Tudi ne kabingila ka kuela mbila ya disanka
“Ku ditshionkomoka ne ku musangelu nebakufike, ne kanyinganyinga ne ditua mikemu nebikale ne bua kunyema.”—YESHAYA 35:10, NW.
1. Mbanganyi lelu’eu badi ne kabingila ka pa buaku bua disanka?
UDI mua kuikala imue misangu mubambishe mudi bantu bakese bikale ne disanka dia bushuwa lelu’eu. Pabi, bu mudibu bena nkristo balelela, Bantemu ba Yehowa badi ne disanka. Ne ditekemena dia kupeta disanka dia muomumue didi kumpala kua miliyo ya pa mutu ya bantu badi kabayi banji kutambula, bansonga ne bakulumpe, badi badisangisha ne Bantemu. Bu mûdi ubala mpindieu mêyi aa mu tshibejibeji etshi bidi bileja ne: ukaadi mupete disanka edi anyi udi mua kudipeta.
2. Mmunyi mudi disanka dia bena nkristo dishilangane ne nsombelu wa bantu mu tshi-bungi?
2 Bantu ba bungi badi bumvua se: nsombelu wabu mmupange tshintu kampanda. Kadi mmunyi buebe wewe? Bushuwa, pamu’apa kuena ne bintu bionso bia ku mubidi biudi mua kutumika nabi, kakuyi mpata kuena ne bionso bidi nabi bantu babanji ne banene ba matuku etu aa. Ne udi mua kusua kuikala ne bipitshidile pa bidi bitangila makanda mimpe a mubidi ne bukole. Nansha nanku, tudi mua kuamba ne dishindika dionso ne: pa bidi bitangila disanka, udi mubanji ne muena makanda a mubidi kupita bavule ba ku miliyare ya bantu pa buloba. Mmushindu kayi au?
3. Mmêyi kayi adi ne diumvuija adi makanyine ntema yetu, ne mbua tshinyi?
3 Vuluka mêyi a Yezu adi alonda aa: “Nakunuambila malu â bua disanka dianyi kuikaladi munda muenu, ne bua disanka dienu kukumbanadi.” (Yone 15:11) “Bua disanka dienu kukumbanadi.” Nngakuilu kayipu! Dilonga diondoke dia nsombelu wa Buena-nkristo nedisokolole tubingila tuvule bua disanka dietu kukumbanadi. Kadi mpindieu, bambisha mêyi adi ne diumvuija mu Yeshaya 35:10 (NW). Mêyi aa adi ne diumvuija bualu mmatambe kukumbana buetu lelu’eu. Tudi tubala ne: “Bapikula mene ba Yehowa nebalukile ne bushuwa nebafike ku Siona ne mbila ya disanka; ne musangelu bua bikondo bikena bijadika newikale pa mitu yabu. Ku ditshionkomoka ne ku musangelu nebakufike, ne kanyinganyinga ne ditua mikemu nebikale ne bua kunyema.”
4. Ndisanka dia mushindu kayi didi ditela mu Yeshaya 35:10, ne bua tshinyi tudi ne bua kuteya ntema kudidi?
4 “Musangelu bua bikondo bikena bijadika.” Miaku “bua bikondo bikena bijadika” idi nkudimuinu mujalame wa tshivua Yeshaya mufunde mu tshiena-Ebelu. Kadi, anu bu mudibi bishindika kudi mikuabu mifundu, diumvuija diayi mu mvese eu didi “bua kashidi.” (Musambu wa 45:6; 90:2; Yeshaya 40:28) Nunku musangelu kawakuikala ne nshikidilu, mu nsombelu yapetesha—eyowa, yabingisha—musangelu wa kashidi. Abi kabienaku biumvuika bia milowo anyi? Kadi, mvese eu udi pamu’apa ukumuenekela anu bu nseke pa nsombelu kampanda udi anu mu lungenyi patupu, ukusaka ku diela meji ne: ‘Abi bushuwa kabiena bintangila bu mudi ntatu ne maditatshisha bianyi bia ku dituku dionso bintangila.’ Kadi kabiena nanku. Dilaya dia buprofete dia mu Yeshaya 35:10 didi ne diumvuija buebe lelu’eu. Bua kumona mushindu udibi, tuanji kukonkonona nshapita eu mulengele, Yeshaya 35, pa kutangila tshitupa ne tshitupa ne nyunguluilu watshi. Ujadike se: neusanke pa kumona bipeta.
Bantu bàvuà ne dikengela dia kusangala
5. Mmunkatshi mua malu kayi a kale a buprofete mudi mulayi udi mu Yeshaya nshapita wa 35 usanganyibua?
5 Bu tshiambuluishi, tuanji kutangila nshindamenu ne ntaku, nyunguluilu mu malu a kale, bua mulayi eu udi ukoka ntema. Muprofete muena Ebelu Yeshaya wakaufunda pabuipi ne 732 K.B.B. Bivua makumi a bidimu kumpala kua biluilu bia bena Babilone kubutulabi Yeruzaleme. Anu bu mudi Yeshaya 34:1, 2 uleja, Nzambi ukavua mudianjile kumanyisha ne: uvua ne bua kukumbaja disombuela pa matunga, bu mudi Edome, didibu batela mu Yeshaya 34:6. Mbijadikibue se: wakatumika ne bena Babilone ba kale bua kuenza nanku. Bia muomumue, Nzambi wakalekela bena Babilone bua kubutulabu Yuda bualu bena Yuda bakapanga lulamatu. Tshipeta? Bantu ba Nzambi bakakuatshibua ku bupika, ne ditunga diabu diakashala dibutula munkatshi mua bidimu 70.—2 Kulondolola 36:15-21.
6. Ndishilangana kayi didi pankatshi pa tshivua ne bua kufikila bena Edome ne tshivua ne bua kufikila bena Yuda?
6 Kadi, kudi dishilangana dinene pankatshi pa bena Edome ne bena Yuda. Dinyoka dia kudi Nzambi pa bena Edome kadivua ne nshikidilu; ndekelu wa bionso bakajimina bu tshisamba. Eyowa, udi mua kuya kubandila bishadile bitupu mu tshitupa tshia buloba tshia muaba uvua bena Edome basombele, bu mudi bishadile biende lumu pa buloba bujima bia Pétra. Kadi lelu’eu, kakuena ditunga anyi tshisamba tshidi mua kufunkunyibua bu ‘bena Edome.’ Ku luseke lukuabu, dibutudibua dia Yuda kudi bena Babilone divua ne bua kuikala dia kashidi, pa kushiya ditunga edi kadiyi ne disanka bua tshiendelele anyi?
7. Mmunyi muvua bena Yuda bakuatshibue ku bupika ku Babilone mua kuandamuna ku Yeshaya nshapita wa 35?
7 Apa mulayi wa dikema udi mu Yeshaya nshapita wa 35 udi ne diumvuija didi dijula mioyo kuulu. Udi mua kubikidibua ne: mulayi wa diasuludibua, bualu wakakumbana bua musangu wa kumpala pakapingana bena Yuda mu ditunga diabu mu 537 K.B.B. Bena Izalele bakakuatshibua ku bupika ku Babilone bakapeta budikadidi bua kupingana mu ditunga diabu. (Ezela 1:1-11) Kadi, too ne pakenzekabi bena Yuda bakuatshibue ku bupika ku Babilone bàvuà bakonkonona mulayi eu wa Nzambi bavua pamu’apa badiebeja mushindu wa nsombelu ivuabu mua kusangana pa kupingana mu ditunga diabu, mu Yuda. Ne buobu bine bavua ne bua kuikala mu nsombelu kayi? Mandamuna mmasuikakaja buludiludi ku kabingila katudi naku bushuwa bua kuela mbila ya disanka. Tuanji kumona.
8. Nnsombelu kayi ivua bena Yuda ne bua kusangana kunyima kua dipingana kumbukila ku Babilone? (Fuanyikija ne Yehezekele 19:3-6; Hoshea 13:8.)
8 Bushuwa nsombelu kakamueneka mufuane kulongoloka bua bena Yuda nansha pakumvuabu ne: bavua mua kupingana mu ditunga diabu. Ditunga diabu divua dishale dibutula munkatshi mua bidimu makumi muanda-mutekete, bule bujima bua muoyo wa muntu. Ntshinyi tshiakafikila ditunga edi? Maloba madima wonso, madimi a mvinyo, anyi mpangu ya mitshi ya bimuma bikaavua biandamuke bipela. Madimi makese mamiamina mâyi anyi bitupa bikosa bia maloba bikaavua binyanguke ne bilue maloba maatuke anyi tshipela. (Yeshaya 24:1, 4; 33:9; Yehezekele 6:14) Kabidi, ela meji ku nyama ya luonji ikaavua mivulangane. Muvua nyama midi ya munyinyi, bu mudi ntambue ne nkashama. (1 Bakelenge 13:24-28; 2 Bakelenge 17:25, 26; Musambu wa Solomo 4:8) Kabavua kabidi mua kupua muoyo nyama ya ourse, ivua ne bukole bua kushinda panshi nansha mulume, mukaji, anyi muana. (1 Samuele 17:34-37; 2 Bakelenge 2:24; Nsumuinu 17:12) Kabiyi kutela nyoka ya ntoka ne mikuabu ya lulengu, anyi tuminyiminyi. (Genese 49:17; Dutelonome 32:33; Yobo 20:16; Musambu wa 58:4; 140:3; Luka 10:19) Bu wewe pamue ne bena Yuda mu dipingana kumbukila ku Babilone mu 537 K.B.B., uvua pamu’apa mua kuelakana bua kuendakana mu muaba wa mushindu’eu. Ditunga edi kadivua mparadizu pakafikabu nansha.
9. Mbua kabingila kayi buvua balukidi bikale ne nshindamenu wa ditekemena ne dieyemena?
9 Pabi, Yehowa yeye muine wakalombola batendeledi bende kuabu, ne uvua mukumbane mua kukudimuna nsombelu wa kabutu. Kuenaku witabuja nanku bua Mutufuki anyi? (Yobo 42:2; Yelemiya 32:17, 21, 27, 37, 41) Nunku ntshinyi tshivuaye ne bua kuenza—ntshinyi tshiakenzaye—bua bena Yuda bakapingana ne bua ditunga diabu? Mbuenzeji kayi budi nabu bualu ebu pa bantu ba Nzambi mu bikondo bia buena-lelu ebi ne pa nsombelu webe—wa matuku adi panshi aa ne wa matuku atshilualua? Bangabanga tuanji kumona tshiakenzeka tshikondo atshi.
Bena disanka bua nsombelu mushintulula
10. Ndishintuluka kayi diakadianjila kuamba Yeshaya 35:1, 2?
10 Ntshinyi tshivua ne bua kuenzeka pavua Cyrus muanyishile bena Yuda bua kupingana mu ditunga adi dibutula? Bala mulayi udi ulenga ku muoyo mu Yeshaya 35:1, 2: ‘Tshipela ne buloba bûme nebikale ne disanka; tshipela tshia lusenga netshisanke; netshimeneshe bintu bu mudi tshilongo tshia nsungubidi tshienza, netshimeneshe bilongo bia bungi, netshisanke ne disanka ne misambu mene. Nebatshipeshe butumbi bua Lebanona, bulengele bua Kâmele ne Shalona; nebatangile butumbi bua Yehowa ne bulengele bua Nzambi wetu.’
11. Mpa dimanya kayi dia ditunga pakangatshila Yeshaya bilejilu?
11 Mu bikondo bifundilebu Bible, Lebanona, Kâmele, ne Shalona bivua bimanyike bua bulengele bua mpata yabi ya bisosa. (1 Kulondolola 5:16; 27:29; 2 Kulondolola 26:10; Musambu wa Solomo 2:1; 4:15; Hoshea 14:5-7) Yeshaya udi utela bilejilu ebi bua kumvuija tshivua ditunga edi diandamuna ne bua kumueneka, ku diambuluisha dia Nzambi. Kadi mandamuka aa avua ne bua kuikala ne buenzeji anu pa buloba anyi? Kabiena nanku to!
12. Bua tshinyi tudi mua kuamba ne: mulayi wa mu Yeshaya nshapita wa 35 udi ushindamena pa bantu?
12 Yeshaya 35:2 udi wakula bua ditunga dikale ‘dìsànka ne disanka ne misambu mene.’ Tudi bamanye se: buloba ne bikunyibua kabivua ‘bisanka ne disanka’ diena dîna to. Pabi, diandamuka diabi bua kulua buloba bua bufuke ne bikunyibua bia mamuma mavule divua ne bua kuenza bua bantu kudiumvuabu mushindu’au. (Lewitiki 23:37-40; Dutelonome 16:15; Musambu wa 126:5, 6; Yeshaya 16:10; Yelemiya 25:30; 48:33) Mashintuluka mena dîna mu ditunga dine avua ne bua kukumbanangana ne mashintuluka mu bantu, bualu bantu ke nshindamenu wa mulayi eu. Bua bualu ebu, tudi ne kabingila ka kumvua mêyi a Yeshaya bu adi atangila kumpalampala mashintuluka mu balukidi bena Yuda, nangananga disanka diabu.
13, 14. Ndishintuluka kayi mu bantu diakadianjila kuamba Yeshaya 35:3, 4?
13 Pa nanku, tuanji kukonkonona tshitupa tshinene tshia mulayi eu udi ujula mioyo kuulu bua kumona mushindu wakakumbanawu kunyima kua dilekedibua dia bena Yuda ne dipingana diabu kumbukila ku Babilone. Mu mvese 3 ne 4, Yeshaya udi wakula pa bidi bitangila mashintuluka makuabu mu balukidi abu: “Nukoleshe bianza bidi bitekete, ne nukankamike binu bidi bitenkakana. Nuambile badi ne mitshima ikuma lubilu lubilu ne, Nuikale bakole, kanutshinyi! Monai, Nzambi wenu udiku! Nealue ne disombuela, nealue ne difutu dia Nzambi dia kunufuteye; nealue bua kunusungila.”
14 Kabienaku bipetesha dikanda pa kuela meji ne: Nzambi wetu, uvua mukumbane bua kukudimuna nsombelu wa dibutudibua dia buloba, udi utabalela bikole bamutendeledi anyi? Kakasua bua bena Yuda bàvuà bakuatshibue ku bupika badiumvue batekete, kabayi ne dikima, anyi ne disumpakana bua matuku atshivua alua. (Ebelu 12:12) Ela meji ku nsombelu wa bena Yuda abu bakuatshibue ku bupika. Bu kabiyi bua ditekemena divuabu mua kupetela ku milayi ya Nzambi ivua itangila matuku abu atshivua alua, bivua mua kubakolela bua kuikalabu ne ditekemena. Bivua anu bu bavua mu buloko bua mîdima muinshi mua buloba, kabayi mua kunyungakana ne kabayi ne mitalu mu disadila Yehowa. Bivua mua kumueneka mene kudibu anu bu kuvua kakuyi bukenke kumpala.—Fuanyikija ne Dutelonome 28:29; Yeshaya 59:10.
15, 16. (a) Ntshinyi tshitudi mua kukomesha pa bidi bitangila tshivua Yehowa muenzele balukidi? (b) Bua tshinyi balukidi kabavua ne bua kutekemena muondapa a bishima a ku mubidi, kadi ntshinyi tshiakenza Nzambi mu diumvuangana ne Yeshaya 35:5, 6?
15 Nunku, mmunyipu muakashintulukabi, pakenzeja Yehowa Cyrus bua kubalekela bua kupinganabu kuabu! Kakuena tshijadiki tshia mu Bible tshia se: musangu au Nzambi uvua munzulule mu tshishima mêsu mafue a bena Yuda bakapingana, mujikule matshi a bena mapapa, anyi muondape batebuki ne balema. Kadi, wakenza bushuwa bualu kampanda bunene butambe. Wakabapingajilula ku bukenke ne ku budikadidi bua ditunga diabu disuibue.
16 Kakuena tshijadiki kampanda tshia se: balukidi aba bavua batekemena bua Yehowa kuenzaye muondapa a mu tshishima a ku mubidi a mushindu’eu. Bavua ne bua kuikala bamane kujingulula se: Nzambi kakenza nanku bua Izake, Samson, anyi Eliya. (Genese 27:1; Balumbuluishi 16:21, 26-30; 1 Samuele 3:2-8; 4:15) Kadi né bavua batekemene dishintuluka kampanda dia kudi Nzambi dia nsombelu wabu mu ngakuilu wa mu tshimfuanyi, kabakafua bundu. Bushuwa mu ngumvuilu wa mu tshimfuanyi, mvese 5 ne 6 yakakumbana bulelela. Yeshaya wakadianjila kumanyisha mu mushindu mujalame ne: ‘Mu dituku adi mêsu a mufofo neatabale, matshi a badi ne mapapa neajikuke. Mu dîba adi muntu mulema neatupike bu ngulungu, ludimi lua kamama neluimbe misambu.’
Kuenza ditunga dilua bu mparadizu
17. Mbimueneke patoke se: Yehowa wakapetesha mashintuluka kayi a ku mubidi?
17 Balukidi aba bavua bushuwa ne kabingila ka kuela mbila ne disanka bua nsombelu bu mudi eyi yakatungunuka Yeshaya ne kumvuija ne: ‘Bualu bua mishimi ya mâyi neyipatuke mu buloba bua patupu, misulu neyipueke mu tshipela tshia lusenga. Lusenga ludi lubalakana neluandamuke dijiba dia mâyi, ne buloba budi kabuyi ne mâyi nebuikale ne mishimi ya mâyi; mu miaba yakalala mibuabua nemuikale muaba wa masele ne malenge.’ (Yeshaya 35:6b, 7) Nansha mutudi katuyi mua kumona tshitupa tshia buloba atshi nanku lelu’eu, mbimueneke patoke se: tshitupa atshi tshìvuà Yuda tshivua ku kale “mparadizu kampanda wa mpata.”a
18. Mmunyi muvua balukidi bena Yuda mua kuikala pamu’apa bandamune ku mabenesha a Nzambi?
18 Pa bidi bitangila bipeteshi bia disanka, ela meji ku mushindu uvua bashadile bena Yuda ne bua kudiumvua pakabapingajabu mu Buloba Bulaya! Bakapeta mushindu wa kuangata ditunga ditupu, muvua mibuabua ne nyama mikuabu ya mushindu’eu misombele, ne kudiandamuna. Kuvuaku mua kupeta disanka pa kuenza mudimu wa diasulula wa mushindu’eu, nangananga bu wewe mumanye se: Nzambi uvua ubenesha madikolela ebe anyi?
19. Mmu ngumvuilu kayi muvua dipingana kumbukila ku dikuatshibua ku bupika ku Babilone dikala ne malu malomba?
19 Kadi, kabivua biumvuija ne: bakuatshibue ku bupika ku Babilone buonso bena Yuda bakakumbana bua kupingana anyi bakapingana bua kudifila mu diandamuija edi dia disanka. Nzambi wakateka malu malomba. Yonso uvua mubuelakane mu bienzedi bia malu a ntendelelu wa bampangano, bia bena Babilone kavua ne bukenji bua kualukila to. (Danyele 5:1, 4, 22, 23; Yeshaya 52:11) Nansha eu yonso uvua mudifile ne bupote mu njila ukena wa meji kavua mua kupingana. Bantu buonso ba mushindu’eu kabavua bakumbanyine. Ku luseke lukuabu, aba bavua bakumbaja mêyi-makulu a Nzambi, bakangataye bu bansantu mu bualabale kampanda, bavua mua kupingana ku Yuda. Bavua mua kualukila bienza bu bàdì mu Njila wa Tshijila. Yeshaya wakaleja bualu ebu patoke mu mvese wa 8 ne: ‘Tshibebe ntshikaleku, ne njila, nebamubikile ne: Njila wa Tshijila; badi kabayi balengejibue ku bubi buabu kabena bamanye mua kupitshilamu, kadi neikaleku bua bantu bende; bena luendu, nansha bapote mene, kabena bendelamu.’
20. Ntshinyi tshivua bena Yuda kabayi ne bua kutshina pavuabu bapingana, ne biakafikisha ku tshinyi?
20 Bena Yuda bakapingana kabavua ne bua kutshina dibundibua kampanda kudi bantu bafuane nyama anyi bisumbu bia bîvi. Bua tshinyi? Bualu Yehowa kavua mua kulekela bua bantu ba mushindu’eu bikale mu Njila pamue ne bantu bende bapikudibue. Nunku bavua mua kuenda luendu ne lungenyi luimpe lua disanka, ne matekemena a diakalenga. Bambisha mushindu wakumvuija Yeshaya bualu ebu mu dikomesha mulayi eu ne: “Kamuakuikala ntambue, ne nyama midianganyi ya muitu kayakubandamu. Nansha umue kakusanganyibuamu; ne bantu bapikudibue nebikale ne bua kuendelamu. Ne bapikula mene ba Yehowa nebalukile ne bushuwa nebafike ku Siona ne mbila ya disanka; ne musangelu bua bikondo bikena bijadika newikale pa mitu yabu. Ku ditshionkomoka ne ku musangelu nebakufike, ne kanyinganyinga ne ditua mikemu nebikale ne bua kunyema.”—Yeshaya 35:9, 10, NW.
21. Mmunyi mutudi ne bua kuangata lelu’eu dikumbana dia Yeshaya nshapita wa 35 dikaadi dimane kuenzeka?
21 Ntshimfuanyi kayipu tshia buprofete tshitudi natshi muaba eu! Nunku, katuena ne bua kumona bualu ebu bu budi butangila anu malu a kale, bienza amu bu muyuki kampanda mulengele udi kauyi ne dikuatshisha mu nsombelu wetu anyi bua matuku etu atshilualua. Bualu budiku mbua se: mulayi eu udi ukumbana mu mushindu wa dikema lelu’eu munkatshi mua bantu ba Nzambi, nenku udi utangila bushuwa yonso wa kutudi. Bidi bitupetesha kabingila kakanyine ka kuela mbila ya disanka. Bitupa bia dikumbana dia mulayi eu bìdì bitangila nsombelu webe mpindieu ne mu matuku atshilualua nebikonkononyibue mu tshiena-bualu tshidi tshilonda.
[Mêyi adi kuinshi]
a Ku malonga ende menza mu rejon eu, muena malu a madimi Walter C. Lowdermilk (muleji-mpala wa Bulongolodi bua Malu a Biakudia ne Madimi bua Matunga Masanga: F.A.O.) wakakomesha ne: “Ditunga edi divua ku kale mparadizu wa mpata.” Wakaleja kabidi ne: muaba au mivu ki mmishintuluke menemene “kutuadija ku bikondo bia bena Roma,” ne “‘tshipela’ tshiakapingana buloba ebu bùvuà ku kale ne bikunyibua tshivua mudimu wa muntu, ki ng’wa ku tshifukilu nansha.”
Udi muvuluke anyi?
◻ Ntshikondo kayi tshiakakumbana bua musangu wa kumpala Yeshaya nshapita wa 35?
◻ Mbuenzeji kayi buvua dikumbana dia kumpala dia mulayi ne bua kutuala?
◻ Mmunyi muvua Yehowa mukumbaje Yeshaya 35:5, 6?
◻ Mmashintuluka kayi mu ditunga ne mu nsombelu wabu akamona balukidi bena Yuda?
[Tshimfuanyi mu dibeji 9]
Bishadile bia Pétra, mu tshitupa tshia buloba muvua bena Edome basombele ku kale
[Mêyi a dianyisha]
Garo Nalbandian
[Bimfuanyi mu dibeji 10]
Pavua bena Yuda mu tshimuangi, tshitupa tshinene tshia Yuda tshiakalua bu tshipela, muvua nyama ya luonji bu mudi ours ne ntambue
[Mêyi a dianyisha]
Garo Nalbandian
Ours ne ntambue: Safari-Zoo wa Ramat-Gan, Tel Aviv