Singapour: Udi udiatakaja budikadidi bua ntendelelu
MU DILOLO dia dia 24 Luishi 1995, nzubu inayi mu tshimenga tshia Singapour yakabundibua kudi bampulushi.a Pa kusangisha bantu 69 bavua bakuatshibue. Munkatshi muabu muvua mukaji wa bidimu 71 ne bana ba bakaji babidi ba bidimu 15. Mbua tshinyi? Bivua bua mudimu wa dibunda bibawu peshi wa ditomboka anyi? Tòo. Nansha umue wa kudibu kavua muditue mu dienza tshintu kampanda tshivua mua kuangatshibua bu tshia njiwu, tshibi, anyi tshia ditombokela nsangilu wa bantu. Kabavua bateke mu njiwu manême a ngikadilu wa tshitembu, dikubibua, ne dikala-bimpe bia bena Singapour nabu. Kadi, kunyima kua kupawula nzubu inayi ayi, bampulushi bakaya ne bantu 69 aba, bàvuà badisangishe bua kulonga Bible ne kubabidila didisangisha dia buena muntu, ku biro bia bampulushi. Ku muaba au bakabalama butuku bujima, babela nkonko, babatuisha biala, ne bakuatshibua foto—bushuwa, bakanyaudibua anu bu babundi ba bibawu ba tshianana! Munkatshi mua tshikondo etshi—tshia mêba 18 mu nsombelu mishadile—bakabakandika diya kudi nzuji ne bakabakandika nansha bua kuela nshinga bua kumanyisha balela babu muaba uvuabu. Muntu udi mua kuanji kufuanyikija mudi tshienzedi etshi tshia mutantshi muîpi ne buenzeji pa ba-muena-muabu aba banangi ba ditalala, batumikidi ba mikenji!
Muand’eu udi uvuluija matuku a dibungama a Allemagne wa Nazi ne tshikondo tshia tshikisu tshia tshididi tshia kominisme mu Union Soviétique ne Mputu wa ku Est. Ki ntshintu tshidi mukumbudi wa ku mpukapuka mu Singapour mua kutekemena bua kumona mu tshimenga-ditunga atshi tshia buena-lelu tshia mankenda a dikema ne tshibanji. Singapour mmuende lumu bu tshishima tshia mu siekele wa 20 tshia dilubuluka mu malu a bubanji ne a nsangilu wa bantu. Mmumanyibue bu ditunga dia demokrasi didi ne tshibungu tshia mêyi ne mikandu tshidi tshilaya bena muabu baadi dikumbajibua dia manême a nshindamenu a muntu, adi akonga budikadidi bua diakula, ntendelelu, ne didisangisha.
Kadi, aba bakakuatshibua mu Luishi bavua batuibue tshitampi anu bualu bavua Bantemu ba Yehowa bavua badisangishe pamue bua kulonga Bible ne kulejangana buena muntu bua buena nkristo. Tshiena-bualu tshia difundibua diabu tshivua “dibuela mu tshisangilu tshia nsangilu wa bantu ukena muanyisha kudi mikenji.”
Bushuwa, bakanyenga Bantemu ba Yehowa dianyishibua kudi mbulamatadi mu Singapour bituadijile mu 1972 pakumbushibua tshisumbu tshia mu Singapour pa liste ya mbulamatadi ne pakakandikibua mikanda, idi ikonga Bible, mipatula kudi Watch Tower Bible and Tract Society. Kakuvua mushindu wa kupindulula tubingila tufuikakaja etu tuvua tufidibua bua kubingisha tshienzedi atshi. Mu matuku adi panshi aa, diakanangana ne mikenji dia kansungasunga ka mbulamatadi aka ndijule milandu mu tubadi tua Singapour pa tshilumbu tshia Bantemu banayi bavua bangatshibue mu Luishi 1994 bu babunde tshibawu tshia dikala ne mikanda miumvuiji ya Bible mikandika. Dilomba diabu bua kulumbulula tshiakabidi pa bibawu bibafundila diakatelejibua mu Tshimungu 1994 ne bakabenga mu tshikoso bua kudikonkonona ne ntema. Nzuji munene Yong Pung How muena mu Kabadi Kanene wakapatula mmuenenu wende ngondo wakalonda. Wakakosa tshilumbu ne: kakuvua ditupa ku dîyi dia budikadidi bua ntendelelu ne se: bibawu ebi bivua bibingisha pa nshindamenu wa se: Bantemu ba Yehowa bavua njiwu bua dikubibua dia ditunga bualu benamu kabavua badifila mu mudimu wa busalayi. Mu dia 17 Luishi 1995, Bantemu banayi aba bakalomba dianyisha bua kufikisha dipangadika dikena diakane edi ku Kabadi ka Dilumbululula Bilumbu ka Singapour. Dilomba edi diakimanshibua.
Dipangadika edi dia ndekelu diakazangikibua kudi bimuangalaji bia ngumu bia Singapour bikontolola kudi mbulamatadi. Kakuyi mpata, dipangadika edi dia kabadi ne lumu luakendadi bivua tshimanyinu tshia mianda yakenzeka pashishe. Kunyima kua lumingu lumue dikuatshibua dia Bantemu 69 diakenzeka. Kunyima ba-nzuji bakamanyisha se: kabivua biakanyine bua kulumbuluisha bilumbu bia banayi ba kudibu—bena-muabu bena Grande-Bretagne, France, ne Luxembourg. Kadi, nansha bua banayi aba, malu akamonabu avua makuate buôwa. Mulume kampanda uvua musombele ne mutumike mu Singapour munkatshi mua bidimu bivule ne mukajende. Bakajimija midimu yabu ne nzubu wabu mufutshila ne bavua babambidika bua kulayangana ne balunda babu bavule ba pa muoyo.
Bakulumpe 63 bàshàdìlè bakafundibua bua dikala bena mu nsangilu mukandika, ne bamue ba kudibu bakabafunda bua dikala ne mikanda mikandika. Pa kusangisha, badi bakama bidimu bisatu bijima bia buloko anyi tshibawu tshia dolare ya bena Amerike 2 100 peshi bionso bibidi. Bana ba bakaji ba bidimu 15 bakabalumbuluisha pabu ku luabu luseke ku kabadi ka bansonga.
Kabena njiwu bua diumvuangana ne buobumue bia ditunga
Pa buloba bujima, mu matunga mapite pa 200 mudibu basombele, Bantemu ba Yehowa mbamanyike bu bantu badipope, bena bululame, ne batumikidi ba mikenji. Mbende lumu bua dibenga diabu ne muoyo mujima bua kubuelakana mu mudimu kayi wonso wa ditomboka, wa diluisha mbulamatadi—tshienzedi tshikena tshia buena nkristo tshidi mua kufikisha ku diipatshibua, anyi dipatudibua. Bushuwa, mbulamatadi wa Singapour kêna ne kabingila nansha kamue ka kubatshinyina. Kabena njiwu nansha bia munyi bua dikubibua anyi bua diumvuangana ne buobumue bia ditunga. (Lomo 13:1-7) Ebi biakumvuijibua patoke mu mukanda mufunda mu dia 21 Luabanya 1995 kudi Milton G. Henschel, mulombodi wa Watch Tower Bible and Tract Society, mutumina Ministre wa Kumpala Goh Chok Tong wa Singapour. Mukanda eu mmutentulula muaba eu bua babadi betu bawubale.
Banangi ba budikadidi bangenda-mushinga, bena mbulamatadi, ne bena kumpanyi midikadile nebikale batangila ne ntema muapitakana nsombelu eu mu Singapour. Mbulamatadi wa Singapour neenze malu mu diumvuangana ne manême a nshindamenu a muntu ne budikadidi bibingisha kudi tshibungu tshiende nkayende tshia mêyi ne mikandu ne kudi tshinsanga tshia bukua-matunga tshia matunga anyi? Bushuwa, Bantemu ba Yehowa pa buloba bujima badi baditatshisha bikole pa bidi bitangila batendeledi nabu mu Singapour. Badi babavuluka mu masambila abu ne badi bavuluka dijadika didi disanganyibua mu Bible dia se: “Yehowa udi munangi wa buakane, ne kakulekelela bamulamatshi bende.”—Musambu wa 37:28, NW.
[Mêyi adi kuinshi]
a Mu ngondo yakalonda dikuatshibua dia Bantemu 69 aba, Bantemu bakuabu 11 mbakuatshibue ne mbafundibue bua dikala ne mikanda mikandika kudi mikenji.
[Kazubu mu dibeji 30]
Dia 21 Luabanya 1995
Goh Chok Tong
Ministre wa kumpala
Istana Annexe
Singapour 0923
Ditunga dia Singapour
Lee Kuan Yew
Ministre Tshindondi
Biro bia Ministre wa Kumpala
460 Alexandra Road
37-00 PSA Bldg
Singapour 0511
Ditunga dia Singapour
Bakalenge basuibue:
Dimanyisha dituma lukasa dia tshibambalu tshia mianda ya ngumu tshia Reuters dia matuku adi panshi aa kumbukila ku Singapour mu dia 25 Luishi 1995, divua bualu bupampakaji. Divua dilonda ne: bisangilu bia dilonga Bible bia Bantemu ba Yehowa bivua bitangalajibue kudi bampulushi ne bantu 69 bavua bakuatshibue. Luapolo elu ndujule ntema ya buloba bujima pa nsombelu wa Bantemu ba Yehowa mu Singapour, mudi midimu yabu ne mikanda yabu mikandikibue kukadi bidimu bipite pa 20.
Mbikole bua kumvua bua tshinyi bulongolodi bua malu a Nzambi budi butumika patoke pa kubabidila dikubibua dijima dia mikenji mu matunga mapite pa 200 mua kuikala bukandikibue mu Singapour, ditunga didi dibingisha mêyi-maludiki a demokrasi. Bidi nangananga bipampakaja pa kutangila budikadidi bua ntendelelu bulaya kudi tshibungu tshia mêyi ne mikandu tshia ditunga dia Singapour bua bena-muabu baadi.
Bantemu ba Yehowa kabatu nansha kakese bateka dikubibua dia ditunga mu njiwu muaba kayi wonso. Bua kuamba bulelela, pa buloba bujima mbende lumu lua bantu bena ditalala, benji ba mudimu mukole, bena ngikadilu muakane wa tshitembu, ne batumikidi ba mikenji—ndi ne dishindika se: ngikadilu eyi ke inudi nulubuluja mu ditunga dienu.
Mbilelela se: bua dilamata diabu tshishiki ku mêyi-makulu a Bible bua bena nkristo, mmuenenu wa Bantemu ba Yehowa utu imue misangu umvuibua bibi peshi ulejibua bibi. Kadi, abi kabivua bilelela bua mubanjiji wa buena nkristo wakalejabu pende mu mushindu mubi bu muntu uvua uluisha “Kezare,” mbulamatadi wa mu matuku ende anyi? Bantemu ba Yehowa badi balonda anu tshilejilu tshia Yezu ne bena nkristo ba kumpala. Badi banemeka mbulamatadi muaba udibu basombele, bafuta bitadi, ne balubuluja nsombelu muimpe wa tshitembu. Badi ne kuondo ka muoyo kimpe ne badi bena-muabu bakane. Nansha musangu umue Bantemu ba Yehowa ki mbadibueje mu mudimu kampanda wa ditomboka mu ditunga kansanga ne ndi mua kunujadikila se: dikalaku diabu mu Singapour kadiena diteka bipatshila bia ditunga dienu mu njiwu to.
Bilondeshile luapolo lua bimuangalaji bia ngumu, mapangadika mangata kudi mbulamatadi wenu bua kusombuela Bantemu ba Yehowa nsombo mu Singapour mmende lumu mpindieu. Bidi nangananga bisuya benzejanganyi nabu ba mudimu miliyo 12 pa buloba bujima. Ndi nnulomba bua kutumika ne bukokeshi buenu bua kuakaja nsombelu eu ne kupetesha Bantemu ba Yehowa mu ditunga dienu budikadidi bua ntendelelu ne kuondo ka muoyo bulaya kudi Tshibungu tshia mêyi ne mikandu.
Ndi ngela meji se: diyukidilangana dienza ne muoyo mujima ne baleji-mpala ba Bantemu ba Yehowa nediambuluishe bua kujikija mapangangana kayi wonso pa bidi bitangila bulongolodi ne mudimu bietu ne nedinujadikile se: mbulamatadi mu Singapour kêna ne kabingila ka kutshinyina Bantemu ba Yehowa. Nensanke bua kudilongolola bua tshisangilu tshia mushindu’eu.
Ndi mutekemene diandamuna dienu.
Ne kanemu kuonso kudi wenu,
Milton G. Henschel
Mulombodi
[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 31]
Nik Wheeler/H. Armstrong Roberts