Dimuangalaja bulelela bua mu Bible mu Portugal
KUMBUKILA ku Caminha ku Nord too ne ku Vila Real de Santo Antônio ku Sud, binunu bia mâtu a mekala a diloba nawu mmatangalakangane mu bule bua kilometre 800 ku Muelelu wa Atlantike ku Portugal. Balobi ‘mbapueke ku mâyi manene mu mâtu’ munkatshi mua siekele mivule, pa kuvuija mishipa tshiakudia tshinene bua bena Portugal ba bungi.—Musambu wa 107:23.
Mu bidimu 70 bishale, mushindu mukuabu wa diloba mmutuadije kuenjibua mu Portugal. Bantemu ba Yehowa mbaditue mu mudimu wa dituadila makumi a binunu a mishipa ya mu tshimfuanyi lumu luimpe. (Matayo 4:19) Mu Lumungulu 1995 kuvua bungi bubandile bua bamanyishi ba Bukalenge 44 650—muayene wa bantu 210 ku muntu 1. Mu bimue bimenga muayene udi tshiabibidi tshia udi kuulu eku.
Ne bena mudimu bavule nunku, teritware ya dimanyisha mu miaba mivule idi ikumbudibua nkong lumingu bu luonso. Nunku Bantemu bena Portugal badi ne mitalu ya dikema pa kutumika ne ngenzelu kabukabu bua kuabanyangana ditekemena diabu dia mu Bible ne bakuabu. Eyowa, badi banyisha mushinga wa dimanyisha bulelela bua mu Bible mu mushindu wonso udiku.—1 Kolinto 9:20-23.
Diambuluisha badi banange malu a Nzambi
Bilondeshile dibala bantu dienza mu 1991, bia pa lukama 70 bia badi ne bidimu 18 anyi kupita apu mu Portugal badi badiamba mudibu bena Katolike wa Roma. Nansha nanku, dimanya dia Bible ndikese munkatshi mua bantu. Tshikandakanda tshia Jornal de Notícias tshiakamba ne: “Ebu mbumue bua ku malu matambe kukuata luse a bena Katolike: Dipanga dimanya dia Bible!” Bua tshinyi bidi nunku? Tshikandakanda tshia mu Portugal tshia Expresso tshidi tshifila diandamuna. Pa kufila luapolo pa tshisangilu tshia bansaserdose 500 mu Fátima, tshikandakanda etshi tshidi tshiamba ne: “Bilondeshile muepiskopo, bidi bia mushinga bua nsaserdose adipikule ku bungi bukena ndekelu bua midimu bua akumbane mua kupinganuna pa muaba wende umuepele bu ‘mumanyishi.’ . . . Biateka nsaserdose anyima wende mujima mu diyisha Evanjeliyo, kakupeta dîba bua midimu kayi yonso mikuabu.”
Bishilangane, Bantemu ba Yehowa mu Portugal mbaditue mu dimanyisha bulelela bua mu Bible mu mushindu wonso udiku. Bu tshipeta, bena Katolike bavule ba muoyo muimpe badi benda bapeta dimanya dia mu Bible.
Carlota uvua muena Katolike mudifile ne muena mu tshisumbu tshia bansonga mu mulongo kampanda wa badiambike. Uvua kabidi mulongeshi mu tulasa tua bana batekete muvua Antônio, Ntemu kampanda, utumika. Bu muvuaye mpanda-njila wa pa tshibidilu, anyi ministre wa ku dîba ne ku dîba, Antônio uvua misangu yonso wenza madikolela bua kuyukidilangana ne bena mudimu nende pa bidi bitangila Bible dîba dia didia. Dimue edi Carlota wakamuebeja pa bidi bitangila ditabuja mu inferno wa kapia ne dikukuila dia Mariya. Antônio wakamuleja tshidi Bible ulongesha pa biena-bualu ebi, ne mayukidilangana mashila pa Bible akatuadija. Pakabuela Carlota bua musangu wa kumpala mu tshisangilu mu Nzubu wa Bukalenge wa muaba au, uvua mulengibue bikole ku muoyo. Pabi, mêba a bisangilu avua angata a mudimu wa budiambike uvuaye wenza. Wakasunguluja ne: uvua ne bua kuangata dipangadika. Ntshinyi tshiakenzaye?
Carlota wakasangisha tshisumbu etshi tshijima tshia bansonga ne kumvuija ku diambuluisha dia Bible bua tshinyi uvua umbuka. Buonso bakajana dipangadika diende, pa kumbusha nsongakaji umue muena dîna dia Stela, wakateleja ne ntema yonso. Pakayukila nende Carlota pashishe, Stela wakela nkonko ya bungi pa bidi bitangila mfuki ne tshipatshila bia muoyo. Carlota wakamupa mukanda wa La vie: comment est-elle apparue? Évolution ou création?a ne kutuadijaye nende dilonga dia Bible.
Tshikondo tshimue tshimue atshi Carlota wakalubuluka bimpe mu nyuma, kutambuishibuaye mu Kabalashipu 1991, ne kutuadija kusadila bu mpanda-njila wa pa tshibidilu ngondo isambombo panyima. Mu Lumungulu 1992 yeye ne Antônio bakaselangana, ne kutungunukabu mu mudimu wa bumpanda-njila mu tshisumbu tshia pabuipi mudi dikengedibua ditambe bunene. Kadi Stela? Uvua mutambuishibue mu Lumungulu 1993 ne mpindieu udi usadila bu mpanda-njila wa pa tshibidilu.
Nsongalume Francisco uvua munange bikole malu a Nzambi. Dia lumingu dionso uvua ubuela mu Misa mu dinda ne mu masambila a Lunzadi ku dilolo. Uvua usadila bu mulami wa bintu bia mu ekleziya, pa kuambuluisha bansaserdose munkatshi mua Misa. Wakafika too ne ku disambila Nzambi bua kuvuijibuaye “munsantu” dimue dituku!
Francisco uvua bushuwa musue kupeta Bible, ne dimue edi mulunda wende kampanda wakamusombesha Bible umue. Wakakemeshibua pa kusokolola ne: Nzambi udi ne dîna: Yehowa. (Ekesode 6:3; Musambu wa 83:18) Pakabalaye mu Ekesode 20:4, 5 ne: Nzambi udi ukandika ditumika ne bimfuanyi mu ntendelelu, wakatamba kukemeshibua! Pa kumona se: ekleziya uvua muule ne bimfuanyi, wakasambila Nzambi ne muoyo mujima bua amuambuluishe bua kujingulula dibondakana dionso edi. Matuku mavule kunyima wakatutakena ne muena kalasa nende wa kale ne kumuebeja bua tshinyi uvua mumbuke mu kalasa ka dilolo.
“Ndi mbuela mu kalasa ka dilolo katambe buimpe mpindieu,” ke muakandamuna mulunda wende.
“Nkalasa kayi aku, ne ntshinyi tshiudi ulonga?” ke muakebeja Francisco. Wakakemeshibua bikole ku diandamuna dia mulunda wende.
“Ndi ndonga Bible mu Nzubu wa Bukalenge wa Bantemu ba Yehowa,” ke muakamuambila mulunda wende. “Udiku musue bua kuya nanyi pamue anyi?”
Bivua bikole bua Francisco kuitabuja tshiakamonaye mu tshisangilu tshiakabuelaye bua musangu wa kumpala—mpala ya disanka, ya mimuemue; bantu bayukidilangana ne musangelu, mu mushindu wa bulunda; bana basombe ne baledi babu ne bateya ntema ku tshivua tshiambibua.
“Munemu mvua, muenyi menemene, ne ndiumvua bu muena mu dîku edi!” ke muakatua Francisco tshikemu. Bituadijile ku tshikondo atshi udi ubuela mu bisangilu pa tshibidilu. Mpindieu Francisco udi usadila bu mukulu mu tshisumbu, ne pamue ne mukajende ne bana bende babidi, udi usanka mu malaya a mpatshi a Bukalenge a mu Dîyi dia Nzambi.
Diabanyangana bulelela ne balela
Manuela, mpanda-njila wa pa tshibidilu mu tshimenga tshia Lisbonne, udi ne dikuata divulavulayi dia mishipa ya mu nyuma ku diambuluisha dia dinanukila diende mu difila bumanyishi ne bulenga buonso kudi buonso, pa kusangisha ne balela. Munkatshi muabu muvua muanabu wa ku mubidi, José Eduardo, uvua muibidijibue mu manaya a diluangana mvita ne mu ditumika ne bia-lufu. Bu mukavuaye mumane kushipa mikenji misangu mipite bungi wakatuadibua ku kabadi bua mafundibua 22 ne kumufundilabu ndekelu wa bionso tshibawu tshia buloko bua bidimu 20. Bu muvuaye ne tshinyangu tshikole nansha bena buloko nende bavua bamutshina, ne uvua mulama mu tshibambalu tshikuba bikole.
Munkatshi mua bidimu muanda-mutekete Manuela uvua ne lutulu luonso ukumbula José Eduardo, kadi uvua misangu yonso ubenga mukenji wende wa mu Bible. Ndekelu wa bionso, pakapatudibua mukanda wa La vie: comment est-elle apparue? Évolution ou création?, wakawitaba, ne dilonga dia Bible diakatuadijibua. Katupa kîpi kunyima wakenza mashintuluka a dikema mu nsombelu wende. Lumingu lumue kunyima wakafila yeye nkayende bumanyishi kudi bena buloko 200, ne lumingu luakalonda kudi bakuabu 600. Wakapeshibua too ne bukenji bua kukumbula bena buloko nende mu bibambalu bikuabu bia buloko. Bua dishintuluka dia pa buadi mu nsombelu wende, tshibawu tshiakakepeshibua ku bidimu 15. Kunyima kua kupitshisha bidimu 10, wakalekedibua bua diakana dia nsombelu. Katshia ku tshikondo atshi bidimu bitanu mbimane kupita, ne José Eduardo udi mpindieu Ntemu wa Yehowa mutambuishibue, udi usadila bu musadidi wa mudimu mu tshisumbu tshia muaba udiye musombele. Bulelela ntshilejilu tshia ‘mubuabua ne muana wa mukoko bisombe pamue’!—Yeshaya 11:6.
Bua madikolela ende a munanunanu mu difila bumanyishi kudi bena mu dîku diende, Manuela mmupete disanka dia kuambuluisha bayende ne balela bende banayi bua kulua ne mitalu mu mudimu wa Yehowa. Bayende udi mpindieu musadidi wa mudimu.
“Nembipate ne miseba ne lukodi”
Maria do Carmo uvua musombele mu tshitupa kampanda mu Lisbonne pakamukumbula Bantemu. Wakanyisha tshiakumvuaye ne kuebeja né uvua mua kuikala ne dilonga dia Bible ku nzubu kudi bayende, Antônio. “Kutumi meji ebe nansha kakese ku bualu abu!” ke muakandamunaye. “Bingasangana Bantemu ba Yehowa mu nzubu muanyi, nembipate ne miseba ne lukodi.” Bualu bukuabu, Antônio uvua mulongeshi wa dinaya dia karaté ne muena mukaba mufiike mulongo muisatu. Nunku Maria do Carmo wakangata dipangadika dia kuikala ne dilonga diende dia Bible muaba mukuabu.
Kunyima, Antônio uvua ne bua kuya ku Angleterre bua malonga a karaté a matuku muanda-mukulu, ne Maria do Carmo wakabueja ne budimu buonso mu tshibuta tshiende mukanda wa Miyuki ya mu Mukanda wa Nzambi.b Bu muvua Antônio ne dîba dia bungi mu bule bua luendu luende, wakabala mukanda eu. Mu luendu lua dipingana mu ndeke, tshipepele tshia mvula tshiakanyukula bikole ndeke, ne uvua ne lutatu bua kutuluka. Bua musangu wa kumpala mu nsombelu wende, Antônio wakasambila Yehowa.
Pakapingana Antônio ku mbelu, Ntemu uvua ulombola dilonga ne mukajende wakamulomba bua kubuela mu tshisangilu kampanda. Wakitaba ne kumona se: bantu buonso bavua ne ngikadilu wa bulunda menemene. Malongolola akenjibua bua dilonga dia Bible, ne katupa kîpi kunyima, Antônio wakasunguluja ne: uvua ne bua kuangata amue mapangadika. Tshipeta tshivua se: wakalekela kulongesha karaté ne kutuadijaye kulongesha balongi bende mushindu wa kuikala ne nsombelu ya ditalala mpindieu ne bua kashidi. Umue wa kudibu, muena mukaba mufiike pende, udi mpindieu muena nkristo mutambuishibue.
Pa bidi bitangila Antônio, wakatambuishibua mu Tshisanga 1991. Dituku dimue kunyima kua batismo wende, wakatuadija kusadila bu mpanda-njila muambuluishi. Ngondo isambombo kunyima wakatuadija kusadila bu mpanda-njila wa pa tshibidilu, ne katupa kîpi kunyima ukavua ulombola malonga 12 a Bible a ku nzubu. Mu Kashipu 1993 wakatekibua bu musadidi wa mudimu mu tshisumbu.
Mu teritware mutumikatumika
Mu miaba mivule ya ditunga edi, teritware mmutumika kunyima kua lumingu bu lumue luonso. Mmunyi mudi Bantemu bakumbaja midimu yabu ya “diloba” mu mushindu udi upatula bipeta?
João udi uteta bua kupetangana ne muntu yonso ku nzubu kayi yonso. Pavuaye ukumbula mukaji kampanda, wakebeja né kuvua bakuabu bavua basombele muaba au. Mukaji eu wakandamuna se: bayende ne bana bende babidi bavua basombele mu nzubu au, kadi kabivua mua kuikala bipepele bua kupetangana nabu bualu bavua batumika ne bapingana ku nzubu anu ku dilolo. Nunku João wakatungunuka ne mudimu wende wa dimanyisha ne kukumbula bakuabu mu muaba eu. Dîba bu dimue ne tshitupa kunyima, mulume kampanda wakasemena pabuipi nende.
“Uvua muambe ne: udi musue bua kuyukidilangana nanyi,” ke muakambilabu João kudi mulume eu. “Ngambileku tshiudi musue.”
“Mfuileku luse, tshiena mukumanye to,” ke muakandamuna João, ne dipapuka. “Udi nganyi?”
“Ndi Antônio, ne ndi musombele mu musesu eu. Uvua muambile mamu ne: uvua musue bua kuyukidilangana ne bena mu dîku bakuabu, ke bua tshinyi ndi mulue bua kumanya tshiuvua musue.”
João wakapa Antônio bumanyishi buondoke ne kutuadija nende dilonga dia Bible. Panyima pa dilonga dibidi, Antônio wakebeja né dilonga divua mua kuenjibua misangu ibidi ku lumingu. Mu ngondo inayi patupu, wakadisangisha ne João ne kutuadija kuyisha lumu luimpe mu musesu wende muine. Ngondo isatu kunyima wakatambuishibua. Mu matuku adi panshi aa mamuende mmutuadije pende dilonga dia Bible. Mmunyipu mudibi bia mushinga bua kuteta bua kuyukidilangana ne bena ku nzubu buonso mu mudimu!
Malu mamonamona a disanka a mushindu’eu adi aleja ne: kutshidi diloba divule dia mu nyuma dia kuenza mu mâyi a Portugal. Yehowa mmubeneshe Bantemu benji ba mudimu mukole muaba au ne binunu bia malonga a Bible adi alubuluka. Bu mudibu batungunuka ne kukeba mishindu mivulavulayi bua kumanyisha bulelela bua mu Bible kudi buonso, mêyi a mupostolo Paulo kudi bena nkristo bena Filipoi adi bushuwa enda akumbana mu Portugal lelu’eu: “Nansha biobio mushindu kayi . . . badi balongesha anu bualu bua Kristo.”—Bena Filipe 1:18, MMM.
[Mêyi adi kuinshi]
a Mupatula kudi Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
b Mupatula kudi Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
[Karte mu dibeji 23]
(Bua kumona malu bimpe, tangila mu mukanda)
ESPAGNE
PORTUGAL
[Bimfuanyi mu mabeji 24, 25]
Bantemu mu Portugal badi batumika ne mushindu kayi wonso bua kumanyisha bulelela bua mu Bible