Nansha mudibo bena tshimuangi: Badi ne disanka dia kusadila Nzambi
MVITA, nzala, bipupu, ne tshimvundu. Bua bamue bantu, malu aa adi’anu ngumu patupu. Bua bakuabo bavule, mmianda ya mu nsombelu wa ku dituku dionso. Bu mudibo benza tshikongu tshia bena nkristo mu bukua-matunga, Bantemu ba Yehowa mbamanye bimpe se: mu tshikondo kayi tshionso, patu mvita anyi bipupu bibudika, tshitupa tshia ku bena mu buena-muntu buabo bua mu bukua-matunga badi mua kukenga. Ne patu bantu banyema bua kusungila mioyo yabo, bana betu batu pabo mua kuenza bia muomumue.
Mu bidimu bivule, Bantemu mu matunga a bungi mu Afrike bavua ne bua kunanukila malu a mushindu’eu. Bavule ba kudibo bavua ne bua kusuika mabuki a bivuabo mua kukokesha bua kuambula ne kukeba kukuabo kuakunyemena. Nansha muvua bakese patupu ne bivua mua kubambula, pamu’apa makalu, pabuipi ne buonso bavua bend’anu benda—munkatshi mua matuku, nansha mbingu—bua kufika kudibo baya.
Umue wa ku miaba ya mushindu’eu ivuabo baya uvua tshimenga tshikese tshidi tshibikidibua Mboki, mu République centrafricaine. Mu kupita kua bidimu, balume ne bakaji, bana ne bakulumpe bavua balua binunu ne binunu. Munkatshi muabo muvua bungi kampanda bua bana betu ba bakaji ne ba balume bena nkristo, bashindikija kudi basankididi ba bulelela. Bushuwa, bana betu bena nkristo ku filiale wa Société Watch Tower mu Bangui, kapitale ka République centrafricaine bavua ne dijinga dikole dia kupetangana ne bena tshimuangi aba bua kubambuluisha. Misangu itanu bulubulu, mutumibua kampanda wa filiale wakatumibua ne mfranga, biakudia, bivualu ne manga a luondapu avua Bantemu ba ku Bangui bavua ku mutantshi wa bule bua njila butue ku kilometre 1 130 bafile ne kalolo kuonso. Nansha muvua aba bakafila diambuluisha edi dia kalolo bikala bena bumonyi bukese bua mfranga, bavua ne disanka dia kuenza tshivuabo bakokesha mua kuenza.
Difika mu Mboki
Bana betu ku filiale bavua basue bua kumona tshikuabo tshivuabo mua kuenza ne mushindu uvua bena tshimuangi mua kuambuluishibua mu nyuma. Nenku, mukajanyi ne meme tuakatuadija luendu mu mashinyi a Land Cruiser, batushindikija kudi Symphorien, mpanda-njila wa pa buende ne mukajende. Symphorien uvua mumanye njila bimpe, ne uvua mumanye kuakula tshi-Zande, muakulu wa bena tshimuangi mu Mboki. Bua kufika muaba eu, luendu luakatuangata mafuku male male anayi.
Tuakapitshisha kilometre ya ndekelu 400 mu rejon mulengele wa ku bamfumu wa bikunakuna ne mitshi minenanenayi ya baobabe. Bua kumbuka eku ne kuya kuaka, tuvua tupitshila mu misoko mikese. Mu njila eu mubumbakane, mukajanyi wakabadika bilaamba 50—bivule bikale binyanguka menemene, bimue kamuyi mushindu wa kupitshilapu. Tuakalongolola bimue bilaamba pa kutumika ne bimue bintu bivuaku bu milamba ya mitshi ne mikamba mibola, [pashishe] tuela mashinyi etu a ndundu inayi traktion, tusambila ne tutungunuka ne luendu ne budimu buonso. Pavua musoko mukese muikale pabuipi, bana bavua pa tshibidilu balua lubilu bua kutuambuluisha—bua kupeta difutu dikese. Bivua bitukemesha bualu bavua pa tshibidilu bapatula bitupa bia mitshi ne mabaya kumbukila ku tshilaamba muîtu ne mu bisosa bivua pabuipi. Tuvua tudiebeja né bavua babiumbusha ku tshilaamba ne babilama muaba awu bua bena ngendu bavua mu dikengedibua.
Misangu isatu mijima, tuakabenga diambuluisha dia bana abu, bualu bilaamba bivua bimueneke ne njiwu mivule bua kusabukilapu. Nenku, tuvua tusesuka mu njila, tupueka muinshi ku diâpa dia musulu, pa mabue, tubanda ne tupingana tshiakabidi mu njila. Ndisanka kayipu dituvua nadi bu mutuvua mu mushipu, bualu bu biobi kabiyi nanku, kakuvua mushindu wa kuenza luendu, pa kumbusha pamu’apa mu elikoptere (ndeke wa munjidinjidi)!
Mboki uvua mua kuikala bu tshinyi? Ebi ke bivua pa tshibidilu bituvuila mu ngenyi yetu patuvua tuendesha mashinyi mu “piste (njila)” ukena ndekelu, piste mmuaku wa mu Français udibo batumika nawu mu République centrafricaine bua kufunkuna njila munene anyi njila wa lusenge, wa mabue ne bibuwabuwa—udi ne binunu ne binunu bia biniina.
Mu dituku dinayi, mu mapingaja, Symphorien wakafunkuna imue nzubu ya bisosa minyungulula kudi mitshi ya binkonde ne madimi a biombe. “Voilà (Tangila)! Eu mmuaba udi Mboki mutuadijile,” ke muakelaye lubila. Tuakashala bapuwa talalaa, bakemeshibua kudi bituakamona. “Eu ki Mboki anyi? Kamponya kadi penyi?” ke mutuakebeja, bualu tshituakamona katshivua kamponya to, tshivu’anu nzubu miasa palepale. Nzubu eyi ivua mikese, kadi ya mankenda mavule mienza ne misaka ya bisosa. Kuvua kabidi mitshi ne bisuku miaba yonso. Bantu bavua bakuna bikunyibua kumfundu kua nzubu yabo. Mboki kavua bu kamponya katuvua batekemene bua kumona to; uvua musoko munene wa bule bu bua kilometre 35.
Dipetangana ne bana betu
Bana betu mu Mboki bavua bamanye difika dietu, nansha muvuabo bafuanyikija se: luendu luetu luvua ne bua kunenga matuku atanu. Pakumvuabo muadi wa mashinyi etu, bakalua lubilu. Balume, bakaji ne bana bavua bapatuka lubilu mu nzubu yabo, badiakaja ne bumbukila mu madimi abu bua kutusekelela. Muntu yonso uvua ufukunya mimuemue, utudika ne tuseku ne utunyukula mu maboko misangu ne misangu pavuaku mushindu. Ba mamu bavua bapatuka, batusekelela ne bana babo bambula mu maboko. Buonso bavua basu’anu kuamba ne: muoyo wenu awu, ne bavua batujingila difika dilenga ne musangelu muvule.
Kakuvua mushindu wa mukajanyi ne meme kuenza bivule mu tshikondo atshi bualu muakulu uvua utuelela mikalu. Tuakateta ne tu-Français tukese, tshi-Sango tshikese, tu-Anglais tukese, ne tshiena-Arabe. Bavule ba ku bana betu mbamanye kuakula, kubala ne kufunda tshi-Zande. Symphorien uvua ne bua kukudimuna ne kumvuija programe wa dikumbula dietu.
Tuakatungunuka ne kilometre mikese ne tuakafika ku Nzubu wa Bukalenge. Uvua “nzubu wa Nzambi” wa kumpala muibaka kudi bena tshimuangi bena tshitendelelu kayi tshionso mu Mboki. Bana betu bavule ne bana babu ne basankididi ba bulelela bavua bapatuka bua kutuela mioyo ku bianza. Nansha bana ba bena mutumba nabu bavule bavua balua pamue ne bana betu bua kutuela mioyo ku bianza.
Bana betu bavua batulongoluela tuetu babakumbudi nzubu ibidi mikese. Nzubu ayi ivua mikomba bimpe bitambe. Mbeketshi ya mâyi matoke ivuaku ne mituindile. Tuvua balue ne bietu biakudia ne mâyi a kunua, bualu tuvua batekemene bua kusangana lukengelu lukole lua biakudia ne mâyi a kunua bua kubenga kuambakajila bana betu bujitu. Patuvua tutulula bintu mu mashinyi, nsongakaji kampanda wakalua ne wakatuebeja ndambilu wa nzolo utuvua banange butuku abo, muosha anyi muipika mu nsupu? Katuvua batekemene bualu ebu to ne tuakebeja tshivuabo bapangadije bua kudia ne nzolo eu. Wakandamuna ne: tshiombe. Nenku, tuakasungula nzolo muipika ne nsupu mulunge ne bishemeji, mukele ne matungulu. Nzala yetu ya kavuambu yakajika butuku abu. Kadi bakatungunuka ne kutudiisha dituku dionso—mu midi ne ku dilolo. Bivua bikole bua tuetu kubitaba—bena tshimuangi batudiisha ne batutabalela nansha muvuabo kabayi ne bintu bivule!
Tshisumbu tshikese tshia disanka
Muaba utuvua awu, mmuaba mutambe kuditola kule, kadi tuvua munkatshi mua bana betu 21. Anu babidi ba kudibo ke bakavua bamane kutambushibua pakafikabo muaba eu. Bakuabo bashadi bavu’anu basankididi ba bulelela pakafikabo muaba eu. Bakatungunuka ne kulonga ne bakatambushibua mu bidimu bibidi biapitshi ebi. Bakuabo banayi bakatambushibua mu musulu udi pabuipi mu dikumbula dietu.
Tshilejilu tshisunguluke ntshia Faustino. Bangabanga ne kufikaye mu Mboki, wakalongela malelela a nshindamenu a mu Bible kudi mulunda wende. Faustino uvua wanyisha bivuaye ulonga. Mu katupa kîpi, yeye ne mulunda wende bakatuadija kufila bumanyishi kudi bakuabo, kadi bakaluishibua ne bakedibua mu buloko bualu bavua bababanda muvua tshitendelelu tshiabo “tshisonsa bantu.” Pavuabo mu buloko, mulunda wa Faustino wakavila ditabuja diende bua ditshina ne wakalekedibua. Ngondo ibidi kunyima bakaya ne Faustino ku kabadi. Kadi, bivua bimueneke patoke se: bilumbu bivuabo bamubande kabivua bilelela to, nenku bakamulekela. Pakabudika mvita mu ditunga diende, Faustino wakanyemena mu République centrafricaine, muakapetanganaye ne bana betu ne kutuadijilula dilonga diende dia Bible. Wakatambushibua mu Kashipu 1991, ne mu 1992 wakatuadija mudimu wa ku dîba ne ku dîba bu mpanda-njila wa pa tshibidilu.
Tshisumbu tshikese tshia disanka ne bulunda mu Mboki tshidi mpindieu ne mpanda-njila wa pa buende umue ne bamanyishi 21. Bana betu babidi badi bakula Anglais badi basadila bu bakulu ne mbakumbane bua kufundilangana mikanda ne biro bia filiale mu Bangui. Tuvua batekemene bua kusangana bana betu bena tshimuangi mu nsombelu mukole, wa dikenga, kadi ki mmuvuabi to. Nansha muvuabo bapele ku bintu bia ku mubidi, kakuvua muntu nansha umue uvua udiabakena, udilakana anyi unungana to. Katshia bafika, bana betu bakasa mitanda yabo ne nzubu ne bakatuadija kukuna bidibua ne kumuna nzolo. Badi anu ne bintu bikese pa kufuanyikija ne bivuabo nabi kumpala, kadi badi ne muoyo pamue ne bena nkristo nabo.
Bu mudi bungi bua bena tshimuangi buikale pankatshi pa 17 000 ne 20 000 mu Mboki, ne bavule badi balua ku ngondo wonso, bana betu badi ne budimi bualabale bua mudimu wabo wa buambi. Tuakaya kufila bumanyishi pamue nabo, muanda uvua bushuwa ulenga ku muoyo. Badi misangu mivule batumika ne Bible mufunda mu tshi-Zande, ne nkudimuinu eu udi ne dîna dia Nzambi mu Mifundu ya tshiena-Ebelu ne mu miaba mivule mu Mifundu ya tshiena-Greke ya bena nkristo. Kudi bantu aba, Nzambi kên’anu “Mboli” (mu tshi-Zande bua kuleja “Nzambi”) kadi kabidi “Yekova,” mushindu udibo mene babikila dîna dia Nzambi. “Mboli Yekova” ke miaku idi mimanyike kudi bavule. Nkudimuinu ya bena Mishonyi mu miakulu mikuabo mivule ya bena Afrike kayena ilonda bujalame bua dikudimuna edi to; pamutu pa nanku, mbapingaje pa muaba wa “Yehowa,” “Nzapa,” “Nzambe,” anyi mbikidilu mikuabo ya bena Afrike ya dîna dia Nzambi.
Mulayi wa Yezu mmulelela, lumu luimpe lua Bukalenge ludi luenda lumanyishibua pa buloba bujima, nansha mu Mboki. (Matayo 24:14) Tshisumbu tshidi mpindieu tshipeta Bible, mikanda, bibejibeji, tukanda tukese ne trakte mu miakulu yonso idibo bakengela. Pamu’apa, mu matuku atshilualua, mikanda mivule neyikaleku mu tshi-Zande.
Dindila nzubu wa kashidi
Mu dilolo dia nzanzanza, tuakaleja programme wa filme wa Société wa: “Babuedi ba mu Mpuilu ba disanka ku Mputu wa ku Est badi basamuna Yehowa.” Programme wa butuku buakalonda uvua wa: “Lombolayi bavule ku buakane mu tshikondo tshia ku nshikidilu.” Filme eu uvua ulejibua pa mbelu ku luseke lua Nzubu wa Bukalenge, muinshi mua diulu dibululuke ne ngondo wengelela. Ndisanka kayipu! Bantu nkama ne nkama bakalua bua kubandila filme ne bana betu bavua ne disanka ne didisua bua kuleja tshintu kampanda tshia pa buatshi kudi bantu.
Patuakafika mu Dimue, tuakadilongolola bua kupingana. Bivua ne bua kuikala matuku makuabo anayi a luendu mu njila imue imue ne disabuka bilaamba bimue bimue 50. Muanetu kampanda wa bakaji wakalomba anu kulomba bua kulamba biakudia bia luendu—nzolo mikuabo ibidi, mimana kuosha ne mishemeja ne matungulu. Ivua ifila dipembu dimpe mu lunkelu mu Land Cruiser. Mu midi tuakimanyika mashinyi mu tshipuka kampanda bua kudia kuondoloka nzolo muosha eku tuvuluka bana betu badi mu Mboki. Nansha muakenzejibuabo bua kulua bena tshimuangi, badi batungunuka ne kusadila Yehowa ne lulamatu luonso, mbindile nzubu wa kashidi wa ditalala pa buloba bupiabupia bulaya kudi Nzambi. (2 Petelo 3:13)—Wa kudi umue wa ku babadi betu.