyi buvua bubakolesha ku muoyo.*
25 Mvua mbaludika bu mfumuabu,
Ne mvua bu mukalenge munkatshi mua bisumbu biende bia basalayi,+
Bu muntu uvua usamba badi badila.+
30 “Mpindieu badi banseka,+
Bantu badi bana kundi,
Bena batatuabu bamvua mua kubengela
Bua kubateka pamue ne mbua ivua ilama bimuna bianyi.
2 Bukole bua bianza biabu buvua ne dikuatshisha kayi kundi?
Makanda abu mmabutuke.
3 Bobu mbazengeja kudi dikenguluka ne kudi nzala;
Badi bakunya buloba bume
Bukavua bunyanguke ne bubutuke.
4 Badi baaka bisonsa bia mukele mu bisuku;
Biakudia biabu bidi muji wa mitshi ya jenete.
5 Badi babipata munkatshi mua bantu;+
Bantu badi babela mbila bu mudibu bela muivi.
6 Mbasombele pa mpulumuku ya bipongopongo,*
Mu masoso a mu buloba ne mu mabue manene.
7 Badi belela mbila mu bisuku
Badikunguija munkatshi mua mpesa.
8 Bu bana ba bantu batatakane ne bantu badi kabayi ne mêna,
Bakabipata* mu ditunga.
11 Bualu Nzambi mmunnyenge bia mvita* ne mmumpuekeshe milongo,
Badi bumbusha kudikanda kuonso* kumpala kuanyi.
12 Ku dia balume dianyi badi bajuka bu tshisumbu tshia bantu babi;
Badi bangela lubilu
Ne badi bateka bintu bia kabutu mu njila wanyi.
13 Badi bashipa njila yanyi
Ne bavuija dikenga dianyi dibi menemene,+
Kakuyi muntu udi mua kubakanda.*
14 Badi balua bu badi bapatukila mu disoso dinene mu tshimanu;
Badi baya kumpala mu muaba mubutula.
15 Buôwa bukole budi bunkuata;
Bunême buanyi mbuipata bu lupepele,
Ne lupandu luanyi ludi lujimina bu ditutu.
18 Bua bukole bua bungi, tshilamba tshianyi ntshishintuluke;*
Budi bumfiekela anu bu nshingu wa tshilamba tshianyi.
19 Nzambi mmungele mu bitotshi;
Mbanshiye anu lupuishi ne butu.
20 Ndi nkudidila ndomba diambuluisha, kadi kuena ungandamuna;+
Ndi ngimana kuulu, kadi udi anu muntangile tshianana.
21 Udi munkudimukile ne tshikisu tshionso;+
Udi unduisha ne dikanda dionso dia tshianza tshiebe.
22 Udi ungambula, uya nanyi mu lupepele;
Pashishe udi unkupakaja mu mvula mukole wa tshipupu.*
23 Bualu ndi mumanye ne: neumpuekeshe mu lufu,
Ku nzubu waya kutuilangana bonso badi ne muoyo.
24 Kadi muntu nansha umue kena mua kututa muntu mutshibuke*+
Padiye udila ulomba diambuluisha mu tshikondo tshiende tshia dikenga nansha.
25 Tshivuaku mudile bua bantu badi bikondo bikole bitulukile anyi?*
Tshivuaku* munyingalale bua mupele anyi?+
26 Nansha mumvua mutekemene malu mimpe, malu mabi akalua;
Mvua muindile butoke, kadi mîdima yakalua.
27 Munda muvua mumvuanduluka kamuvua mulekele to;
Matuku a dikenga avua mantue mutu.
28 Ndi ngendakana mubungame;+ kakuena munya to.
Mu disangisha dia bantu, ndi njuka ne ndila ndomba diambuluisha.
29 Ndi mulue muanabu ne mibuabua
Ne mulunda wa bana ba bakaji ba nyunyi ya mfiondo.+
31 Lunzenze luanyi lukadi lua kuimba anu bua madilu,
Ne lushiba luanyi anu bua lubila lua muadi.
31 “Ndi mudie tshipungidi ne mêsu anyi.+
Nunku, mmunyi mudibi mua kuenzeka bua meme kutuma ntema kudi nsongakaji utshidi kamama mu mushindu mubi?+
2 Kabidi nempete tshinyi kudi Nzambi muulu?
Mbumpianyi kayi bungangata kudi Wa Bukole Buonso muulu?
3 Dikenga kadienaku dindile muenji wa malu mabi
Ne tshipupu tshindile badi benza malu adi mabi anyi?+
4 Kenaku umona njila yanyi+
Ne ubala bungi bua bidia bianyi bionso bia makasa anyi?
5 Nkadiku muendele mu malu adi kaayi malelela anyi?*
Dikasa dianyi ndiye lubilu bua kushima anyi?+
7 Bikala makasa anyi masesuke mu njila,+
Anyi muoyo wanyi mulonde mêsu anyi,+
Peshi bianza bianyi binyanguke,
8 Nunku, meme nkune mamiinu bua muntu mukuabu aadie,+
Ne bajule bintu bindi nkuna.*
9 Bikala muoyo wanyi mukokibue kudi mukaji+
Ne meme mualamine+ ku tshiibi tshia mukuanyi,
10 Nunku, mukajanyi apelele mulume mukuabu ntete,
11 Bualu atshi tshivua mua kuikala tshikadilu tshia bundu,
Tshilema tshidi tshikumbanyine dinyoka kudi balumbuluishi.+
12 Tshivua mua kuikala kapia kadi kadia ne kabutula,*+
Kashidisha too ne miji ya* bionso bindi mupete.
13 Bingikala mubengele bapika banyi balume anyi bakaji kulumbuluisha kuakane
Pavuabu nanyi tshilumbu,*
14 Ndi mua kuenza tshinyi padi Nzambi undumbuluisha?*
Ndi mua kumuandamuna tshinyi padiye undomba bua kumubadila malu?+
15 Yeye uvua mumfuke munda mua mamuanyi kavua mubafuke pabu anyi?+
Ki Nyeye umue au uvua mutuenze kumpala kua tuetu kuledibua* anyi?+
16 Bingikala mubenge kupesha bapele tshivuabu natshi dijinga+
Anyi mubungamije mêsu a mukaji mukamba;*+
17 Bingikala mudie tshianyi tshitupa tshia biakudia nkayanyi
Tshiyi mutshiabanyangane ne bana ba nshiya;+
18 (Bualu katshia ku bunsonga buanyi, muana wa nshiya* mmukolele kundi bienze bu ne: mvua tatuende,
19 Bingikala mumone muntu ufua bua dipangila dia bilamba
Anyi mupele kayi ne tshia kudibuikila;+
20 Bikalaye* kavua mumbeneshe+
Pavuaye upetela luya ku tshilamba tshia miosa ya mikoko yanyi;
21 Bingikala munyukuile muana wa nshiya mbata+
Pavuaye dijinga ne diambuluisha dianyi ku tshiibi tshia tshimenga;*+
22 Nunku, diboko* dianyi dituke ku dikaya dianyi,
Ne diboko dianyi ditshibukile mu lukengibue.*
23 Bualu mvua ntshina dikenga dia kudi Nzambi,
Ne tshivua mua kuimana kumpala kua bunême buende to.
24 Bingikala mueyemene or,
Peshi muambile or mutambe buimpe ne: ‘Udi bukubi buanyi!’+
25 Bingikala mupetele dianyi disanka mu bubanji buanyi buvule+
Bua bintu bia bungi bindi mupete;+
26 Bingikala mumone dîba* dikenka,
Peshi ngondo wenda mu butumbi buende;+
27 Ne muoyo wanyi mukokibue mu musokoko,
Ne mukana muanyi mutue tshianza tshianyi mishiku bua kubitendelela;+
28 Nunku, bualu abu buvua mua kuikala tshilema tshikumbanyine dinyoka kudi balumbuluishi,
Bualu mvua mua kuikala muvile Nzambi mulelela wa mu diulu.
29 Nkadiku musanke bua dibutuka dia muena lukuna wanyi,+
Peshi musanke bualu malu mabi avua mamukuate anyi?
31 Bantu ba mu ntenta wanyi ki mbambaku ne:
‘Nnganyi udi mua kupeta muntu udi kayi muukute ne biakudia* biende?’+
33 Nkadiku mutete bua kusokoka matomboka anyi bu bantu bakuabu,+
Nsokoka tshilema tshianyi mu mpaya wa tshilamba tshianyi anyi?
34 Nkadiku mumvue buôwa bua tshidi tshisumbu tshinene tshia bantu mua kuenza
Peshi muzakale bua dipetu
dia bena mu mêku makuabu,
Binshiya mupuwe ne bintshinyisha bua kupatuka pambelu anyi?
35 Bu muntu nansha mua kuntelejaku!+
Mvua mua kutua tshiala ne dîna dianyi pa malu andi muambe.*
Wa Bukole Buonso angandamune!+
Bu mumbandi mufundaku nansha malu adiye umbanda nawu mu mukanda!
36 Mvua mua kuambula pa dikaya dianyi,
Ne mvua mua kuasuika ku mutu wanyi bu tshifulu tshia butumbi.
37 Mvua mua kumubadila bualu bua tshidia ne tshidia tshimvua muele;
Mvua mua kusemena pabuipi nende ne muoyo mukole bu mukokeshi.
38 Bikala buloba buanyi mua kungelela mbila
Ne mabula abu mua kudila tshiapamue;
39 Bingikala mudie mamuma abu tshiyi mufute,+
Peshi bingikala mutekeshe benabu* mu maboko;+
40 Nunku, mêba antolokele pamutu pa blé
Ne bisonsa bia mupuya mubi pamutu pa orje.”
Mêyi a Yobo adi ajikila apa.
32 Nunku, bantu basatu aba bakalekela kuteta bua kuandamuna Yobo, bualu uvua mutuishibue muvuaye yeye ne buakane.*+ 2 Kadi Elihu muana wa Balakela muena Buza+ wa mu dîku dia Lama wakumvua tshiji tshikole. Tshiji tshiende tshiakatemena Yobo bua muvuaye uteta kuleja muvuaye yeye* muakane pamutu pa Nzambi.+ 3 Uvua kabidi mukuatshile balunda basatu ba Yobo tshiji tshikole bualu kabavua bapete tshia kuandamuna, kadi bakamba muvua Nzambi muntu mubi.+ 4 Elihu utshivua muindile bua kuandamuna Yobo, bualu bobu bavua bakulumpe kudiye.+ 5 Pakamona Elihu ne: bantu basatu abu kabavua ne tshia kuandamuna, tshiji tshiende tshiakalunduka bikole. 6 Ke Elihu muana wa Balakela muena Buza kutuadijaye kuakula, wamba ne:
Nunku mvua mudikande ne kanemu konso,+
Ne tshivua mupete dikima dia kunuambila malu andi mumanye to.
7 Mvua muele meji ne: ‘Bidimu* biakule,
Ne bungi bua bidimu bumanyishe meji.’
8 Kadi nyuma udi munda mua bantu,
Mueyelu wa Wa Bukole Buonso, ke udi ubapesha lungenyi.+
9 Ki mbidimu nkayabi* bidi bivuija muntu muena meji,
Anyi bantu bakulumpe nkayabu badi bajingulula tshidi tshiakane to.+
10 Nunku ndi ngamba ne: ‘Ntelejayi,
Nennuambile panyi tshindi mumanye.’
11 Monayi! Ndi muindile mêyi enu;
Mvua anu nteleja ngelelu wenu wa meji+
Panuvua nukeba malu a kuamba.+
12 Mvua munuteleje bimpe menemene,
Kadi muntu nansha umue wa kunudi ki mmuleje ne: Yobo udi mu tshilema*
Anyi mumuandamune bua malu avuaye udibingisha nawu.
13 Nunku, kanuambi ne: ‘Tudi bapete meji;
Nzambi ke udi umubenga, ki mmuntu to.’
14 Uvuaye wamba mêyi ende ki mmeme to,
Nunku tshiakumuandamuna ne malu anudi nuenu bambe to.
15 Mbapete buôwa, kabena kabidi ne bia kuandamuna to;
Kabena ne tshikuabu tshidi
tshishale tshia kuambabu to.
16 Ndi muindile, kadi kabena
batungunuka ne kuakula to;
Mbimane anu muaba au, kabayi ne tshikuabu tshia kuandamuna.
17 Nunku, meme panyi nengandamune;
Meme panyi nengambe tshindi mumanye,
18 Bualu ndi muwule tente ne mêyi;
Nyuma udi munda muanyi udi unsaka.
19 Bia munda muanyi bidi bu mvinyo udi kayi ne muaba wa kupatukila,
Bu milondo ya mvinyo ya biseba mipiamipia idi yamba kutayika.+
20 Ngakule bua mpetaku disulakana!
Nenkangule mishiku yanyi ne nengandamune.
21 Tshiakuleja muntu nansha umue kansungansunga to;+
Anyi tshiakulabidila* muntu nansha umue to,
22 Bualu tshitu mumanye mua kulabidilangana to;
Bu meme muenze nanku, Mufuki wanyi uvua mua kunjimija lukasa.
33 “Kadi mpindieu, Yobo, umvua koku mêyi anyi;
Teleja malu onso andi ngamba.
2 Tangila koku! Ndi ne bua kukangula mukana muanyi;
Ludimi luanyi* ludi ne bua kuakula.
3 Mêyi anyi adi amanyisha bululame bua muoyo wanyi,+
Ne mishiku yanyi idi yamba mu bulelela malu andi mumanye.
5 Ngandamuna ni udi mua kukokesha;
Akula mêyi a kudibingisha nawu kumpala kuanyi; dilongolola.
6 Mona! Kumpala kua Nzambi mulelela ndi anu bu wewe;
Bavua bamfumbe panyi ne diima.+
7 Nunku, buôwa bua bualu buanyi kabukuzakeji to,
Ne difinakaja didi difumina kundi kadikupitshi bukole to.
8 Kadi wewe wakakula mu matshi anyi,
Eyowa, mvua ntungunuka ne kuteleja mêyi aa:
9 ‘Ndi mukezuke, tshiyi nshipa mikenji;+
Ndi mukezuke, tshiyi ne kalema.+
10 Kadi Nzambi udi ukeba malu a kunduishila;
Udi ungangata meme bu muena lukuna wende.+
11 Udi wela makasa anyi mu bikunyi;
Udi ukonkonona njila yanyi yonso.’+
12 Kadi kuena mubinge paudi wamba nanku to, nunku nenkuandamune ne:
Nzambi mmunene bikole kupita muntu ufuafua.+
13 Bua tshinyi udi umubanda Yeye?+
Mbua muvuaye kayi muandamune mêyi ebe onso anyi?+
14 Bualu Nzambi udi wakula musangu wa kumpala ne musangu muibidi,
Kadi muntu nansha umue kena uteya ntema,
15 Mu tshilota, mu tshikena kumona tshia butuku,+
Padi tulu tukole tukuata bantu,
Padibu balale pa malalu abu.
16 Dîba adi yeye udi ukangula matshi abu+
Ne ufunda* mêyi ende pambidi pabu,
17 Bua kumbusha muntu ku dienza dia malu mabi+
Ne bua kukuba muntu ku lutambishi.+
19 Muntu udi kabidi ubedibua pa bulalu buende kudi bidi bimusama
Ne kudi dikenga dia mifuba yende didi kadiyi dijika,
20 Bimufikisha yeye muine* ku dikina mampa,
Ne ku dibenga too ne biakudia bimpe.+
21 Misunyi yende idi umueneka ku mêsu minyane bikole,
Ne mifuba yende ivua misokome idi mpindieu midisunge.*
22 Anyima* wende udi usemena pabuipi ne dijimba,*
Muoyo wende udi usemena pabuipi ne badi balua ne lufu.
23 Bikalaku mutuadi wa mukenji* buende yeye,
Muakuidi umue munkatshi mua tshinunu,
Bua kuambila muntu tshidi tshilulame,
24 Dîba adi Nzambi udi umuleja luse, wamba ne:
Ndi mupete tshintu tshia kumupikula natshi!+
25 Musunyi wa pambidi pende ulue mupiamupia kupita* wa ku buana;+
Apingane ku matuku a makanda a ku bunsonga buende.’+
26 Neatendekene Nzambi+ wamuitaba,
Neamone mpala Wende ne mbila ya disanka,
Ne Yeye neapingajilule buakane Buende kudi muntu ufuafua.
27 Muntu au neamanyishe* bantu ne:
‘Ndi muenze mpekatu+ ne
mukonyangaje malu makane,
Kadi tshivua mupete tshivua tshinkumbanyine* to.
29 Bushuwa, Nzambi udi wenza malu onso aa
Misangu ibidi, misangu isatu, bua muntu,
30 Bua kumupatula* mu dijimba,*
Bua atokeshibue ne butoke bua muoyo.+
31 Teya ntema, Yobo! Nteleja!
Shala mupuwe, nentungunuke ne kuakula.
32 Wewe ne bualu bua kuamba, ungandamune.
Wakule, bualu ndi musue kuleja muudi mubinge.
33 Biwikala kuyi ne tshia kuamba, unteleje;
Shala mupuwe, meme nenkulongeshe meji.”
34 Ke Elihu kutungunuka ne kuandamuna, wamba ne:
2 “Umvuayi mêyi anyi, nuenu badi ne meji;
Ntelejayi, nuenu badi bamanye malu a bungi.
3 Bualu ditshi didi diteta mêyi
Anu mudi ludimi* lulabula biakudia.
4 Tutshinkayi tshidi tshiakane buetu tuetu;
Tuangatayi dipangadika munkatshi muetu dia tshidi tshimpe.
6 Nenshime bua tshidi dilumbuluishibua dianyi ne bua kuikala anyi?
Mputa wanyi kena mua kuma nansha mudiku kakuyi mukenji mushipa.’+
7 Mmuntu kayi mukuabu udi bu Yobo,
Udi unua dipetu bu mâyi?
8 Udi mu dingumba dia benji ba malu mabi
Ne mu tshisumbu tshia bantu babi.+
9 Bualu mmuambe ne: ‘Muntu kena ne tshidiye upeta
Padiye udienzeja bua kusankisha Nzambi to.’+
10 Nunku ntelejayi, nuenu bantu badi ne dijingulula dia malu:*
Kabiena mua kuenzeka bua Nzambi mulelela kuenza malu mabi to,+
Bua Wa Bukole Buonso kuenza bibi nansha!+
11 Bualu neafute muntu bilondeshile malu adiye wenza+
Ne neamutumine bipeta bia njila yende.
12 Mu bulelela, Nzambi katu wenza bualu bubi to;+
Wa Bukole Buonso katu ukonyangaja kulumbuluisha kuakane nansha.+
13 Nnganyi wakamuteka mutangidi wa buloba?
Ne nnganyi wakamuteka ku mutu kua buloba bujima?*
14 Yeye mutuma ntema yende* kudibu,
Yeye musangishe nyuma wabu ne mupuya wabu kudiye,+
15 Bantu bonso* nebajimine tshiapamue,
Ne bukua bantu nebupingane ku lupuishi.+
16 Nunku biwikala ne dijingulula dia malu, teya ntema ku bualu ebu;
Umvua bimpe tshindi ngamba.
17 Muntu udi mukine kulumbuluisha kuakane udi mua kukokesha anyi?
Peshi wewe udi mua kupisha mukokeshi udi muakane anyi?
18 Udi mua kuambila mukalenge ne: ‘Udi muntu tshianana,’
Peshi kuambila bantu banene ne: ‘Nudi bantu babi’ anyi?+
19 Kudi Eu udi kayi uleja bakokeshi kansungansunga
Udi kayi wanyisha babanji kupita bapele,*+
Bualu buonso buabu badi mudimu wa bianza biende.+
20 Badi mua kufua diakamue,+ munkatshi mua butuku;+
Badi banyukuka bikole menemene ne bajimina;
Nansha bena bukole badi bumbushibua, kadi ki nku bianza bia muntu to.+
22 Kakuena mîdima anyi mifitu mikole,
Mudi benji ba malu mabi mua kusokomena.+
23 Bualu Nzambi ki mmutekele muntu nansha umue tshikondo tshisungula
Bua kumuenekaye kumpala kuende bua kulumbuluishibua to.
24 Yeye udi utshibula bantu badi ne bukole kayi dijinga ne kukonkonona bualu
Ne ujadika bakuabu pa muaba wabu.+
26 Udi ubakuma bua bubi buabu
Muaba udi bantu bonso mua kumona,+
27 Bualu mbalekele kumulonda+
Ne kabena ne kanemu bua njila wende nansha umue;+
28 Badi bafikisha bapele ku dimudidila,
Yeye ufika ku diumvua muadi wa badi kabayi mua kudisungila.+
29 Padi Nzambi ushala mupuwe, udi mua kumupisha nnganyi?
Padiye usokoka mpala wende, udi mua kumumona nnganyi?
Nansha kudi tshisamba anyi kudi muntu, bipeta bidi bia muomumue,
30 Bua muntu udi ubenga Nzambi* kakokeshi+
Anyi keledi bantu mateyi.
31 Bualu, muntu neambilaku Nzambi ne:
‘Mbampeshe dinyoka nansha mundi tshiyi muenze bualu bubi;+
32 Ndongesha bindi mupangile mua kumona;
Bingikala muenze bualu bubi, tshiakubuenza kabidi’ anyi?
33 Yeye udi ne bua kukufuta bilondeshile muudi wewe musue paudi ubenga dilumbuluisha diende anyi?
Wewe ngudi ne bua kusungula, ki mmeme to.
Nunku, ngambila malu audi mumanye bimpe.
34 Bantu badi ne dijingulula dia malu* nebangambile,
Muntu yonso wa meji udi unteleja,
35 ‘Yobo udi wakula kayi ne tshidiye mumanye,+
Ne mêyi ende mmapangile busunguluji.’
36 Yobo atetshibue* too ne ku ndekelu,
Bualu malu adiye wandamuna adi anu bu a bantu babi!
37 Yeye udi usakidila buntomboji ku mpekatu wende;+
Udi ututa bikashi ne dipetu dionso kumpala kuetu
Ne uvudija mêyi ende ubanda Nzambi mulelela!”+
35 Elihu wakatungunuka ne kuandamuna ne:
2 “Udi mutuishibue bulelela ne: udi mubinge bua wewe kuamba ne:
‘Ndi muakane kupita Nzambi’ anyi?+
3 Bualu wewe udi wamba ne: ‘Bidi bikuenzela wewe* tshinyi?
Ndiku bimpe kupita pamvua mua kuikala muenze mpekatu anyi?’+
4 Meme nenkuandamune wewe
Ne balunda bebe+ badi nebe.
5 Tangila mu diulu, umone,
Tangila bimpe matutu+ adi muulu pa mutu pebe.
6 Wewe muenze mpekatu, nku tshinyi kuudi umuenzela bibi?+
Biavulangana dishipa diebe dia mikenji, tshiudi umuenzela ntshinyi?+
7 Biwikala muntu muakane, ntshinyi tshiudi umupesha?
Ntshinyi tshidiye upetela kuudi?+
8 Bubi buebe budi butatshisha anu muntu bu wewe,
Ne buakane buebe budi buambuluisha anu muana wa muntu.
9 Bantu badi badila padibu mu dikengeshibua dikole;
Badi badila bakeba disulakana ku bukokeshi bua* badi ne bukole.+
10 Kadi kakuena muntu udi wamba ne: ‘Nzambi, Mufuki wanyi Munene+ udi penyi,
Yeye udi wenza bua bimbe misambu butuku?’+
14 Nunku, anu pawadilakana wewe ne: kuena mumumone!+
Tshilumbu tshiebe tshidi kumpala kuende, nanku udi ne bua kumuindila ne muoyo kuulu kuulu.+
15 Bualu ki mmulombe ne tshiji bua kumubadila malu;
Anyi mutume ntema ku malu audi wenza ne dilubakana dipite bukole to.+
16 Yobo udi ukangula mukana muende bikole tshianana;
Udi uvudija mêyi kayi ne dimanya.”+
36 Elihu wakatungunuka, wamba ne:
2 “Ikala nanyi lutulu ndambu pantshidi ngakula,
Bualu ntshidi ne mêyi a kuakula bua bualu bua Nzambi.
3 Nengakule malu onso a bualu bundi mumanye,
Nengambe mudi Mufuki wanyi+ ne buakane.
4 Bulelela, mêyi anyi ki nga dishima to;
Yeye udi ne dimanya dipuangane+ udi muaba eu kumpala kuenu.
5 Bushuwa, Nzambi udi ne bukole,+ ne katu ubenga muntu nansha umue;
Mmunene mu bukole buende bua dijingulula dia malu.*
7 Kena umbusha mêsu ende kudi bantu bakane;+
Udi ubateka mu nkuasa ya bukalenge+ ne bakalenge,* ne badi batumbishibua bua kashidi.
8 Kadi bikalabu basuikibue nkanu
Ne bakuatshibue mu mionji ya dikenga,
9 Udi ubasokoluela malu adibu benze,
Dishipa diabu dia mikenji dikebesha kudi lutambishi luabu.
10 Udi ujikula matshi abu bua bumvue mubelu,
Ne ubambila bua kumbuka ku dienza dia malu mabi.+
11 Bobu bamutumikile ne bamuenzele mudimu,
Nebalale matuku abu onso a muoyo bikale ne diakalengele,
Ne bidimu biabu nebikale bia disanka.+
13 Badi babenge Nzambi* mu muoyo wabu nebalame tshiji.
Kabena badila bakeba diambuluisha nansha padiye ubasuika.
14 Badi bafua* patshidibu bansonga,+
Bapitshishila* matuku abu a muoyo munkatshi mua bandumba balume ba ku ntempelo.+
15 Kadi Nzambi* udi usungila bakengi padibu mu dikenga diabu;
Udi ujikula ditshi diabu padibu bakengeshibua.
16 Udi ukumbusha ku dikenga didi diamba kudituta,+
Uya nebe muaba mualabale udi kawuyi mufimpakane,+
Ne biakudia bia manyi biteka pa mêsa ebe bu busambi.+
17 Nunku neusanke bua dilumbuluisha dia bantu babi,+
Pikalabu bakose tshilumbu ne balonde kulumbuluisha kuakane.
18 Kadi udimuke bua luonji kalukufikishi ku muoyo mubi,*+
Ne kuitabi bua mbuejilu munene akupambuishe to.
19 Muadi webe bua kulomba diambuluisha
Anyi diditatshisha diebe dikole nebikuepule ku dikenga anyi?+
20 Kujingi bua butuku buile,
Padi bantu bajimina pa miaba yabu nansha.
21 Udimuke bua kunyemenyi ku dienza dia malu mabi,
Usungula bualu ebu pamutu pa dikenga.+
22 Mona! Nzambi mmutumbishibue mu bukole buende;
Mmulongeshi kayi udi bu yeye?
25 Bantu bonso mbawumone,
Muntu ufuafua udi utangidila ku bule.
26 Eyowa, Nzambi mmunene kupita mutudi mua kumanya;+
27 Udi ukoka mamata a mâyi muulu;+
Adi afumina ku dibungi akuatakana alua mvula;
28 Pashishe matutu adi amuitshikija;+
Adi alokela bantu.
32 Udi ubuikila mupenyi ne bianza biende,
Ne udi uwuludika bua ukume kudiwu ne bua kukuma.+
33 Dikubakuba diende didi diakula bua bualu buende,
Nansha bimuna bidi bimanyisha udi ulua.*
37 “Bua bualu ebu, muoyo wanyi udi ututa lubilu,
Usopoka umbuka muaba wawu.
2 Teleja mukungulu wa dîyi diende bimpe
Ne dikubakuba didi difumina mukana muende.
3 Yeye udi uwulekelela muinshi mua diulu dijima,
Ne utuma mupenyi wende+ too ne ku ntengu ya buloba.
4 Panyima pawu, kudi tshiona tshia mukungulu;
Yeye udi ukungula ne dîyi dia butumbi,+
Ne kena uwukanda padi dîyi diende diumvuika.
5 Nzambi udi ukungula ne dîyi diende+ mu mushindu wa dikema;
Udi wenza malu manene atudi katuyi mua kujingulula.+
6 Bualu yeye udi wambila neje ne: ‘Mata pa buloba,’+
Ne wambila mvula mukole ne: ‘Itshikila bikole menemene.’+
7 Nzambi udi wimanyika mudimu wonso wa bantu,*
Bua muntu yonso ufuafua alue kumanya mudimu Wende.
8 Nyama ya tshisuku idi ibuela mu mena ayi,
Ishala mu miaba yayi ya kusokomena.
9 Tshipepele tshikole tshidi tshituta tshifumina mu nzubu watshi wa munda+
Ne mashika adi afumina kudi mpepele ya ku nord.+
10 Dibue dia mashika didi dienzeka ku mupuya wa Nzambi,+
Ne mâyi malabale adi akuatakana alua dibue.+
11 Eyowa, yeye udi unemesha matutu bujitu ne tshitalele;
Udi utangalaja mupenyi wende+ mu matutu;
12 Adi anyungulukangana aya kudiye ualudika;
Adi akumbaja tshionso tshidiye uatumina dîyi bua kuenza+ pa mutu pa buloba budi bantu basombele.*
13 Nansha bikalabi bua dinyoka,*+ anyi bua bualu bua buloba,
Peshi bua dinanga dia lulamatu, yeye udi wenza bua bualu ebu buenzeke.+
14 Yobo, teleja bualu ebu;
Imana ne elangana meji a midimu ya kukema ya Nzambi bimpe.+
15 Udi mumanye mudi Nzambi ulombola matutu*
Ne mutuye wenza bua mupenyi wele upatuka mu ditutu diende anyi?
16 Udi mumanye mutu matutu alembelela muulu anyi?+
Eyi mmidimu ya kukema ya Yeye udi mupuangane mu dimanya.+
17 Bua tshinyi bilamba biebe mbikuate luya
Padi buloba kabuyi bunyunga bua lupepele lua ku sud?+
19 Utuambile tshitudi ne bua kumuambila;
Katuena mua kuandamuna to, bualu tudi mu mîdima.
20 Badi ne bua kumuambila ne: ndi musue kuakula anyi?
Peshi muntu mmuambe bualu budibu ne bua kumumanyisha anyi?+
21 Kabena mene mua kumona butoke,*
Nansha mudi muulu mutoke,
Too ne padi lupepele lupita ne lupepula matutu.
22 Bukenke bu bua or budi bupatukila ku nord;
Butumbi bua Nzambi+ budi bukuatshisha buôwa.
23 Katuena mua kufika ku dijingulula Wa Bukole Buonso to;+
Udi ne bukole bua bungi,+
Ne katu unyanga kulumbuluisha kuende kuakane+ ne buakane buende bupite bungi nansha.+
24 Nunku, bantu badi ne bua kumutshina.+
Bualu yeye kena wanyisha bonso badi bela meji ne: mbena meji.”*+
38 Pashishe Yehowa wakandamuina Yobo mu tshipepele tshikole+ ne:
2 “Nnganyi au udi ubuitshidija lungenyi luanyi
Ne wakula kayi ne dimanya?+
3 Suika koku mukaba bu muana mulume;
Nenkuele nkonko, ne wewe ummanyishe.
4 Wewe uvua penyi pamvua mujadike bishimikidi bia buloba?+
Ngambila, biwikala wela meji ne: udi mujingulule.
5 Biwikala mumanye, nnganyi uvua mukose bunene buabu?
Peshi nnganyi uvua muolole nshinga wa kupima nende bule pa mutu pabu?
6 Bitekelu bia makunji abu bivua bibueja mu tshinyi,
Anyi nnganyi uvua mulonge dibue diabu dia mu ditumba+
7 Pavua mitoto ya mu dinda+ miele mbila ne disanka tshiapamue,
Ne bana ba balume bonso ba Nzambi*+ batuadije kuela mbila ya disanka?
8 Nnganyi uvua mukangile mbuu biibi+
Pavuaye mupatuke mu difu,
9 Pamvua mumuvuadike matutu
Ne mumuvungile* mu mufitu mukole,
10 Pamvua mumujadikile mukalu wanyi
Ne muteke milonda yende ne biibi biende,+
11 Pangakamba ne: ‘Udi mua kufika too ne apa, kulunguluki to;
Apa mpimanyina mavuala ebe adi adisua’?+
12 Ukadiku* mutumine dinda dîyi
Peshi mumanyishe kabundubundu muaba waku,+
13 Bua kukuata ntengu ya buloba
Ne bua kunyukula bantu babi bua bumbukapu anyi?+
14 Buobu budi buandamuka bu diima didibu batua tshitampi
Ne bimanyinu biabu bidi bimueneka bimpe bu bia tshilamba.
15 Kadi butoke bua bantu babi mbabapalabu,
Ne diboko diabu didi diela muulu nditshibuke.
16 Udi mupueke too ne ku mishimi ya mbuu
Peshi muendakane mu mâyi male+ anyi?
18 Udi mujingulule bualabale buonso bua buloba anyi?+
Ngambila, ni udi mumanye malu onso aa.
19 Butoke mbusombele luseke kayi?+
Muaba wa mîdima udi penyi,
20 Bua wewe kuya nabi too ne muaba wabi
Ne kujingulula tujila tua kumbelu kuabi?
21 Udi mumanye bualu ebu bualu ukavua muledibue
Ne bungi bua bidimu* biebe mbubandile anyi?
22 Udi mubuele mu nzubu idibu balamine neje,+
Anyi udi mumone nzubu idibu balamine mvula wa mabue,+
23 Bindi mulame bua tshikondo tshia dikenga,
Bua dituku dia kuluangana ne dia mvita anyi?+
24 Nduseke kayi lutubu batangalajila butoke?*
Mmuaba kayi utu lupepele lua ku est lututshila pa buloba?+
25 Nnganyi udi mupandile mâyi a bungi adi mapasalale mukidi
Ne muenzele ditutu dia mvula mukole wa makubakuba njila+
26 Bua kulokesha mvula muaba udi muntu nansha umue kayi musombele,
Mu tshipela mudi kamuyi bantu,+
27 Bua kukutshisha maloba matuke adi manyanguke
Ne kutoluesha bisonsa?+
29 Mmu difu dia nganyi muvua mabue a mashika mapatukile,
Ne nnganyi wakalela mabungi a mu diulu+
30 Padi mâyi mabuikila bu mabuikila dibue
Ne pa mutu pa mâyi male pakuatakana dibue?+
31 Udi mua kusuikakaja mionji ya tshisumbu tshia mitoto tshia Kima*
Peshi kusulula nshinga ya tshisumbu tshia mitoto tshia Kezila*+ anyi?
32 Udi mua kupatula tshisumbu tshia mitoto* mu tshikondo tshiatshi
Peshi kulombola tshisumbu tshia mitoto tshia Asha* pamue ne bana batshi anyi?
33 Udi mumanye mikenji idi ilombola diulu anyi?+
Peshi udi mua kuenzeja buloba bua kuikalabu ku bukokeshi buayi* anyi?
34 Udi mua kubandisha dîyi diebe too ne mu matutu
Bua kufikisha mâyi a bungi ku dikubuikila anyi?+
35 Udi mua kutuma mipenyi bua ipatuke anyi?
Neyilue kukuambila ne: ‘Ntuetu aba!’ anyi?
36 Nnganyi uvua muteke meji munda mua matutu,*+
Peshi mupeshe bintu bidi bienzeka mu diulu* dijingulula dia malu?+
37 Nnganyi udi ne meji makumbane a kubala matutu?
Peshi nnganyi udi mua kutonkola milondo ya mâyi ya mu diulu+
38 Padi lupuishi lupongoloka lulua tshimotu
Ne mabuwa a buloba alamakanangana?
39 Udi mua kukuatshila ntambue tshiakudia
Anyi kujikija nzala ya bana ba ntambue+
40 Padibu babutama muaba wabu wa kusokomena
Peshi baalamina mu mena abu anyi?
41 Nnganyi udi ulongoluela nyunyi wa tshikololo biakudia+
Padi bana bende badidila Nzambi balomba diambuluisha
Ne benda batambakana bualu kakuena tshintu tshia kudia?
39 “Udi mumanye tshikondo tshitu mbuji ya ku mikuna ilela+ anyi?
Ukadi mutangile bimpe ngulungu padiyi ilela bana bayi anyi?+
2 Utu ubala ngondo idiyi ne bua kukumbaja anyi?
Utu mumanye tshikondo tshituyi ilela anyi?
3 Idi ipuekelela panshi padiyi ilela bana bayi,
Kudinyenga kuayi kua pa kulela kudi kujika.
4 Bana bayi badi bapeta bukole, bakolela mu mpata mualabale;
Badi bapatuka ne kabena bapingana kudiyi.
6 Ndi muvuije mpata wa tshipela nzubu wende
Ne buloba bua mukele muaba wende wa kusombela.
7 Udi useka mitoyi mikole ya mu tshimenga;
Kena umvua mbila ya musaki wa nyama.
8 Udi utambakana pa mikuna, ukeba muaba wa kudiila,
Wenda ukeba tshisonsa tshionso tshibishi.
9 Ngombe wa tshisuku udi mua kuitaba bua kukuenzela mudimu anyi?+
Nealale butuku mu tshikumbi* tshiebe anyi?
10 Neusuike ngombe wa tshisuku ne muonji bua ele mabula anyi?
Peshi neakulonde bua kubundulula* mu tshibandabanda anyi?
11 Neweyemene bukole buende bua bungi
Ne umulekela wenza mudimu webe mukole anyi?
12 Neumutekemene bua kuluaye ne bia pa madimi* biebe anyi?
Neabisangishe muaba webe wa kubishipuila anyi?
13 Mapuapua a nyunyi wa mfiondo adi apapala ne disanka,
Kadi nsongo ya mapuapua ende ne masala ende bidi mua kutembangana ne bia kasonga nyunyi anyi?+
14 Bualu udi ushiya mayi ende mu buloba,
Ne ualama ne luya mu lupuishi.
15 Yeye udi upua muoyo ne: dikasa didi mua kuazaza,
Peshi ne: nyama wa tshisuku udi mua kuadiata.
16 Udi wenzela bana bende malu ne tshikisu, anu bu badi kabayi bende;+
Kena utshina ne: mudimu wende mukole udi mua kulua tshianana to.
17 Bualu Nzambi mmumupale* meji
Ne ki mmumupeshe tshitupa tshia lungenyi to.
18 Kadi padiye ujuka ne ututa mapuapua ende,
Udi useka kabalu ne mukendeshi.
19 Wewe ke udi mupeshe kabalu bukole buaku anyi?+
Utu uvuadika nshingu waku musalala udi upepa anyi?
20 Udi mua kukenzeja bua kutumpika bu mpasu anyi?
Kupemba kuaku kua dikema kudi kuenza buôwa.+
21 Kadi katua bikono biaku panshi mu tshibandabanda, katunka ne bukole buonso;+
22 Kadi kaseka buôwa ne kakena katshina tshintu nansha tshimue.+
Kakena kapingana tshianyima bua muele wa mvita.
23 Nsapu wa mikete udi udila padiye udikuma pambidi paku,
Difuma dinene ne dikese adi apita lubilu.
24 Kadi kazakala kazuka, kadiela kumpala lubilu,*
Kakena mua kushala kimane padiku* kumvua muadi wa mpungi.
25 Padi mpungi udila, kadi kamba ne: ‘Ale!’
Kadi kumvuila mupuya wa mvita ku bule
Ne kumvua mbila ya tumanda ne tshikemu tshia mvita.+
26 Nku lungenyi luebe kudi nyunyi wa mvulu ubuuka muulu,
Mubalule mapuapua ende mutangile ku sud anyi?
27 Peshi nku dîyi diebe kudi nyunyi wa mukanku ubanda muulu+
Ne wenzela disua diende muulu mule,+
28 Ulala butuku pa lubuebue,
Musombele muaba wende wa kusokomena pa mukuna wa dibue* anyi?
29 Udi ukeba tshiakudia muikale kuoku aku;+
Mêsu ende adi amona kule menemene.
30 Bana bende badi banua mashi;
Muaba wonso udi bitalu, kuoku aku nkudiye.”+
40 Yehowa wakatungunuka ne kuandamuna Yobo ne:
2 “Mutudianganyi wa bilema udi mua kuelangana ne Wa Bukole Buonso anyi?+
Muntu udi musue kutandisha Nzambi andamune.”+
3 Yobo wakandamuna Yehowa ne:
4 “Mona! Tshiena mukumbane to.+
Ntshinyi tshindi mua kukuandamuna?
Ndi nteka tshianza tshianyi ku mishiku.+
5 Mvua muakule musangu umue, kadi tshiakuandamuna kabidi to;
Meme kuakula misangu ibidi, kadi tshiakuamba kabidi bualu to.”
6 Pashishe Yehowa wakandamuina Yobo mu tshipepele tshikole+ ne:
7 “Suika koku mukaba bu muana mulume;
Nenkuele nkonko, ne wewe ummanyishe.+
8 Kulumbuluisha kuanyi kuakane, neukuele mpata* anyi?
Neumpishe meme bua wewe ubinge anyi?+
9 Wewe udi ne diboko didi ne bukole bu dia Nzambi mulelela anyi?+
Peshi dîyi diebe didi mua kukungula bu diende anyi?+
10 Dilengeja koku ne butumbi ne bunene;
Vuala bunême ne bulengele.
11 Patula luonji lua tshiji tshiebe;
Tangila muntu yonso udi udibandisha, umupuekeshe.
12 Tangila muntu yonso udi udibandisha, umupuekeshe milongo;
Diatakaja bantu babi muaba udibu bimane.
13 Ubasokoke bonso mu lupuishi;
Ubasuike* muaba musokome,
14 Dîba adi, nansha meme nenkujadikile*
Ne: tshianza tshiebe tshia balume tshidi mua kukupandisha.
15 Mpindieu, tangila Behemote* umvua mufuke bu mumvua mukufuke.
Udi udia bisonsa bu ngombe.
16 Tangila dikanda didi mu bikundukundu biende
Ne bukole budi mu mifungu ya difu diende!
17 Udi utandabaja mukila wende bu mutshi wa sedre;
Bijilujilu bia mu bibelu biende mbishitakaja.
18 Mifuba yende idi milonda ya tshiamu tshia mitaku;
Bidimba biende bidi bu milonda ya tshiamu tshifiike tshidibu bafule.
19 Udi mu mulongo wa kumpala* munkatshi mua midimu ya Nzambi;
Anu Mufuki wende ke udi mua kusemena kudiye ne muele wende wa mvita.
20 Mikuna idi imupatuila biakudia,
Muaba udi nyama ya tshisuku yonso inayila.
21 Yeye udi ulala panshi muinshi mua mitshi ya mêba,
Mu tshisokomenu tshia malenge a mu tshisense.
22 Mitshi ya mêba idi ituma dileji diayi pambidi pende,
Ne mitshi ya pepiliye ya mu tshibandabanda* idi imunyunguluka.
23 Musulu wowu muvuanduluke, kena upampakana to.
Udi ne muoyo mukole, nansha padi musulu wa Yadene+ udituta mukana muende.
24 Muntu udi mua kumukuata yeye mutangile,
Peshi kutubula diulu diende ne ndobo* anyi?
3 Neakusengelele ne misengelelu ya bungi anyi?
Peshi neakule nebe ne dîyi dimpe anyi?
4 Neadie nebe tshipungidi
Bua wewe kumuvuija mupika webe bua kashidi anyi?
5 Neunaye nende bu udi unaya ne nyunyi
Peshi kumusuikila bana bebe batekete ba bakaji ku nshinga anyi?
6 Bangenda mushinga nebenduluke nende mushinga anyi?
Nebamuabanye munkatshi mua benduluki ba mushinga anyi?
7 Neuwuje tshiseba tshiende ne misongolo idi ne mênu+
Peshi mutu wende ne mafuma a kukuata nawu mishipa anyi?
8 Teka tshianza tshiebe pambidi pende,
Neuvuluke mvita eyi ne kuakuenza nanku kabidi nansha!
9 Ditekemena dionso dia kumukokesha didi patupu.
Dimutangila tshianana didi mua kukutshimuna.*
10 Kakuena muntu udi ne dikima dia kumubundula to.
Nunku, nnganyi udi mua kuimana kumpala kuanyi?+
11 Nnganyi uvua mudianjile kumpesha tshintu bua meme mmupingajile?+
Tshionso tshidi muinshi mua diulu ntshianyi meme.+
12 Tshiakushala mupuwe bua bidimba biende,
Bua bukole buende ne bua mubidi wende udi muenza bimpe to.
13 Nnganyi udi mumbushe tshilamba tshiende tshia pa mutu?
Nnganyi wabuela mu mbanga yende mikangula?
14 Nnganyi udi mua kukangula biibi bia mukana* muende ku bukole?
Mênu ende adi manyunguluke adi enza buôwa.
15 Pa nyima wende padi milongo ya mabamba*
Makuatakanangane bikole.
16 Dibamba dionso ndibuelakane bimpe ne dikuabu
Bipangisha kapepele mua kubuelaku pankatshi pawu.
17 Mmalamakanangane ne makuabu;
Mmakuatakane bikole ne kabena mua kuatulakaja nansha.
18 Kupemba kuende kudi kupatula bukenke,
Mêsu ende adi bu nsese ya pa kabundubundu.
19 Mipenyi idi ipatuka mukana muende,
Tupia tudi tutudika tudi tutangalaka.
20 Muishi udi ufukuka mu mimpempe yende
Bu tshikutu tshia kapia tshitemesha ne bisonsa bia ndawu.
21 Mupuya wa mu diulu diende udi ukuatshisha makala kapia,
Ne ludimi lua kapia ludi lupatukila mukana muende.
22 Bukole bua bungi budi mu nshingu muende,
Buôwa bukole budi bunyema kumpala kuende.
23 Minyengu ya mubidi wende mmilamakane bikole pamue;
Mmikole anu bu biamu biasa pambidi pende, kayena mua kunyunga.
24 Muoyo wende mmukole bu dibue,
Eyowa, mukole bu dibue dia mpelu dia muinshi.
25 Padiye ujuka, nansha bantu
ba bukole badi bapeta buôwa;
Kudikupa kuende kudi kuenza tshinyungunyungu.
26 Kakuena muele wa mvita udi umulenga wamutshimuna,
Nansha difuma, anyi musongolo, anyi lusongo lua mukete.+
27 Udi umona tshiamu tshifiike bu kasonsa,
Tshiamu tshia mitaku bu mutshi mubole.
28 Mukete kawena umunyemesha to;
Mabue a kukupa ne ndundu
adi alua bu lusona lumuasa.
29 Udi umona tshibonge bu lusona,
Ne udi useka muadi wa difuma dikese.
30 Muinshi muende, udi bu biyoyi bitue;
Udi udiadija mu bitotshi bu tshintu tshia kushipula natshi.+
31 Udi usabisha muinshi mua mâyi anu bu luesu;
Udi uvuandulula mbuu bu
luesu lua mafuta a luondapu.
32 Udi ushiya mulanjilanji wa mâyi ubalakana mu njila wende.
Muntu udi mua kuela meji ne: muinshi mua mâyi mudi nsuki mitoke.
33 Kakuena tshintu tshidi tshifuanangane nende pa buloba to;
Ntshifukibua tshienza bua katshikadi ne buôwa.
34 Tshintu tshionso tshidi tshidibandisha, udi utshitangila ne luonji.
Yeye udi mukalenge ku mutu kua nyama yonso minene ya tshisuku.”
42 Pashishe Yobo wakandamuna Yehowa ne:
2 “Mpindieu ndi mumanye ne: udi mukumbane bua kuenza malu onso,
Kabidi ne: kakuena bualu buudi wela meji bua kuenza budi mua kukukolela nansha.+
3 Wewe wakamba ne: ‘Nnganyi au udi ubuitshidija lungenyi luanyi kayi ne dimanya?’+
Nunku, mvua muakule, kadi tshiyi mujingulule
Malu adi atamba kunkemesha bikole andi tshiyi mumanye.+
4 Wewe wakamba ne: ‘Teleja koku, meme nengakule.
Nenkuele nkonko, ne wewe ummanyishe.’+
5 Matshi anyi mmumvue lumu luebe,
Kadi mpindieu ndi nkumona ne mêsu anyi.
6 Ke bualu kayi ndi mpingaja mêyi amvua mupatule,*+
Ne ndi nnyingalala bua mpekatu yanyi mu lupuishi ne mu butu.”+
7 Yehowa mumane kuambila Yobo mêyi aa, Yehowa wakambila Elifaza muena Temana ne:
“Tshiji tshianyi tshidi tshikutemena wewe ne balunda bebe babidi,+ bualu kanuena bambe bulelela pa bidi bintangila+ bu mudi muena mudimu wanyi Yobo muambe to. 8 Mpindieu, angatayi bimpanga bia ngombe muanda mutekete ne bimpanga bia mikoko muanda mutekete, nuye nabi kudi muena mudimu wanyi Yobo, nulambule mulambu wa kuosha bua bualu buenu. Muena mudimu wanyi Yobo neasambile bua bualu buenu.+ Bushuwa nengitabe dilomba diende* dia kubenga kunuenzela malu bilondeshile butshimbakane buenu, bualu kanuena bambe bulelela pa bidi bintangila bu mudi muena mudimu wanyi Yobo muambe.”
9 Ke Elifaza muena Temana, ne Biledada muena Shuhi, ne Sofâ muena Nâmata kuyabu, kuenzabu tshivua Yehowa mubambile bua kuenza. Nunku Yehowa wakitaba disambila dia Yobo.
10 Yobo mumane kusambila bua balunda bende,+ Yehowa wakumbusha dikenga dia Yobo,+ wakamupingajila bubanji buende.* Yehowa wakamupesha bintu misangu ibidi bipite bivuaye nabi kumpala.+ 11 Bana babu bonso ba balume ne ba bakaji ne balunda bende bonso ba kale+ bakalua kudiye, kudiabu nende biakudia mu nzubu muende. Bakaditeka pa muaba wende, bobu kumusamba bua dikenga dionso divua Yehowa mulekele dimukuata. Yonso wa kudibu wakamupesha dikuta ne kakanu ka or.
12 Nunku Yehowa wakabenesha matuku a ndekelu a muoyo wa Yobo kupita ku ntuadijilu,+ Yobo wakalua kupeta mikoko binunu 14, tumelu 6 000, tusumbu tshinunu tua ngombe ibidi ibidi, ne mpunda mikaji tshinunu.+ 13 Wakalua kupeta kabidi bana bakuabu ba balume muanda mutekete ne bana bakuabu ba bakaji basatu.+ 14 Wakinyika muana wa bakaji wa kumpala ne: Yemima, muibidi ne: Kesia, ne muisatu ne: Kelene-hapuka. 15 Mu ditunga adi dijima kamuvua bakaji balengele bu muvua bana ba bakaji ba Yobo to, ne tatuabu wakabapesha bumpianyi pamue ne bana babu ba balume.
16 Panyima pa malu aa, Yobo wakashala ne muoyo bidimu 140, kumonaye bana bende ne bikulu bende, bipungu binayi. 17 Ndekelu wa bionso Yobo wakafua, yeye mumane kulala matuku a bungi ne musankishibue.*
Diumvuija pamuapa: “Tshidibu baluisha.”
Anyi “muntu udi kayi mua kubandibua ne mululame.”
Ku mua.: “bisumbu 500 bia ngombe ibidi ibidi.”
Ku mua.: “mpunda mikaji.”
Anyi “ku nzubu kua yonso wa kudibu pa diende dîba.”
Ngakuilu wa mu tshiena Ebelu udi uleja banjelu badi bana ba Nzambi.
Ku mua.: “mutume muoyo webe kudi.”
Anyi “muntu udi kayi mua kubandibua ne mululame.”
Anyi “ku bukokeshi buebe.”
Ku mua.: “ku mêsu.”
Anyi pamuapa: “Mupenyi.”
Anyi “kuela Nzambi bualu bubi nansha bumue pambidi.”
Ngakuilu wa mu tshiena Ebelu udi uleja banjelu badi bana ba Nzambi.
Ku mua.: “mutume muoyo webe kudi.”
Anyi “muntu udi kayi mua kubandibua ne mululame.”
Ku mua.: “kumumina.”
Anyi “anyima.”
Anyi “ku bukokeshi buebe.”
Anyi “anyima.”
Ku mua.: “ku mêsu.”
Anyi “mputa mibuwe bibi menemene.”
Anyi “Bamanyangana nabu.”
Ku mua.: “kutshipa dituku diende.”
Anyi “mîdima ne mundidimbi wa lufu.”
Batu bela meji ne: udi mua kuikala ngandu anyi nyama kampanda munene wa mu mâyi udi ne bukole bua bungi.
Anyi pamuapa: “bavua badibakile miaba ya munda mutupu.”
Anyi “badi ne anyima udi unyingalala bikole.”
Ku mua.: “udi muzengele.”
Anyi “balukakaja meji a.”
Anyi “bana ba ntambue ba misalala.”
Anyi “batuadi ba mukenji.”
Anyi “neapunge nebe tshipungidi (dîyi).”
Ku mua.: “ditalala.”
Anyi “mêyi adi kaayi a meji, a tshiambamba.”
Anyi “Anyima wanyi mmubenge.”
Anyi “bua meme kulepesha matuku a muoyo (anyima) wanyi.”
Anyi “hiver.”
Anyi “hiver.”
Anyi “Tshisumbu tshia bena ngendu ba bena Seba.”
Ku mua.: “kunkuula.”
Anyi “nushintakaja mulunda wenu muine ku bintu!”
Anyi “too ne mu dinda patshidi panshi pafiike.”
Anyi “binya.”
Ku mua.: “kadiakumona malu mimpe.”
Anyi “Sheole,” mmumue ne: lukita lua bukua bantu buonso. Tang. Diumv.
Anyi “ne kanyinganyinga kakole ka anyima wanyi!”
Anyi “anyima wanyi.”
Ku mua.: “pamutu pa mifuba yanyi.”
Ku mua.: “kutuma muoyo webe.”
Ku mua.: “Wakabatuma mu tshianza tshia ditomboka diabu.”
Anyi “kujuka bua bualu buebe.”
Ku mua.: “Ne kupatula mêyi mu mioyo yabu anyi?”
Anyi “papirise.”
Ku mua.: “Ke mudi njila ya.”
Anyi: “mutontolodi.”
Ku mua.: “nzubu.”
Anyi “Udi utangila ku nzubu wa mabue.”
Anyi “bamumina.”
Anyi “ke mudi njila wende uvingutuka.”
Anyi “badi kabayi mua kubandibua.”
Ku mua.: “Kukuata ku tshianza tshia.”
Anyi “kuya Nende ku tshilumbu.”
Anyi “umbusha.”
Pamuapa ntshisumbu tshia mitoto tshia Urse Munene.
Pamuapa ntshisumbu tshia mitoto tshia Orion.
Pamuapa mmitoto ya Tshidimina nzaji idi mu tshisumbu tshia mitoto tshia Taureau (Ngombe).
Ku mua.: “nzubu ya munda ya ku sud.”
Pamuapa nnyama munene wa mu mbuu.
Anyi pamuapa: “muluishi wanyi udi nanyi ku tshilumbuluidi.”
Ku mua.: “kumbikidisha?”
Anyi “Nansha meme tshiyi ne bualu.”
Ku mua.: “mukonyangale.”
Anyi “Nansha meme tshiyi ne bualu.”
Anyi “tshiena mumanye anyima wanyi to.”
Anyi “Ndi mpepeja; Ndi mbenga.”
Anyi “badi balama muoyo mutoke.”
Ku mua.: “ku mêsu.”
Ku mua.: “muntu mubi.”
Anyi “binshidimba.”
Anyi “Kakuena mutuangaji.”
Ku mua.: “kuteka tshianza tshiende pa mutu petu babidi.”
Ku mua.: “mumbushe mutshi wende pambidi panyi.”
Anyi “Anyima wanyi mmukine.”
Anyi “ne kanyinganyinga kakole ka anyima wanyi!”
Anyi “mabele makuatakaja menze dibulu.”
Anyi “mueyelu; muoyo.”
Ku mua.: “Ne malu aa wewe udi muasokoke mu muoyo webe.”
Anyi “nsangulukaku kakese.”
Anyi “dia mîdima ne mundidimbi wa lufu.”
Anyi “muena lutambishi udi mua kubinga anyi?”
Anyi “kujingulula nshikidilu wa.”
Anyi “Sheole,” mmumue ne: lukita lua bukua bantu buonso. Tang. Diumv.
Anyi “padi mpunda wa tshisuku uledibua muntu.”
Anyi “difua dia anyima.”
Ku mua.: “nuenu nudi bantu.”
Ku mua.: “muoyo.”
Anyi “aselemuka.”
Anyi pamuapa: “akula ne.”
Anyi “anyima wa muntu yonso udi ne muoyo.”
Anyi “mueyelu.”
Ku mua.: “wa musunyi wonso wa muntu.”
Ku mua.: “tshilakalaka.”
Anyi “baye banyengibue bintu bionso.”
Anyi “bakulu.”
Ku mua.: “Utekesha mukaba wa badi ne bukole.”
Ku mua.: “muoyo.”
Anyi “Nenuleje kansungansunga mu bualu buende.”
Anyi “atubu anu bavuluka.”
Ku mua.: “Mapondo a ku ngabu yenu.”
Ku mua.: “Bua tshinyi ndi muambule musunyi wanyi ku mênu anyi?”
Anyi “anyima.”
Anyi “Nembingishe njila yanyi.”
Anyi “mutontolodi nansha umue.”
Anyi pamuapa: “Bikalaku muntu, nenshale mupuwe meme kufua.”
Ku mua.: “Malu abidi patupu, kuangenzedi to.”
Ku mua.: “yeye,” pamuapa bakula bua Yobo.
Anyi “muwule tente ne dikengakana.”
Anyi pamuapa: “ne ukoshibua.”
Ku mua.: “nanyi.”
Anyi “Sheole,” mmumue ne: lukita lua bukua bantu buonso. Tang. Diumv.
Anyi “neuzukile.”
Anyi “Anyima wende.”
Anyi “ne dimanya dia mutoyi.”
Anyi “tshilema tshiebe tshidi tshilongesha mukana muebe.”
Ku mua.: “udi ukudimuina Nzambi nyuma webe bua kumuluisha.”
Ku mua.: “diampa.”
Anyi “uteta bua kutshimuna.”
Ku mua.: “mapondo ende a mupimbu a ku ngabu.”
Mmumue ne: ditekemena dionso dia kujukuluka.
Ku mua.: “muende.”
Anyi “dia batontolodi.”
Anyi “makole a luonji.”
Anyi “Bu anyima wenu muikale pa muaba wa anyima wanyi.”
Anyi “badi badisanga nanyi.”
Anyi “bukole.” Ku mua.: “lusengu.”
Anyi “mundidimbi wa lufu.”
Anyi pamuapa: “atangila kudi Nzambi kaayi alala tulu.”
Anyi “kushala dituishile pa.”
Ku mua.: “lusumuinu; kasumu.”
Anyi “mutontolodi.”
Anyi “Sheole,” mmumue ne: lukita lua bukua bantu buonso. Tang. Diumv.
Anyi “lukita.”
Mmumue ne: ditekemena dianyi.
Anyi “Sheole,” mmumue ne: lukita lua bukua bantu buonso. Tang. Diumv.
Anyi pamuapa: “badi ne bukoya.”
Anyi “mupandulule anyima webe.”
Anyi “ditebuka.”
Ku mua.: “Muanabute wa lufu.”
Anyi “ku lufu lubi lutambe.”
Ku mua.: “Tshintu tshidi katshiyi tshiende.”
Ku mua.: “kakuikala ne dîna.”
Anyi “muaba udiye usombela bua tshitupa tshîpi.”
Anyi “kumfiikisha munda.” Tang. Diumv.
Anyi “bampende.”
Anyi “balela banyi.”
Ku mua.: “bana ba mu lukutu luanyi,” mmumue ne: difu divua dingimite (difu dia mamuanyi).
Ku mua.: “Ne kanuyi nuukuta munyinyi wanyi?”
Anyi “mupikudi.”
Ku mua.: “pa mutu pa lupuishi.”
Anyi “Tuonyi tuanyi ntutshioke munda muanyi.”
Ku mua.: “nyuma wa lungenyi luanyi.”
Anyi “bukua bantu; Adama.”
Anyi “mutontolodi.”
Mmumue ne: dikanda diende.
Anyi “kanyonga.”
Ku mua.: “ludimi.”
Ku mua.: “ne kakumina.”
Ku mua.: “Yeye.”
Ku mua.: “tshiende.”
Ku mua.: “nyuma wanyi.”
Anyi “bantu badi ne bukole.”
Anyi “Sheole,” mmumue ne: lukita lua bukua bantu buonso. Tang. Diumv.
Anyi “mu katupa kîpi,” mmumue ne: lufu lua tshikoso ludi kaluyi lua dikenga.
Anyi “Mayele; Dilukakaja ngenyi.”
Anyi “bakose mu bitupa bibidi.”
Anyi “kulongesha Nzambi tshintu.”
Ku mua.: “buongo bua mifuba yende butshidi butalale.”
Anyi “ne anyima udi unyingalala bikole.”
Anyi “binya.”
Anyi pamuapa: “kungenzela malu ne tshikisu.”
Ku mua.: “bimanyinu.”
Anyi “kasulu ka tshilonda nkoka.”
Ku mua.: “Ne neakoke bukua bantu buonso panyima pende.”
Anyi “Bidiku bisankisha Wa Bukole Buonso.”
Ku mua.: “uvula bilamba bia badi butaka.”
Anyi “a bana ba nshiya.”
Ku mua.: “mateyi a nyunyi.”
Anyi “penze tshijengu.”
Anyi “bavuabu bipidije mioyo yabu.”
Ku mua.: “musulu.”
Anyi “tubulu tua or.”
Anyi “tusulu tua tshilonda nkoka.”
Anyi “tubulu tua or.”
Anyi “muntu udi ne mêsu minyika panshi.”
Anyi “kudiabakena kuanyi nkua buntomboji.”
Anyi “bamfundile.”
Anyi “Padi anyima wende.”
Anyi “bamfundile.”
Mmumue ne: dituku diende dia dilumbuluisha.
Anyi “bu tshintu tshikuata lukole.”
Anyi pamuapa: “bapuola biakudia bia nyama mu budimi.”
Anyi pamuapa: “Badi bakamina mafuta munkatshi mua bibumba bia mabula.”
Anyi “Anyima ya badi ne mputa.”
Anyi pamuapa: “Nzambi kena ubipisha muntu nansha umue to.”
Ku mua.: “bapanda.”
Ku mua.: “Yeye udi ne lubilu lukole pa mutu pa mâyi.”
Anyi “Sheole,” mmumue ne: lukita lua bukua bantu buonso. Tang. Diumv.
Ku mua.: “Lukutu.”
Ku mua.: “Yeye.”
Ku mua.: “Yeye.”
Ku mua.: “pa njila yabu.”
Ku mua.: “mu miaba yende mitumbuke.”
Anyi “mukezuke.”
Anyi “lungenyi lujima.”
Anyi “bungi tshianana.”
Ku mua.: “Mmupuya (Nnyuma) wa nganyi udi mupatukile munda muebe.”
Anyi “Sheole,” mmumue ne: lukita lua bukua bantu buonso. Tang. Diumv.
Ku mua.: “kuende.”
Anyi “Ne Abadona.”
Ku mua.: “ku nord.”
Ku mua.: “muaba mutupu.”
Ku mua.: “tshijengu.”
Ku mua.: “Lahaba.”
Anyi “lupepele.”
Anyi “ufinunuka.”
Ku mua.: “lusumuinu.”
Anyi “anyima wanyi.”
Anyi “tshiakumbusha kundi; nendame.”
Anyi “kawakunyobola; kawakunkeba bilumbu.”
Anyi “dituku nansha dimue dia mu matuku anyi.”
Anyi “mutontolodi.”
Anyi “anyima.”
Anyi pamuapa: “Nennulongeshile ku tshianza tshia.”
Anyi pamuapa: “Badi bamututshila bikashi ne bamuelela muonzo muaba udibu.”
Ku mua.: “bapongolola.”
Ku mua.: “dibue.”
Bimueneka ne: badi bakula bua diumbula bintu bia muinshi mua buloba.
Ku mua.: “mulengeja.”
Anyi “Etshiopi.”
Ku mua.: “bujitu.”
Ku mua.: “lusumuinu.”
Ku mua.: “mu matuku a.”
Anyi “bambuluishi.”
Ku mua.: “basokoma.”
Anyi “muzabi wa kawuyi maboko.”
Ku mua.: “mu disua dianyi.”
Ku mua.: “amata bu mamata.”
Anyi pamuapa: “Kabakabuitshidija butoke bua mpala wanyi to.”
Anyi “tusulu tua tshilonda nkoka.”
Ku mua.: “Bakabakengesha bikole.”
Ku mua.: “lusumuinu; kasumu.”
Ku mua.: “mmutekeshe mulemu wa buta buanyi.”
Anyi “Badi basulula muonji wa kukanda nawu.”
Anyi pamuapa: “Kakuyi udi ubambuluisha.”
Anyi “anyima.”
Ku mua.: “Mifuba yanyi mmitubulula.”
Anyi pamuapa: “Bukole bua dikenga dianyi budi bunshintulula tshimuenekelu.”
Anyi pamuapa: “umvingutula ne mukumu.”
Ku mua.: “mushiki wa bintu bibumbula.”
Anyi “badi batuilangane ne dituku dibi anyi?”
Anyi “Anyima wanyi kavuaku.”
Anyi pamuapa: “mubidi kapia.”
Anyi pamuapa: “muende ne bantu badi kabayi bamba bulelela anyi?”
Anyi “bajomone tunkanunuina tuanyi.”
Ku mua.: “balume bakuabu batue binu pa mutu pende.”
Ku mua.: “kadia (kamina) too ne ku kabutu.”
Anyi “Kajomona.”
Anyi “bamfunde ku tshilumbu.”
Ku mua.: “ujuka?”
Ku mua.: “mu lukutu.”
Ku mua.: “mupangishe mêsu a mukaji mukamba bua kumona.”
Ku mua.: “yeye.”
Ku mua.: “wende.”
Ku mua.: “katshia mu lukutu lua mamuanyi.”
Ku mua.: “Bikala tshimono tshiende.”
Anyi pamuapa: “Pamvua mumone ne: mvua ne dikuatshisha ku tshiibi tshia tshimenga.”
Anyi “tshikayakaya.”
Anyi “mu tshipokopoko tshia dinungu diadi; ku mufuba wadi wa kuulu.”
Ku mua.: “butoke.”
Anyi “anyima.”
Ku mua.: “munyinyi.”
Anyi “Muntu udi musombe buenyi.”
Anyi “Etshi ke tshiala tshindi ntua.”
Anyi “anyima wa benabu.”
Anyi “bualu uvua muntu muakane ku mêsu kuende yeye.”
Anyi “anyima wende.”
Ku mua.: “mukese mu matuku.”
Ku mua.: “matuku.”
Anyi “Ki mmatuku a bungi nkayawu.”
Anyi “mutandishe Yobo.”
Anyi “tshiakufila muanzu wa bunême kudi.”
Ku mua.: “Ludimi luanyi pamue ne tshilakalaka tshianyi.”
Ku mua.: “utua tshitampi pa.”
Anyi “muoyo.”
Anyi “lukita.”
Anyi “ku tshia mvita (tshitubu basa).”
Ku mua.: “Bifikisha anyima wende.”
Anyi “mishale patoke.”
Anyi “muoyo.”
Anyi “lukita.”
Anyi “muanjelu.”
Anyi “lukita.”
Anyi “ne makanda a mubidi kupita.”
Ku mua.: “neimbile.”
Anyi pamuapa: “Ne kabivua bingambuluishe to.”
Anyi “muoyo.”
Anyi “lukita.”
Anyi “kupatula anyima wende.”
Anyi “lukita.”
Ku mua.: “tshilakalaka.”
Ku mua.: “muoyo.”
Anyi “buloba budi bantu basombele.”
Ku mua.: “muteke muoyo wende.”
Ku mua.: “Musunyi wonso.”
Anyi “bantu banene kupita bapuekele.”
Anyi “mutontolodi.”
Ku mua.: “muoyo.”
Anyi pamuapa: “Tatu wanyi, Yobo atetshibue.”
Wakula pamuapa bua Nzambi.
Ku mua.: “diboko dia.”
Anyi “dishima.”
Ku mua.: “muoyo.”
Anyi pamuapa: “Udi uteka bakalenge mu nkuasa.”
Anyi “ku tshia mvita (tshitubu basa).”
Anyi “batontolodi.”
Anyi “Anyima wabu udi ufua.”
Anyi pamuapa: “Bajikijila.”
Ku mua.: “Yeye.”
Anyi “dituta bikashi dia muoyo mubi.”
Anyi pamuapa: “mubipishe; mumulumbuluishe.”
Anyi “kabuena kubala.”
Ku mua.: “katanda kende.”
Ku mua.: “butoke buende.”
Ku mua.: “miji ya.”
Anyi pamuapa: “ulumbuluila.”
Anyi pamuapa: “tshidi tshilua.”
Ku mua.: “utua tshimanyinu pa tshianza tshia muntu yonso.”
Anyi “tshitupa tshia buloba tshidi tshimenesha bintu.”
Ku mua.: “lukodi.”
Anyi “utumina matutu dîyi.”
Anyi “kufula.”
Mmumue ne: munya.
Ku mua.: “badi bena meji mu muoyo.”
Ngakuilu wa mu tshiena Ebelu udi uleja banjelu badi bana ba Nzambi.
Anyi “mumujingile.”
Ku mua.: “Ukadiku mu matuku ebe.”
Anyi “mundidimbi wa lufu.”
Ku mua.: “matuku.”
Anyi pamuapa: “mupenyi.”
Pamuapa mmitoto ya Tshidimina nzaji idi mu tshisumbu tshia mitoto tshia Taureau (Ngombe).
Pamuapa ntshisumbu tshia mitoto tshia Orion.
Ku mua.: “Mazalota.” Mu 2Bk 23:5, muaku udi upetangana ne dîna edi udi ku bungi, uleja bisumbu bia mitoto bia zodiake.
Pamuapa ntshisumbu tshia mitoto tshia Urse Munene.
Anyi pamuapa: “Buende.”
Anyi pamuapa: “munda mua muntu.”
Anyi pamuapa: “mu mutu.”
Anyi “Onagre.”
Anyi “tshidiilu.”
Anyi “kusekununa ne bikasu.”
Ku mua.: “mamiinu.”
Ku mua.: “mumufikishe ku dipua muoyo.”
Ku mua.: “Kadi kapatuka bua kusambakena ne bia mvita.”
Ku mua.: “kamina buloba.”
Anyi pamuapa: “Kakena kitabuja bua.”
Ku mua.: “pa dînu dia dibue dinene.”
Anyi “neukupishe.”
Ku mua.: “Usuike mpala yabu.”
Anyi “nenkuele kalumbandi.”
Pamuapa nnguvu anyi tshiboko.
Ku mua.: “Udi tshibangidilu.”
Anyi “kasulu ka tshilonda nkoka.”
Ku mua.: “buteyi.”
Pamuapa nngandu.
Ku mua.: “tshisonsa tshia kashiba.”
Ku mua.: “dieba.”
Anyi “kukuzaka panshi.”
Ku mua.: “mpala.”
Anyi pamuapa: “Kudisua kuende mmilongo yende ya mabamba.”
Anyi “mpingana tshianyima.”
Ku mua.: “Kakuyi mpata, nembanduluje mpala wende.”
Ku mua.: “Yehowa wakakudimuna bupika bua Yobo.”
Ku mua.: “mununu ne muwujibue ne matuku.”