République Dominicaine: Utshidi anu mudiakaje bua kusokolodibua
CHRISTOPHE COLOMB uvua nsongalume pakadibuejaye mu nsombelu wa diendakana pa mbuu wakamufikisha ndekelu wa bionso too ne ku disokolola bidiila bidi lelu’eu bimanyike bu Antilles. Mu Tshisua-Munene 1492, mazuwa ende manene, Santa María, akasakibua ku mabue ku Nord kua muelelu wa tshidiila tshia Española, tshidi lelu’eu tshimanyike bu tshidiila tshia Haïti, tshiabanya kudi Haïti ne République Dominicaine. Muaba awu Colomb wakabanjija nkolonyi wa nzanzanza wa bena Mputu, muaba mukolesha muibaka ne lukasa luonso, ne wakawinyika dîna dia La Navidad. Tshidiila etshi tshiakalua nshindamenu wa ngendu yakalonda.
Colomb wakasokolola se: tshidiila etshi bavua batshisombela kudi bantu balengele, ba kueyemena, ne bena musekelelu, ba-Taino “bena Inde.” Tshikondo atshi bavua mua kuikala bu 100 000. Kadi, bua tshikisu tshia babuedi ba ku bukole, bavua bateka pa muaba wa kumpala tshipatshila tshia kupeta ngolo, bungi bua bena ditunga buakatuadija kukepela lukasalukasa. Mu bidimu bia 1570 kuakashala pamu’apa anu ba-Taino “bena Inde” bu 500 patupu.
Lelu’eu, République Dominicaine mmuasa kudi bantu ba bisa ne mêkala bia bungi, bena ba-nkambua bakatundukamu. Nansha nunku, badi bamueneka bikale ne ngikadilu milenga mivule ya ba-Taino, pa kuikala nangananga bena ngikadilu wa bulunda ne badiakaje bua kushemeja malanda ne bakuabu. Ebi, bisakidila ku ditabuja dia mu mutshima kudi Nzambi ne kanemu bua Bible, mbivuije mudimu wa buambi ne dilongesha wa Bantemu ba Yehowa mudimu udi ulubuluka mu mushindu wa pa buawu muaba ewu.
Disokolola dia mushindu mukuabu
Ba-misionere ba kumpala ba Société Watch Tower, Lennart ne Virginia Johnson, bakafika mu République Dominicaine tshikondo tshia tshikokesha-nkaya Trujillo. Ne disanka dionso, bakasokolola se: bavule bavua bandamuna biakane ne lukasa luonso ku mukenji wabu wa Bible. Kadi, kabivua bisankisha bamfumu ba mbulamatadi ne bafidi babu ba ngenyi bena malu a Nzambi to. Dikengeshibua diakabudika katupa kîpi kunyima, ne ditabuja dia Bantemu ba kumpala bena République Dominicaine diakatetshibua bikole. Too ne ku lelu’eu, muoyo mutoke ne ditabuja biabu—nansha too ne ku lufu—batshidi’anu babiakula.
Bantemu ba Yehowa, badi mpindieu pabuipi ne 16 000 mu ditunga edi, mbamanyike bikole. Kukadi tshikondo kampanda, tudiomba tutanu tua televizion tuteleja mu ditunga dijima tuakaleja filme wa Les Témoins de Jéhovah—un nom, une organisation.a
Ebi biakendeshila mudimu wa Bantemu lumu luimpe ki ng’anu mu bimenga binene kadi kabidi ne mu bimenga bikese ne mu imue misoko. Bua kutabalela basankididi ba bulelela, bakalongolola kampanye ka pa buaku bua kuya ku miaba ya kulekule ne kualabaja buambi bua lumu luimpe lua Bukalenge.
Mabenesha bua diya ku miaba ya kulekule
Bantemu bansonga, ba makanda, ne ba mitalu bavule bakadifila ku budisuile bua kupitshisha bikondo bia ngondo ibidi pa kumanyisha mu teritware ya kulekule eyi. Madikolela abu akafutshibua biakane. Ku muaba kampanda Bantemu babidi bakasokolola disankidila dia bulelela dia pa buadi. Bu muvuatshi tshikondo tshia kuenza Tshivulukilu tshia ku tshidimu tshia lufu lua Yezu, bakenza ndongoluelu ne kubikilabu bantu bua kulua. Nzubu wakapata ne bantu, ne bakalombola tshisangilu. Bualu bua dikema, pakajikatshi bakasangana pambelu musumba munene wa bantu bavua bindila bua kubuela. Nunku bakabalomba bua kubuela ne kuambululabu programe. Kudi mpindieu tshisumbu muaba awu.
Diabanyinangana ne ngikadilu wa bulunda bia bantu aba bitu pa tshibidilu bibasaka ku diabanyangana bulelela bua Bible budibu balonga ne bena dîku diabu ne bakuabu. Mulongi umue wa Bible wakatshionkomoka ne disanka pakakumbanaye tshishiki ndekelu wa bionso bua kudifila mu mudimu wa ku nzubu ne nzubu. Ukavua ulombola malonga atanu a Bible ku mutumba kuende, kadi uvua ne disanka dia kutamba kudifila mu mudimu.
Mu teritware ya bungi idi kayiyi ikumbudibua pa tshibidilu kudi bamanyishi ba Bukalenge, madikolela adi enjibua bua kumanyisha bantu mu bise ne aba badi balua ku bimenga bua kuenduluka anyi bua kusumba. Ebi mbifikishe ku bipeta bia disanka, anu bu mudibi bileja kudi bualu bumona budi butangila mukanda mupeta kudi biro bia filiale. Bakela meji ne: uvua ufumina ku musoko kampanda kudi bantu bakulumpe babidi, bavua balomba dilonga dia Bible. Pakabakumbula Ntemu kampanda, wakamona ne: umue wa ku “balume” aba uvua ne bidimu 10 ne mukuabu 11. Kadi mmunyi muakamanyabu ne: kuvua ndongoluelu bua dilonga dia Bible? Ee, mulume kampanda uvua ufumina ku musoko awu wakaya ku tshimamuende wa bukalenge bua amue malu a bungenda. Wakapetangana ne Ntemu kampanda mu musesu, wakamupesha trakte ne kumulomba bua kulonga nende Bible ku nzubu kabiyi mfranga. Pakapinganaye ku musoko wende, mulume eu wakapesha nsongakaji wa bidimu 12 muena mutumba nende trakte eu ne kumumanyishaye bualu budi butangila ndongoluelu wa dilonga dia Bible. Ku luende luseke, nsongakaji wakafila dimanyisha kudi bansongalume babidi aba, bakafunda ne diluijakana dionso mukanda. Dilonga dia Bible diakatuadija ne bansongalume aba, nsongakaji, muntu mulume eu, ne bana bende babidi.
Diandamuna dilenga dia bansonga
Eyowa, bansonga, bakolesha mu bulelela ne bakuabu, badi bangata ntendelelu wa Nzambi ne mushinga mukole. Tshilejilu, Tamar ne muanabu wa bakaji Keila bakatambula buonso ne bidimu 10 ne bakabuela mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba ne bidimu 11. Wendy Carolina uvua ne bidimu 12 pakalejaye tshimanyinu tshia diditshipa diende ku batismo wa mâyi, ne bidimu bibidi kunyima, mu 1985, wakatuadija kupanda-njila pa tshibidilu. Lelu’eu mmulongeshi mukumbane tshishiki wa malelela a Bible, utshidi’anu ulabula mudimu wa ku dîba ne ku dîba. Young Jovanny, wakatambuishibua ne bidimu 10 ne wakalua mpanda-njila wa pa tshibidilu ne bidimu 11, udi ulombola malonga anayi a Bible. Pakasokolola Rey muana wa bidimu 10 ne: musumbishi wa mikanda mifuatuluke uvua ne broshire mupatula kudi Bantemu ba Yehowa, Rey wakalomba mamuende bua kumusumbilaye. Wakamubala wonso mujima. Dikeba diende dia mikanda mivule miumvuiji ya Bible diakamufikisha ndekelu wa bionso ku biro bia filiale. Lelu’eu udi ulabula mudimu wa ku dîba ne ku dîba, ne mamuende udi pende usadila Nzambi.
Ntshinyi tshivua tshiambuluishe bansonga aba ne bakuabu kabidi bua kuanyisha mushinga wa bintu bia mu nyuma? Mu nsombelu ya bungi buludiki buimpe bua baledi buakakumbaja tshitupa tshinene. Bivua nunku’eu bua Josué, muena baledi bena nkristo balongeshi. Pakabela mutangidi muena ngendu kampanda ne: baledi batete bua kuambuluisha muana nansha umue bua kubuela mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba, bakateya ntema kudi Josué. Bu muvuaye mulongi wa tshitembu, bakapa Josué burse wa mbulamatadi bua kulonga bu-injeniere. Kunyima kua tshidimu tshimue ne tshitupa ku université, wakitaba dilomba bua kubuela mu mudimu wa dibaka nzubu wa tshilombuelu bua Bantemu ba Yehowa ku République Dominicaine. Baledi bende bakaleja dianyisha diondoke pa kufila muanabu wa balume ku mudimu wa Yehowa.
“Bakebikebi” ba ku matunga makuabu
Mêyi a Yezu a se: “Bintu bia kunowa bidi bia bungi, kadi bena mudimu badi banya-banya” adi bushuwa mua kuikala makumbanyine budimi munemu. (Matayo 9:37) Dikengela dinene ne diandamuna dimpe mbisake Bantemu ba ku matunga makuabu bua kulua kudifila mu dikonkonona teritware mu dikeba dia biuma bilelela bia buena-lelu—bakebi ba muoyo mujima ba bulelela.
Kumbukila ku tshidiila tshidi pabuipi tshia Porto Rico kuakafumina mêku a Bantemu bakapeta disankishibua dilelela pa kusadila mu miaba mishilashilangane ya République Dominicaine. Mfumu kampanda wa dîku wakamba ne: “Kupeta mushindu wa kumvuija ditabuja ne ditekemena biebe kudi bantu badi ne matshi a kumvua kutu bushuwa kukanzabaja bulelela!” Pakumvuaye lumu lua dikengela didi munemu, Cecilia wakafumina ku Suède ne Nia wakafumina ku Etats-Unis bakalua kutumika pamue ne bansongakaji bakuabu ba bungi ba-ministre ba ku dîba ne ku dîba. Badi basadila muaba udi butumbuke bua dikema ne muvu mutambe busheme. Bia muomumue, kuulu mu mikuna mitalale mibuikila kudi mitshi ya pin, mêku abidi a bena Canada akalua kutumika pamue ne dîku kampanda dia bena République Dominicaine diakapingana difumina ku Etats-Unis. Badi mu tshisumbu tshikese ne badi ne mushindu wa kupetangana ne bantu bakena bakumbudibue kukadi bidimu bipite pa dikumi.
Alfredo ne Lourdes ne bana babu batanu bakapingana bafumina ku Tshimenga tshia New York ne badi batumika pamue ne tshisumbu tshikese mu tshimue tshia ku bimenga bilengele bia dibungu bikumbula kudi bendakanyi. Badi ne disanka bu mudibu bapeta mushindu wa kudifila mu dikeba bena muoyo mululame ne kuambuluisha tshisumbu bua kudiundatshi. Roland, muenji wa midimu ya ordinatere muena Autriche, ne mukajende, Yuta, bakaya kusombela mu tshitupa tshia ditunga tshia ku Sud tshia luya, tshiûmakane. Badi ne disanka dia kumona tshisumbu tshipiatshipia tshienjibua biangatshile ku difika diabu. Mu tshimenga tshidi pabuipi, kasumbu ka bana betu ba bakaji bampanda-njila basatu ne bena dibaka babidi bavua bafumina ku Californie bakamanyisha ne: malomba mapite bungi a malonga a Bible kaavua abapetesha nansha mushindu wa kualombola wonso to. Nunku bavua bakankamija basankididi ba bulelela bua kubuela mu bisangilu ku Nzubu wa Bukalenge wa muaba awu ne bavua basakidila mêna abu pa liste wa dindila bua malonga a Bible. Stefan muanabu ne Yuta wa balume udi usadila ne lulamatu ne tshisumbu tshikese mu tshimenga tshilengele tshia Samaná, ku Nord-Est. Mu bidimu bibidi patupu, bungi bua bamanyishi ba Bukalenge mbuvule misangu ibidi muaba awu.
Dinanga ne mitalu bidi aba ne bakuabu badi balue kuambuluisha baleje mbiakanyine bushuwa kalumbandi. Mbitabe mufuno ki ng’anu wa kusombela muaba mupiamupia udi ne dishidimuna ne bibidilu bishilangane kadi kabidi, nangananga, mufuno wa kulonga muakulu mupiamupia bua kutabalela bidi bikengedibua mu nyuma bia bantu badi bafuanangane ne mikoko. Madikolela abu mmapatule diandamuna dilenga kudi bantu ba muaba awu.
Amue mêku a bena République Dominicaine mmashiye malenga a bimenga binene ne mmaye ku misoko. Buonso buabu badi benda babeneshibua bia bungi kudi disanka dia kusokolola biuma bilelela bia bakebi ba muoyo umue ba bulelela.
Bakebi ba biuma ba mu siekele wa 15 bakatuala, ki mmabenesha, kadi bupika ne makenga akena kubadika kudi bena ditunga ba-Taino. Nansha Colomb yeye nkayende kakababidila biuma bia muaba mubikila Monde Nouveau to. Ndekelu wa bionso wakakuatshibua ne kumbushibua ku tshidiila tshiakasokololaye ne kupingana ku Espagne musuika nkanu.
Lelu’eu ngendu ya mishindu mishilangane idi yenda yenjibua, ne biuma bia mushinga mukole bidi bienda bisokolodibua. Tshisamba tshia Yehowa ntshiditue mu dikeba bantu bena muoyo mululame badi bandamuna ku lumu luimpe lua Bukalenge. Tshipeta tshidi se: musumba udi’anu wenda udiunda udi ulabula budikadidi budi Dîyi dia Nzambi nkayadi mua kutuala. (Yone 8:32) Badi bafuanyikija mu lungenyi tshikondo tshialua muaba eu wa mikuna, bisabasaba bimpe, mabungu malengele ne mbinga mimpe, ki ng’anu Mparadizu wa tshidiila, kadi tshitupa tshia bulongolodi bupiabupia buadialabaja pa buloba bujima.—2 Petelo 3:13.
[Mêyi adi kuinshi]
a Mupatula kudi Watch Tower Bible and Tract Society.
[Karte mu dibeji 24]
(Bua kumona malu bimpe, tangila mu mukanda)
République Dominicaine
[Bimfuanyi mu mabeji 24, 25]
Bansonga badi basokolola mushinga wa bintu bia mu nyuma pa kuipatshila mudimu wa ku dîba ne ku dîba