Mu dikeba dia milayi milelela
LUSUMUINU kampanda lua bena Chine ludi luamba ne: “Eu udi mua kudianjila kumanyisha malu atshilualua matuku asatu kumpala udi mua kulua mubanji munkatshi mua bidimu binunu ne binunu.”
Bantu batu basua bua kumanya tshiavua kuenzeka makelela, ne ba bungi badi mua kufuta mfranga mivule bua kupeta milayi milelela. Badi bakeba milayi milelela. Anu bu mudibi bimuenekela ku mêyi a bamanyishi ba malu adi atangila luya, mashika, mvula anyi munya ne ku bimanyishi kampanda bia mianda ya bubanji, tutu tusanka bua kumanya mianda itshilualua. Ku lukuabo luseke, dimanya dia kueyemenyibua dia malu atshilualua didi mua kutuambuluisha bua kulongolola nsombelu wetu.
Dijinga dia kumanya tshidi mua kutufikila mu matuku atshilualua didi disaka bantu bavule bua kuya kuebeja lungenyi kudi bena lubuku, bamfumu ba bitendelelu, batentekedi ba mitoto ne bena mupongo. Bisumbishidi bia mikanda ne bia bikandakanda mbiuwule tente ne mikanda ya kale ne ya lelu ya badi badiamba mudibo mua kudianjila kumanyisha malu atshilualua. Kadi milayi ya mushindu eu itu yedibua mpata bikole. Caton, muena mianda ya politike wa bena Roma uvua muambe ne: ‘Ndi nkema mudi muena lubuku kayi nansha useka padiye upetangana ne muena lubuku nende.’
Bushuwa, kudi milayi ya mishindu ne mishindu. Mu tshidimu tshia 1972, kasumbu ka bena maplome a université ne bangenda-mushinga ba matunga mavule katu kamanyibue ku dîna dia Club de Rome, kakamanyisha dikonkonona kampanda dia mianda divua didianjila kumanyisha bua se: mu katupa kakese, bantu nebavue kubula bintu, bintu bidi mua kujika katuyi mua kupeta bikuabo. Nekupangike ngolo mu 1981, mercure mu 1985, zinc mu 1990, nansha pétrole mu 1992, ne bikuabo. Tudi tumona lelu’eu bua se: mêyi aa ki mmakumbane nansha.
Milayi mivule mmishindamene pa mmuenenu ya malu a Nzambi. Bu tshilejilu: Wulfstan, muepiskopo muena Allemagne uvua wela meji bua se: dibuela dia mu Angleterre ne mvita kudi bena Danemarke ku ntuadijilu wa siekele wa 11 divua tshimanyinu tshia disemena pabuipi dia nshikidilu wa buloba. Mu 1525, Thomas Münzer wakatomboka, ne kutuibua nyama ku mikolo kudi bidime bia bena Allemagne bualu uvua mumone tshikena-kumona kampanda tshia banjelo banona miele bua tshivuaye wela meji ne: ndinowa dinene. Bushuwa, milayi eyi kayivua ya bushuwa to.
Anu bu munudi mua kuikala bamanye, mu Bible mudi musanganyibua milayi. Kabidi, bafundi ba malu a mu Bible bambile ne: bavua benzejibue ku spiritu wa Nzambi. Mupostolo Petelo wakamba ne: “Mulayi wa Mufundu nansha umue, ki mmufume ku diumvuija kampanda dia muntu pa nkayende. Bushuwa, katshia mulayi kawuvua muanji kufidibua ku disua dia muntu, apo bantu bavua bakule mu dîna dia Nzambi, benzejibue ku spiritu munsanto.”—2 Petelo 1:20, 21.
Tshilejilu, Bible uvua mudianjile kumanyisha mianda mishilangane yambuluisha bua kujadika bantu bavua ne bua kuikala ne muoyo mu tshipungu tshia dikalaku dia Yezu Kristo mu nkuasa wa bumfumu mu Bukalenge buende bua mu diulu. Mvita, biyole bia nzala, dizakala dia buloba ne diteketa dia bukole bua muntu pa bidi bitangila nsombelu mulenga—bintu bionso ebi bimueneka mu mushindu mukole, kupita bikondo bikuabo—bivua ne bua kuikala tshimanyinu tshia tshidi Bible ubikila ne: “matuku a ku nshikidilu.” (2 Timote 3:1-5; Matayi 24:3-14, 34) Bilondeshile Bible, dibutula dia bulongolodi ebu bua malu didi ne bua kufikisha bukua-bantu ku diakalenga mu bulongolodi bupiabupia muavua kufidibua mabenesha a kashidi.—2 Petelo 3:13; Buakabuluibua 21:1-4.
Udi ne mmuenenu kayi pa bidi bitangila milayi eyi ya mu Bible? Idi bu mikuabo mivule, anyi bu bifuanyikijilu bia patupu? Tudi mua kuteta mushinga wa milayi ya mu Bible idi kayiyi mianji kukumbana pa kujadika bikala milayi ivua itangila mianda ya kale mimueneke milelela. Netukonkonone imue ya kudiyi mu tshiena-bualu tshidi tshilonda.
[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 3]
Courtesy National Weather Service