Bumpianyi bua pa buabu bua bena nkristo
KUDI BLOSSOM BRANDT
Mu dia 17 Janvier 1923, dituku dia diledibua dianyi, neje uvua uloka mu tshimenga tshia San Antonio, ku Texas. Pambelu pavua mashika, kadi bakangakidila ne luya mu maboko a baledi banyi bena nkristo buwule tente ne dinanga, Judge ne Helen Norris. Bumue bua ku malu a kale buntshidi muvuluke, bionso bivua baledi banyi benza bivua bishindamene pa ntendelelu wa Yehowa Nzambi.
MU 1910, pakakumbaja mamu bidimu muanda-mukulu, baledi bende bakumuka ku mpenge kua Pittsburgh, mu Pennsylvanie, mu tshidiminu tshidi pabuipi ne Alvin, bua kuya kusombela ku Texas. Kuineku ke kupetelebo disanka dia kulonga malelela adi mu Bible kudi muena mutumba nabo. Kutuadijila apu, mamu wakapitshisha matuku ende wonso a muoyo mu dikeba bantu bavua basankila mu ditekemena dia Bukalenge. Wakatambushibua mu 1912, kunyima kua dîku diende dimane kusomba ku Houston, ku Texas.
Mamu ne baledi bende bakamanyangana ne Charles Russell, mulombodi wa kumpala wa Watch Tower and Tract Society, pakakumbulaye tshisumbu tshiabu, ku Houston. Misangu mivule, dîku dietu divua diakidila bena-mpala bena-ngendu ba Société, bena-mpala bavua babikidibua tshikondo atshi ne: ‘bendakanyi.’ Kunyima kua bidimu bikese, mamu ne baledi bende bakaya kusombela ku Chicago, ku Illinois, ne muanetu Russell wakakumbula kabidi tshisumbu etshi.
Mu 1918, kaku-mukaji wakasama grippe espagnole, ne baminganga bakamuambila bua kusombela mu rejon wa luya, bualu makanda ende a mubidi avua enda akepela. Bu muvua kaku-mulume utumika mu kumpanyi wa njanja wa Pullman, mu 1919, bakamutuma ku Texas. Kuineku, ku San Antonio, ke kuakapetangana mamu ne nsonga wa mitalu wa mu tshisumbu uvua ne dîna dia Judge Norris. Bubidi buabo bakakokibua umue kudi mukuabu mu dinanga. Ne pashishe, bakaselangana, Judge uvua ne bua kulua tatu’anyi.
Tatu’anyi udi ulonga malelela a mu Bible
Ku diledibua diende bakamuinyika dîna dia Judge (Nzuji) didi kadiyi kudi bantu bavule. Pakamumona tatuende, wakamba ne: “Luidi lua muan’eu ludi bu lua mulumbuluishi menemene,” ke dîna diakamuinyikabo. Mu 1917, pavua tatu ne bidimu 16, bakamupesha trakte wa Où sont les morts? (Bafue badi penyi?) ne wa Qu’est-ce que l’âme? (Anyima ntshinyi?), mifunda kudi Watch Tower and Tract Society. Tatu’ende wa tatu uvua mufue kukadi bidimu bibidi, ne trakte eyi yakamupetesha mandamuna avuaye ukeba pa ngikadilu wa bafue. Pashishe, wakatuadija kubuela mu bisangilu bia Balongi ba Bible, ke dîna divua Bantemu ba Yehowa bamanyike tshikondo atshi.
Tatu wakapeta diakamue dijinga dia kudifila mu midimu ya tshisumbu. Uvua ne teritware wa kulongesha ne, pashishe kalasa, uvua uyamu pa dikalu bua kuabanya trakte. Wakaditua ne kasuki mu dimuangalaja ditekemena dia Bukalenge ne, mu dia 24 Mars 1918, wakaleja patoke dilambula dia bumuntu buende kudi Yehowa pa kupeta batismo.
Tshidimu tshiakalonda, pakaya mamu kusombela ku San Antonio, tatu wakakokibua diakamue kudi etshi tshivuaye wamba ne: “mimuemue misheme ne mêsu a bleu menemene” bituye kayi muanji kumona. Kabakanenga bua kumanyisha muvuabo basue kuselangana, kadi kabivua bipepele bua kuitabijija baledi ba mamu. Nansha nanku, bakaselangana mu dia 15 Avril 1921. Bubidi buabu bavua ne tshipatshila tshidifundila tshia kudifila mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba.
Ntuadijilu wa buambi kumpala kua dîba
Pavua mamu ne tatu badilongolola bua kuya ku mpuilu wa ku Cedar Point, ku Ohio, mu 1922, bakajingulula se: mamu uvua ungindila. Matuku makese kunyima kua diledibua dianyi, tatu wakatekibua bu direktere (mulombodi) wa mudimu wa tshisumbu, uvua ne bidimu 22 patupu. Ebi bivua biumvuija se: uvua ne bua kulongolola bionso bivua bitangila mudimu wa buambi. Kunyima kua mbingu mikese patupu, mamu ukavua uya nanyi ku tshiibi ne ku tshiibi. Ba-kaku banyi bavua pabo bananga kuya nanyi mu bumanyishi.
Ntshivu’anu ne bidimu bibidi pakaya baledi banyi kusombela ku Dallas, ku Texas, ne kunyima kua bidimu bisatu, bakalua ba-ministre ba ku dîba ne ku dîba peshi bampanda-njila. Butuku, bavua balala pa bulalu bua bena mu kamponya, ne meme banteka mu nkuasa wa kunyima wa vwatire. Bushuwa, bivua bintonda, kadi biakamueneka diakamue se: kabavua banji kudiakaja bimpe bua nsombelu wa bumpanda-njila to. Nunku, tatu wakunzulula ditanda. Pashishe, wakiibaka kazubu ka ditempu bua kulongolola kuya kuetu tshiakabidi mu mudimu wa bumpanda-njila.
Kumpala kua meme kubuela mu kalasa, mamu wakandongesha mua kubala ne kufunda, ne mvua mumanye divudija ku umue too ne ku dikumi dia bishiferi binayi bia kumpala. Dijinga diende dinene divua dia kungambuluisha bua kulonga. Uvua ungimanyika pa nkuasa ku luseke luende bua kukupula malonga avuaye usukula, ne uvua undongesha mua kukuata ku muoyo mvese ya mu Mifundu ne mua kuimba misambu ya Bukalenge, peshi hymne, bilondeshile kubikila kua mu tshikondo atshi.
Ndi nsadila Nzambi ne baledi banyi
Mu 1931, tuakabuela mu mpuilu wa tshikuma ku Colombus, ku Ohio, kutuakapeta dîna dia Bantemu ba Yehowa. Ntshivua ne bidimu muanda-mukulu, kadi ngakela meji se: katshia tshivua muanji kumvua dîna dimpe bu edi. Matuku makese kunyima kua dipingana dietu, ditanda dia tatu diakapia kubutuka. Tatu ne mamu bakangata muanda eu bu “disua dia Mukalenge,” tshimanyinu tshia se: bavua ne bua kupingana mu mudimu wa bumpanda-njila. Pa nanku, bituadije mu muvu wa été 1932, tuakadifila ne disanka mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba.
Baledi banyi bavua benzela mudimu wabu munkatshi mua tshimenga tshia Texas bua kuikala pabuipi ne baledi ba mamu, bavu’anu basombele ku San Antonio. Bu mutuvua tushintulula bisombedi bilondeshile miaba ivuabo batuma baledi banyi, mvua panyi nshintulula tulasa ku musangu ne ku musangu. Mikuabu misangu, bana betu bavua bamba mêyi mabule meji ne: “Bua tshinyi kanuena nubatama muaba umue ne kanuena nupeta nzubu bua muan’eu?”, bienze bu se: baledi banyi kabavua bantabalela mudibi bikengedibua. Kadi mvua ndiambila ne: nsombelu wetu mmulenga mutambe ne mvua ngambuluisha tatu ne mamu mu mudimu wabu wa buambi. Mvua bushuwa mulongeshibue ne mulongolodibue bua etshi tshivua ne bua kuikala nsombelu wanyi mu matuku atshilualua.
Munkatshi mua ngondo mivule, tshivua ndekela kuambila tatu ne mamu ne: mvua musue kutambushibua, ne bavua bakula nanyi misangu mivule pa muanda eu. Bavua basue kupeta dishindika dia se: mvua mujingulule mushinga wonso wa dipangadika dianyi. Mu dia 31 Décembre 1934, dituku dia muanda eu wa mushinga mukole mu matuku anyi a muoyo, ndekelu wa bionso diakafika. Kadi, dilolo dia mayipi, tatu wakenza bua kuikala ne dishindika dia se: mvua muambile Yehowa bualu ebu mu disambila. Wakenza tshintu tshilenga tshitambe. Wakatutuisha binu buonso buetu ne wakasambila. Wakambila Yehowa ne: uvua ne disanka bua mushindu uvua muan’ende wa bakaji mutekete muangate dipangadika dia kumulambula muoyo wende. Nudi mua kushindika bua se: tshiakupua dilolo adi muoyo nansha kakese.
Kulongeshibua kuanyi kudi ba-kaku banyi
Pankatshi pa 1928 ne 1938, mvua nsombela bia bungi kua ba-kaku banyi ku San Antonio. Kutumika kuabu ne dîba kuvua kufuanangane ne kua baledi banyi. Kaku-mukaji uvua kolportere (mumuangalaji wa lumu), bu muvuabo babikila bampanda-njila tshikondo atshi; pashishe wakalua mpanda-njila wa mêba makese. Kaku-mulume uvua mutekibue mpanda-njila mu Décembre 1929; nunku, buambi buvua mudimu wa dituku dionso.
Dilolo, kaku-mulume uvua unkonga mu maboko ende ne undongesha mêna a mitoto. Uvua untelela ku muoyo miaku milenga milongamija bu dipunguluja dia musambu [poèmes]. Mvua ngenza nende ngendu mivule mu vwatire ya kawulu milenga mipue pavuaye wenza mudimu mu njila ya njanja. Matuku wonso mvua mua kutangila kudiye pamvua ne lutatu; uvua unsamba ne ukupula bisonji bianyi. Kadi, pavuabo bannyoka bua tshilema kampanda ne ngiya kukeba disambibua kudiye, uvu’anu wamba (miaku imvua tshiyi njingulula diumvuija tshikondo atshi, kadi dîyi divua dikolesha) ne: “Musuibue wanyi, njila wa mushipi wa mikenji utu mubi mutambe.”
Bidimu bia dikengeshibua
Mu 1939, Mvita Mibidi ya buloba bujima yakabudika, ne tshisamba tshia Yehowa tshiakapetangana ne dikengeshibua ne tshinyangu tshikole. Pabuipi ne ndekelu wa tshidimu tshia 1939, mamu wakasama bikole ne bivua bikengela kumupanda; nunku tuakapingana ku San Antonio.
Patuvua tufila bibejibeji mu misesu ya San Antonio, misumba ya bantu bavua ne tshiji ivua idisangisha. Kadi, lumingu luonso, buonso tuvu’anu tusanganyibua muaba eu, muntu yonso ku diende ditengu dia njila. Misangu mivule mvua mmuenena kule muvuabo baya ne tatu ku biro bia bampulushi.
Tatu wakateta mua kutungunuka ne kuikala mpanda-njila nansha muakimanyika mamu mudimu eu. Kadi, kavua upeta mfranga mikumbane bu muvuaye wenza mudimu wa ku mubidi wa mêba makese, nunku wakimanyika pende. Ngakajikija kalasa kanyi mu 1939, ne meme panyi, ngakaya kuenza mudimu wa bianza.
Dîna dia tatu dia Judge (Nzuji) diakamueneka dikumbanyine kutumika nadi mu bidimu abi. Dimue dituku, musumba wa bana betu ba balume ne ba bakaji bakalua kufila bumanyishi mu tshimenga kampanda ku Nord wa San Antonio. Muena mbulamatadi kampanda musungula bua kunemekejija mikenji wakabela buonso mu buloko. Uvua mukuate ba kudibo 35, pamue ne ba-kaku banyi. Tatu wakabumanya ne wakayaku. Wakabuela mu biro bia muena mbulamatadi ne kuamba ne: “Ndi Judge (Nzuji) Norris, wa ku San Antonio.”
Muena mbulamatadi kukonka ne: “Eyowa, mukalenge mulumbuluishi, udi musue nkuenzele tshinyi?”
Tatu kuandamuna ne: “Ndi mulue kupatula bantu aba mu buloko.” Umvua nanku, muena mbulamatadi e kubalekela kabayi bafute nansha kantu, ne kakuyi nkonko mikuabu ya kuebeja.
Tatu uvua munange kulongesha mu nzubu minene ivua ne biro munkatshi mua tshimenga, ne uvua munange nangananga kukumbula banzuji ne banene ba tubadi. Uvua wambila muakididi wa benyi ne: “Ndi Judge (Nzuji) Norris, ne ndi mulue kumonangana ne nzuji Kampanda.”
Pashishe, pavuaye upetangana ne nzuji, dîba dionso uvua utuadija nunku: “Kumpala kua meme kukuambila kendela kanyi, ndi musue kukumvuija ne: mvua nzuji kumpala kuebe menemene. Ntu’anu nzuji matuku wonso a muoyo wanyi.” Pashishe uvua umvuija mushindu wakamuinyikabo dîna diende. Bivua mêyi a mbuelelu a bulunda, ne tshikondo atshi, wakadia malanda masheme ne banzuji bavule.
Dianyisha dianyi bua buludiki bumpesha kudi baledi banyi
Ngakakumbaja bidimu bia bunsonga bia diela mutu muulu, ne mvua mumanye ne: tatu ne mamu bavua batatshisha lungenyi luabu misangu mivule, bualu bavua bantangila ne badiebeja tshimvua ne bua kulua. Anu bu bana buonso, mvua nteta tatu ne mamu misangu mivule, ngebeja né mvua mua kuenza bualu kampanda anyi kuya ku muaba kansanga, eku mumanye ne: kabakuitaba nansha. Misangu mikuabu mvua mpuekesha bisonji. Kadi, bushuwa mvua mua kunyanguka bu buobo bangambile anu musangu umu’epele ne: “Ndaku, enza tshiwudi musue. Kabiakutuenzela bualu nansha bumue.”
Tshivua ne mushindu wa kubenzeja bua kushintulula mêyi-maludiki abu to, ne abi bivua bimpesha mmuenenu wa kuikala mukubibue. Nanku, bivua bipepele buanyi meme; pavua bansonga bakuabu bampangadijila dijikija lutetuku dibule meji, mvua mua kuandamuna ne: “Tatu’anyi kakuanyisha to.” Pangakakumbaja bidimu 16, tatu wakatabalela bua meme kulonga mua kuendesha mashinyi ne kupeta mikanda ya bu-kanyemesha. Tshikondo atshi, wakampesha kabidi nsapi wa ku nzubu. Dieyemenyibua diakandejaye diakandenga ku muoyo. Ngakadiumvua se: ngavu muntu mukole, ne abi biakansaka ku didiambuila majitu anyi ne ku diepuka bua kuela baledi banyi mâyi ku makasa.
Tshikondo atshi, kabavua batupesha mubelu nansha umue pa bidi bitangila dibaka, kadi tatu uvua mumanye Bible ne mumanye mushindu udi Bible wamba bua kuselangana “anu mu Mukalenge.” (1 Kolinto 7:39) Wakangambila patoke ne: meme mulue ne nsongalume wa mu bulongolodi ebu ku nzubu, peshi meme mulamate umue wa kudibo, kanyinganyinga kende nekikale kanene. Mvua mumanye ne: uvua wambilamu, bualu ngakajingulula se: baledi banyi bavua ne disanka ne bavua mu buobumue mu dibaka diabu bualu bavua baselangane “mu Mukalenge.”
Mu 1941, pamvua ne bidimu 18, ngakela meji se: ngabuedi mu dinanga ne nsongalume kampanda wa mu tshisumbu. Uvua mpanda-njila ne uvua mu kalasa ka dishikuluja mikenji ne bunzuji. Uvua muntu wa musangelu. Patuakambila baledi banyi ne: tuvua basue kuselangana, pamutu pa kuleja dibenga diabu anyi kututekesha mu maboko, bakangambila patupu ne: “Tudi basue kukulomba bualu kampanda, Blossom. Tudi tuela meji se: utshidi muana mutekete, ne tudi basue wanji kuindila tshidimu tshimue. Binuikala banangangane bushuwa, tshidimu tshimue katshiakushintulula tshintu nansha tshimue.”
Diakalenga, ngakateleja mubelu eu wa meji! Mu tshidimu atshi, ngakakola kakese ne ngakatuadija kusunguluja ne: nsongalume kavua ne ngikadilu ivua ne bua kumuvuija muena dibaka muimpe nansha. Ndekelu wa bionso, wakumuka mu bulongolodi bua Yehowa, ne ngakadiopoka ku njiwu minene. Ndisanka kayipu bua kuikala ne baledi ba meji, badi ne busunguluji bua malu bukumbanyine kubabidila mu tshikondo tshiakane!
Dibaka ne mudimu wa bena-ngendu
Mu muvu wa hiver 1946, kunyima kua meme mumane kukumbaja bidimu bisambombo bia bumpanda-njila eku ngenza mudimu wa ku mubidi wa mêba makese, ngakamona nsongalume muimpe kuisu untu tshiyi muanji kumona ubuela mu Nzubu wetu wa Bukalenge. Gene Brandt uvua musungula bua kuikala ufila musadidi wetu wa bana betu (serviteur des frères), ke muvuabo babikila mutangidi wa tshijengu tshikondo atshi. Dikokibua edi divua kudi umue ne kudi mukuabo, ne mu dia 5 Août 1947, tuakaselangana.
Diakamue tatu ne Gene bakunzulula kazubu ka dienzelangana midimu ya bu-kontable. Kadi tatu wakambila Gene ne: “Dituku diatupumbisha biro ebi bua kubuela mu bisangilu peshi kukumbaja mudimu kampanda wa Bukalenge, ndi nkanga tshiibi ne ngimansha nsapi.” Yehowa wakabenesha mmuenenu eu udi uleja kushindama kuimpe mu malu a mu nyuma, mudimu eu uvua mukumbane bua kutupetesha bituvua tukengela ku mubidi ne kutushila dîba bua mudimu wa bumpanda-njila. Tatu ne Gene bavua balume ba diboko bakebi ba mfranga, ne tuvua mua kulua babanji bipepele menemene, kadi ki ntshivua tshipatshila tshiabu nansha kakese.
Mu 1954, bakalomba Gene bua kuenza mudimu wa mutangidi wa tshijengu. Ebi bivua biumvuija dishintuluka dinene mu nsombelu wetu. Baledi betu bavua mua kuamba tshinyi? Musangu eu kabidi, kabakatabalela masanka abu nkayabu, kadi bipatshila bia Bukalenge bua Nzambi ne dilubuluka mu nyuma dia bana babo. Nansha kakese kabakatuambila ne: “Bua tshinyi kanuena nutupesha bikulu?” Pamutu pa nanku, bavu’anu batuebeja ne: “Ntshinyi tshitudi mua kuenza bua kunuambuluisha mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba?”
Nunku, pakafika dituku dia kuya kuetu, bakatuambila anu mêyi a kutukankamija nawu, basanka bua disanka dietu dinene dia pa buadi. Kabakenza bualu nansha bumue bua kutumanyisha ne: tudi tubashiya nkayabo, kadi bavu’anu batuambuluisha ne batukolesha ku muoyo. Kunyima kua luendu luetu, bakashala mu mudimu wa bumpanda-njila bidimu dikumi kabidi. Tatu wakatekibua mutangidi wa tshimenga ku San Antonio, mudimu wakenzaye munkatshi mua bidimu 30. Wakasanka pa kumona tshisumbu tshimuepele tshia mu tshimenga tshidiunda mu bidimu 20 ne tshilela bisumbu bikuabu 70 kumpala kua lufu luende, mu 1991.
Gene ne meme tuvua ne nsombelu wa disanka dia dikema. Tuakalabula disanka dinene dia kuambuluisha bana betu ba balume ne ba bakaji basuibue ba provense mipite pa 31, ne kabiyi mpata, disanka dilenga ditambe makuabu, divua kubuela mu kalasa ka musangu wa 29 ka Galaad, Kalasa ka dilonga Bible ka Société Watchtower, mu 1957. Pashishe, tuakapingana mu mudimu wa bena-ngendu. Mu 1984, kunyima kua ditumika netu munkatshi mua bidimu 30 mu midimu ya tshijengu ne ya distrike, Société wakateka Gene ne dinanga dionso bua kusadila mu tshijengu tshia San Antonio, bualu baledi banyi bakavua bakumbaje bidimu bipite pa 80 ne bakavua batekete bikole.
Ndi ntabalela baledi banyi
Tshidimu tshimue patupu kunyima kua dialukila dietu ku San Antonio, mamu wakapola mubidi ku kakese ku kakese ne kufua. Biakenzeka lukasa mushindu umvua tshiyi mua kumuambila bionso bimvua ne bua kumuambila. Ebi biakandongesha bua kuakula bia bungi ne tatu. Kunyima kua bidimu 65 bia dibaka, wakanyingila bikole bua lufu lua mamu kadi tuvuaku bua kumupesha dinanga ne dikuatshisha.
Too ne ku lufu luende, tatu wakatungunuka ne kufila tshilejilu pa kubuela mu bisangilu bia bena nkristo, pa kulonga ne pa kupatuka mu buambi. Uvua munange kubala. Bu muvuaye ushala nkayende patuvua mu mudimu, pamvua mpingana ku nzubu mvua mmuebeja ne: “Uvua udiumvua nkayebe anyi?” Uvua muditue ne kasuki mu dibala ne dilonga, ne kavua welaku meji nansha kakese.
Kudi tshibidilu kampanda tshituvua balame matuku wonso a muoyo wetu. Tatu uvua wakula ne kusuminyina matuku wonso bua dîku kusangila pamue bua kudia, nangananga didia dia mu dinda, patuvua tukonkonona texte du jour. Musangu nansha umue tshitu mupete bukokeshi bua kumuka ku nzubu kumpala kua kuenza nunku. Misangu mikuabu mvua ngamba ne: “Kadi tatu, s’nemfike kunyima kua dîba mu kalasa (anyi ku mudimu)!”
Uvua wamba ne: “Texte ki ng’udi ukufikisha kunyima to; kuena mujuke pa dîba nansha.” Ne mvua ne bua kusomba ne kuteleja texte. Wakatabalela bua tshilejilu etshi tshimpe tshishale too ne ku ndekelu wa muoyo wende. Mbumpianyi bukuabu budiye munshile.
Tatu uvu’anu ne makanda a mu tshieledi tshia lungenyi too ne ku ndekelu. Musangu nansha umue kavua munemekeji munekeshi wa mikandu ne katu muanji kudiabila; nunku bivua bipepele bua tuetu kumutabalela. Eyi! misangu mikuabu bivua bimufikila bua kuakula bua kusama kuende kua tukanu. Kadi mvua mmuvuluija se: bushuwa udi usama “disama dia Adama,” ne uvua useka. Patuvua ku luseke luende, Gene ne meme, tatu wakalala mu lufu mupoleshe, mu dinda dia 30 Novembre 1991.
Ndi mpindieu ne bidimu bipite pa 70 ne ndi’anu mbabidila tshilejilu tshimpe tshinshila kudi baledi banyi bena nkristo buwule tente ne dinanga. Ne ndi nsambila ne disuminyina bua kuleja ku bienzedi dianyisha dianyi diondoke bua bumpianyi ebu pa kutumika nabu biakane mu siekele yonso itshivuavua.—Musambu wa 71:17, 18.
[Tshimfuanyi mu dibeji 5]
Mamu ne meme
[Bimfuanyi mu dibeji 7]
1. Mpuilu wanyi wa kumpala: Septembre 1923, ku San Marcos, ku Texas
2. Mpuilu wa ndekelu wakabuela tatu: Juin 1991, ku Fort Worth, ku Texas (tatu mmusombe)
[Tshimfuanyi mu dibeji 9]
Gene ne Blossom Brandt