TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE tshia Watchtower
TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE
tshia Watchtower
Tshiluba
  • BIBLE
  • MIKANDA
  • BISANGILU
  • w93 15/12 dib. 25-29
  • Tulame dîsu “dipepele” mu mudimu wa Bukalenge

Kakuena filme nansha umue mu tshitupa etshi to.

Tshilema ntshienzeke mu diambula dia filme.

  • Tulame dîsu “dipepele” mu mudimu wa Bukalenge
  • Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1993
  • Tumitu tua bualu
  • Dîsu dijalamija bimpe
  • Dilubuluka dia mudimu wa Bukalenge
  • Badi banyisha mikanda yetu
  • Diibaka bua didiunda
  • Tulamayi dîsu dijalamija pa Bukalenge bua Nzambi
Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1993
w93 15/12 dib. 25-29

Tulame dîsu “dipepele” mu mudimu wa Bukalenge

RÉPUBLIQUE démocratique allemande (R.D.A.), peshi ditunga edi divua dimanyike bu Allemagne wa ku Est, diafumi ku dibuela mu tshikondo tshia kukola. Mu Kasuamansense dia 3, 1990, kunyima kua bidimu 41, ditunga edi didi ne bualabale bukumbanangane ne tshia bitanu tshimue tshia France, diakalamatshishibua ku République Fédérale d’Allemagne, uvua ubikidibua ne: Allemagne wa ku Ouest.

Disangisha dia Allemagne eyi ibidi divua ne bua kulomba mashintuluka mavule. Matunga aa abidi kaavu’anu matapulula kudi mikalu ya buloba, apo ne kudi mikalu ya ngeledi wa lungenyi. Disangishibua edi divua ne bua kutuadila bena ditunga bipeta kayi, ne mmunyi muakashintuluka nsombelu bua Bantemu ba Yehowa?

Wende, muaku udi umvuija mashintuluka akenzeka mu Kasuabanga 1989 ne akafikisha ku didisangisha edi, wakenzeka kunyima kua bidimu 40 bia dikokesha dia tshikisu dia ba-socialiste. Mu tshikondo etshi, midimu ya Bantemu ba Yehowa ivua mikandika, ne bavua bakengeshibua bikole.a Pakapeta R.D.A. budikadidi, bena ditunga bakadiumvua ne disanka dikole. Kadi mmuenenu wabu wa disanka dikole kakanenga to, ne bantu bavule bakadimona bu bapambuke, bakateketa ku muoyo ne bilota biabu bia didikokola pa tshiadi biakajika. Disangisha dia Allemagne ibidi bua kuikalayi tshintu tshimue bua bidi bitangila nsombelu wa bantu, mianda ya tshididi ne mabanji diakamueneka mudimu ukena kuakama.

Luapolo lua pa bualu lupatula mu tshikandakanda tshia Der Spiegel ne tshiena-bualu tshia “162 Tage Deutsche Geschichte” (matuku 162 a miyuki ya Allemagne), luvua lujadika ne: bantu bavua batshina bua se: disangisha divua ne bua kupatuisha imue ntatu mu ditunga dijima: bulofo, dikola dia mishinga ya bintu ne ya nzubu ya kufutshila. Bena R.D.A. wa kale bavule bavua badiebeja ne: “Difutu dia Pasio wanyi nedikumbane bua kupeta bionso bindi nkengela anyi?” Apo bua nzubu? “Mu R.D.A. mujima, mabalasa a kale adi enda anyanguka, balabala mijima kayitshiena ne bantu.” Kabidi, dinyanga dia kapepa ne mâyi bidi bikuatshisha buowa.

Mmunyi muvua Bantemu ba Yehowa ba ku R.D.A. wa kale baakame dikondakana dia nsombelu wa bantu ne mianda ya mabanji dia mushidu’eu?

Dîsu dijalamija bimpe

Bantemu ba Yehowa ki mbatapulula kudi mikalu ya ngelelu wa lungenyi nansha. Ditabuja diabo diashila pa Bible didi’anu dimue, nansha buobo basombele ku Est peshi ku Ouest. Mu nsombelu eu wa tshisabu, Bantemu bavule mbashale bakole mu nyuma pa kutangija mêsu abu ku tshipatshila tshia mushinga mukole, mudimu wa Yehowa. Bua tshinyi kuenza nunku kudi ne mushinga mukole?

Bualu “nsombelu wa bena bulongolodi ebu udi wenda ushintuluka.” (1 Kolinto 7:31) Mukulu kampanda wakajadika ne: kumpala kua Wende kuenzeka, patshivuabo batukandike, dipatuka mu buambi divua dikengela dikima; nunku Bantemu bavua balonga mua kueyemena Yehowa ne mua kutumika ne Bible. Kadi mpindieu, “bidi bikengela budimu buvule bua kuepuka dipambushibua kudi lukuka lua bintu ne tunyinganyinga tua mu nsombelu.”

Budikadidi ne dilubuluka batu babipima misangu mivule bilondeshile bintu bia ku mubidi. Bena Allemagne bavule ba ku Est badi bazukila bua kuenza bivule bua dîba divuabo bajimije ne kumona mua kulabula masanka avuabo pamu’apa kabayi ne mushindu wa kulabula kumpala. Ke tshidi tshimueneka diakamue ku mêsu pa kukosolola ne mashinyi mu balabala miela kabudimbu ya bimenga ne misoko ya Thuringe ne Saxe ku sud. Njila idi mua kuikala minyanguke ikengela dilongolola, nzubu mifuatuluke, kadi tangila bungi kabuyi kubala bua antene minene ya malongo bua televizion pa misongo ya nzubu! Mbipelele bua kudingibua ne ngelelu wa meji wa se: dikubibua ne disanka bitu bifumina ku dipeta dia bintu bidi bimueneka ne mêsu. Mbuteyi kayipu abu!

Mu Muyuki wende wa pa mukuna, Yezu wakakula bua njiwu idi ifuma ku dijalamija lungenyi pa bintu bia ku mubidi ne tunyinganyinga tua mu nsombelu. Wakafila didimuija edi: “Lekelayi kudiunguijila biuma pa buloba.” Kusakidilaye ne: “Muendu wa mubidi ndîsu. Nunku, pikala dîsu diebe dipepele, mubidi webe mujima newikale mu butoke.” (Matayi 6:19, 22) Uvua usua kuamba tshinyi? Dîsu dipepele ng’edi didi dijalamijibua bimpe ne disambuluja bimfuanyi mu bongo anu mudibi. Dîsu dia mu nyuma dipepele didi dilama biakane tshimfuanyi tshia Bukalenge bua Nzambi. Pa nanku, muena nkristo udi wangata dipangadika dia kulama dîsu diende dipepele, dijalamija bimpe pa Bukalenge bua Nzambi, ne walukija tunyinganyinga panyima pende neashale mushindame mu malu a mu nyuma.

Ke tshitudi mua kulongela ku tshilejilu tshia bena dibaka kampanda ba ku Zwickau, mu Saxe, bakaleja dijinga dia kulonga Bible mu tshikondo tshia Wende. Bungenda buabu buvua bubangata mêba a bungi, kadi bavua badifila diambedi mu midimu ya mu nyuma ne babuela mu bisangilu bionso bia tshisumbu. Bakitaba ne: “Bua bidi bitangila midimu yetu ya ku mubidi, katuvua ne dîba divule bua kuyilubuluja to, bualu tuvua tukengela dîba dia bungi bua dikola dietu dia mu nyuma.” Ndipangadika kayipu dia meji!

Tshilejilu tshikuabu ke tshia dîku didi disombele ku Plauen, anu muine mu Saxe. Mulume uvua muenji ne mupanyishi wa mêba ne tuamu tuawu mu ditanda diende nkayende. Kunyima kua Wende, tshibambalu tshivuaye ufutshila bu ditanda diende tshiakabanda mushinga bikole. Ntshinyi tshivuaye ne bua kuenza? “Mushinga wa difutshila tshibambalu uvua ne bua kukoleshibua bikole, mvua mulonge bulelela bua ne: nsombelu wanyi ikale wa kutumikila bulelela.” Nunku, wakumuka bua kuya kusombela mu kartié kakuabu ka muaba mushadile, muvua difutshila ne mushinga mukese. Eyowa, tudi mua kuamba ne: muena mudimu wa mêba eu wakalonga diakamue mua kulama dîsu diende dipepele.

Kadi, bamue bakapeta dilongesha anu ku shòò. Mukulu kampanda wakadifila bikole mu bungenda, bualu uvua wela meji se: mpetu yende neyitambe kulubuluka bilondeshile ndongoluelu mupiamupia wa mianda ya mabanji. Mutangidi wa tshijengu kampanda wakamudimuija ne bulenga buonso bua kuepuka diteka midimu yende ya ku mubidi kumpala kua eyi ya mu nyuma. Kadi, diakabi, ke tshiakenzeka. Kunyima kua ngondo mikese muanetu wa balume wakalekela mudimu wende wa mukulu. Pashishe, wakafunda ne: “Pa kushindamena pa dimonamona dianyi dia malu, nendimuije muanetu wa balume yonso udi wipatshila masanka a mudimu bua kuepuka dijama mu midimu ya bungenda.” Abi kabiena bisua kumvuija se: mbibi bua muena nkristo kuikala ne mudimu wa ku mubidi pa nkayende nansha. Kadi, nansha yeye mfumu muena bintu peshi muena mudimu, kabiyi ku budisuile, muntu udi mua kulua mupika wa bubanji pa kulekela tunyinganyinga tua divudija mpetu yende tujingila mutshima wende mujima. Yezu wakaleja bipeta bibi bidi bifumaku: “Muntu kêna mua kusadila bamfumu babidi bu mupika; bualu neakine umue ne anange mukuabu, peshi nealamate umue ne apetule mukuabu.” (Matayi 6:24) Goethe, mufundi muena Allemagne, wakajadika ne: “Kakuena mupika munene bu eu udi wela meji se: mmudikadile, pende kayi mudikadile.”

Padi mvunde ututa, bidi bikengela pamu’apa kuvinya mêsu peshi kuteka bianza ku mêsu bu manete a jimele bua kumona bimpe. Bia muomumue, padiku kumueneka ntatu bua dikondakana dia mianda ya tshididi, ya mabanji ne ya nsombelu wa bantu, tuetu bena nkristo tudi ne bua kulama mêsu etu majalamija pa bipatshila bietu bia mu nyuma. Kadi, bamue batu benza tshinyi bua kulama dîsu dipepele mu mudimu wa Bukalenge?

Dilubuluka dia mudimu wa Bukalenge

Mu R.D.A. wa kale mujima, Bantemu badi bakumbaja mêba mavule mu mudimu wa buambi kupita diambedi. Mu bidimu bibidi biashadi ebi, didiunda dia mwayene wa mêba a mudimu wa budimi divua dia 21 pa lukama. Bu tshipeta, bungi bua malonga a Bible mbuvule bikole too ne ku 34 pa lukama. Kabidi, bungi bua bampanda-njila ba pa tshibidilu mbuvule misangu inayi kupita buvuaku kukadi bidimu bibidi! Padi bantu bakuabu banemeshe mitshima ne tunyinganyinga ne badilakana, bena nkristo bapite pa 23 000 ba mu R.D.A. wa kale eu badi batantamena ntatu pa kulama dîsu dipepele. Nunku, mbenze tshiabu tshitupa mu dilubuluka dia dikema dia mudimu wa Bukalenge.​—Fuanyikija ne Yoshua 6:15.

Ku diambuluisha dia mudimu muvule, teritware ya ku sud kudi Bantemu bavule idi ikumbudibua ku musangu ne ku musangu kudi bamanyishi. Bantu bakenza malu manene mbinyike miaba mivule mêna abo mu miaba mivule. Aba batu batumika ne diima [didibo benza nadi malonga a mabumba] batu bavuluka tshimenga tshia Meissen, pabuipi ne Dresde, tshidi tshimanyike bu mpokolo wa diima dia mushinga mukole ku wonso adi mende lumu pa buloba bujima. Tshimenga etshi tshidi lelu ne bamanyishi ba Bukalenge batue ku 130. Udiku mumanye tshimenga tshia Weimar, “tshimamuende wa bamanyi bapiluke ba mukanda ku Allemagne”? Munkatshi muatshi mudi lupingu lua tshivulukilu lua Goethe-Schiller, ludi bavule baditambishila, ludi luvuluija muvua tshimenga tshia Weimar tshipete disanka dia kuakidila bafundi aba babidi. Lelu’eu, tshimenga tshia Weimar tshidi mua kudisua bu muditshi ne bamanyishi ba lumu luimpe bapite pa 150.

Kadi, ku nord malu mmashilangane bikole, bualu bamanyishi batshidi bungi bukese ne bisumbu bidi palepale. Nangananga, mbikole bua kuangatshibua ku mudimu. Bavule badi pa midimu mbenzejibue bua kukumbaja mêba a pa mutu, ke kulamabo mudimu wabo. Muanetu wa balume kampanda mpanda-njila udi musombele ku nord udi umvuija ne: “Pavua mudimu wa budimi mukandikibue, buonso buetu tuvua tukengela bukubi bua kudi Yehowa bua kulongesha, kadi bivua bipepele bua kupeta mudimu. Mpindieu, malu ashintuluki. Tudi ne budikadidi bua kulongesha, kadi tudi tukengela bulombodi buende bua kupeta mudimu wa bianza. Bidi bikengela kuibidila ne nshintulukilu eu wa nsombelu.”

Bantemu badi ne disanka dia kulongesha ku musangu ne ku musangu anyi? Mmuenenu wa Wolfgang udi nunku: “Mbitambe buimpe bua mumanyishi kukumbula teritware umue umue misangu mivule. Bantu badi bafika ku dimutekela mutshima ne batamba kusulula mpala bua kuakula nende.” Kabidi, “kabiena bitamba kubatonda bua kuakula malu a Nzambi ku biibi biabu, nansha bena njila buobo bumvua bidibo bayukila. Kuakula pa malu a Nzambi kabitshiena tshibindi.” Ralf ne Martina badi pabo ne mmuenenu wa muomumue. “Tudi ne disanka dia kulalakana pa tshibidilu mu teritware wetu. Tudi tupeta mushindu wa kumanya muntu yonso pa nkayende ne bidi bitusankisha bua kuikala ne mikanda mivule ya kutumika nayi.”

Badi banyisha mikanda yetu

Ralf ne Martina badi batamba kuanyisha mukanda wa La vie: comment est-elle apparue? Evolution ou création? Mukanda eu ntshiamu tshia mpatshi tshia dilonga dia Bible bua bavidi bavule ba dikalaku dia Nzambi mu Allemagne wa ku Est. Ralf ne Martina bavua bajinga kabidi kupeta mukanda mukese muikale ne malongesha a muomumue mu ngakuilu mupepeja. “Ndisanka kayipu dituvua nadi pakamanyishabo dipatuka dia broshire wa Dieu se soucie-t-il de nous? ku mpuilu wa distrike wa ‘Batuadi ba butoke’ mu 1992! Bivua diandamuna ku masambila etu.”

Bantu bavule badi kabayi Bantemu bakafika ku dianyisha bulenga bua mikanda ya Société Watch Tower. Mu mukanda wakatuminaye Société mu Kashipu 1992, mukaji kampanda muakudi wa patoke wa mianda ya bantu ne nsombelu yabu uvua uleja “kanemu kende kavule ne wela tuasakidila tua manza tente” bua mikanda idiye utumika nayi mu makebulula a dilongolola miyuki yende ya patoke. Mu Tshiongo 1992, mukaji kampanda udi musombele ku Rostock wakanyisha mukanda wa Udi mua kuikala ne muoyo wa kashidi pa buloba bukudimuna mparadizu uvuabo bamuleja kudi Bantemu babidi bavua bamukumbula. Mukaji eu wakafundila Filiale wa Allemagne pashishe ne: “Ndi muena Ekleziya wa bena Luther. Ndi ne kanemu kavule bua midimu ya bulongolodi buenu bua Bantemu ba Yehowa. Badi bajadika mudibo ne dishindika dia se: bantu kabena mua kupanduka pikalabo kabayi bakeba bulombodi bua Nzambi.”

Mbulombodi kayi bua mu nyuma budi Ekleziya ya bukua-buena-nkristo mipeteshe bena kuitabuja bayi? Mu Tshisua-munene 1991, tshikandakanda tshitambe kumuangalaka tshia Die Zeit tshiakamanyisha ne: “Ekleziya wa bena Luther uvua mudipeshe lumu lua tshitupa tshîpi, lupeta pa kuditeka bu mubuejiji wa mashintuluka akenzeka mu ditalala, eku ujimija lukasa dianyishibua diende kudi bena ditunga.” Bua diedibua mâyi ku makasa edi, muludiki kampanda wa Ekleziya eu wakadiabila ne: “Bantu badi batshinka se: mabanji a bungenda-mushinga neabapeteshe nsombelu bu wa mu mparadizu.” Muena Ekleziya kampanda wa ku tshimenga tshia Magdeburg wakafundila Société bua kupeta mamanyisha mavule. Mbua tshinyi nanku? Udi witaba ne: “Kunyima kua bidimu bivule bia divila dikalaku dia Nzambi ne tuseku tukole, ndi mupete dituishibua dia se: nshikidilu wa bulongolodi ebu udi pabuipi, ne matuku mabi adi enda akumbana.”​—2 Timote 3:1-5.

Diibaka bua didiunda

Kumpala kua Wende kuenzeka, kabivua bianyishibue bua kuibaka Nzubu ya Bukalenge mu R.D.A. Kadi, lelu idi ikengedibua bikole; ne luibaku lua miaba ya bisangilu ntshipatshila tshia kumpala tshidi bana betu badifundile. Etshi ntshitupa tshikuabu tshia ntendelelu mulelela tshivua dishintuluka dia dikema dienzeke. Bualu kampanda bumona kudi muanetu wa balume kansanga ntshijadiki tshia mashintuluka aa akenzeka ne lukasa luonso.

Mu Luabanya 1990, mêba makese kunyima kua dianyishibua ku mikanda ya mbulamatadi dia mudimu wa buambi mu R.D.A., muanetu kampanda wa balume wakabikidibua bua kuenza diyuki kumpala kua tshisumbu tshia Bantemu. Wakakula ku tshikolokolo peshi mikro bua musangu wa kumpala katshia bamulela. Bidimu bibidi ne tshitupa pashishe, tshisumbu tshivuaye utantshila tshiakabanjija Nzubu wa Bukalenge mupiamupia. Pabuipi ne ndekelu wa 1992, bakiibaka Nzubu ya Bukalenge mikuabu muanda-mutekete ne bisumbu 16 bivua bitumika nayi. Mbapangadije bua kuibaka Nzubu ya Bukalenge mikuabu 30, pamue ne Nzubu mulengele wa mpuilu.

Tulamayi dîsu dijalamija pa Bukalenge bua Nzambi

Mukulu kampanda udi wamba ne: “Matuku makese kunyima kua Wende mumane kuenzeka, bantu bavule bavua babenga Bible. Bavua batekemena kudi mbulamatadi mupiamupia uvua ubalaya nsombelu mulenga.” Ditekemena diabo edi diakakumbana anyi? “Mu bidimu bibidi, bakashintulula ngeledi wabu wa lungenyi. Mpindieu, bantu badi bitaba mmuenenu wetu ne bafika ku dijingulula se: mbulamatadi ya bantu kayena ne makokeshi a kutuadila bantu ditalala ne buakane nansha kakese.”

Misumba ya bantu bakasanka pa kumona dipona dia nkokeshelu wa ba-socialiste uvua kayi kutua munu mu R.D.A., ne bakela tubobo tua disekelela etshi tshivuabo bangata bu tshidimu tshia dilubuluka dia ndongoluelu wa muntu yonso kende biende. Kadi, bakedibua mâyi ku makasa. Pa kumona ebi bidi mbulamatadi ya bantu ikumbaja bilondeshile makokeshi ayi, Bantemu ba Yehowa mbalame dîsu diabu dipepele ne dijalamija bikole pa Bukalenge bua Nzambi, budi bukenka bu mutoto mu mawulu. Ditekemena edi kadiakupanga kukumbana nansha kakese.​—Lomo 5:5.

[Mêyi adi kuinshi]

a Tangila tshiena-bualu etshi “Yehowa wakatukuba mu tshikondo tshia dikandika,” tshitupa 1 too ne 3, mu Tshibumba Tshia Nsentedi dia 15 Tshisanga, 1 Kalubi-a-bisala ne wa dia 15 Kalubi-a-bisala 1992, mu français.

[Bimfuanyi mu dibeji 26]

Bantemu ba ku Allemagne badi batumika ne budikadidi buabu bua kudifila bia bungi mu mudimu wa Bukalenge

    Mikanda ya mu Tshiluba (1982-2024)
    Patuka
    Buela
    • Tshiluba
    • Tumina bakuabu
    • Biudi musue
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malu a kulonda
    • Mikenji ya mua kulama malu masokoka
    • Biudi witaba bua kuenzekabi mu tshiamu
    • JW.ORG
    • Buela
    Tumina bakuabu