Diluangana dia Casiodoro de Reina bua Bible wa mu tshiena-Espagne

ESPAGNE wa mu siekele wa 16 uvua muaba wa njiwu bua dibala dia Bible. Ekleziya Katolike ukavua mutumine bena mudimu wa Dikonkoloja dîyi bua kujimija dimueneka dionso ditambe bukese dia dibenga kulonda mitabuja a pa tshibidilu. Kadi kuvua nsongalume kampanda mu Espagne wa ku Sud uvua ki ng’anu mubale Mifundu kadi wakenza mutshipu kabidi bua kuyikudimuna mu muakulu wa bantu bonso bua se: muena Espagne yonso akumbane bua kuyibala. Dîna diende divua Casiodoro de Reina.

Dijinga dia Reina dia kumanya bivule pa Bible diakasonsodibua munkatshi mua bidimu biakapitshishaye mu nzubu wa badiambike wa San Isidro del Campo, ku mpenga kua Séville, mu Espagne. Mu bidimu bia 1550, bavule ba ku badiambike bavua ku nzubu eu wa mpatshi bavua bapitshisha mêba a bungi babala Mifundu kupita avuabu bapitshisha bua kukumbaja majitu abu mabuomekela kudi mikenji ya ekleziya. Ne mukenji wa mu Bible wakashintulula ngelelu wabu wa meji. Bakabenga dilongesha dia Katolike didi ditangila ditumika ne bimfuanyi ne ditabuja mu mpurgatoriyo. Mu mushindu ukêna kuepuka, mmuenenu yabu yakalua kumanyika mu muaba eu, ne bu muvuabu batshina dikuatshibua kudi bena mudimu wa Dikonkoloja ku Espagne, bakapangadija bua kunyemena ku matunga menyi. Reina uvua umue wa ku badiambike 12 bakafika ku dinyemena ku Génève, mu Suisse.

Kunyima kua dinyema adi diakamba kupangila, wakatambakana eku ne eku mu bimenga bia ku Mputu, uteta bua kuepuka misangu yonso baluishi bende. Mu 1562 banzuji bena Dikonkoloja ne mioyo mibashikile munda bakuosha tshimfuanyi tshiende mu Séville, kadi nansha mukanu au wa tshikisu kawakafikisha Reina ku dipuekesha maboko mu mudimu wende wa dikudimuna Mifundu. Nansha muvuaku dilaya dia difutu bua dikuatshibua diende ne muvuaye misangu yonso mu ditshina dia dikuatshibua, wakatungunuka kakuyi dilekela ne nkudimuinu wende wa mu tshiena-Espagne. “Pa kumbusha tshikondo tshimvua nsama anyi mu luendu, . . . mutshi wa mukanda kauvua umbuka mu bianza bianyi,” ke muakumvuijaye.

Mu bidimu dikumi Reina wakajikija mudimu eu. Mu 1569 nkudimuinu wende wa Bible mujima wakapatudibua mu Basel, mu Suisse. Mudimu eu wa pa buawu uvua nkudimuinu mujima wa kumpala mu tshiena-Espagne muenza kumbukila ku miakulu ya ku tshifundilu. Munkatshi mua siekele ya bungi Bible ya mu Latin ivua ipeteka, kadi Latin uvua muakulu wa bamanyi bapiluke ba mukanda. Reina uvua witabuja ne: Bible badi ne bua kumumvua kudi muntu kayi yonso, ne wakateka muoyo wende mu njiwu bua kukumbaja tshipatshila atshi.

Mu mbuelelu wa nkudimuinu wende, wakumvuija tubingila tuende. “Dikandika Mifundu Minsantu mu muakulu wa bantu bonso kakuyi buepuki ntshipendu tshipite bunene kudi Nzambi ne didi diumvuija kuenzela bantu bibi. Eu mmudimu wa patoke wa Satana ne aba badiye ulombola. . . . Pa kumona se: Nzambi wakapa bantu Dîyi diende, ne dijinga dia se: bonso badiumvue ne baditumikile mu nsombelu wa dituku dionso, eu yonso udi udikandika mu muakulu kayi wonso kêna nansha bia munyi mua kuikala ne tshisonsodi tshimpe.”

Tshiambilu etshi tshivua tshia dikima, bualu tshivua tshipatula bidimu 18 tshianana kunyima kua Index wa Dikonkoloja dia ku Espagne mumane kutela Bible mu mushindu musunguluke bu mukanda mukandika “mu muakulu wa Castille mufumine ku Latin [tshiena-Espagne] anyi mu muakulu mukuabu wa bantu bonso.” Mbimueneke patoke se: Reina kakalekela ditshina dia bantu ditekesha dinanga diende bua bulelela.

Pa kumbusha dikala ne dijinga dikole dia kupetesha bipepele bakudi bonso ba tshiena-Espagne Bible, Reina uvua kabidi ujinga bua kupatula nkudimuinu mutambe kujalama. Mu mbuelelu wende, wakumvuija bulenga bua dikudimuna kumbukila buludiludi ku miakulu ya ku tshifundilu. Bimue bilema bivua bibuele mu mifundu ya Latin ya Vulgate, ke muakumvuija Reina. Tshimue tshia ku bilema ebi tshitambe bunene ndiumbusha dia dîna dia Nzambi.

Dîna dia Nzambi mu nkudimuinu ya mu tshiena-Espagne

Reina wakasunguluja ne: dîna dia Nzambi, Yehowa, didi ne bua kusanganyibua mu nkudimuinu kayi yonso mujalame wa Bible, bu mudidi disanganyibua mu mifundu ya ku tshifundilu. Wakabenga bua kulonda tshilele tshia dipingaja pa muaba wa dîna dia Nzambi mianzu bu mudi “Nzambi” anyi “Mukalenge.” Mu mbuelelu wa nkudimuinu wende, wakumvuija tubingila ne bujalame bua tshitembelu.

“Tudi balame dîna (Iehoua), bualu tuvua ne tubingila tujalame menemene. Diambedi, bualu muaba kayi wonso udidi disanganyibua mu nkudimuinu wetu, didi bia muomumue disanganyibua mu mifundu ya tshiena-Ebelu, ne buetu tuetu tuakamona se: bu tuetu mua kudiumbusha anyi kudishintulula, bivua mua kuikala dipanga dinene dia lulamatu ne kanemu ku mikenji ya Nzambi, ìdì ituma dîyi ne: kabumbushi anyi kabasakididi tshintu nansha tshimue. . . . Tshilele tshia [diumbusha dîna edi], tshipatuisha kudi Diabolo, ntshifumine ku bitabataba kampanda bia ba-Rabi ba mu matuku a lelu badi, nansha mudibu badiamba mudibu badinemekela, bikale bushuwa babutshika dîna Diende dinsantu, pa kufikisha bantu ba Nzambi ku dipua muoyo dîna adi divuaye musue bua kuikaladi disunguluke ne ba-nzambi . . . bakuabu bonso.”

Dijinga diakanyine ka-lumbandi dia Reina dia kutumbisha dîna dia Nzambi divua ne bipeta biakashala ne buenzeji musangu mule. Too ne ku matuku etu aa, nkudimuinu mitambe kuvula ya mu tshiena-Espagne​—ya bena Katolike ne bena Mishonyi—​mmilonde tshilejilu etshi, pa kutumika ne dîna dia Nzambi munda muayi. Mu bualabale bunene ku diambuluisha dia Reina, babadi ba nkudimuinu pabuipi ne yonso ya Bible mu tshiena-Espagne badi ne lukasa luonso mua kusunguluja ne: Nzambi udi ne dîna diende nkayende didi dimusunguluja ne ba-nzambi bakuabu bonso.

Tshidi tshikoka ntema mbualu bua se: dîna dia Yehowa mu tshiena-Ebelu didi dimueneka patoke pa dibeji dia mbikidilu wa Bible wa Reina. Reina wakalambula muoyo wende bua kukumbaja tshipatshila tshinême tshia dilama Dîyi dia Nzambi, pa kudikudimuna mu muakulu uvua miliyo ya bantu mua kubala.