TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE tshia Watchtower
TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE
tshia Watchtower
Tshiluba
  • BIBLE
  • MIKANDA
  • BISANGILU
  • dp nshap. 16 dib. 270-285
  • Bakalenge badi Baluishangana Mbatangile ku Ndekelu Kuabu

Kakuena filme nansha umue mu tshitupa etshi to.

Tshilema ntshienzeke mu diambula dia filme.

  • Bakalenge badi Baluishangana Mbatangile ku Ndekelu Kuabu
  • Tutumayi ntema ku mulayi wa Danyele!
  • Tumitu tua bualu
  • Bintu bia muomumue
  • BENA KRISTO BALELELA BADI BALENDUKA, KADI BADI BATSHIMUNA
  • BADI BALENGEJA BANTU BA YEHOWA
  • MUKALENGE UDI UDIBANDISHA
  • ‘DIBUNDANGANA’ MU MATUKU A KU NSHIKIDILU
  • EJIPITU KÊNA UPANDUKA TO
  • MVITA YA NDEKELU
  • BADI BAMUTSHINGISHA KUDI NGUMU IDI ILUBAKAJA
  • ‘MUKALENGE NEAFIKE KU NSHIKIDILU KUA MUOYO WENDE’
  • Ditshimuna dia ndekelu dia Mikaele, mfumu munene
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1993
  • Nnganyi udi “mukalenge wa ku nord” patudi tuambangana apa?
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa (Tshia kulonga)—2020
  • “Mukalenge wa ku nord” mu matuku a ku nshikidilu
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa (Tshia kulonga)—2020
  • Mukalenge kampanda wanyangi muaba munsantu wa Yehowa
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1993
Tangila bikuabu
Tutumayi ntema ku mulayi wa Danyele!
dp nshap. 16 dib. 270-285

Nshapita Wa Dikumi Ne Muisambombo

Bakalenge badi Baluishangana Mbatangile ku Ndekelu Kuabu

1, 2. Mmunyi muakashintuluka mukalenge wa ku nôde kunyima kua mvita mibidi ya buloba bujima?

PAVUAYE welangana meji bua nsombelu wa malu a tshididi uvuaku pankatshi pa ditunga dia États-Unis ne dia Russie, mufundi wa miyuki ya kale ne muena nkindi wa bena France Alexis de Tocqueville wakafunda mu 1835 ne: “Dimue didi diangata budikadidi bu mushindu munene wa kuenza malu; dikuabu diodi diangata bupika. . . . Njila yawu mmishilangane; nansha nanku, dionso dia kudiwu didi dimueneka dilombola kudi dijinga disokome dia Nzambi dia kuangata dimue dituku tshia bibidi tshia malu a buloba bujima mu bianza biadi.” Mmunyi muakakumbana bualu ebu pakenzeka Mvita Mibidi ya Buloba bujima? Mufundi wa miyuki ya kale J. M. Roberts udi ufunda ne: “Ku ndekelu kua Mvita Mibidi ya Buloba bujima, biakamueneka patoke ne: malu a buloba bujima avua ne bua kuikala mu bianza bia makokeshi abidi manene ne mashilangane bikole, bumue bujalame muaba uvua ditunga dia Russie, bukuabu mu Matunga Masanga a bena Amerike.”

2 Mu tshikondo tshia mvita ibidi ya buloba bujima, Allemagne ke uvua muluishi munene wa mukalenge wa ku sude (Bukokeshi bua bukole bua États-Unis ne Angleterre), ne uvua muangate muaba wa mukalenge wa ku nôde. Kadi kunyima kua Mvita Mibidi ya Buloba bujima, ditunga edi diakakosoloka. Allemagne wa ku Wesete wakapunga ne mukalenge wa ku sude, ne Allemagne wa ku Esete wakapunga yeye ne tshisumbu tshikuabu tshia bukole: Nsangilu wa matunga a bena Kominisme ku bulombodi bua Union soviétique. Nsangilu eu (anyi tshisumbu etshi tshia tshididi) wakangata muaba wa mukalenge wa ku nôde, ne uvua uluisha bikole tshipungidi tshivua pankatshi pa États-Unis ne Angleterre. Ne dikokangana pankatshi pa bakalenge babidi aba diakalua Mvita ya Muinshi-muinshi yakenzeka kubangila mu 1948 too ne mu 1989. Kumpala, Allemagne mukalenge wa ku nôde uvua ‘mupidie tshipungidi tshia tshijila.’ (Danyele 11:28, 30) Ntshinyi tshivua nsangilu wa matunga a bena Kominisme mua kuenzela tshipungidi etshi?

BENA KRISTO BALELELA BADI BALENDUKA, KADI BADI BATSHIMUNA

3, 4. Mbanganyi bavua ‘bapidia tshipungidi,’ ne mmalanda kayi avuabu nawu ne mukalenge wa ku nôde?

3 Muanjelu wa Nzambi wakamba ne: ‘Bua milayi yende [mukalenge wa ku nôde] ya lubombo ne mashimi neanyange bantu aba badi bapidia tshipungidi.’ Muanjelu wakamba kabidi ne: ‘Kadi bantu badi bamanye Nzambi wabu nebatantamane, nebenze malu makole. Ba munkatshi mua bantu badi ne meji nebayishe ba bungi lungenyi, kadi papita matuku a bungi [nebalenduke ku] muele wa mvita ne kapia, nebaye mu bupika, nebabanyenge bintu.’—Danyele 11:32, 33.

4 Aba badi ‘bapidia tshipungidi’ badi ne bua kuikala anu balombodi ba Bukua-buena-Kristo, badi bamba mudibu bena Kristo kadi eku bienzedi biabu bipendesha dîna mene dia Buena-Kristo. Mu mukanda wende mukuabu, Walter Kolarz udi wamba ne: “[Mu tshikondo tshia mvita mibidi ya buloba mujima] Mbulamatadi wa bena Union Soviétique wakenza muende muonso bua Ekeleziya ikale imuambuluisha ne imukuatshisha ne bintu mu mvita ya diluila ditunga.” (Religion in the Soviet Union) Kunyima kua mvita, balombodi ba ekeleziya bakakeba bua kulama bulunda abu nansha muvua bukokeshi buvua tshikondo atshi mukalenge wa ku nôde kabuyi buitaba malu a Nzambi. Nenku, Bukua-buena-Kristo buakadibueja bikole mu malu a pa buloba ebu, edi divua dipanga lulamatu dibiadibi ku mêsu kua Yehowa.—Yone 17:16; Yakobo 4:4.

5, 6. Mbanganyi bavua “bantu badi bamanye Nzambi wabo,” ne mmalu kayi avua mabafikile mu bukokeshi bua mukalenge wa ku nôde?

5 Bidi munyi bua bena Kristo balelela, “bantu badi bamanye Nzambi wabo” ne “badi ne meji”? Nansha muvuabu ‘[bakokela] bakokeshi badi ku mutu’ mu mushindu muimpe, bena Kristo bavua ku bukokeshi bua mukalenge wa ku nôde kabavua babuelakane mu malu a pa buloba to. (Lomo 13:1; Yone 18:36) Bavua badienzeja bua ‘kupa Kaisa bintu bia Kaisa,’ ne bavua kabidi ‘bapa Nzambi bintu bia Nzambi.’ (Matayo 22:21) Bua bualu ebu, lulamatu luabu luakatekibua mu njiwu.—2Timote 3:12.

6 Ke bualu kayi bena Kristo balelela ‘bakalenduka’ ne ‘bakatantamana.’ Bakalenduka mu mushindu wa se: bakapeta dikenga dikole, kushipabu ne bamue. Kadi bakatantamana mu ngumvuilu wa se: ba bungi bakashala ne lulamatu. Bakatshimuna bena panu anu muvua Yezu mubatshimune. (Yone 16:33) Kabidi, kabavuaku banji kulekela kuyisha lumu luimpe, nansha pavuabu basanganyibua mu lukanu anyi mu maloko manene to. Mu dienza nenku, ‘bakayisha ba bungi lungenyi.’ Nansha muvuabu babakengesha mu matunga a bungi avua ku bukokeshi bua mukalenge wa ku nôde, bungi bua Bantemu ba Yehowa buakavula. Bua lulamatu luvua nalu “bantu badi ne meji,” tshitupa tshinene tshia “musumba munene” ntshimueneke mu matunga aa.—Buakabuluibua 7:9-14, MMM.

BADI BALENGEJA BANTU BA YEHOWA

7. ‘Ndikuatshisha dikese’ kayi diakapetabu kudi bena Kristo bela manyi bavua ku bukokeshi bua mukalenge wa ku nôde?

7 Muanjelu wakamba ne: ‘Papona [bantu ba Nzambi], bakuabu nebabakuatshishe ne dikuatshisha dikese.’ (Danyele 11:34a) Ditshimuna dia mukalenge wa ku sude mu mvita mibidi ya buloba bujima divua difikishe bena Kristo bavua ku bukokeshi bua mukalenge eu bua kupeta ndambu wa disulakana. (Bala Buakabuluibua 12:15, 16.) Bia muomumue, aba bavuabu bakengeshe kudi mukalenge wakamupingana bavua bapeta disulakana ku misangu. Pakatuya Mvita ya Muinshi-muinshi, balombodi ba bungi bakafika ku dijingulula ne: bena Kristo ba lulamatu ki mbantu ba njiwu to, nenku bobu kubanyisha ku mikanda ya mbulamatadi. Diambuluisha diakafumina kabidi kudi bantu ba mu musumba munene udi anu wenda udiunda, bakitaba ne musangelu lumu luvua bela manyi benda bayisha ne lulamatu luonso, ne bakabambuluisha mu mudimu eu.—Matayo 25:34-40.

8. Mmunyi muvua bamue badisangishe ne bantu ba Nzambi ‘ne mêyi a lubombo’?

8 Munkatshi mua bavua bamba ne: bavua basue kuenzela Nzambi mudimu mu tshikondo tshia Mvita ya Muinshi-muinshi, bonso kabavua ne meji mimpe to. Muanjelu ukavua mumanyishe ne: ‘Ba bungi nebabalamate anu ne mêyi a lubombo.’ (Danyele 11:34b) Bantu ba bungi bakaleja muvuabu basue bulelela, kadi kabavua bitaba bua kudilambula kudi Nzambi to. Kadi bakuabu bavua bamueneka bu bitabe lumu luimpe bavua tshia bushuwa batentekedi batuma kudi bakokeshi. Luapolo lua mu dimue ditunga ludi luamba ne: “Bamue ba munkatshi mua bena dishima aba bavua bena kominisme ba menemene bavua badifinye mu bulongolodi bua Mukalenge, baleje lukunukunu lua bungi, ne bapete mene midimu minene ya mushinga.”

9. Bua tshinyi Yehowa wakalekela bamue bena Kristo ba lulamatu ‘bapona’ bua bantu bavua badifinye mu tshisumbu?

9 Muanjelu wakatungunuka wamba ne: ‘Bamue ba munkatshi mua badi ne meji nebapone bua kulengejibua, bua kuvuijibua balengele ne bua kutokeshibua, too ne pafika tshikondo tshia ku nshikidilu. Bualu bua tshikondo tshiakasungulabu tshitshidi kumpala.’ (Danyele 11:35) Bantu aba bavua badifinye mu tshisumbu bakafikisha bamue bena lulamatu ku dipona mu bianza bia bakokeshi. Yehowa wakalekela malu aa enzeka bua kulengeja ne kutokesha bantu bende. Anu muvua Yezu ‘muyile ditumikila ku malu akakengaye nawu,’ bena lulamatu aba pabu bakalonga ditantamana ku malu akateta ditabuja diabu. (Ebelu 5:8; Yakobo 1:2, 3; bala Malaki 3:3.) Nunku ‘bakalengejibua, bakavuijibua balengele ne bakatokeshibua.’

10. Tshiambilu tshia se: ‘too ne pafika tshikondo tshia ku nshikidilu’ tshidi tshiumvuija tshinyi?

10 Bantu ba Yehowa bavua ne bua kupona ne kulengejibua ‘too ne pafika tshikondo tshia ku nshikidilu.’ Bushuwa, mbatekemene bua se: nebabakengeshe too ne pafika nshikidilu wa tshikondo etshi tshibi tshia malu. Divuijibua balengele ne ditokeshibua dia bantu ba Nzambi pavua mukalenge wa ku nôde ubuela bitshivua bua ‘tshikondo tshiakasungulabu.’ Nenku, mu Danyele 11:35, ‘tshikondo tshia ku nshikidilu’ tshidi ne bua kuikala tshitangila ndekelu wa tshikondo tshidi tshikengedibua bua bantu ba Nzambi kulengejibuabu padibu babakengesha kudi mukalenge wa ku nôde. Bidi bimueneka ne: dilenduka edi diakajika mu ‘tshikondo tshiakasungulabu’ kudi Yehowa.

MUKALENGE UDI UDIBANDISHA

11. Ntshinyi tshiakamba muanjelu bua mushindu uvua mukalenge wa ku nôde ne bua kuangata bumfumu bua Yehowa?

11 Muanjelu wakamba kabidi bua mukalenge wa ku nôde ne: ‘Mukalenge au neenze bu mudi mutshima wende musue; neadinemeshe, neadibandishe pa mutu pa nzambi yonso, [bu mudiye ubenga bua kukokela bumfumu bua Yehowa] neadiule Nzambi wa nzambi ne meyi adi matambe bubi. Neatute dikasa dimpe too ne pajika tshiji tshia Nzambi, bualu bua malu akapangidijaye neenjibue. Yeye kêna unemeka [Nzambi wa] batatuende, kêna unemeka [dijinga dia] bakaji anyi nzambi yonso mukuabu; bualu bua yeye neaditumbishe ku mutu kua buonso buayi.’—Danyele 11:36, 37.

12, 13. (a) Mmu ngumvuilu kayi muvua mukalenge wa ku nôde mubenge ‘Nzambi wa batatuende’? (b) Mbanganyi bavua ‘bakaji’ bena “dijinga” divua mukalenge wa ku nôde mubenge kunemeka? (c) ‘Nnzambi’ kayi uvua mukalenge wa ku nôde mutumbishe?

12 Bua kukumbaja mêyi aa a tshiprofete, mukalenge wa ku nôde wakabenga ‘Nzambi wa batatuende,’ bu mudi nzambi wa Bukua-buena-Kristo wa Busatu-Bunsantu. Nsangilu wa matunga a bena Kominisme uvua ukankamija dibenga kuitaba Nzambi. Nunku mukalenge wa ku nôde wakadivuija nzambi, ‘wakadibandisha pa mutu pa muntu yonso.’ Bu muvuaye kayi unemeka ‘dijinga dia bakaji,’ mmumue ne: matunga avua ku bukokeshi buende avua menze bu bakaji bavua bakuatshila bukalenge buende mudimu, bu muvua dia Viêt Nam wa ku Nôde, mukalenge eu wakenza malu ‘bu muvua mutshima wende musue.’

13 Muanjelu wakatungunuka ne mulayi wamba ne: ‘Kadi mu muaba wa nzambi ayi neatumbishe nzambi wa misoko miasa ne ngumbu ya mvita. Neatumbishe nzambi wakadi batatu bende kabayi bamanye, neafile biamu bia or ne bia argent, mabue a mushinga mukole ne bintu bilengele kudiye.’ (Danyele 11:38) Bushuwa, mukalenge wa ku nôde wakeyemena biamu bipiabipia bia kuluangana nabi mvita, ‘nzambi wa ngumbu ya mvita.’ Wakakeba lupandu ku diambuluisha dia “nzambi” eu, mu dilambula bubanji bupite bungi pa tshioshelu tshiende.

14. Mmunyi muvua mukalenge wa ku nôde ‘muluangane mvita mipite bukole’?

14 ‘Yeye nealuangane ne misoko miasa ne ngumbu ya mvita mipite bukole, ku dikuatshisha dia nzambi wa ba bende. Neatumbishe bantu bonso badi bamunemeka; neabape bukokeshi ku mutu kua ba bungi, neababanyine buloba kabidi ku mushinga wamupabu.’ (Danyele 11:39) Bu muvuaye weyemena “nzambi wa ba bende” wa biluilu, mukalenge wa ku nôde ‘wakaluangana mvita mipite bukole,’ wakaleja muvuaye bukokeshi bua bukole mu malu a biluilu mu ‘matuku a ku nshikidilu.’ (2 Timote 3:1) Aba bavua bakuata ku tshiende uvua ubambuluisha mu malu a tshididi, a mpetu ne pamu’apa mu malu a biluilu.

‘DIBUNDANGANA’ MU MATUKU A KU NSHIKIDILU

15. Mmunyi muvua mukalenge wa ku sude ‘mubunde’ mukalenge wa ku nôde?

15 Muanjelu wakambila Danyele ne: ‘Mu matuku a ku nshikidilu mukalenge wa ku sude neamubunde.’ (Danyele 11:40a) Mukalenge wa ku sude ‘mmubunde’ mukalenge wa ku nôde mu ‘tshikondo tshia ku nshikidilu’ anyi? (Danyele 12:4, 9) Eyowa. Kunyima kua mvita ya kumpala ya buloba bujima, tshipungidi tshia ditalala tshia dinyoka natshi mukalenge wa ku nôde (Allemagne) tshivua bushuwa ‘dimubunda,’ dimusaka bua kudisombuelaye. Kunyima kua yeye mumane kutshimuna mu mvita mibidi ya buloba bujima, mukalenge wa ku sude wakatangija bingoma biende binene bia mpolondo kudi muluishi wende ne wakamulongoluela tshipungidi tshikole tshia malu a biluilu tshidibu babikila ne: Organisation du traité de l’Atlantique Nord (OTAN). Mufundi mukuabu wa miyuki ya kale wa mu Grande-Bretagne wakamba bua mudimu wa OTAN ne: “Uvua tshia-mudimu tshia kumpala tshivua tshienza bua ‘kutshintshimika’ Union soviétique, uvuabu bamona mpindieu bu uvua uteka ditalala dia mu matunga a ku Mputu mu njiwu. Bakakuata mudimu ne OTAN bidimu 40, ne bakaukumbaja bimpe menemene.” Mu bidimu bivua Mvita ya Muinshi-muinshi yenda yenzeka, ‘dibunda’ mukalenge wa ku sude diakenzeka ne biamu bia dimutentekela nabi, ne dimuluisha mu malanda a matunga abu ne dimuela mvita ya bingoma.

16. Ntshinyi tshiakenza mukalenge wa ku nôde pakamubundabu kudi mukalenge wa ku sude?

16 Ntshinyi tshiakenza mukalenge wa ku nôde? ‘Mukalenge wa ku nôde nealue kumuluisha bu mvunde, muikale ne makalu a mvita ne badi benda pa nyima pa tubalu tua mvita ne mu matu a bungi; neabuele mu matunga a bungi, upita bu mudi musulu wa mâyi upasalala.’ (Danyele 11:40b) Malu adi menzeke mu matuku a ku nshikidilu adi aleja tshipatshila tshia mukalenge wa ku nôde tshia kutangalaja bukokeshi buende. Mu tshikondo tshia mvita mibidi ya buloba bujima, ‘mukalenge’ wa bena Nazi wakapasalala ne kupatukaye mikalu yende bua kubuela mu matunga avua mamunyunguluke. Ku ndekelu kua mvita ayi, ‘mukalenge’ wakamupingana wakasa ampire munene. Mu tshikondo tshia Mvita ya Muinshi-muinshi, mukalenge wa ku nôde wakaluangana ne muluishi wende mu diela matunga avuaye ukokesha mvita ne mu dijudija buntomboji mu Afrike, mu Asia ne mu Amerike Latine. Wakakengesha bena Kristo balelela ne kukepeshaye mudimu wabu, kadi kakawimanyika to. Mvita yakaluanganaye mu malu a biluilu ne a tshididi yakafikisha matunga a bungi ku dikala ku bukokeshi buende. Etshi ke tshikavua muanjelu mumanyishe ne: ‘Neabuele kabidi mu buloba bulengele [muaba wa mu nyuma wa bantu ba Yehowa], neabutule binunu makumi a bantu.’—Danyele 11:41a.

17. Mmatunga kayi avua mukalenge wa ku nôde kayi mufike ku divuija muinshi mua bukokeshi buende?

17 Nansha nanku, mukalenge wa ku nôde kakakokesha bua kukuata matunga a buloba bujima to. Muanjelu wakamanyisha ne: ‘Kadi ba mu Edome, ba mu Moaba ne tshitupa tshinene tshia bena Amona nebapanduke mu bianza biende.’ (Danyele 11:41b) Mu tshikondo tshia kale, buloba bua Edome, bua Moaba ne bua Amona avua pankatshi pa maloba a mukalenge wa ku sude muena Ejipitu ne mukalenge wa ku nôde muena Sulia. Mu tshikondo tshietu etshi, maloba aa adi aleja matunga ne malongolodi adi mukalenge wa ku nôde mutue mutu kadi kayi mufike ku diavuija ku bukokeshi buende to.

EJIPITU KÊNA UPANDUKA TO

18, 19. Mmu mushindu kayi muvua mukalenge wa ku sude muikale ne bukokeshi pa muluishi wende?

18 Muanjelu wa Yehowa wakatungunuka wamba ne: ‘[Mukalenge wa ku nôde] nealuishe ba mu makalenge makuabu; ba mu Ejipitu kabena bapanduka. Bintu bia or ne bia argent bia mu tshibutshilu ne bintu bionso bikuabu bia mushinga mukole bia mu Ejipitu nebikale biende. Bena Libue ne bena Atiopa kabidi nebakokeshibue kudiye.’ (Danyele 11:42, 43) Nansha mukalenge wa ku sude, mmumue ne: “Ejipitu,” kakapanduka ku ntatu mikebesha kudi tshididi tshia mukalenge wa ku nôde tshia kualabaja bukokeshi buende to. Tshilejilu, bakatshimuna mukalenge wa ku sude mu ditunga dia Viêt Nam. Kadi netuambe tshinyi bua “bena Libue ne bena Atiopa”? Bena mutumba aba ba Ejipitu wa kale badi mua kuikala tshimfuanyi tshia matunga adi madie mutumba ne “Ejipitu” (mukalenge wa ku sude) udiku lelu. Imue misangu, matunga aa avua ‘akokeshibua’ kudi mukalenge wa ku nôde.

19 ‘Bintu bia mu tshibutshilu bia mu Ejipitu’ bivuaku mu bianza bia mukalenge wa ku nôde anyi? Ntshia bushuwa se: uvua ne bukokeshi bua bungi pa mushindu uvua mukalenge wa ku sude utula mpetu yende. Bu muvuaye utshina muluishi wende, mukalenge wa ku sude uvua utula makuta mapite bungi bua kupetela tshiluilu tshiende tshinene tshia panshi, tshia pa mâyi ne tshia mulu bingoma bia mpolondo. Mushindu’eu ke uvua bubanji bua mukalenge wa ku sude ‘buikale mu bianza’ bia mukalenge wa ku nôde.

MVITA YA NDEKELU

20. Mmunyi mudi muanjelu umvuija mvita ya ndekelu ya mukalenge wa ku nôde?

20 Mvita idi pankatshi pa mukalenge wa ku nôde ne mukalenge wa ku sude, nansha yoyi mikale ya biluilu, ya mu malu a mpetu anyi ya mu mishindu mikuabu, mmitangile ku ndekelu kuayi. Muanjelu wa Yehowa wakaleja malu avua atangila mvita eyi ivua ne bua kulua, wamba ne: ‘Kadi ngumu ya ku luseke lua esete ne lua ku nôde neyimukuatshishe [mukalenge wa ku nôde] buôwa, neapatuke muulangane ne tshiji tshikole bua kubutulaye ba bungi. Pashishe, neashimike ntenta yende ya bukalenge pankatshi pa mâyi manene ne mukuna wa tshijila ne wa butumbi. Kadi neafike ku nshikidilu kua muoyo wende, kayi ne muntu wa kumukuatshisha.’—Danyele 11:44, 45.

21. Mbualu kayi butudi bindile bua kumanya pa bidi bitangila mukalenge wa ku nôde?

21 Bakatshimuna mukalenge wa ku nôde mu ngondo wa Tshisua-munene 1991 pakakosoloka matunga a mu Union soviétique. Nnganyi wikala mukalenge eu pakumbana Danyele 11:44, 45? Neikale wa mu dimue dia ku matunga avua enza Union soviétique anyi? Peshi neikale wa mu ditunga dikuabu dia tshianana, anu muvuabi bienzeke misangu ya bungi kale? Dienza dia bingoma bia mpolondo kudi matunga makuabu nedifikishe ku ditembangana dipiadipia dia bia-mvita ne nediambuluishaku bua kumanya wikala mukalenge au anyi? Matuku atshilualua ke atupesha mandamuna a nkonko eyi. Mbia meji bua tuetu kubenga kutangalaja malu atudi katuyi bajadike. Padi mukalenge wa ku nôde utuadija mvita yende ya ndekelu, bonso badi ne busunguluji bua mu Bible nebajingulule dikumbana dia mulayi eu.—Tangila “Bakalenge ba mu Danyele Nshapita wa 11,” mu dibeji dia 284.

22. Nnkonko kayi idi ijuka bua mvita ya ndekelu yela mukalenge wa ku nôde?

22 Kadi tudi bamanye bualu buikala mukalenge wa ku nôde mua kuenza mu katupa kîpi emu. Ngumu ‘ya ku luseke lua esete ne lua ku nôde’ neyimusake bua kuluangana mvita ‘bua kubutulaye ba bungi.’ Mbanganyi badiye wela mvita eyi? Ne ‘nngumu’ kayi idi imusaka bua kuela mvita eyi?

BADI BAMUTSHINGISHA KUDI NGUMU IDI ILUBAKAJA

23. (a) Mbualu kayi bua dikema budi ne bua kuenzeka kumpala kua Armagedone? (b) ‘Bakalenge badi bafuma kudi kupatuka dîba’ mbanganyi?

23 Tangila tshidi mukanda wa Buakabuluibua wamba bua nshikidilu wa Babulona Munene, nsangilu wa bitendelelu bia dishima bia buloba bujima. Kumpala kua ‘mvita ya dituku dinene dia Nzambi Wa-Bukole-Buonso, anyi Armagedone, muluishi munene eu wa ntendelelu mulelela ‘nebamushidishe mu kapia.’ (Buakabuluibua 16:14, 16; 18:2-8) Kabutu kende nkaleja mu tshimfuanyi kudi dipumuna dia mpanza isambombo ya tshiji tshia Nzambi mu musulu wa Pelata wa mu tshimfuanyi. Musulu eu udi ûma bua ‘njila alongolodibue bua bakelenge badi bafuma kudi kupatuka dîba.’ (Buakabuluibua 16:12) Bakalenge aba mbanganyi? Ki mbanga bantu, kadi n’Yehowa Nzambi ne Yezu Kristo!—Bala Yeshaya 41:2; 46:10, 11.

24. Mmuanda kayi wenza Yehowa wikala mua kulubakaja mukalenge wa ku nôde?

24 Mbumvuije bimpe dibutuka dia Babulona Munene mu mukanda wa Buakabuluibua mushindu’eu: ‘Nsengu dikumi iwakatangila [bakalenge badi bakokesha mu tshikondo tshia ku nshikidilu], ne nyama wa luonji [Bulongolodi bua Matunga Masanga], nebikale ne mukaji wa masandi lukuna, nebimuvuije bu tshintu tshia patupu ne butaka, nebidie munyinyi wende, nebimushidishe ne kapia.’ (Buakabuluibua 17:16) Bua tshinyi bakokeshi aba nebabutule Babulona Munene? Bualu Nzambi ‘neabueje bualu ebu mu mitshima yabu.’ (Buakabuluibua 17:17) Munkatshi mua bakokeshi aba mudi mukalenge wa ku nôde. Ngumu “ya ku luseke lua esete” idiye umvua idi mua kuikala muanda eu wenza Yehowa, padiye wela mu mitshima ya bakokeshi meji a kubutula ndumba munene wa malu a nzambi.

25. (a) Ntshintu kayi tshia pa buatshi tshidi mukalenge wa ku nôde mutue mutu? (b) Mmuaba kayi udi mukalenge wa ku nôde ‘ushimika ntenta yende ya bukalenge’?

25 Kadi kudi tshintu tshia pa buatshi tshidi mukalenge wa ku nôde mutue mutu ne tshiji. Muanjelu udi wamba ne: ‘Neashimike ntenta yende ya bukalenge pankatshi pa mâyi manene ne mukuna wa tshijila ne wa butumbi.’ Mu tshikondo tshia Danyele mâyi manene avua mbuu wa Mediterane ne mukuna wa tshijila uvua Siona, muaba uvua ntempelo wa Nzambi kumpala. Nunku, mu dikumbana dia mulayi eu, mukalenge eu wa ku nôde udi ne tshiji tshikole udi wela bantu ba Nzambi mvita. Mu ngumvuilu wa mu nyuma, muaba udi ‘pankatshi pa mâyi manene ne mukuna wa tshijila’ udi uleja muaba wa mu nyuma wa basadidi bela manyi ba Yehowa. Basadidi aba mbapatuke mu ‘mâyi manene’ a bantu badi kule ne Nzambi ne badi ne ditekemena dia kukokesha ne Yezu Kristo pa Mukuna wa Siona wa mu diulu.—Yeshaya 57:20; Ebelu 12:22; Buakabuluibua 14:1.

26. Anu mudibi bileja mu mulayi wa Yehezekele, ngumu “ya ku luseke lua ku nôde” neyifumine pamu’apa muaba kayi?

26 Yehezekele, muntu uvua ne muoyo mu tshikondo tshia Danyele, wakamanyisha pende bua mvita ivuabu ne bua kuluisha bantu ba Nzambi ‘mu matuku a ku nshikidilu.’ Wakamba ne: mvita eyi bavua ne bua kuyijudija kudi Gogo wa mu buloba bua Magoga, mmumue ne: Satana Diabolo. (Yehezekele 38:14, 16) Mu tshimfuanyi, mmuaba kayi udi Gogo ufumina? Yehowa udi wamba mukana mua Yehezekele ne: ‘Ku muaba wa ku mfudilu kua nôde.’ (Yehezekele 38:15) Nansha mvita eyi yoyi mikole mushindu kayi, kayakubutula bantu ba Yehowa to. Mvita eyi ya tuyayi-tukamone neyifikishe Yehowa ku dibutula makole a Gogo. Ke bualu kayi Yehowa udi wambila Satana ne: ‘Nenteke ndobo mu mbanga yebe.’ ‘Nendue nebe ku luseke lua kumfudilu kua nôde; nenkufikishe pa mikuna ya mu Isalele.’ (Yehezekele 38:4; 39:2) Nanku ngumu ya “ku luseke lua ku nôde” idi ipesha mukalenge wa ku nôde tshiji idi ne bua kufumina kudi Yehowa. Kadi bua malu ikala mu ngumu eyi ya “ku luseke lua ku esete ne lua ku nôde,” anu Nzambi nkayende ke watuambila mu matuku atshilualua.  

27. (a) Bua tshinyi Gogo neasake matunga, pamue ne mukalenge wa ku nôde, bua kuluisha bantu ba Yehowa? (b) Mmushindu kayi wajika mvita ya Gogo?

27 Kadi bua Gogo, udi ulongolola bua kuela mvita yende mikole bualu mmumone dilubuluka didibu bapete kudi bena ‘Isalele wa Nzambi,’ badi, pamue ne bena mu “musumba munene” wa “mikoko mikuabo” kabayi kabidi ba pa buloba ebu. (Galatia 6:16; Buakabuluibua 7:9, MMM; Yone 10:16; 17:15, 16; 1 Yone 5:19) Gogo udi utangila ne mêsu mabi ‘bantu [badi badisangishe pamue ba] mu bisamba bia bantu, [badi] bangata bimuna ne lupetu [bia mu nyuma].’ (Yehezekele 38:12) Bu mudi Gogo umona muaba wa mu nyuma wa bena Kristo bu “musoko udi mu mpata” udi mupepele kukuata, udi wenza bukole buende buonso bua kubumbula muaba eu udi umupangisha bua kukokesha bantu bonso ba pa buloba. Kadi udi upangila. (Yehezekele 38:11, 18; 39:4) Padi bakalenge ba pa buloba, pamue ne mukalenge wa ku nôde, bela bantu ba Yehowa mvita, ‘nebafike ku nshikidilu kua muoyo wabu.’

‘MUKALENGE NEAFIKE KU NSHIKIDILU KUA MUOYO WENDE’

28. Ntshinyi tshiafikila mukalenge wa ku nôde ne mukalenge wa ku sude mu matuku atshilualua?

28 Mvita ya ndekelu ya mukalenge wa ku nôde ki mmitangija kudi mukalenge wa ku sude to. Nanku, mukalenge wa ku nôde kêna ufika ku ndekelu kua muoyo wende mushipa kudi muluishi wende munene nansha. Bia muomumue, ki mmukalenge wa ku nôde udi ubutula mukalenge wa ku sude to. Badi babutula mukalenge wa ku sude kudi Bukalenge bua Nzambi, “tshianza tshia muntu katshiyi tshimulenga.”a (Danyele 8:25) Bushuwa, mu mvita ya Armagedone, Bukalenge bua Nzambi nebumbushe bakalenge bonso ba pa buloba, ne bidi bimueneka ne: etshi ke tshidi tshienzekela kabidi mukalenge wa ku nôde. (Danyele 2:44) Danyele 11:44, 45 udi umvuija mianda ikala mua kufikisha ku mvita ayi ya ndekelu. Kabiena bikemesha bua muikala ‘muntu kayi mua kukuatshisha’ mukalenge wa ku nôde pafikaye ku ndekelu kua muoyo wende!

[Footnotes]

a Bala nshapita wa 10 mu mukanda eu.

[Bimfuanyi mu dibeji 279]

‘Dibunda’ mukalenge wa ku sude diakenzeka ne biamu bia dimutentekela nabi ne dimuela mvita ya bingoma

[Picture on page 284]

BAKALENGE BA MU DANYELE NSHAPITA WA 11

Mukalenge wa ku nôde Mukalenge wa ku sude

Danyele 11:5 Selewuku I Nicator Petolemeye I

Danyele 11:6 Antiyokuse II Petolemeye II

(mukajende Laodice) (muanende Bérénice)

Danyele 11:7-9 Selewuku II Petolemeye III

Danyele 11:10-12 Antiyokuse III Petolemeye IV

Danyele 11:13-19 Antiyokuse III Petolemeye V

(muanende Kleyopatra I) Mupinganyi: Petolemeye VI

Bapinganyi:

Selewuku IV ne

Antiyokuse IV

Danyele 11:20 Augusto

Danyele 11:21-24 Tibelio

Danyele 11:25, 26 Aurélien Mukalenge-mukaji Zénobie

Ampire wa bena Lomo

udi ukuluka

Danyele 11:27-30a Ampire wa bena Allemagne Grande-Bretagne, mulonda

(Mvita ya Kumpala ya kudi Bukokeshi bua Bukole

Buloba bujima) bua États-Unis ne Angleterre

Danyele 11:30, 31 Reich muisatu wa Hitler Bukokeshi bua Bukole bua

(Mvita Mibidi ya Buloba bujima) États-Unis ne Angleterre

Danyele 11:32-43 Matunga a bena Kominisme Bukokeshi bua Bukole bua

(Mvita ya Muinshi-muinshi) États-Unis ne Angleterre

Danyele 11:44, 45 Utshidi ne bua kujukab Bukokeshi bua Bukole bua

États-Unis ne Angleterre

b [Footnote]

* Mulayi wa mu Danyele nshapita wa 11 kawena umanyisha mêna a bisumbu bia tshididi bidi biangate muaba wa mukalenge wa ku nôde ne mukalenge wa ku sude mu bikondo bishilashilangane to. Mêna a bakalenge aba adi alua kumanyika anu pakadi mianda mituadije kuenzeka. Kabidi, bu mudi mvita eyi yenzeka mu bitupa mu bitupa, kudi bimue bikondo bidiku kakuyi mvita; mukalenge umue ukokesha padi mukuabu mupuwa tshianana.

[Full-page picture on page 271]

[Picture on page 285]

MMALU KAYI AUDI MUMVUE?

• Mmunyi muakashintuluka mukalenge wa ku nôde kunyima kua mvita mibidi ya buloba bujima?

• Ndekelu wa bionso ntshinyi tshienzekela mukalenge wa ku nôde ne mukalenge wa ku sude?

• Mmunyi mudi dituma ntema ku mulayi wa Danyele wa mvita pankatshi pa bakalenge babidi dikuambuluishe?

    Mikanda ya mu Tshiluba (1982-2024)
    Patuka
    Buela
    • Tshiluba
    • Tumina bakuabu
    • Biudi musue
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malu a kulonda
    • Mikenji ya mua kulama malu masokoka
    • Biudi witaba bua kuenzekabi mu tshiamu
    • JW.ORG
    • Buela
    Tumina bakuabu