“Kuloba” mu mâyi a Fiji

FIJI​—dîna edi didi dibikidija bimfuanyi bia mu lungenyi mparadizu wa mu Mbuu ya ku Sud wa Pasifike. Mâyi a dikala dia bleu ne dia mâyi a matamba, mabue a korayi, mabuà a coco adi apepa, mikuna ya mâyi a matamba, mishipa ya mu tropike, bimuma ne bilongo bia kulekule. Udi mua kusangana bionso bivulavulayi mu mulongolongo wa bidiila bitue ku 300 bia kilometre mitue ku 1 800 ku nord wa Nouvelle-Zélande mu Mbuu wa Sud-Pasifike. Nenku, udi mua kuitaba se: Fiji udi mua kuikala tshilota tshidi muntu yonso ujinga kumona tshia mparadizu wa mu tropike.

Kadi, Fiji udi usankisha kabiyi anu bua bulenga bua bufuki budi bumuenekamu. Eyowa, anu mudi mishindu mishilangane ya mishipa isanganyibua mu mabue a korayi, kudi kabidi bintu bishilangane pa buloba. Dishilangana dia bisa didi mu Fiji didi mua kuikala, imue misangu, dinene kupita mu bidiila bikuabu bia mu Mbuu wa Sud-Pasifike. Bisa bibidi binene bia mu bidiila munkatshi mua bantu batue ku 750 000 badi basombelemu mudi bena Fiji ba ku tshilelelu, bakafumina ku Mélanesie, ne bena Inde balelela ku Fiji, kudi bena mudimu bakangatshibua ku Inde mu tshikondo tshia dikuatshibua ku bupika kudi bena Britanike. Kadi mudi kabidi bena Banaba, bena Chine, bena Mputu, bena Gilbert, bena Rotuma, bena Tuvalu, ne bisamba bikuabu.

Munkatshi mua bantu aba ba nshidimukilu mishilangane, Bantemu ba Yehowa mbaditue mu mudimu muvule wa “diloba” dia mu tshimfuanyi. (Mako 1:17) Ki mbipepele bua kuamba lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi munkatshi mua bantu bashilangane. Tshia kumpala, kudi bipumbishi bia miakulu ne nshidimukilu bidi ne bua kutshimunyibua. Nansha mudi Anglais muikale musambakaja ne miakulu mikuabu bua kumvuangana lukasa, misangu mivule bidi bikengela kuakula miakulu bu mudi tshiena-Fiji, tshiena-Hindi, tshiena-Rotuma, anyi mikuabu.

Bidi bikengela mishindu mishilangane ya kuyukila ne aba badi mu bitendelelu bishilangane. Bena Fiji bavule ne bakuabu bena tshidiila badi mu ekleziya mishilangane ya bukua-buena-nkristo. Bena Inde badi nangananga bena Hindu, ba-Mizilma, ne bena Sikh, kadi Hindu ke badi ba bungi kupita. Ekleziya mmivulavulayi mu bimenga ne mu misoko, kadi mu bidiila bibidi binene bia Fiji, kudi dishilangana anu bua nzubu mivule ya ntempelo ne ya moské ya ba-mizilma.

Bantemu bavule bakakola miaba ivuabu bakula miakulu isatu minene​—Anglais, tshiena-Fiji, ne tshiena-Hindu. Kuikala ne mamanya aa mbualu bua mushinga mukole mutambe mu mudimu wa “diloba.” Misangu mikuabu bantu badi bakema bua kumvua muena Fiji wakula bimpe tshiena-Hindu ne muena Hindu wakula bimpe tshiena-Fiji. Ne kushilangana kua nshidimukilu, bitendelelu, ne miakulu, bidi bikengela kumanya mua kushintulula muakulu ne lukasa luonso bua kuikala “muabanyanganyi [wa lumu luimpe] n’abo.”​—1 Kolinto 9:23, NW.

“Kuloba” mu musoko wa bena Fiji

Bena Fiji ba ku tshileledi mbantu ba bulunda, bakididi ba benyi. Mbikole bua kuela meji se: pabuipi ne siekele mujima mumane kupita, kuvua mvita mivule pankatshi pa bena bisa bishilangane. Bushuwa, mu tshikondo tshia dibuela dia kumpala dia bena Mputu, Fiji uvua mumanyike bu bidiila bia badi ba misunyi ya bantu. Pashishe, kunyima kua mfumu munene mumane kuangata bukalenge ne dikudimuka diende bua kubuela mu buena-nkristo, mvita ne didia bantu biakajika. Dipanga kumvuangana pankatshi pa bisa ditshidi dishadile anu pankatshi pa bena miakulu mishilangane badi mu provense mishilangane nansha mudi muakulu wa bena Baua mumanyibue bikole kudi bantu.

Kusakidila ku Suva, tshimamuende wa bukalenge, kudi bimenga bivule mu Fiji. Bena Fiji bavule mbasombele mu misoko muinshi mua bukokeshi bua turaga ni koro, peshi munene. Pa kubuela mu musoko bua “kuloba,” bidi tshibidilu bua kusemena kudi muntu eu bua kulomba dianyisha dia kukumbula bures yende mivule, peshi nzubu ya musoko wende. Ku mpukapuka, nangananga bua buluishi bua Bantemu ba Yehowa kudi mfumu kampanda wa tshitendelelu, kabatu bafila dianyisha edi to. Kukokola ku tshiibi tshia bena Fiji kudi mushindu kayi?

Bamane kubuela mu bure, tudi tusomba panshi ne mikolo mikonya. Miaku ya ntuadijilu milongolola ne ntema yonso, bu mudibi bienjibua bua kukoka ntema mu matunga ku Mputu, kayena ikengedibua to. Muntu yonso udi ulua bua kuakula bua Nzambi udi wakidibua bimpe. Padi muena nzubu ulombibua bua kuangata Bible wende, udi ujuka ne lukasa luonso kabidi, ne miaku ya “tulou” (mfuile luse), uya ku dibaya diasa ku tshimana bua kuangata kopi wa Bible mu tshiena-Fiji ne ubala ne musangelu mvese mishilangana mitela kudi ministre mukumbudi. Kadi, ngikadilu wa diakidila benyi ne wa kanemu wa bena Fiji udi uleja lutatu mu mukuabu mushindu. Bidi bikengela busunguluji ne budimu bua kubueja bena nzubu mu diyuki, bua kubakankamija bua kulonda njila udi diyuki diya, peshi bua kubambuluisha bua kumona dikengedibua dia kufuanyikija mitabuja abu nkayabu ne malongesha a mu Bible.

Bena nzubu bena Fiji batu batamba kusankidila diyukidilangana pa malongesha pamutu pa nsombelu wa bantu anyi mpata kampanda. Bushuwa, bavule ba ku Bantemu ba Yehowa bapite pa 1 400 badi benza mudimu mu Fiji bakasankidila bulelela bua mu Bible bu tshipeta tshia diyukidilangana pa malu bu mudi aa: Inferno mmuaba wa mushindu kayi? Mbanganyi badi baya mu diulu? Buloba nebubutudibue anyi? Kadi, bua kutungunuka ne kupeta tshipeta tshilenga bua disankidila dia muntu, bidi bikengela bujoboke ne dinanukila. Pa kupingana pa dîba dipunga, misangu mivule tudi tusangana muena nzubu muye ku teitei (budimi) anyi mukuabu muaba. Kadi, kabiena bisua kumvuija ne: kabena basue dikumbula kadi mbua padi mmuenenu wabu wa dîba mushilangane. Bushuwa, bua Bantemu ba ditunga edi, ebu ki mbualu bua mu mpukapuka to. Badi bananukila pa kukumbula bantu pa tshikondo tshikuabu. Njila kayena ne mêna ne nzubu kayena ne nimero bidi mua kufundibua, nenku bidi bikengela kuikala ne lungenyi lukole mu dienza makumbula mapiamapia.

“Kuloba” bu bena Polynésie

Mpindieu, tuyayi mu “kuloba” ne ministre muena ngendu, peshi mutangidi wa tshijengu, mu dikumbula diende dia kasumbu kakese ka mu Rotuma. Tshisumbu etshi tshia bidiila bia mikuna ya kapia tshidi ku kilometre 500 ku nord wa Fiji. Bua kufikaku, tudi tuya mu ndeke wa nkuasa 19. Tshinene tshia ku bidiila ebi tshidi anu bunene bua kilometre-karé 50, ne bantu bungi pabuipi ne 3 000. Njila wa lupuishi udi upitshila ku muelelu wa mbuu, bua kulamakaja misoko mitue ku 20. Tshidiila tshia Rotuma tshidi ku bukokeshi bua Fiji kadi ntshishilangane ku nshidimukilu ne ku muakulu. Bu mudibu bafumine ku Polynésie, bantu ba kuoku mbashilangane ku mubidi ne bena Fiji bafumine ku Mélanésie. Pa bidi bitangila bitendelelu, bavule mbena Katolike wa ku Roma anyi ba-Methodiste.

Mu dituluka dia ndeke ne dinyunguluka bua kuikila, tudi tumona mudi tshidiila tshikale ne dikala dia mâyi a matamba. Malala mafuane nsala a mabuà a coco adi mua kumueneka miaba yonso. Musumba wa bantu udi ulua bua kuakidila ndeke wa musangu umue ku lumingu. Munkatshi muabu mudi tshisumbu tshia Bantemu. Badi batuela mioyo ne musangelu, ne badi batupesha misa minene ya coco mitubula “mêsu” muinshi bua kutalaja maminu etu.

Kunyima kua luendu lukese, tudi tufika ku muaba wetu wa kulala. Biakudia bilambila mu ditshiuwa dienza mu buloba mbimana kuipika. Munyinyi wa ngulube ne wa nzolo mipika ne luya lukole, mishipa mikalanga, tukunda, ne milungu ya mu buloba, milungu ya taro, mbibaala kumpala kuetu. Ndifesto kayipu, ne nndongoluelu kayipu wa mparadizu muinshi mua mabuà atshidi matekete a coco!

Dituku didi dilonda tudi tukumbula bantu mu misoko, mibikidibue ne: ho’aga ya mu Rotuma. Patudi tusemena pabuipi ne nzubu wa kumpala, ka-ngulube kadi kadiopoke mu tshimue tshia ku bikumbi kadi kenda katumpika lubilu, kenda kadila. Muena nzubu mumane kutumona tulua, ne mimuemue, udi unzulula tshiibi, ne utuela mioyo ne: “Noya!” mu tshiena-Rotuma, ne utulomba bua kusombela panshi. Dilonga dia bibote bipie didi ditekibue kumpala kuetu, ne badi batulomba bua kunua mabele a misa ya coco. Diakidila benyi ke bualu bua kumpala mu Rotuma.

Kamuena babengi ba mudi Nzambi mua kumanyika ne balongeshi ba didimenena dia bintu. Buonso badi bitabuja Bible. Biena-bualu bu mudi dilongolola dia Nzambi bua buloba ditu dikoka ntema kakuyi lutatu. Muena nzubu udi ukema pa kumvua se: buloba kabuakubutudibua kadi nebuikale buasa kudi bantu bakane bikalapu ne muoyo kashidi. (Musambu wa 37:29) Udi ulondesha ne ntema diyuki padi mvese ya mu Bible idi ijadika bualu ebu ibadibua, ne udi wanyisha ne musangelu mikanda idi yumvuija Bible itudi tufila. Patudi tudilongolola bua kuumuka, udi utuela tuasakidila bua dikumbula dietu ne udi utupesha tshisaka tshia ndundu tshiwule tente ne bibote bipie bitudi mua kuenda tudia mu njila. Muntu udi mua kulua munene mu mudimu wa buambi mu Fiji!

Kuibidilangana ne bena ditunga bena Inde

Nansha mudi makuabu matunga a bidiila bia mu Sud-Pasifike bikala pabi ne bantu ba mekala mavule, ditunga dia Fiji nditambe makuabu pa bualu ebu. Kudi mukuabu nshidimukilu mufumine ku Azi pamue ne nshidimukilu ya bena Mélanésie, bena Micronésie, ne bena Polynésie. Munkatshi mua 1879 ne 1916, bantu bafutshila njila bafume ku Inde bavua ne bua kuenza mudimu munkatshi mua tshikondo kampanda mu madimi a mienga bua kufuta dibanza dia njila uvuabo babafutshile. Ndongoluelu eu, mubikidibue ne: girmit (diumvuangana), wakafikisha binunu ne binunu bia bena Inde bua kulua ku Fiji. Ndelanganyi ya bena mudimu aba idi yenza tshitupa tshinene tshia bena ditunga. Mbalame nshidimukilu, muakulu ne ntendelelu yabu.

Ku luseke ludi lupepele lutangile lua tshinene tshia ku bidiila bia Fiji kudi tshimenga tshia Lautoka. Ke nsangilu wa tshiapu tshia mienga ya Fiji ne ke muaba udi bena ditunga bavule basombele. Bena mu bisumbu bisatu bia Bantemu ba Yehowa ba muine emu badi bakengela kumanya mua kuikala bajoboke menemene mu mudimu wabu wa “kuloba.” Padibu bakokola ku nzubu ne ku nzubu, bidi bikengela kuikala badilongolole bua kushintulula biena-bualu bilondeshile dikoba ne tshitendelelu bia muena nzubu. Tusemenayi kudi kasumbu ka Bantemu ba ditunga mu dikokola diabu ku nzubu miasa palepale mu madimi a mienga pambelu pa tshimenga tshia Lautoka.

Patudi tusemena pabuipi ne nzubu wa kumpala, tudi tumona malèngà male masuika tulamba tukunze ku mutu mu ditumba kumpala kua lupangu. Ke tshimanyinu tshia se: dîku edi ndia bena Hindu. Nzubu mivule ya bena Hindu itu milengeja ne bimfuanyi bia banzambi babu. Mivule idi nzuba udibu bapite kunanga, bu mudi Krishna, ne misangu mivule kudi kazubu ka bimfuanyi.a

Bena Hindu bavule badi bela meji se: bitendelelu bionso bidi bimpe ne bidi anu mishindu mishilangane ya kutendelela. Nenku, muena nzubu udi mua kuteleja ne kanemu, kuanyisha imue mikanda, kufila bia kutalaja nabi maminu, ne kudiumvua se: kêna ne tshikuabu tshintu tshia kuenza. Bua kujula nkonko miakanyine bua kukoka ntema ya bena nzubu bua kubuelabu mu diyukidilangana didi mua kupatula tshipeta, bitu misangu ne misangu biambuluisha bua kumanya imue ya ku mianu idi mu mitabuja abu. Tshilejilu kumanya kua se: imue ya ku mianu yabu idi ileja banzambi babu benda masandi, tudi mua kuebeja nenku: “Udiku mua kuanyisha ngikadilu wa mushindu’eu kudi mukajebe (bayebe) anyi?” Diandamuna didi misangu mivule se: “To, nansha kakese!” Pashishe, lukonko ludi mua kuedibua ne: “Nanku, nzambi ke udi ne bua kuenza nenku anyi?” Miyuki ya nenku itu misangu mivule yunzulula mishindu ya kuleja muntu mushinga wa Bible.

Ditabuja dia disambuluka dia anyima bua kuledibua tshiakabidi kunyima kua lufu ke dikuabu dilongesha dia bena Hindu, didi diakanyine bikole bua kuyukidilanganapu. Bakebeja mukaji kampanda mumanyi wa mukanda muena Hindu uvua mufuishe tatuende kukadi anu tshikondo tshîpi bua se: “Udi musue kumona tatuebe tshiakabidi anu bu muvuaye kumpala anyi?” Wakandamuna ne: “Eyowa, bidi mua kuikala bualu bua dikema.” Ku diandamuna diende ne diyukidilangana diakalonda, biakamueneka se: kavua musankishibue ne ditabuja dia se: tatuende uvua mpindieu ne muoyo mu mubidi kampanda, ne dia se: kavua kabidi mua kumumanya. Kadi dilongesha dia mu Bible dia dibiishibua diakalenga mutshima wende.

Bamue bena Hindu badi ne nkonko ne badi bakeba mandamuna adi mua kubasankisha. Pavua Ntemu kampanda mukokole ku nzubu kua bena Hindu kansanga, mulume wakamuebeja ne: “Dîna dia nzambi webe nnganyi?” Ntemu wakamubadila Musambu wa 83:18 ne kumumvuija ne: dîna dia Nzambi didi Yehowa, ne kusakidilaye se: Lomo 10:13 udi wamba ne: bua kupeta muoyo tudi ne bua kueyemena dîna edi. Muntu eu wakakema ne wakajinga kumanya bia bungi. Bushuwa, katshivua ne ditekemena dia kumanya malu avua amutatshisha. Wakumvuija ne: tatuende, uvua muntu mudifile bikole kudi lupingu lua dîku diabu, wakatuadija kusama kunyima kua yeye mumane kukukuila kumpala kualu ne wakafua mutantshi mukese kunyima. Biakenzeka nanku kabidi bua mukuluende wa balume. Pashishe wakasakidila ne: “Lupingu alu ludi lututuadila lufu, ki mmuoyo nansha. Nenku kabiena mua kuikala bimpe bua kulutendelela nansha. Imue misangu Nzambi eu, Yehowa, udi mua kutuambuluisha bua kupeta njila wa muoyo.” Nenku, dilonga dia Bible diakatuadija, mukajende ne bana bende babidi ne yeye muine bavua badisanga pamue. Bakadiunda ne lukasa luonso ne bakatambula kunyima kua tshikondo tshîpi. Bakalekela mpingu yabu ne badi mpindieu benda mu njila wa Yehowa, Nzambi wa muoyo.

Tudi tufika mpindieu ku nzubu wa dîku dia ba-Mizilma. Muine ngikadilu wa diakidila benyi udi kabidi umueneka apa, ne mu katupa kakese tukadi basombe ne bia kutalaja maminu ku bianza. Katuena tumona bimfuanyi bia kukukuila pa bimana, anu mvese muzola pa kabaya kakudika ku tshimana mufunda mu tshiena-Arabe. Tudi tuleja se: kudi diumvuangana pankatshi pa Bible ne Koran, nangananga pa bidi bitangila nkambua Abrahama, ne bua se: Nzambi wakalaya Abrahama bua se: ku butuangaji bua dimiinu diende matunga wonso neabeneshibue. Mulayi eu neukumbane mu Yezu Kristo, Muanende. Bamue ba-Mizilma badi mua kuela mpata bamba se: Nzambi kêna mua kuikala ne muana. Nenku, tudi tumvuija se: anu bu muvua muntu wa kumpala, Adama, mubikidibue muana wa Nzambi bu muvuaye mufukibue kudi Nzambi, bia muomumue, Yezu udi Muana wa Nzambi. Nzambi kêna dijinga ne mukaji muena dîna bua kupatula bana. Bu mudi ba-Mizilma kabayi bitabuja dilongesha dia Busatu-Bunsantu, tudi tuangata diumvuangana edi bua kuleja se: Yehowa Nzambi udi ku mutu kua buonso.

Mpindieu tudi dîba dia kudia mu midi, ne bena mu kasumbu ketu bakadi bapingana ku njila, bapatukila mu madimi a mienga, bua kuindila bus bua kupingana ku tshimenga. Nansha mudibu batshioke kakese, buonso badi ne musangelu bua mudimu wa “kuloba” wa mu dinda. Madikolela menza bua kuikala bajoboke mu nsombelu mishilangane ne mitabuja bipetangana nabi mbikumbanyine madikolela aa menemene.

Mâyi a Fiji ne mbuembue mbiuwule ne mishipa ya mishindu mishilangane. Bua kupatula bipeta, gonedau (muena Fiji mulobi) udi ukengela kupiluka mu mudimu wende. Bidi nanku bua mudimu wa “kuloba” uvua Yezu Kristo mupeshe balongi bende. Bena nkristo “balobi ba bantu” badi ne bua kuikala ne lungenyi lutabuluke, bakaja maleja abu ne bijadiki biabu bua kupiishabi mitabuja mashilangane a bena musoko. (Matayi 4:19) Ke tshidi tshikengedibua mu Fiji. Ne bipeta bilenga bidi bimueneka mu mpuilu ya Bantemu ba Yehowa ku tshidimu tshionso padi bena Fiji, bena Inde, bena Rotuma, ne bantu ba bisa bishilangane basangila bua kutendelela Yehowa Nzambi mu buobumue. Eyowa, dibenesha diende didi pa mudimu wa “kuloba” mu mâyi a Fiji.

[Mêyi adi kuinshi]

[Karte mu dibeji 23]

(Bua kumona malu bimpe, tangila mu mukanda)

Viti Levu

Vanua Levu

Suva

Lautoka

Nandi

0 100 km

0 100 mi

18°

180°

[Tshimfuanyi mu dibeji 24]

Bure, anyi nzubu wa kale mu ditunga edi

[Tshimfuanyi mu dibeji 24]

Ntempelo wa bena Hindu

[Bimfuanyi mu dibeji 25]

“Diloba” dia bantu didi difuta mu Fiji

[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 24]

Fiji Visitors Bureau