Mmunyi mudi Nzambi wangata ntendelelu wa Bukua-buena-nkristo?
“MUNGAMBI wa ne: ‘Mfumu, Mfumu,’ ki ngwabuela mu Bukalenge bua Diulu to,” ke muakamba Yezu, “anu udi wenza mudi Tatuanyi wa mu diulu musue. Dituku diadia, ba bungi nebangambe ne: ‘Mfumu, se tuvua . . . benze bishima mu dina diebe kabidi.’ Diba adio, meme nembambile mu mpala ne: Katshia tshiena munumanye. Umbukayi kundi, benji ba malu mabi.”—Matewuse 7:21-23, MMM.
Ku diambuluisha dia Dîyi diende dia tshijila, Bible Munsantu, Nzambi mmuleje patoke tshidi disua diende. Ekleziya ya Bukua-buena-nkristo idi yenza disua dia Nzambi anyi? Peshi idi tshivua Yezu mubikile ne: “benji ba malu mabi”?
Diupumuna mashi
Mu butuku bua kumpala kua lufu lua Mfumuende, Petelo wakamba kutuadija mvita ne bia-lufu ne tshisumbu tshia basalayi batuma bua kukuata Yezu. (Yone 18:3, 10) Kadi Yezu wakapingaja bupole ne kudimuija Petelo ne: ‘Bonso badi bangata muele nebashipibue ku muele.’ (Matayo 26:52) Didimuija ditokesha edi ndiambulula mu Buakabuluibua 13:10. Ekleziya ya Bukua-buena-nkristo mmiteye ntema ku didimuija edi anyi? Peshi idi payi ne bujitu kampanda mu mvita idi yenda itungunuka mu bitupa kabukabu bia buloba?
Munkatshi mua mvita mibidi ya vuloba bujima, nkama ya binunu ya bena Serbie ne bena Croatie yakashipibua mu dîna dia bitendelelu. “Mu Croatie,” ke mudi The New Encyclopædia Britannica ulonda, “mbulamatadi wa fashisme wa bena ditunga wakabanjija tshididi tshia ‘dikezula dia bisa’ tshiakapita ne kule bienzedi bia bena Nazi. . . . Bakamba ne: tshia bisatu tshia bena Serbie tshiakipatshibua, tshia bisatu tshikuabu bakatshitabijija Buena-Katolike wa Roma, ne tshia bisatu tshinga tshiakabutudibua. . . . Dieleshangana maboko dia kansungasunga dia bamfumu bena malu a Nzambi bena Katolike mu bienzedi ebi diakanyanga bikole malanda pankatshi pa mbulamatadi ne ekleziya kunyima kua mvita.” Bantu bungi kabuyi kubala bavua babambidika bua kuitabija Ekleziya Katolike peshi kufua; binunu bia bakuabu kabiakapeshibua nansha disungula to. Misoko mijima—balume, bakaji, ne bana—yakafinakajibua mu Ekleziya yabu ya Ortodokse ne kushipibua. Netuambe tshinyi bua biluilu bia baluishi ba-koministe? Biakapeta pabi dikuatshisha dia bitendelelu anyi?
“Bamue bansaserdose bakaditua mu mvita eyi ku luseke lua bisumbu bia bakebi ba mashintuluka,” ke mudi mukanda wa History of Yugoslavia ulonda. “Biluilu bia Bisumbu bia tshididi bivua bikonga too ne bansaserdose bena Ortodokse wa ku Serbie ne bena Katolike wa Roma,” ke mudi mukanda wa Yugoslavia and the New Communism wamba. Mashilangana a malu a ntendelelu mmatungunuke ne kuela kapia ka mvita mupuya mu Balkans.
Ne netuambe tshinyi bua Rwanda? Sekretere jenerale wa Ndongoluelu wa Katolike bua Malanda ne bukua-matunga, Ian Linden, wakatonda tshidi tshilonda etshi mu tshikandakanda tshia The Month: “Makebulula menza kudi tshisumbu tshia Droits Africains mu Londres adi afila tshilejilu tshimue peshi bibidi bia bamfumu bena malu a Nzambi bena Katolike, Anglikane ne Batiste ba mu ditunga edi bavua babuelakane mu dishipangana dia biluilu ku dilengulula anyi ku dipeshangana bukenji. . . . Kakuena mpata nansha mikese ya se: bungi buvule bua bena nkristo banene mu ma-parwase bavua babuelakane mu mashipangana.” Bia dibungama, diluangana pankatshi pa badi babikidibue ne: bena nkristo nditungunuke ne kutatshisha Afrike wa pankatshi.
Masandi a bajike ne a babake
Bilondeshile Dîyi dia Nzambi, kudi anu ndongoluelu umuepele mulenga bua diangatangana, mmu tshisuikidi tshia dibaka. “Dibaka dikale dinemekibua munkatshi mua bantu bonso,” ke mudi Bible wamba, “bulalu kabunyanguki; Nzambi nealumbuluishe bena masandi bajike ne bena masandi babake.” (Ebelu 13:4) Bamfumu ba ekleziya badi batua dilongesha dia Nzambi edi nyama ku mikolo anyi?
Mu 1989 Ekleziya Anglikane mu Australie wakapatula mukanda muanyisha kudi bamfumu pa diangatangana ùvuà wamba ne: diangatangana kumpala kua dibaka ki ndibi bikala mulume ne mukaji badifile umue kudi mukuabu mu malu onso. Mu matuku makese àdì panshi aa, mfumu wa Ekleziya Anglikane mu Ecosse wakamba ne: “Ekleziya kêna ne bua kupiisha malu a dienda masandi bu mpekatu anyi bu mabi. Ekleziya udi ne bua kuitaba se: masandi mmakebesha kudi ngikadilu yetu mipiana.”
Mu Afrique du Sud bungi kampanda bua bamfumu bena malu a Nzambi mbabingishe patoke diangatangana dia balume ne balume ne dia bakaji ne bakaji. Tshilejilu, mu 1990 tshikandakanda tshia mu Afrique du Sud tshia You tshiakatela ministre kampanda muena Anglikane wamba ne: “Mifundu kayena ikandangana bua kashidi. . . . Ndi ngitabuja ne: nekuikale mashintuluka mu mmuenenu ne bienzedi bia ekleziya kudi bangatshianganyi balume ne balume ne bakaji ne bakaji.”—Sulakaja ne Lomo 1:26, 27.
Bilondeshile mukanda wa 1994 Britannica Book of the Year, diangatangana ndilue tshiena-bualu tshinene mu Ekleziya ya Amerike, nangananga malu bu mudi “ditambuisha dia bangatshianganyi balume ne balume ne bakaji ne bakaji bu bansaserdose ne badiambike, dianyisha dia ekleziya dia manême a bangatshianganyi balume ne balume ne bakaji ne bakaji, dibeneshibua dia ‘dibaka dia bangatshianganyi balume ne balume ne bakaji ne bakaji,’ ne dibingishibua anyi dipiishibua dia nsombelu misuikakaja ku diangatangana dia balume ne balume ne bakaji ne bakaji.” Bivule bia ku bitendelelu binene bidi bianyisha bamfumu bena malu a Nzambi badi benza kampanye bua budikadidi butambe bunene mu malu a diangatangana. Bilondeshile mukanda wa 1995 Britannica Book of the Year, bepiskopo 55 bena Ekleziya Episkopale bakatua biala pa mukanda wa dimanyisha “didi dishindika dianyishibua dia bienzedi bia bangatshianganyi balume ne balume ne bakaji ne bakaji ne dia dibatambuisha bu bansaserdose.”
Bamue bamfumu bena malu a Nzambi badi babingisha diangatangana adi, pa kuamba ne: Yezu kavua nansha musangu umue mudipiishe. Kadi mbilelela anyi? Yezu Kristo wakamba ne: Dîyi dia Nzambi didi bulelela. (Yone 17:17) Mbuena kuamba ne: wakatua ku tshia Nzambi pa bidi bitangila diangatangana adi bu mudibi bileja mu Lewitiki 18:22, udi ubadibua ne: ‘Kuladi ne mulume bu mudibo balala ne mukaji; bualu ebu budi bubi.’ Kupita apu, Yezu wakatela masandi a bajike ne a babake mu ‘malu mabi adi alupuka munda mua muntu ne amubipisha.’ (Mâko 7:21-23) Muaku wa tshiena-Greke bua masandi a bajike mmualabale kupita eu mutumika nawu bua masandi a babake. Udi uleja mishindu yonso ya diangatangana dikena dienza mu tshisuikidi tshia dibaka dianyisha kudi mikenji, pa kukonga ne diangatangana dia balume ne balume ne bakaji ne bakaji. (Yuda 7) Yezu Kristo wakadimuija kabidi balondi bende bua kubenga kuanyisha muntu kayi yonso udi udiamba mudiye mulongeshi muena nkristo udi upepeja bubi bunene bua masandi a bajike.—Buakabuluibua 1:1; 2:14, 20.
Padi bamfumu bena malu a Nzambi benza kampanye bua ditambuishibua dia bangatshianganyi balume ne balume ne bakaji ne bakaji bu bansaserdose ne badiambike, mbuenzeji kayi budi nabu muanda eu pa bena mu ekleziya yabu, nangananga bansonga? Ki ndibasaka ku diangatangana kumpala kua dibaka anyi? Bishilangane, Dîyi dia Nzambi didi dibela bena nkristo bua ‘kunyema masandi.’ (1 Kolinto 6:18) Biapona muena kuitabuja netu mu mpekatu wa mushindu’eu, diambuluisha dia dinanga didi difidibua bua kupingajilula muntu eu ku dianyishibua kudi Nzambi. (Yakobo 5:16, 19, 20) Netuambe tshinyi pikala diambuluisha edi dibengibue? Bible udi wamba ne: bantu ba mushindu’eu buobu kabayi banyingalale, ‘kabena mua kupiana bukalenge bua Nzambi.’—1 Kolinto 6:9, 10.
‘Dikanda bantu dibaka’
“Bua kuepuka buendenda,” Bible udi wamba ne: “bidi bimpe kubuela mu dibaka pa mutu pa kualakana.” (1 Bena Korente 7:2, 9, MMM) Nansha mudiku mubelu eu wa meji, bamfumu bavule bena malu a Nzambi mbalombibue bua kushala bajike, mbuena kuamba ne: kabayi babake. “Mutshipu wa bujike ki mmushipa,” ke mudi Nino Lo Bello umvuija mu mukanda wende wa The Vatican Papers, “biaditua nsaserdose, mudiambike mulume anyi mukaji mu diangatangana. . . . Dibuikidila bua diangatangana didi mua kupetshibua pa kutonda mu bululame buonso ku tshibasa tshia konfesiyo, bualu dibaka dia nsaserdose nansha umue kadiena mua kuanyishibua kudi Ekleziya.” Dilongesha edi ndikuame mamuma mimpe peshi mabi?—Matayo 7:15-19.
Kakuyi mpata, bansaserdose bavule badi ne nsombelu minonoke, kadi bavule bakuabu kabena nayi nansha. Bilondeshile mukanda wa 1992 Britannica Book of the Year, “luapolo ndufidibue se: Ekleziya Katolike wa Roma mmufute miliyo 300 ya dolare bua kujikija bilumbu bia dinyangangana dia bamfumu bena malu a Nzambi.” Kunyima, eu mupatula mu 1994 wakamba ne: “Difua dia bamfumu bavule bena malu a Nzambi ku disama dia Sida ndiele patoke dikalaku dia bansaserdose bangatshianganyi balume ne balume ne ndileje se: kuvua bungi bukêna kubadika bua . . . bangatshianganyi balume ne balume bakabuejibua mu bunsaserdose.” Kabiena bikemesha bu mudi Bible wamba ne: ‘kukanda bantu dibaka’ ‘ndiyisha dia bademon.’ (1 Timote 4:1-3) “Bilondeshile mmuenenu wa bamue bashikuluji ba malu a kale,” ke mudi Peter de Rosa ufunda mu mukanda wende wa Vicars of Christ, “pamu’apa [bujike bua bansaserdose] mbunyange bikole malu a tshitembu kupita ne kule ndongoluelu kayi yonso mukuabu ku Mputu wa ku Ouest, pa kukonga ne bundumba. . . . Mbutambe kutundubija dîna dia Buena-nkristo. . . . Bujike bubambidika mbufikishe pa tshibidilu ku nsombelu wa buena-mpala ibidi mu milongo ya bamfumu bena malu a Nzambi. . . . Nsanserdose udi mua kuenda masandi misangu tshinunu kadi udi ukandikibua kudi mikenji ya Ekleziya bua kubaka.”
Pa kutangila mmuenenu wa Nzambi wa ntendelelu wa Baala, ki mbikole bua kusunguluja mushindu udiye ne bua kuikala wangata ekleziya midiabulule ya Bukua-buena-nkristo. Mukanda wa ndekelu wa Bible udi ubikila mishindu yonso ya ntendelelu wa dishima ku dîna dia: “Babilone Munene, mamuende wa bandumba ne wa bintu bia bukoya bia pa buloba.” “Muende,” ke mudi Bible usakidila, “bakasanganamu mashi a baprofete ne a bansantu ne a bonso bakakoshibua muminu pa buloba.”—Buakabuluibua 17:5; 18:24, NW.
Ke bua tshinyi, Nzambi udi ubela bonso badi basue kuikala batendeledi bende balelela ne: “Patukayi munkatshi muende, bantu banyi, binuikala kanuyi basue kubuelakana nende mu mpekatu yende ne binuikala kanuyi basue kupeta tshitupa tshia ku bipupu biende. . . . Bipupu biende nebivue mu dituku dimuepele, lufu, madilu, tshiyole tshia nzala, ne newoshibue ne kapia, abutuke butubutu, bualu, Yehowa Nzambi wakamulumbuluisha, udi ne bukole.”—Buakabuluibua 18:4, 8, NW.
Lukonko elu ludi lujuka mpindieu: Kunyima kua dipatuka mu bitendelelu bia dishima, nkuepi kudi muntu ne bua kuya? Nntendelelu wa mushindu kayi udi Nzambi witaba?
[Kazubu/Tshimfuanyi mu dibeji 5]
Ditendelela bimfuanyi
Ntendelelu wa Baala uvua ukonga ditumika ne bimfuanyi. Bena Izalele bakateta bua kusambakaja ntendelelu wa Yehowa ne wa Baala. Bakafika too ne ku dituala bimfuanyi mu ntempelo wa Yehowa. Mmuenenu wa Nzambi wa ntendelelu wa bimfuanyi wakamueneka patoke pakavuijaye kabutu pa Yeruzaleme ne ntempelo wende.
Ekleziya ya bungi ya Bukua-buena-nkristo mmiûle tente ne bimfuanyi, bine ebi bidi mua kuikala nkuruse, bansantu, anyi mpingu ya Mariya. Kupita apu, basesedi ba ekleziya ba bungi mbalongesha bua kuinama, kutua binu, anyi kufunda tshimanyinu tshia nkuruse kumpala kua bimfuanyi ebi. Bishilangane, bena nkristo balelela mbatumina dîyi bua ‘kunyema kutendelela kua mpingu.’ (1 Kolinto 10:14) Kabena bidikija ditendelela Nzambi ku diambuluisha dia bintu bidi bimueneka.—Yone 4:24.
[Mêyi a dianyisha]
Musée du Louvre, Paris
[Kazubu mu dibeji 7]
“Mulombodi wa ekleziya udi ne bua kuikala kayi kalema”
TSHIAMBILU etshi ntshiangata mu Tito 1:7, bilondeshile Today’s English Version. Tudi tubala mu King James Version ne: “Muepiskopo udi ne bua kuikala kayi wa kubandibua.” Muaku “muepiskopo” mmufumine ku muaku wa tshiena-Greke udi umvuija “mutangidi.” Nunku balume bateka bua kupetesha bulombodi mu tshisumbu tshilelela tshia bena nkristo badi ne bua kuikala ne lulamatu ku mêyi-makulu a nshindamenu a mu Bible. Tshianana, badi ne bua kumbushibua pa muaba wabu wa butangidi, bualu kabatshiena kabidi “bitembelu bua tshisumbu tshia mikoko.” (1 Petelo 5:2, 3, NW) Mmu bualabale kayi mudi bualu ebu bulomba buangatshibua ne mushinga kudi ekleziya ya Bukua-buena-nkristo?
Mu mukanda wende wa I Care About Your Marriage (Ndi nditatshisha bua dibaka diebe), Profesere Everett Worthington udi ukonkonona dikebulula dia bapastere 100 mu ditunga dia Virginie, États-Unis. Ba kudibu bapite pa 40 pa lukama bakatonda ne: bavua baditue mu mushindu kampanda wa ngenzelu wa disonsola masandi ne muntu uvua kayi muena dibaka nabu. Bavule ba kudibu bakavua bende masandi.
“Mu bule bua bidimu dikumi bishale,” ke mudi Christianity Today umvuija, “ekleziya mmusuyibue misangu ya bungi kudi masokolola a nsombelu ukena wa tshitembu wa bamue ba ku bamfumu bende batambe kunemekibua.” Tshiena-bualu “Bua tshinyi bapastere bendi ba masandi kabena ne bua kupingajibua” tshiakapiisha tshienzedi tshitangalake kuonso mu Bukua-buena-nkristo tshia kupingaja ne lukasa bamfumu bena malu a Nzambi pa miaba yabu ya kale kunyima kua bamane “kupiishibua bua mpekatu wa dienda masandi.”