Baditshipe—kudi nganyi?
“Tshionso tshidi Yehowa muakule tudi basue bua kutshienza ne kutshitumikila.”—EKESODE 24:7, NW.
1, 2. (a) Nkudi tshinyi kudi bamue bantu badifile? (b) Diditshipa ditu dienzeka anu munkatshi mua aba badi ne bisuikidi bia malu a ntendelelu anyi?
MU LUISHI 1945, bendeshi ba ndeke wa basalayi wa Zero-fighter ba tshiluilu tshia Japon tshia Yatabe Flying Corps bakasangishibua mu nzubu kampanda. Bakapesha yonso wa kudibu katupa ka dibeji bua kufunda né uvua witaba bua kudifila ku budisuile bu muena tshisumbu tshia dibunda mvita tshienza kudi ba-kamikaze. “Ngakela meji ne: divua dibikidibua dianyi bua kudilambula mu tshikondo tshidi ditunga mu njiwu,” ke mudi munene wa basalayi uvuaku tshikondo atshi wamba. “Ne mpampakenu yonso musakibue bua kudilambula, ngakadifila bua mudimu eu.” Bakamulongesha mushindu wa kuenzeja Ohka (ndeke wa bombe mudibutudi) manevre ne kumuendesha bua kumututakaja ku mazuwa a mvita a baluishi. Kadi, mvita yakajika kumpala kua kupetaye tshikondo tshia kukumbaja mudimu eu ne nunku kufua bua ditunga diende ne bua amperere wende. Pakatshimunyibua ditunga dia Japon mu mvita, ditabuja diende kudi amperere diakasunsuka.
2 Kale, bavule mu Japon bavua badifile kudi amperere, uvuabu bitabuja ne: uvua nzambi wa muoyo. Mu matunga makuabu, muvua anyi mutshidi bintu bikuabu bia didifidila. Miliyo ya bantu mbadifile kudi Mariya, Buda, anyi nzambi mikuabu kabidi—mienzela pa tshibidilu mpingu. Benzejibue kudi dibotesha mukana dia dikema, bakuabu badi bapongolola mfranga yabu mipeta ne ntatu mu bibombi bia bamuangalaji ba Evanjeliyo ba ku televizion bua dikuatshisha dienza ne mutshima mujima didi difuanangane ne didifila. Kunyima kua mvita, bena Japon batekesha mu mikolo bakakeba tshintu tshipiatshipia tshia kutshipila nsombelu yabu. Bua bamue, mudimu wakalua tshintu atshi. Ku Est anyi Ouest, bavule badi baditshipa bua kudiunguijila mabanji. Bansonga badi bavuija ba-ngòmbà nshindamenu wa nsombelu yabu, badibu bidikija mishindu yabu ya nsombelu. Bantu bavule lelu’eu mbalue baditendeledi, badi bavuija nkuka yabu nkayabu tshintu tshia didifila diabu. (Filipoi 3:19; 2 Timote 3:2) Kadi bintu bia mushindu’eu peshi bantu ba mushindu’eu mbakanyine bulelela didifila dia muntu dienza ne anyima mujima anyi?
3. Mmunyi mudi bimue bintu bia didifidila bidileje mudibi bintu bia tshianana?
3 Padibu mpala ne mpala ne bulelela, batendeledi ba mpingu badi bateketa ku muoyo. Didifila kudi mpingu didi dikebesha diteketa ku muoyo padi batendeledi bajingulula ne: mpingu yabu idi patupu “bintu bienza kudi bianza bia bantu.” (Musambu wa 115:4) Padi malu a bundu a bamuangalaji banene ba Evanjeliyo edibua patoke, bantu ba mpokò badi bumvua ne: matekemena abu mmapangile. Pakajika “ditenkakana” dia malu a bubanji, bena mudimu bakanyunguluka mutu bualu bakabafunda pa liste wa bantu ba kumbusha ku mudimu. Dikondakana dia malu a bubanji matuku adi panshi aa ndikebele batendeledi ba Mammon diakabi. Mabanza mapia mu ditekemena dia kutapa makasa mavule akalua bujitu bukole bua kufuta. (Note kuinshi kua Matayi 6:24, NW) Padi bimbi ba mijiki ya roke batumbe anyi bajikijanganyi bakuabu ba lutetuku bafua peshi padibu benda bajimija lumu luabu, batendeledi babu badi bavuijibua musombele bantu balengulula. Ne aba bakendela mu njila wa didisankisha batu pa tshibidilu banowa mamuma a bululu.—Galatia 6:7.
4. Ntshinyi tshidi tshisaka bantu bua kutshipa mioyo yabu kudi bintu bia tshianana?
4 Ntshinyi tshidi tshisaka bantu bua kuditshipa kudi bintu bia tshianana bia mushindu’eu? Mu bualabale bunene, mmuenenu wa bulongolodi ebu budi muinshi mua Satana Diabolo ke utu usakangana. (Efeso 2:2, 3) Buenzeji bua mmuenenu eu budi bumueneka mu mishindu kabukabu. Muntu udi mua kuikala mulombola kudi malu a ka-bukulu a dîku mapiana kudi ba-nkambua bende. Dishidimuna ne nkoleshilu bidi mua kuikala ne buenzeji bukole pa ngelelu wa meji. Nsombelu wa ku muaba wa mudimu udi mua kusaka “bena mudimu batembanganyi” ku dibenga kutumika pa ntumikidi didi mua kuikala njiwu bua muoyo. Lukuka bua kupeta bivule ludi lutamba kuledibua kudi mmuenenu wa mu bulongolodi ebu wa dikeba bintu bia ku mubidi. Mitshima ya bavule idi minyanguke, idi ibasaka ku didifila kudi nkuka yabu nkayabu ya budisui. Badi babenga kukonkonona bipatshila ebi né mbiakanyine didifila dia mushindu’eu.
Tshisamba tshiditshipe
5. Ndiditshipa kayi kudi Yehowa diakenzeka kukadi bidimu bipite pa 3 500?
5 Kukadi bidimu bipite pa 3 500, tshisamba kampanda tshia bantu tshiakasokolola tshintu tshia mushinga mupite bunene tshia diditshipila. Bakaditshipa kudi Nzambi udi ku mutu kua bionso, Yehowa. Bu tshisumbu, tshisamba tshia Izalele tshiakamanyisha diditshipa diatshi kudi Nzambi mu tshipela tshia Sinai.
6. Ntshinyi tshivua diumvuija dia dîna dia Nzambi kudi bena Izalele?
6 Ntshinyi tshiakasaka bena Izalele bua kuenza nunku’eu? Patshivuabu ku bupika mu Ejipitu, Yehowa wakasungula Mozese bua kubalombola ku budikadidi. Mozese wakebeja mushindu uvuaye mua kumvuija Nzambi wakamutuma, ne Nzambi wakadimanyisha bu “Nendisokolole tshingadisokolola.” Wakatumina Mozese dîyi bua kuambila bana ba Izalele ne: “Nendisokolole mmuntume kunudi.” (Ekesode 3:13, 14, NW) Tshiambilu etshi tshidi tshileja ne: Yehowa utu ulua tshintu kayi tshionso tshidi tshikengedibua bua kukumbaja malongolola ende. Wakadisokolola bu Mukumbaji wa malaya mu mushindu uvua bankambua ba bena Izalele kabayi bamanye nansha kakese.—Ekesode 6:2, 3.
7, 8. Mbijadiki kayi bivua nabi bena Izalele bivua bileja ne: Yehowa uvua Nzambi muakanyine didifila diabu?
7 Bena Izalele bakadimuenena kasuba kakamona ditunga dia Ejipitu ne benadi kakebesha kudi Bipupu Dikumi. (Musambu wa 78:44-51) Pashishe, bantu bavua pamu’apa bapite pa miliyo isatu ba kudibu, pa kusangisha bakaji ne bana bakasuika mabuki ne kupatuka mu rejon wa Goshen mu butuku bumue, pa nkayabu buvua bualu bua bulobo bua pa buabu. (Ekesode 12:37, 38) Pashishe, ku Mbuu Mukunze, Yehowa wakadisokolola bu “muena mvita” pakapandishaye tshisamba tshiende ku tshiluilu tshia basalayi ba Faraon pa kutapulula mbuu bua kupitshisha bena Izalele ne kunyima pa kumubuikila bua kushipa bena Ejipitu bavua babalonda. Bu tshipeta, “Bena Isalele bakatangila bualu bukole buakenzela Yehowa Bena Ejipitu, ne bantu bonso bakatshina Yehowa; bakeyemena Yehowa.”—Ekesode 14:31; 15:3; Musambu wa 136:10-15.
8 Anu bu bantu bavua kabayi banji kumona tshijadiki tshia tshidi dîna dia Nzambi diumvuija, bena Izalele bakanungana bua Yehowa ne muleji-mpala wende Mozese pa bidi bitangila dipangika dia biakudia ne mâyi. Yehowa wakatuma nyunyu ya tulumbu, kulokesha mana, ne kupatuisha mâyi mu dibue ku Meriba. (Ekesode 16:2-5, 12-15, 31; 17:2-7) Yehowa wakapandisha kabidi bena Izalele ku dibabunda dia bena Amaleke. (Ekesode 17:8-13) Kakuvua mushindu nansha mukese wa bena Izalele kuvilabu tshiakambila Yehowa kunyima Mozese: “Yehowa, Yehowa, Nzambi wa luse ne dinanga, kena ukuata tshiji lubilu, udi mûle tente ne luse lujalame ne bushuwa, udi ulesha binunu bia bantu luse lujalame, udi ubuikidila bantu mahanga abo ne kusambuka kuabo kua mikenji ne malu mabi abo.” (Ekesode 34:6, 7) Bushuwa, Yehowa wakadisokolola tshintu tshiakanyine didifila diabu.
9. Bua tshinyi Yehowa wakapesha bena Izalele tshikondo bua kuleja diditshipa diabu bua kumusadila, ne mmunyi muakandamunabu?
9 Nansha muvua Yehowa ne bukenji bua kudiambika bena Izalele bualu wakabapikula pa kubapatula mu Ejipitu, yeye, bu mudiye Nzambi mulenga ne wa luse, wakabapesha tshikondo bua kumulejabu ku budisuile dijinga diabu bua kumusadila. (Dutelonome 7:7, 8; 30:15-20) Wakatela kabidi malu malomba bua tshiovo pankatshi pende ne bena Izalele. (Ekesode 19:3-8; 20:1–23:33) Pakatedibua malu malomba aa kudi Mozese, bena Izalele bakamba ne: “Tshionso tshidi Yehowa muakule tudi basue bua kutshienza ne kutshitumikila.” (Ekesode 24:3-7, NW) Ku budisuile buabu nkayabu, bakalua tshisamba tshiditshipe kudi Mukalenge udi ku mutu kua bionso Yehowa.
Dianyisha didi difikisha ku diditshipa
10. Mpa tshinyi padi diditshipa dietu kudi Yehowa ne bua kuikala dishindamene?
10 Yehowa, Mufuki, mmutungunuke ne kuikala muakanyine didifila dietu dienza ne anyima mujima. (Malaki 3:6; Matayo 22:37; Buakabuluibua 4:11) Kadi, diditshipa dietu kadiena ne bua kuikala dishindamene pa bitabataba, mpampakenu ya musangu muîpi, anyi dibambidika dia bakuabu to—nansha baledi. Didi ne bua kuikala dishindamene pa dimanya dijalame dia bulelela budi butangila Yehowa ne dianyisha bua tshidi Yehowa mutuenzele. (Lomo 10:2; Kolosai 1:9, 10; 1 Timote 2:4) Anu bu muakapesha Yehowa bena Izalele tshikondo bua kulejabu ku budisuile diditshipa diabu, ke mudiye utupesha muabi wa kuditshipa kudiye ku budisuile ne kuleja patoke diditshipa adi.—1 Petelo 3:21.
11. Ntshinyi tshidi dilonga dietu dia Bible disokolole pa malu adi atangila Yehowa?
11 Ku dilonga dia Bible, tudi tufika ku dimanya Nzambi bu muntu. Dîyi diende didi dituambuluisha bua kusunguluja ngikadilu yende bu mudiyi imueneka mu bufuki. (Musambu wa 19:1-4) Mu Dîyi diende tudi mua kumona ne: kêna Busatu Bunsantu bukena bumvuika to. Katu utshimunyibua mu mvita ne nunku kêna ne bua kulamuka ku Bu-nzambi buende nansha. (Ekesode 15:11; 1 Kolinto 8:5, 6; Buakabuluibua 11:17, 18) Bualu mmukumbaje malaya ende, tudi bavuluijibue tshidi dîna diende dilengele, Yehowa, diumvuija. Udi Mulongolodi Munene. (Note kuinshi kua Genese 2:4, NW; Musambu wa 83:18; Yeshaya 46:9-11) Pa kulonga Bible, tudi tufika ku dijingulula patoke mushindu udiye ne lulamatu ne muakanyine dieyemena.—Dutelonome 7:9; Musambu wa 19:7, 9; 111:7.
12. (a) Ntshinyi tshidi tshitukoka kudi Yehowa? (b) Mmunyi mudi malu malelela a mu nsombelu mamonamona mafunda mu Bible asaka muntu bua kujinga bua kusadila Yehowa? (c) Mmunyi muutu umvua pa bidi bitangila kusadila Yehowa?
12 Tshidi tshitamba kutukoka kudi Yehowa mbu-muntu buende bua dinanga. Bible udi ujadika mudiye munangi, mufuidianganyi wa luse, ne mulekedianganyi wa bilema mu malanda ende ne bantu. Anjibi kuela meji muakalubulujaye Yobo kunyima kua Yobo mumane kulama muoyo mutoke wende ne lulamatu luonso. Bualu bumona kudi Yobo budi buzangika ne: Yehowa “mûle tente ne luse ne dinanga.” (Yakobo 5:11; Yobo 42:12-17) Anjibi kuela meji ku mushindu wakapita Nzambi ne Davidi pakendaye masandi ne pakashipanganaye. Eyowa, Yehowa mmudiakaje bua kufuilangana luse nansha mpekatu minene padi muenji wa mpekatu usemena kudiye ne “mutshima wa majia ne udi unyingalala bua bubi buau.” (Musambu wa 51:3-11, 17) Anjibi kuela meji ku mushindu wakapita Yehowa ne Shaula wa ku Tarse, uvua diambedi mukengeshi mupue wa tshisamba tshia Nzambi. Bilejilu ebi bidi bizangika luse lua Nzambi ne budisuile bua kalolo bua kutumika ne banyingaladi. (1 Kolinto 15:9; 1 Timote 1:15, 16) Paulo wakumvua ne: uvua ne bua kufila muoyo wende menemene bua kusadila Nzambi eu wa dinanga. (Lomo 14:8) Udiku umvua mushindu wa muomumue anyi?
13. Ntshijadiki kayi tshinene tshia dinanga dia kudi Yehowa tshidi tshisaka bena mitshima miakane bua kuditshipa kudiye?
13 Bua bena Izalele, Yehowa wakapetesha dipanduka ku bupika mu Ejipitu, ne mmulongolole mushindu bua kutupandisha ku bupika bua mpekatu ne lufu—mulambu wa tshia-bupikudi wa Yezu Kristo. (Yone 3:16, NW) Paulo udi wamba ne: “Kadi Nzambi wakatamba kulesha luse luandi kutudi mu muanda eu ne, Hatutshivua bantu babi, Kilisto wakatufuila.” (Lomo 5:8) Ndongoluelu eu wa dinanga udi usaka bantu bena mutshima muakane bua kuditshipa kudi Yehowa ku butuangaji bua Yezu Kristo. “Bualu bua dinanga dia Kilisto didi dituenzesha; bua tuakujingulula bualu ebu ne, Bualu bua umue wakafuila bonso, nunku bonso bakafua; ne yeye wakafuila bonso bua badi ne muoyo kabikadi n’au bua bualu buabo nkayabo, kadi bikale n’au kudi yeye wakafua ne wakabika ku lufu kabidi bua bualu buabo.”—2 Kolinto 5:14, 15; Lomo 8:35-39.
14. Dimanya pa nkayadi dia ngenzelu ya Yehowa ke tshionso tshidi tshitusaka bua kutshipa mioyo yetu kudiye anyi? Umvuija.
14 Kabidi, kuikala ne dimanya dia bu-muntu bua Yehowa ne malanda ende ne bukua-bantu ki mbionso to. Dianyisha dia muntu pa nkayende bua Yehowa didi ne bua kudimibua. Mmunyi mudibi mua kuenjibua? Mpa kutumikila Dîyi dia Nzambi mu nsombelu yetu ne kujingulula ku butuangaji bua malu mamonamona buludiludi se: mêyi-maludiki adi asanganyibuamu adi bulelela ne dikuatshisha. (Yeshaya 48:17) Tudi ne bua kumvua ne: Yehowa mmutupandishe mu bitotshi bia bulongolodi ebu bubi budi muinshi mua bulombodi bua Satana. (Fuanyikija ne 1 Kolinto 6:11.) Mu diluangana dietu bua kuenza tshidi tshiakane, tudi tulonga bua kueyemena Yehowa, ne tudi tudimuenena tuetu nkayetu ne: Yehowa udi Nzambi wa muoyo, “Muteleji wa masambila.” (Musambu wa 62:8; 65:2, NW) Ne lukasa luonso tudi tudiumvua bikale pabuipi nende menemene ne tudi tupeta mushindu wa kumusokoluela nyanji yetu ya munda. Nyanji ya musangelu ya dinanga bua Yehowa idi idiunda munda muetu. Ebi kakuyi mpata nebitufikishe too ne ku ditshipa mioyo yetu kudiye.
15. Ntshinyi tshiakasaka mulume umue, uvua kale muditshipe kudi mudimu wa ku mubidi, bua kusadila Yehowa?
15 Bavule mbafike ku dimanya Nzambi eu wa dinanga, Yehowa, ne mbatshipe mioyo yabu bua kumusadila. Anjibi kuangata tshilejilu tshia muena malu a nzembu uvua wenza mudimu uvua ulubuluka. Kuvua bikondo bivuaye mua kutuadija mudimu mu dinda ne kutumika dituku dijima dia munya too ne butuku, upingana ku mbelu pa dîba itanu wa dinda didi dilonda. Kunyima kua diikisha dia dîba pabuipi ne dimue, uvua upatuka bua kuya ku mudimu mukuabu. “Mvua muditshipe kudi mudimu wanyi,” ke mudiye uvuluka. Pakatuadija mukajende kulonga Bible, wakalonda dikasa diende. Udi wamba ne: “Ku nzambi ingakamanya too ne ku tshikondo atshi yonso ivua anu itekemena bua bayisadile, kayiyi ituenzela tshintu nansha tshimue. Kadi Yehowa wakadianjila kuela tshidia, ne didipua muoyo dinene wakatuma Muanende umuepele pa buloba.” (1 Yone 4:10, 19) Kunyima kua ngondo dikumi, mulume eu wakaditshipa kudi Yehowa. Kunyima kua diditshipa adi, wakaditua mu disadila Nzambi wa muoyo. Wakatuadija mudimu wa ku dîba ne ku dîba ne wakaya bua kusadila muaba uvua dikengedibua ditambe bunene. Yeye, anu bu bapostolo, ‘wakashiya bintu bionso ne kulonda Yezu.’ (Matayo 19:27) Kunyima kua ngondo ibidi, yeye ne mukajende bakabikidibua bua kusadila ku filiale wa Watch Tower Bible and Tract Society mu ditunga divuabu basombele, nunku uvua mua kuambuluisha ne mudimu wa nzembu. Wakumbaji bidimu bipite pa 20, mu mudimu ku filiale, pa kuenza mudimu udiye munange—kabiyi buende yeye nkayende kadi bua Yehowa.
Leja diditshipa diebe patoke
16. Mbimue bidia kayi bidi muntu ne bua kuela mu dienza diditshipa kudi Yehowa?
16 Kunyima kua tshikondo kampanda tshia dilonga Bible, bansonga ne bakulumpe bia muomumue nebafike ku dianyisha Yehowa ne tshidiye mubenzele. Ebi bidi ne bua kubasaka bua kudifila kudi Nzambi. Udi mua kuikala umue wa kudibu. Mmunyi muudi mua kuditshipa kudi Yehowa? Kunyima kua mumane kupeta dimanya dijalame dia mu Bible, udi ne bua kuenza malu mu diumvuangana ne dimanya adi ne kuitabuja Yehowa ne Yezu Kristo. (Yone 17:3) Nyingalala ne umbuka mu njila kayi yonso wa kale wa mpekatu. (Bienzedi 3:19) Pashishe neufike ku tshidia tshia diditshipa, udileje mu disambila dia mu mutshima kudi Yehowa. Kakuyi mpata disambila edi nedikale ne buenzeji bua musangu mule pa tshieledi tshiebe tshia lungenyi, bualu nedikale ntuadijilu wa malanda mapiamapia ne Yehowa.
17. (a) Bua tshinyi bakulu batu bakonkonona nkonko milongolola ne baditshipe bapiabapia? (b) Ntshidia kayi tshinene tshidi ne bua kuedibua katupa kîpi kunyima kua diditshipa dia muntu, ne mbua tshipatshila kayi?
17 Anu bu muakumvuija Mozese kudi bena Izalele malu malomba bua kubuela mu malanda a tshiovo ne Yehowa, bakulu mu bisumbu bia Bantemu ba Yehowa badi bambuluisha baditshipe bapiabapia bua kukonkonona biakane tshidi tshilombibua. Badi batumika ne nkonko milongolola bua kushindika ne: yonso wa kudibu udi umvua tshishiki malongesha a nshindamenu a Bible ne mmumanye tshidi tshilombibue bua kuikala Ntemu kampanda wa Yehowa. Pashishe, tshienzedi tshia kuleja patoke diditshipa edi ntshipite kuakanyina. Kakuyi mpata, muditshipe mupiamupia udi ne diluijakana bua se: bakuabu bamanye muabuediye mu malanda a muabi ne Yehowa. (Fuanyikija ne Yelemiya 9:24.) Malanda aa adi alejibua biakane ku ditambula batismo wa mâyi bu tshimanyinu tshia diditshipa. Kuinyibua mu mâyi ne pashishe kujudibua ntshimanyinu tshia se: udi ufua ku nsombelu wende wa muoyo wa budisui wa kale ne udi ujudibua ku nsombelu mupiamupia wa muoyo, wa dienza disua dia Nzambi. Ki nnsakramento, anyi ki ntshilele bu dijikija mikiya dia ntendelelu wa Shinto tshia misogi mudibu bafuanyikija ne: muntu udi ukezudibua kudi mâyi.a Bishilangane, batismo ndimanyisha dia patoke dia diditshipa dimana kuenza mu disambila.
18. Bua tshinyi tudi mua kuikala ne dieyemena ne: diditshipa dietu kadiakuikala dia patupu nansha?
18 Tshikondo etshi tshia patoke mbualu bukena kuvulamina, tshidi tshivuluija musadidi mupiamupia wa Nzambi malanda a musangu mule adiye nawu mpindieu ne Yehowa. Bibengangane ne diditshipa diakenza muendeshi wa ndeke wa kamikaze kudi ditunga diende ne amperere wende, diditshipa edi kudi Yehowa kadiakuikala dia patupu nansha, bualu udi Nzambi Wa-Bukole-Buonso wa kashidi udi ukumbaja bionso bidiye mutuadije bua kuenza. Yeye, ne anu yeye nkayende, ke udi muakanyine didifila dietu dienza ne anyima wetu mujima.—Yeshaya 55:9-11.
19. Ntshinyi tshiakonkononyibua mu tshiena-bualu tshidi tshilonda?
19 Kadi, malu mavule mmalombibue mu diditshipa. Tshilejilu, mmunyi mudi diditshipa ne buenzeji pa nsombelu wetu wa dituku dionso? Ebi nebikonkononyibue mu tshiena-bualu tshidi tshilonda.
[Mêyi adi kuinshi]
a Tangila mukanda wa L’humanité à la recherche de Dieu, mabeji a 194-195, mupatula kudi Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
Utshidi uvuluka anyi?
◻ Bua tshinyi diditshipa bu mudidi dienzeka mu bulongolodi ebu ndifike ndekelu wa bionso ku ditekeshangana ku muoyo?
◻ Ntshinyi tshiakasaka bena Izalele bua kuditshipa kudi Yehowa?
◻ Ntshinyi tshidi tshitusaka bua kuditshipa kudi Yehowa lelu’eu?
◻ Mmunyi mutudi tuditshipa kudi Nzambi?
◻ Ntshinyi tshidi diumvuija dia batismo wa mâyi?
[Tshimfuanyi mu dibeji 10]
Izalele mu Sinai udi uditshipa kudi Yehowa