TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE tshia Watchtower
TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE
tshia Watchtower
Tshiluba
  • BIBLE
  • MIKANDA
  • BISANGILU
  • re nshap. 2 dib. 9-14
  • Tshiena-bualu tshia dikema tshia Bible

Kakuena filme nansha umue mu tshitupa etshi to.

Tshilema ntshienzeke mu diambula dia filme.

  • Tshiena-bualu tshia dikema tshia Bible
  • Buakabuluibua—Nkomenu wabu munene ukadi pabuipi!
  • Tumitu tua bualu
  • Bintu bia muomumue
  • Aba badibo batele mu mulayi eu
  • Lukuna pankatshi pa mamiinu abidi
  • Dimanyika dia Dimiinu dia mukaji
  • Dikola dia lukuna
  • Dipatuka dia makokeshi a tshididi
  • Bangenda-mushinga bena lukuka
  • Babilone Munene
  • Dimiinu dia Nyoka—Mmunyi mudidi diedibue patoke?
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1996
  • Muntu udi baprofete bonso bamba bualu buende
    Tutendelelayi Nzambi umuepele mulelela
  • Yehowa udi ‘Musokolodi wa malu masokoka’
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—2012
Buakabuluibua—Nkomenu wabu munene ukadi pabuipi!
re nshap. 2 dib. 9-14

Nshapita 2

Tshiena-bualu tshia dikema tshia Bible

Diumvuija dia Mifundu Malu masokome adi mu mukanda wa Buakabuluibua avua atamba kulubakaja balongi balelela ba Bible. Mu tshikondo tshijadika kudi Nzambi, malu masokoka aa avua ne bua kusokolodibua. Mmushindu kayi, ndîba kayi ne nkudi nganyi? Amu spiritu wa Nzambi ke uvua mua kufila diumvuija bu muvua tshikondo tshijadika tshienda tshisemena. (Buakabuluibua 1:3) Malu aa mansantu masokoka bavua ne bua kuasokoluela bapika ba Nzambi ba pa buloba buwule tente ne mitalu, bua kukoleshibuabo mu ditabuja ne kumanyishabo malumbuluisha ende. (Matayi 13:10, 11.) Katuena mua kuamba ne: nkupangike ntupakanyi kampanda mu mumvuija adi mu mukanda eu. Amu bu Yozefe, pa kuangata tshilejilu tshia kale, tudi tuamba ne: “Nzambi ki mmumvuiji wa malu anyi?” (Genese 40:8) Kadi, tudi petu ne dishindika dikole dia se: mumvuija mafila apa adi mu diumvuangana ne tshidi Bible wamba mu ka-bujima kende, aleja mushindu udi mulayi wa Nzambi mukumbane mu mianda ya pa buloba bujima ya mu tshikondo tshietu etshi tshia tshiyole.

1. Ndilongolola kayi dinene didi nadi Yehowa?

LUSUMUINU kampanda lua mu Bible ludi luamba ne: “Nshikidilu wa muanda mmupite ntuadijilu wawu bulengele.” (Muambi 7:8) Mukanda wa Buakabuluibua ke udi uleja mushindu wakumbana dilongolola dinene dia Yehowa, dia kutumbishisha dîna diende kumpala kua bifukibua bionso. Anu bu muvua Nzambi nkayende muambe misangu ne misangu ku butuangaji bua umue wa ku baprofete bende ba kale, “Nebamanye bushuwa ne: meme ndi Yehowa.”​—Yehezekele 25:17; 38:23.

2. Ndimanya kayi dilenga didi Buakabuluibua, pamue ne mikanda mikuabo ya kale ya mu Bible itupesha?

2 Mukanda wa Buakabuluibua udi usokolola nshikidilu wa katshimu wa malu, bia muomumue, mikanda ya mu Bible ivua mifundibue kumpala kuawu idi ituleja muakatuadijawu. Ku diambuluisha dia mikanda eyi, netumanye bilumbu bidi ne bua kukoshibua ne netupete mmuenenu wa mu ka-bujima wa malongolola a Nzambi. Mona bidi bisankisha! Dikonkonona edi didi kabidi ne bua kutusaka ku mudimu, bua kumanya nsombelu mulenga wa mu matuku atshilualua udi muindile bukua-bantu. (Musambu wa 145:16, 20) Nenku, bamane kufika apa, bidi bikengela bua tuetu kujingulula mianda ne kumvuija tshiena-bualu tshinene tshia Bible, bua katupu muoyo tshilumbu tshinene tshidi tshitangila bukua-bantu buonso lelu’eu, kabidi, ne dijinga dia Nzambi dileja patoke bua kukosa tshine tshilumbu etshi.

3. Mmulayi kayi wa mu mukanda wa Genese udi ushindika tshiena-bualu tshinene tshia Bible, pamue ne Buakabuluibua?

3 Genese, mukanda wa kumpala wa mu Bible, udi wakula bua “ntuadijilu” ne uleja midimu ya bufuki ya Nzambi, pamue ne difukibua dia muntu, diakajikija mudimu wa difukibua dia bintu pa buloba. Udi utela kabidi mulayi wa kumpala mufila kudi Nzambi nkayende mu budimi bua Edene, kukadi bidimu bitue ku 6 000. Nyoka uvua ufumina ku diangatshibua bu tshiamu tshia mudimu bua kushima Eva, mukaji wa kumpala, ne yeye pende wakasaka bayende Adame bua kumulondaye mu ditupa diende ku mukenji wa Yehowa, pa kudia dimuma dia ku “mutshi wa dimanya malu mimpe ne mabi.” Pakalumbuluishaye bena dibaka aba bena mpekatu, Nzambi wakambila nyoka ne: “Nenteke lukuna pankatshi pebe ne mukaji, ne pankatshi pa dimiinu diebe ne dimiinu diende. Neakuboze ku mutu ne wewe neumutape ku tshikankanyi.” (Genese 1:1; 2:17; 3:1-6, 14, 15) Mulayi eu ke udi ufila tshiena-bualu tshinene tshia Bible, pamue ne Buakabuluibua.

4. (a) Kunyima kua Nzambi mumane kufila mulayi wa kumpala, ntshinyi tshiakafikila baledi betu ba kumpala? (b) Nnkonko kayi idi yedibua pa bidi bitangila mulayi eu, ne bua tshinyi tudi ne bua kumanya diandamuna?

4 Mumane kumanyisha mulayi eu, Nzambi wakipata baledi betu ba kumpala mu Edene. Ditekemena diabo dia kuikala ne muoyo wa kashidi mu Mparadizu diakajika. Bituadije pinapo, nebasombele pambelu, mu buloba buvua kabuyi bulongolola bimpe. Bu muvuabo bafundila tshibawu tshia lufu, bavua ne bua kulela bana bavua ne mpekatu. (Genese 3:23 too ne 4:1; Lomo 5:12) Kadi, mulayi wa mu Edene udi ne diumvuija kayi? Mbantu kayi badibo batelamu? Udi ne diumvuangana kayi ne Buakabuluibua? Mmukenji kayi udiwu mutulamine lelu’eu? Bua kuepuka bipeta bia muanda mubi wakafikisha Yehowa ku difila mulayi eu, mbia mushinga bua tuetu kumanya diandamuna ku nkonko eyi.

Aba badibo batele mu mulayi eu

5. Pakashimabo Eva kudi nyoka, ntshinyi tshiakafikila bumfumu bua Nzambi ne dîna diende, ne mmunyi mualua Nzambi kukosa tshilumbu etshi?

5 Mulayi wa mu Genese 3:15 uvua mutangija kudi nyoka uvua mushime Eva pa kumumvuija se: kakufua bua dibenga kutumikila diende nansha, kadi nealue mudikadile, neikale nzambi-mukaji. Nenku, nyoka wakavuija Yehowa bu muena dishima e kubueja mu lungenyi mmuenenu wa ne: bantu nebakaje nsombelu wabo pa kubenga bukokeshi buende budi ku mutu kua bukua-bifukibua bionso. (Genese 3:1-5) Bumfumu bua Yehowa buakedibua mpata ne dîna diende dilengele diakabipishibua. Mukanda wa Buakabuluibua udi uleja mushindu walua Nzuji muakane Yehowa kubingisha bumfumu buende ne kutumbishisha dîna diende ku diambuluisha dia Bukalenge bua Muanende, Yezu Kristo.​—Buakabuluibua 12:10; 14:7.

6. Mmunyi mudi Buakabuluibua utandula tshifukibua tshivua tshiakule ne Eva ku diambuluisha dia nyoka?

6 Kadi, muaku “nyoka” mmulamika anu nyama udi ne dîna dia muomumue anyi? Nansha kakese! Mukanda wa Buakabuluibua udi ututanduila tshifukibua etshi tshitambe bubi tshia mu nyuma tshiakakula ku butuangaji bua nyoka eu. Ke “dragon munene . . . , nyoka wa ku ntuadijilu, udibo babikila ne: Diabolo ne Satana, yeye mupambudi wa bantu badi base pa buloba bujima,” ne “uvua mushime Eva ku budimu buende bukole.”​—Buakabuluibua 12:9; 2 Kolinto 11:3.

7. Ntshinyi tshidi tshileja ne: mukaji wa mu Genese 3:15 ng’wa mu miaba ya mu nyuma?

7 Pashishe, Genese 3:15 udi wakula bua “mukaji.” Ng’Eva anyi? Pamu’apa, ke tshivuaye mua kuikala muele meji. (Fuanyikija ne Genese 4:1.) Kadi, lukuna lua musangu mule pankatshi pa Eva ne Satana kaluvua kabidi mua kuenzeka pakafua Eva, kukadi bidimu bipite pa 5 000. Kabidi, bu muvua Nyoka uvua Yehowa wambila bualu ebu muikale spiritu, tshifukibua tshidi katshiyi tshimueneka, tudi’anu mua kutekemena bua mukaji eu kuikalaye pende wa mu miaba ya mu nyuma. Ke tshidi Buakabuluibua 12:1, 2 ushindika, uleja ne: mukaji eu wa mu tshimfuanyi mbulongolodi bua mu diulu bua Yehowa buenza ne bifukibua bia mu nyuma.​—Tangila kabidi Yeshayi 54:1, 5, 13.

Lukuna pankatshi pa mamiinu abidi

8. Bua tshinyi tudi ne bua kutabalela bikole tshidibo bamba pa bidi bitangila mamiinu abidi?

8 Mu Genese 3:15 badi bakulamu kabidi bua mamiinu abidi. Tudi ne bua kubatabalela bikole, bualu badi mu diumvuangana dikole ne tshilumbu tshinene tshia bumfumu bulelela pa buloba. Eku, tshilumbu etshi tshidi tshitutangila buonso buetu, bansonga ne bakulakaje. Nnganyi wa ku mamiinu aa abidi utudi tutua nyama ku mikolo?

9. Dimiinu dia Nyoka didi dikongoloja banganyi menemene?

9 Diambedi, kudi dimiinu, peshi ndelanganyi, wa Nyoka. Nnganyi’awu? Kabiyi mpata, ndikongoloje bifukibua bionso bia mu nyuma biakadisangisha kudi Satana mu buntomboji buende ne ‘biakedibua nende panshi’ ku mpenga ya buloba. (Buakabuluibua 12:9) Bu mudi Satana, peshi Belzebube, muikale “mfumu wa ba-demon,” mbimueneke patoke se: bifukibua ebi bidi bienza bulongolodi buende budi kabuyi bumueneka.​—Mako 3:22; Efeso 6:12.

10. Mmunyi mudi Bible utandula bitupa bikuabo bia dimiinu dia Satana?

10 Yezu wakambila kabidi bamfumu ba bitendelelu ba bena Yuda ba mu tshikondo tshiende ne: “Nuenu, nudi nufuma kudi tatu wenu Diabolo, ne nudi basue kukumbaja majinga a tatu wenu.” (Yone 8:44) Pa kuluisha Muana wa Nzambi, bamfumu aba ba bitendelelu bakaleja ne: bavua pabu ndelanganyi ya Satana. Bakaditeka ku luseke lua dimiinu dia Satana, uvuabo basadila bu tatu’abo wa mu tshimfuanyi. Mu kupita kua bikondo, bantu bakuabo bavule bakadileja pabo muvuabo ba ku dimiinu edi pa kukokela ku disua dia Satana, ne nangananga pa kuluisha balongi ba Yezu ne pa kubakengesha. Tudi mua kuamba ne: bantu aba, mu tshibungi tshiabu, badi benza bulongolodi budi bumueneka bua Satana pa buloba.​—Tangila Yone 15:20; 16:33; 17:15.

Dimanyika dia Dimiinu dia mukaji

11. Munkatshi mua siekele mivule, ntshinyi tshivua Nzambi musokolole pa bidi bitangila dimiinu dia mukaji?

11 Pashishe, mulayi wa mu Genese 3:15 udi utela dimiinu dia mukaji. Pavua Satana wenda uvudija dimiinu diende, Yehowa uvua wakaja malu mushindu wa se: “mukaji,” peshi bulongolodi bua mu diulu bufuanyikija ne mukaji musela, alele dimiinu. Munkatshi mua bidimu bitue ku 4 000, ku kakese ku kakese, Yehowa wakasokoluela bantu ba butumike bavua bamutshina malu avua atangila difika dia dimiinu. (Yeshayi 46:9, 10) Abrahama, Izaka, Yakoba ne bakuabo bavua pabu ne ditabuja mu dilaya dia se: dimiinu divua ne bua kupatukila mu ndelanganyi yabo. (Genese 22:15-18; 26:4; 28:14) Satana ne bantu bende batu’anu bakengesha basadidi ba Yehowa ba mushindu’eu bua ditabuja diabo didi kadiyi ditenkakana.​—Ebelu 11:1, 2, 32-38.

12. (a) Ndîba kayi diakalua muntu wa kumpala wa ku badi benza dimiinu dia mukaji, ne mmuanda kayi wakashindika difika diende? (b) Yezu uvua muedibue manyi ne tshipatshila kayi?

12 Ndekelu wa bionso, mu tshidimu tshia 29 B.B., muntu mupuangane Yezu wakadileja ku musulu wa Yordane e kutambushibua. Kuine eku, Yehowa wakamulela ku spiritu munsantu, wamba ne: “Eu mMuananyi musuibue, undi muanyishe.” (Matayi 3:17) Nenku, Yezu wakamanyika bu mutumibue, mupatukile mu bulongolodi bua mu nyuma bua Nzambi mu diulu. Uvua kabidi muedibue manyi bu Mukalenge musungula wa Bukalenge bua mu diulu uvua ne bua kupingajilula bukokeshi pa buloba mu dîna dia Yehowa, ne kukosa musangu umue bua kashidi tshilumbu tshia mbulamatadi peshi bumfumu. (Buakabuluibua 11:15) Nenku, Yezu mMuntu wa kumpala wa ku badi benza dimiinu dia mukaji, Masiya mumanyisha.​—Fuanyikija ne Galatia 3:16; Danyele 9:25.

13, 14. (a) Bua tshinyi kabiena ne bua kutukemesha pa kumvua se: dimiinu dia mukaji ki dishikil’amu ne muntu umue munene? (b) Nzambi wakasungula bantu bungi munyi munkatshi mua bantu bua kuikalabo tshitupa tshibidi tshia dimiinu, ne badi benza bulongolodi bua mushindu kayi? (c) Mbanganyi bakuabo badi basadila mu buobumue ne dimiinu?

13 Dimiinu dia mukaji ndishikile anu ne muntu umu’epele munene anyi? Netuambe tshinyi bua dimiinu dia Satana? Bible udi udileja bu didi dienza ne tshiluilu tshia banjelu babi ne bantu badi kabayi banemeka Nzambi. Nenku, katuena mua kukema pa kumvua ne: Nzambi mmupangadije bua kusungula bantu 144 000 ba muoyo mutoke, bavuijaye bakalenge-bakuidi pamue ne Masiya Dimiinu, Yezu Kristo. Mukanda wa Buakabuluibua udi ubafunkuna padiwu wamba ne: amu bua lukuna luende kudi bulongolodi peshi mukaji wa Nzambi, Diabolo “wakaya kuluisha bashadile ba dimiinu diende.”​—Buakabuluibua 12:17; 14:1-4.

14 Mu Bible, bena nkristo bela manyi mbabikidibue ne: bana babo ne Yezu; nanku, badi ne Tatu umue ne mamu umue. (Ebelu 2:11) Tatu’abo n’Yehowa Nzambi. Nenku, mamu’abo udi ne bua kuikala “mukaji” wa Nzambi, mukajende musela peshi bulongolodi buende bua mu diulu. Badi bavua tshitupa tshibidi tshia dimiinu, bualu, Kristo udi pa muaba wa kumpala. Tshisumbu tshia bena nkristo aba balela ku nyuma tshidi tshienza bulongolodi bua Nzambi budi bumueneka, budi bumusadila ku bulombodi bua mukajende peshi bulongolodi budi mu diulu, muikalabo ne bua kusangishibua kudi Kristo ku dibiishibua diabo ku lufu. (Lomo 8:14-17; Galatia 3:16, 29) Nansha mudibo kabayi ba ku dimiinu, miliyo ya mikoko mikuabo idi mipatuke mu matunga wonso mmisangishibue bua kuenza mudimu pamue ne bulongolodi bua Nzambi pa buloba. Udi pebe umue wa ku mikoko mikuabo eyi anyi? Nanku, ditekemena diebe dilenga ndia kuikala ne muoyo wa kashidi mu mparadizu pa buloba.​—Yone 10:16; 17:1-3.

Dikola dia lukuna

15. (a) Umvuija mushindu wakavulangana dimiinu dia Satana dienza ne bantu, pashishe ne banjelu kabidi. (b) Ntshinyi tshiakafikila dimiinu dia Satana kunyima kua mvula wa kabutu mu tshikondo tshia Nowa?

15 Dimiinu dia Satana dienza ne bantu diakatuadija kumueneka ku ntuadijilu wa Miyuki ya bantu. Tshilejilu, kuvua Kayina, muan’a bute wa ku bakaledibua buonso, “uvua mufume kudi muntu mubi ne wakashipa muanabo,” Abele. (1 Yone 3:12) Pashishe, Henoka wakakula bua dilua dia Yehowa ne “misumba yende minsantu ikena kubadika, bua kukumbaja dilumbuluisha kudi buonso ne bua kutshimuna bapetudi ba Nzambi buonso ku bienzedi biabo bibi bivuabo benze, ne ku miaku mibole ivua bena mpekatu bapendi ba Nzambi bamudiwule nayi.” (Yuda 14, 15) Kabidi, banjelu bantomboji bakadisangisha kudi Satana e kuluabo tshitupa tshia dimiinu diende. Banjelo aba “bakalekela muaba wabo” mu diulu, bua kuangata mibidi ya buntu ne kusela bana bakaji ba bantu. Bakalela bidika bia mpolondo, bantu ba tshikisu tshikole. Bu muvua bulongolodi bua mu tshikondo atshi buwule tente ne tshikisu ne malu mabi, Nzambi wakabubutula ku mvula wa kabutu, anu muena lulamatu Nowa ne dîku diende ke bakapanda. Banjelo bena bupidia​—bavua balue bademon ne bikale ku bukokeshi bua Satana—​bakadimona benzejibue bua kulekela bakaji babo ne ndelu yabo ya bidika mifundila tshibawu. Bakavuula mibidi ya buntu e kupingana mu miaba ya ba-spiritu mudibo mpindieu bindile dikumbajibua dia dilumbuluisha dia Nzambi didi pabuipi kudi Satana ne kudi dimiinu diende.​—Yuda 6; Genese 6:4-12; 7:21-23; 2 Petelo 2:4, 5.

16. (a) Ntshikokesha-nkaya kayi wakamueneka kunyima kua mvula wa kabutu, ne mmunyi muakalejaye ne: uvua muena mu dimiinu dia Satana? (b) Mmunyi muvua Nzambi mukondakaje ndongoluelu wa bibaki ba tshibumba tshia Babele?

16 Bidimu bikese kunyima kua mvula wa kabutu, kuakamueneka tshikokesha-nkaya kampanda pa buloba uvuabo babikila ne: Nimerode. Bible udi umuleja bu “tshilembi wa bukole mu buluishi ne Yehowa”​—umue wa ku bena mu dimiinu menemene dia Satana. Anu bu Satana, wakaleja pende mmuenenu wa buntomboji; kuibaka tshimenga tshia Babele peshi Babilone bua kudiwula dilongolola dia Yehowa uvua musue bua se: bantu batangalake ne buwuje buloba. Tshipatshila tshinene tshia Babilone tshivua tshia kuasa tshibumba tshinene “tshivua musonge mua kutua mu diulu.” Nzambi wakanyanga tshipatshila tshia bibaki aba. Wakakondakaja muakulu wabo, nenku, biangatshile kuine aku, “wakabamuangalaja pa tshipapu tshijima tshia buloba,” kadi, wakalekela musoko wa Babilone.​—Genese 9:1; 10:8-12; 11:1-9.

Dipatuka dia makokeshi a tshididi

17. Bu muvua bantu benda bavulangana, ntshitupa kayi tshibi tshia bukua-bantu tshiakamueneka, ne bu tshipeta, mmakalenge kayi manene akajuka amu bua muanda eu?

17 Ku Babilone kuakapatuka bisumbu kampanda bia bantu biakakola mu didiwula dia bumfumu bua Yehowa. Tshimue tshia kudibi tshidi tshitangila mianda ya tshididi. Bu muvua bantu benda bavulangana, bakuabo bena lukuka lubi bakalonda tshilejilu tshia Nimerode pa kudipesha bumfumu ku bukole. Muntu wakatuadija kukokesha muntu nende bua kumukengesha. (Muambi 8:9) Tshilejilu, mu tshikondo tshia Abrahama, Sodomo ne Gomore ne bimenga bikuabo bivua bidie nabi mutumba biakapona mu bianza bia bakalenge ba Shineare ne ba matunga makuabo a kule. (Genese 14:1-4) Pashishe, baluanganyi bapiluke ba mvita ne bashikuluji ba mianda ya ndongoluelu bakadienzela matunga manene bua butumbi buabo ne bua bubanji buabo. Bible udi utela amue a kudiwo: Ejipitu, Assyrie, Babilone, Ditunga dia bena Mede ne Perse, Grèce ne Roma.

18. (a) Mmuenenu kayi udi nende tshisamba tshia Nzambi kudi balombodi ba tshididi? (b) Mmunyi muvua bamfumu ba tshididi bambuluishe pamu’apa ku dilubuluka dia bipatshila bia Nzambi? (c) Mmunyi muvua balombodi bavule badileje ne: mbena mu dimiinu dia Nyoka?

18 Yehowa wakalekelela dikalaku dia makokeshi aa a tshididi, ne basadidi bende bakaakokela mu mushindu mutshintshikila misangu yonso ivuabo basombele mu matunga malombola kudi makokeshi aa. (Lomo 13:1, 2) Pamu’apa, makokeshi a tshididi atu ambuluisha mu dilubuluka dia malongolola a Nzambi peshi mu dikubibua dia tshisamba tshiende. (Ezela 1:1-4; 7:12-26; Bienzedi 25:11, 12; Buakabuluibua 12:15, 16) Nansha nanku, balombodi bavule ba tshididi bakaluisha bikole ntendelelu mulelela, nenku, bakadileja ne: mbena ku dimiinu dia Nyoka.​—1 Yone 5:19.

19. Ntshimfuanyi kayi tshidi mukanda wa Buakabuluibua utumika natshi bua kuleja makokeshi a pa buloba bujima?

19 Mu tshitupa tshinene, bukokeshi bua bantu mbupangile bikole; ki mbutuadile bantu diakalenga anyi bujikije ntatu yabo to. Yehowa wakalekelela bantu bua batete mishindu yonso ya mbulamatadi, kadi, mmubenge dibipa dia nsombelu ne nkokeshilu mubi wa bantu kudi mbulamatadi eyi. (Nsumuinu 22:22, 23) Mukanda wa Buakabuluibua udi uleja makokeshi a pa buloba bujima makengeshanganyi bu nyama wa luonji mukuate buowa ne muena lutambishi.​—Buakabuluibua 13:1, 2.

Bangenda-mushinga bena lukuka

20, 21. Ntshitupa kayi tshibidi tshidi ne bua kubadibua munkatshi mua “bamfumu ba basalayi” ne mua “bantu ba bukole” bu tshia ku dimiinu dibi dia Satana, ne mbua tshinyi?

20 Kuakapatuka kabidi bangenda-mushinga, bantu bapange bululame, badi bangatshibua mulongo umue ne bamfumu ba tshididi. Mikanda miangula mu makolo a Babilone wa kale idi ileja ne: mu tshikondo atshi, mumvuangana a bungenda-mushinga ne tshipatshila tshia kuiba badi kabayi ne bubanji avua matambe kuvulangana. Too ne mu tshikondo tshietu etshi, bangenda-mushinga ba mu bulongolodi ebu mbatungunuke ne kusadila bua bipatshila biabo bia budinangi; mu matunga mavule, padi’anu bantu bakese benda bavudija bubanji buabo, bavule badi bakenga mu bupele. Mu matuku etu mudi matanda manene enda avulangana, bangenda-mushinga ne benji ba bintu mbunguije makasa mavule pa kupetesha makokeshi a tshididi stoke ya bingoma kabiyi mua kuamba, pamue ne bingoma bidi bibutula bantu ne bintu bikole bidi bikuatshisha bantu buôwa. Tupitene etu tuena lukuka tua matanda manene ne bantu bakuabo badi mumue nabo mba kubala munkatshi mua “bamfumu ba basalayi” ne mua “bantu ba bukole” badi benza tshitupa tshia dimiinu dibi dia Satana. Bilondeshile dilumbuluisha dia Nzambi ne Yezu, buonso buabo mbena mu bulongolodi bua pa buloba budi ne bua kubutudibua.​—Buakabuluibua 19:18.

21 Ku bena mianda ya tshididi babi ne bangenda-mushinga bena lukuka kudi kabidi tshitupa tshisatu tshia ndongoluelu wa bantu udi mukumbanyine dilumbuluisha dia dipishibua dia Nzambi. Ntshitupa kayi? Bidi mukanda wa Buakabuluibua wamba nebikukemeshe pa muanda eu.

Babilone Munene

22. Nntendelelu wa mushindu kayi wakakola ku Babilone wa kale?

22 Diashibua dia Babilone wa kale kadivu’anu bua malu a tshididi nansha. Bu muvua tshimenga etshi tshibaka bua kudiatakaja bumfumu bua Yehowa mu makasa, ntendelelu uvua ne buende bujitu. Bulelela, Babilone wa kale wakalua mpokolo wa ntendelelu wa mpingu mu malu a Nzambi. Bakuidi ba ntendelelu eu bavua balongesha malongesha adi upula lumu lua Nzambi, bu mudi ditungunuka ne kuikala ne muoyo dia anyima wa muntu kunyima kua lufu ne dikalaku dia muaba mukuate buowa ne wa makenga makole a kashidi ku muaba wa bafue mukokesha kudi bademon. Bavua bakankamija ntendelelu wa bifukibua ne wa musumba wa nzambi-milume ne nzambi-mikaji. Bakapatula mianu bua kumvuija kuakafumina buloba ne muntu, ne bavua bakumbaja mikiya ne bafila milambu mibi ivuabo bangata bu idi ne bukole bua kushindika lulelu lua bakaji, kufikisha ku dinowa dia bia pa madimi bivule ne ku ditshimuna mu mvita.

23. (a) Ntshinyi tshiakatuala bantu bakamuangala biangatshile ku Babilone, ne kuakapatuka bipeta kayi? (b) Buakabuluibua udi ufunkuna nsangilu wa pa buloba bujima wa bitendelelu bia dishima ku dîna kayi? (c) Misangu yonso, ntshinyi tshitu bitendelelu bia dishima biluisha?

23 Pakatuadija bantu kuakula miakulu mishilangane, bakumbuka ku Babilone ne kutangalakabo pa tshipapu tshia buloba, bakatuala malongesha a dishima ne ntendelelu wa ku Babilone. Nenku, bilele ne mitabuja bifuanangane ne bia ku Babilone wa kale biakavulangana munkatshi mua aba bakâsa diambedi ku Mputu, mu Afrike, ku Amerike, ku Extrême-orient ne ku Mbuu ya ku Sud, bivule biakashala too ne lelu’eu. Nenku, ke bua tshinyi mbiakanyine padi Buakabuluibua ufunkuna nsangilu wa pa buloba bujima wa bitendelelu bia dishima bu tshimenga, Babilone Munene. (Buakabuluibua nshapita wa 17 ne wa 18) Muaba wonso uvuabi bikunyibua, bitendelelu bia dishima bivua bipatula bakuidi bakengeshanganyi, bitabataba, dipanga ne tshiendenda tshia masandi. Biakadileja patoke mudibi tshiamu tshia mudimu tshikole mu bianza bia Satana. Misangu yonso, Babilone Munene utu’anu uluisha muende muonso ntendelelu mulelela wa Mfumu Munene Yehowa.

24. (a) Mmunyi muakafika Nyoka ku disuma dimiinu dia mukaji “ku tshikankanyi”? (b) Bua tshinyi kusuma kua dimiinu dia mukaji kudi’anu kua mputa patupu ku tshikankanyi?

24 Baskribe ne Bafarizeyi bena mu tshitendelelu tshia bena Yuda ke bantu babi kupita buonso ba mu dimiinu dia Nyoka. Bakajula dikengeshibua mu siekele wa kumpala e kufikabo ne ku dishipa dia muena-mpala munene wa dimiinu dia mukaji. Ke mushindu wakafika Nyoka ku ‘disuma dimiinu ku tshikankanyi.’ (Genese 3:15; Yone 8:39-44; Bienzedi 3:12, 15) Bua tshinyi bivu’amu mputa patupu ku tshikankanyi? Bualu kusuma eku kuvu’anu kua tshitupa tshîpi apa pa buloba. Kakuvua kua kashidi nansha, bualu Yehowa wakabiisha Yezu ku lufu mu dituku disatu e kumubandisha pa kumupa muoyo wa mu nyuma.​—Bienzedi 2:32, 33; 1 Petelo 3:18.

25. (a) Mmu mushindu kayi mudi Yezu mutumbishibue mumane kujukila Satana ne banjelu bende? (b) Dimiinu dia Satana pa buloba nekabutudibue tshikondo kayi? (c) Diboza dia nyoka peshi Satana “ku mutu” kudi Dimiinu dia mukaji wa Nzambi nediumvuije tshinyi?

25 Yezu Kristo mutumbishibue udi usadila mpindieu ku dia balume dia Nzambi, kudiye ulumbuluishila baluishi ba Yehowa. Ukadi mujukile Satana ne banjelu bende pa kubipata mu diulu ne pa kufinakaja midimu yabo ku mpenga ya buloba​—ke bua tshinyi tudi tumona divulangana dia makenga mu matuku etu aa. (Buakabuluibua 12:9, 12) Kadi, anu bu mukavuabi bimanyisha mu milayi, dimiinu ka pa buloba ka Satana nekabutudibue palua Nzambi kukumbaja dilumbuluisha diende pa Babilone Munene ne pa bitupa bikuabo bionso bia bulongolodi bua Satana budi pa buloba. Ndekelu wa bionso, Yezu Kristo, Dimiinu dia mukaji wa Nzambi, neaboze “mutu” wa Satana, nyoka eu wa kale muena meji mabi ne nebikale dimubutula dijima ne diumbushibua diende kashidi mu malu a bantu.​—Lomo 16:20.

26. Bua tshinyi bidi ne mushinga mutambe kutudi bua kukonkonona mulayi wa mu Buakabuluibua?

26 Mmunyi muenzeka bionso ebi? Ke tshidi mukanda wa mu Bible wa Buakabuluibua utusokoluela ku diambuluisha dia mulongulongo wa bikena-kumona bidi ne bimanyinu bia dikema ne bimfuanyi. Nenku, tuenzayi lukasa bua kukonkonona mulayi eu wa bukole. Tudi ba diakalenga bulelela bitumvua ne bituatumikila mêyi a mu Buakabuluibua! Bituenza nenku, netutumbishe dîna dia Mfumu Munene Yehowa ne netubeneshibue ne masanka a kashidi. Tudi tunulomba bua kubala ne kutumikila ne meji binudi nulonga. Abi bidi mua kuikala lupandu buenu nuenu mu tshikondo etshi tshikole tshia nsombelu wa bantu.

[Kazubu/​Tshimfuanyi mu dibeji 13]

Mumvuangana a bungenda-mushinga mu maleta a cunéiforme

Mukanda wa Ancient Near Eastern Texts, mufunda kudi James B. Pritchard, udi utela mikenji mitue ku 300 misangisha kudi Ham­mu­rabi mu tshikondo tshia kalekale tshia bena Babilone. Idi ileja dikengedibua dia kukandika dipanga bululame divua, bushuwa, dimuangalake mu mianda ya bungenda-mushinga mu tshikondo atshi. Monayi tshilejilu tshia umue wa kudiyi: “Bikala mukalenge kampanda musumbe tshintu peshi mupete bukenji bua kulaminangana tshintu bu mudi argent anyi ngolo, mupika mulume, mupika mukaji, ngombe, mukoko, mpunda, peshi tshintu tshikuabo ku tshianza tshia muana wa mukalenge kansanga anyi tshia mupika wa mukalenge kankenge kakuyi bantemu anyi mikanda mitua biala ya diumvuangana diabo, mukalenge eu mmuivi: neikale ne bua kushipibua.”

    Mikanda ya mu Tshiluba (1982-2024)
    Patuka
    Buela
    • Tshiluba
    • Tumina bakuabu
    • Biudi musue
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malu a kulonda
    • Mikenji ya mua kulama malu masokoka
    • Biudi witaba bua kuenzekabi mu tshiamu
    • JW.ORG
    • Buela
    Tumina bakuabu