Nkonko ya babadi
Mu bikondo ebi bia ntatu ya mfranga, bantu bavulavulayi ne kumpanyi badi banyemena ku bankerute (dimanyisha mbulamatadi ditshiomba). Bidi mu diumvuangana ne Mifundu bua muena nkristo kudifundisha mu mikanda ya mbulamatadi bua bankerute anyi?
Diandamuna ku lukonko elu didi difila tshilejilu tshimpe tshia mushindu udi Dîyi dia Nzambi ditupetesha buludiki budi ne dikuatshisha mu malu adi mua kuikala mu mushindu wa pa buawu a buena lelu. Matunga mavule adi ne mikenji idi ilombola malu a bankerute. Mikenji mmishilangane bilondeshile ditunga ne ditunga, ne ki mbujitu bua tshisumbu bua kufila mibelu idi itangila mikenji pa bualu ebu. Kadi tuanjibi kukonkonona tshidi mikenji yamba pa bankerute.
Kabingila kamue kadi kafikisha mbulamatadi ku dianyisha bua se: kumpanyi ya dienda mushinga kampanda ne bantu kansanga badimanyishe bu badi bapetangane ne bankerute kadi ka se: bidi bipetesha aba badi basombeshangana mfranga anyi bafila dibanza (basombeshi) ndambu wa dikubibua dia kudi kumpanyi ya dienda mushinga anyi bantu badi basomba mfranga anyi bangata mabanza (basombi) kadi badi kabayi bafuta bidibo ne bua kufuta. Bua basombeshi bidi mua kumueneka se: mushindu umuepele udiku nkuya ku tubadi bua se: bankerute wa musombi amanyike, nunku bintu bia musombi bidi mua kufidibua bu difuta dia tshitupa dia dibanza.
Mushindu mukuabo udi bankerute ne dikuatshisha ngua se: udi upetesha dikubibua bua basombi bakena bashima badi kabayi ne mushindu wa kujikija dibanza dia basombeshi babo. Musombi udi mua kupeshibua dianyisha bua kudifundisha mu mikanda ya malu a bankerute, nunku basombeshi bende badi mua kuangata bimue bia ku bintu biende. Kabidi, mikenji idi mua kumupetesha dianyisha dia kushala ne nzubu wende anyi ne bungi bukumbanyine bua bintu ne kutungunuka ne luendu lua muoyo kakuyi mikanu ya dijimija anyi dinyenga kudi basombeshi bende ba kale.
Nunku, bidi bilelela se: mikenji eyi idi ijinga kupetesha ndambu wa dikubibua ku nseke yonso ibidi idi ne malanda a malu a mfranga anyi bungenda-mushinga. Kadi, tuanjibi kutangila mubelu wa dikuatshisha udi Bible ufila.
Bidi mua kuikala bikole bua muntu kubala Bible kubangila ku ntuadijilu too ne ku ndekelu kadi kayi usunguluja ne: Bible kêna ukankamija diya kuangata mabanza. Tudi tusangana madimuija a mushindu’eu mu Nsumuinu 22:7: “Mubanji udi ukokesha bahele; musombi wa bintu udi muhika wa mumusombeshi.”
Kabidi, vuluka, tshifuanyikijilu tshia Yezu tshidi mu Matayo 18:23-34 tshidi tshitangila mupika uvua ne dibanza dinene. “Mukelenge wandi wakamba ne, Bamuhane ne mukashi wandi ne bana bandi ne bintu biandi bionso,” kadi pashishe mfumu, mukalenge, wakatekesha muoyo ne kumufuila luse. Kunyima pakabenga mupika awu kufuilangana pende luse, mukalenge ‘wakamufila mu bianza bia bakengeshi ne, ashalemu tô ne hafuteye dibanza dionso.’ Kakuyi mpata, bualu butambe buakane bua kuenza, bualu budibu babela, nkuepuka kusomba mfranga.
Basadidi ba Nzambi ba kale bavua ne malanda a bungenda-mushinga, ne imue misangu disomba ne disombesha bivua bienzeka. Ntshinyi tshiakabalongesha Yehowa bua kuenza? Bikala muntu ujinga kusomba mfranga bua kutuadija anyi kualabaja bungenda-mushinga kampanda, bivua mu diumvuangana ne mikenji bua muena Ebelu kulomba kasombelu. Kadi, Nzambi wakadimuija tshisamba tshiende, bua kuikalabu kabayi badisui padibu basombesha muena Izalele muena dikenga; kabavua ne bua kubabidila nsombelu wa dikenga wa mupele pa kulomba kasombelu nansha. (Ekesode 22:25) Dutelonome 15:7, 8 udi wamba ne: “[Bikala umue wa ku bana benu muvue, NW] muhele . . . , nubulule tshianza tshienu kudiye, numusombeshe bintu bidiye musue bua kushikishaye n’abi malu andi.”
Bulenga anyi kanemu ka muomumue kavua kalejibua mu mikenji ivua yamba ne: basombeshi kabavua mua kunyenga bintu bia musombi bidi bikengela bua muoyo, bu mudi mpelo wa dîku anyi tshilamba tshidi tshikengela bua kulama muntu ne luya butuku.—Dutelonome 24:6, 10-13; Yehezekele 18:5-9.
Bushuwa, ki mbena Yuda buonso bakitaba ne bakatumikila malu a mu mikenji ya dinanga eyi ya kudi Nzuji wabo munene ne Mubeledi wa mikenji. (Yeshaya 33:22) Bamue bena Yuda bena lukuka bavua bakengesha bana babo bikole. Lelu’eu kabidi, bamue basombeshi badi mua kupapisha muoyo ne kubenga kutshintshikila mu malomba abo, nansha kudi muena nkristo udi kayi udinga udi mu tshikondo atshi kayi ne mushindu wa kufuta dibanza bualu nsombelu kampanda mmumutulukile. (Muambi 9:11) Bua bufimpakaji buabo bukêna bujoboke, ne bulombilombi, basombeshi ba mu bulongolodi ebu badi mua kubambidika musombi wa mushindu’eu mu nsombelu mudiye udiumvua se: bidi bikengela bua kudikubaye. Mmushindu kayi? Mu imue nsombelu tshintu tshimuepele tshidi basombeshi mua kuanyisha ntshidia tshidi mu diumvuangana ne mikenji tshia bankerute. Nunku muena nkristo uvua kayi muena lukuka anyi mulenguludi pa bidi bitangila mabanza ende udi mua kudifundisha mu mikanda ya mbulamatadi bua bankerute.
Kadi, tudi ne bua kudimuka, bua mabika ne mala a bualu ebu. Muena nkristo udi mua kuikala ne dibanza anu bualu kakatumika ne didikanda mu bivuaye anyi muvuaye mutule anyi bualu kakatumika ne mmuenenu mutshintshikila wa matuku atshilualua mu mapangadika ende a bungenda. Udi mua kuleja lulengu mu ditumika ne dibanza ne pashishe kukeba ne lukasa luonso disulakana ku butuangaji bua bankerute, eku bikale bitapa bakuabo ku muoyo bualu bua ditshinka diende dibi anyi? Bible kêna wanyisha didiumbusha bujitu dia mushindu’eu mu malu a mfranga. Udi ubela musadidi yonso wa Nzambi bua se: eyo wende ikale umvuija eyo. (Matayo 5:37) Kabidi, vuluka, mibelu ya Yezu ya kudianjila kubala mushinga kumpala kua kutuadija diibaka tshibumba. (Luka 14:28-30) Mu diumvuangana ne bualu ebu, muena nkristo udi ne bua kukonkonona ne meji wonso bipeta bibi bidi mua kulua kumpala kua kuangataye dibanza dia mfranga. Diakamue padiye wangata dibanza, udi ne bua kuvuluka bujitu buende bua kufutulula bantu badiye ne bua kupesha mfranga anyi kumpanyi. Bikala bakuabo bavule bangata muena nkristo bu muntu kayi nsongo anyi bu kayi muakanyine dieyemena, pamu’apa mmumane kunyanga lumu luimpe luvuaye muluangane bua kupeta ne nunku katshiena kabidi ne lumu luimpe kudi bena pambelu to.—1 Timote 3:2, 7.
Vuluka tshidi Musambu wa 15:4 [Mukenji Mulenga, 14:4] wamba pa bidi bitangila ngikadilu wa muntu udi Yehowa wakidila. Tudi tubala ne: “Yeye [eu udi Nzambi wanyisha] mutule diyi, nansha dimukuata, kena wandamuka.” Eyowa, Nzambi mmutekemene se: bena nkristo benzele basombeshi babo bu mudibo basua bua babenzele pabo.—Matayo 7:12.
Nunku, mu tshikoso, Bible kêna ukandika bualu bua se: mu imue nsombelu mikole, muena nkristo udi mua kukeba dikubibua difila kudi mikenji ya malu a bankerute ya mbulamatadi nansha. Kadi, bena nkristo badi ne bua kuikala mu mushindu wa pa buawu bu bantu bakêna badinga ne ba kueyemena. Nunku, badi ne bua kuikala bilejilu mu dijinga diabo dilelela dia kukumbaja majitu abo a malu a mfranga.