TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE tshia Watchtower
TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE
tshia Watchtower
Tshiluba
  • BIBLE
  • MIKANDA
  • BISANGILU
  • w96 1/9 dib. 8-13
  • Mikenji kumpala kua Kristo

Kakuena filme nansha umue mu tshitupa etshi to.

Tshilema ntshienzeke mu diambula dia filme.

  • Mikenji kumpala kua Kristo
  • Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1996
  • Tumitu tua bualu
  • Bintu bia muomumue
  • Mikenji ya Mozese​—Tshipatshila tshiayi
  • Mikenji ivua ileja luse ne muoyo wa bumuntu
  • Ditumika dibi ne Mikenji
  • Dinyanguka dia Bufarizeyi
  • Dilongela ku matshimbu a Bafarizeyi
  • “Mukenji wa Yehowa mmupuangane”
    Semena pabuipi ne Yehowa
  • Mikenji ya Kristo
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1996
  • Mikenji ya mukana—Bua tshinyi bakayifunda?
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1999
  • Bena Kristo ba kumpala ne Mikenji ya Mose
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—2003
Tangila bikuabu
Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1996
w96 1/9 dib. 8-13

Mikenji kumpala kua Kristo

‘Mona mundi munange mikenji yebe! Ndi ngelangana meji bualu buayi dinda too ne ku dilolo.’​—MUSAMBU WA 119:97.

1. Ntshinyi tshidi tshilombola luendu lua mabulunge a muulu?

BITUADIJILE ku buana, Yobo ukavua pamu’apa mujoje mitoto muikale ukema. Pamu’apa, baledi bende bakavua bamulongeshe mêna a bisumbu binene bia mitoto ne bionso bivuabu bamanye pa mikenji idi ilombola luendu lua bisumbu bionso ebi bia mitoto mu diulu. Bulelela, bantu ba mu bikondo bia kale bavua batumika ne ngendu mishindame ya bisumbu ebi bivulavulayi ne bilengele bia mitoto bua kumanya dishintuluka dia mivu. Kadi bua tshikondo tshionso tshiakabijojaye ne dikatshila, Yobo kavua mumanye makanda a bukole avua asuikakaja pamue bisumbu bia mitoto ebi. Nunku, kakafika ku difila mandamuna pakamuebeja Yehowa Nzambi ne: “Udi mumanye mikenji indi muelele bidi mu diulu anyi?” (Yobe 38:31-33, MMM) Ee, mitoto mmilombola kudi mikenji​—mikenji mikole ne mitambe kujalama idi bena sianse lelu’eu kabayi bajingulula tshishiki.

2. Bua tshinyi tudi mua kuamba ne: bifukibua bionso mbilombola kudi mikenji?

2 Yehowa udi Mufidi wa mikenji Mutambe bunene mu bukua-mabulunge. Midimu yende yonso mmilombola kudi mikenji. Muanende munangibue, “muan’a bute wa bifukibua bionso,” uvua utumikila ne lulamatu luonso mikenji ya Tatuende kumpala kua difukibua dia bukua-mabulunge! (Kolosai 1:15) Banjelu mbalombola pabu kudi mikenji. (Musambu wa 103:20) Nansha nyama payi mmilombola kudi mikenji mu dilonda diayi dia mêyi-matuma a mu tshingenyingenyi adi Muyifuki mumane kulongolola munda muayi.​—Nsumuinu 30:24-28; Yelemiya 8:7.

3. (a) Bua tshinyi bukua-bantu budi bukengela mikenji? (b) Yehowa wakalombola ditunga dia Izalele ku diambuluisha dia tshinyi?

3 Netuambe munyi bua bukua-bantu? Nansha mutudi babeneshibue ne mapa bu mudi lungenyi, ngikadilu wa tshitembu, ne malu a mu nyuma, tudi amu tukengela ndambu wa mikenji ya Nzambi bua kutulombolayi mu dikuata mudimu ne makokeshi aa. Baledi betu ba kumpala, Adama ne Eva, bavua bapuangane, ke bualu kayi, mikenji amu mikese ke ivua ikengedibua bua kubalombola. Dinanga bua Tatuabu wa mu diulu divua kuikala dibape kabingila kakumbane bua kumutumikila ne musangelu. Kadi kabakamutumikila. (Genese 1:26-28; 2:15-17; 3:6-19) Bu tshipeta, ndelanganyi yabu yakalua bifukibua biena mpekatu bivua bikengela mikenji mipite bungi bua kufila bulombodi. Mu kupita kua tshikondo, Yehowa wakakumbaja ne dinanga dionso dikengela edi. Wakapesha Nowa mikenji misunguluke ivuaye ne bua kumanyisha dîku diende. (Genese 9:1-7) Nkama ya bidimu pashishe, ku butuangaji bua Mozese, Nzambi wakapesha ditunga dipiadipia dia Izalele mukanda wa Mikenji mifunda ku umue ku umue. Eu uvua musangu wa kumpala uvua Yehowa ulombola ditunga kampanda dijima ku diambuluisha dia mikenji yende. Dikonkonona Mikenji ayi nedituambuluishe bua kujingulula mudimu wa mushinga mukole udi nawu mikenji ya Nzambi mu nsombelu wa bena nkristo lelu’eu.

Mikenji ya Mozese​—Tshipatshila tshiayi

4. Bua tshinyi bivua ne bua kuikala lutatu bua ndelanganyi misungula ya Abrahama kupatulayi Dimiinu dilaya?

4 Mupostolo Paulo, mulongi wa Mikenji mu buondoke, wakela lukonko ne: ‘Nunku mikenji idi bua tshinyi?’ (Galatia 3:19) Bua kuandamuna, tudi ne bua kuanji kuvuluka se: Yehowa wakalaya mulunda wende Abrahama ne: mulongo wa mêku ende uvua ne bua kupatula Dimiinu kampanda divua ne bua kutuadila matunga onso mabenesha manene. (Genese 22:18) Kadi lutatu ludi muab’eu: ndelanganyi misungula ya Abrahama, bena Izalele, bonso kabavua bantu bavua banange Yehowa to. Mu kupita kua tshikondo, bavule ba kudibu bakadileja muvuabu bena mutu mukole, batomboke​—bamue kabayi kulombola bushuwa! (Ekesode 32:9; Dutelonome 9:7) Bua bantu ba nunku, dibadibua munkatshi mua tshisamba tshia Nzambi divua anu bua dikala baledibue mu tshisamba etshi, ki mbua didisunguila diabu nansha.

5. (a) Ntshinyi tshivua Yehowa mulongeshe bena Izalele ku diambuluisha dia Mikenji ya Mozese? (b) Mmunyi muvua Mikenji mienza bua kuikala ne buenzeji mu nsombelu wa bayilamatshi?

5 Mmunyi muvua tshisamba tshia nunku mua kupatula Dimiinu dilaya ne kubeneshibua kudidi? Pamutu pa kubalombola bu robot, Yehowa wakabalongesha ku diambuluisha dia mikenji. (Musambu wa 119:33-35; Yeshaya 48:17) Bushuwa, muaku wa tshiena-Ebelu bua “mikenji,” toh·rahʹ, udi umvuija “dilongesha.” Ntshinyi tshivuayi ilongesha? Bangabanga, ivua ilongesha bena Izalele dikengela diabu dia Masiya, eu uvua ne bua kubapikula ku nsombelu wabu wa bena mpekatu. (Galatia 3:24) Mikenji ivua ilongesha kabidi ditshina dia Nzambi ne butumike. Mu diumvuangana ne dilaya kudi Abrahama, bena Izalele bavua ne bua kusadila bu bantemu ba Yehowa kumpala kua matunga makuabu onso. Nunku Mikenji ivua ne bua kubalongesha nsombelu mubandile, wa mikenji ya bunême, nsombelu uvua ne bua kupesha Yehowa lumu luimpe; ivua ne bua kuambuluisha Izalele bua kudilama kule ne bienzedi bibole bia matunga mena mutumba.​—Lewitiki 18:24, 25; Yeshaya 43:10-12.

6. (a) Mikenji ya Mozese idi ne mêyi mafike ku bungi kayi, ne bua tshinyi katuena mua kuamba ne: mmapite bungi? (Tangila note kuinshi kua dibeji.) (b) Mbusunguluji kayi butudi mua kupetela ku dilonga dia Mikenji ya Mozese?

6 Nunku, kabiena bikemesha mudi Mikenji ya Mozese mikale ne mêyi a bungi​—mapite pa 600.a Mikenji eyi mifunda ivua ilombola malu adi atangila ntendelelu, mbulamatadi, nsombelu wa tshitembu, dikosa bilumbu, too ne biakudia ne mankenda mene. Kadi, abi bidiku biumvuija ne: Mikenji eyi ivua anu mushiki wa mêyi a bunyèngu ne mêyi-matuma makondakane anyi? Ki mmuomu to! Dilonga dia tshisumbu tshia Mikenji eyi didi dipetesha busunguluji buondoke mu bu-muntu bua dinanga bua Yehowa. Tangila bimue bilejilu.

Mikenji ivua ileja luse ne muoyo wa bumuntu

7, 8. (a) Mmunyi muvua Mikenji izangika luse ne muoyo wa bumuntu? (b) Mmunyi muakakumbaja Yehowa Mikenji ne luse luonso mu tshilumbu tshia Davidi?

7 Mikenji ivua izangika luse ne muoyo wa bumuntu, nangananga bua bapele anyi bakengi. Bavua basungula bakamba ne bana ba nshiya bua kubakuba. (Ekesode 22:22-24) Nyama ya mudimu ivua mikubibue ku tshikisu. Manême a nshindamenu a muena tshintu avua anemekibua. (Dutelonome 24:10; 25:4) Nansha muvua Mikenji ilomba tshibawu tshia lufu bua bashipianganyi, ivua ipetesha luse mu bilumbu bia dishipangana mu mpukapuka. (Nomba 35:11) Mbimueneke se: balumbuluishi bena Izalele bavua ne budikadidi kampanda bua kuangata dipangadika pa tshibawu tshifunda bua imue ntupakanyi, bilondeshile ngikadilu wa muenji wa bubi.​—Fuanyikija Ekesode 22:7 ne Lewitiki 6:1-7.

8 Yehowa wakafila tshilejilu kudi balumbuluishi pa kutumika ne Mikenji ne dîsu dikole pavuabi bikengela kuenza nunku, kadi ne luse pavuaku mushindu. Mukalenge Davidi, wakenda masandi ne kushipa muntu, bakamuleja luse. Kadi kakapanga dinyokibua, bualu Yehowa kakamuepula ku bipeta bibi bia ku mpekatu wende. Kadi, bua bualu bua tshiovo tshia Bukalenge ne bualu Davidi yeye muine uvua muntu muena luse ne bu muakamuenekaye ne mutshima munyingalale bikole, kakashipibua nansha.​—1 Samuele 24:4-7; 2 Samuele 7:16; Musambu wa 51:1-4; Yakobo 2:13.

9. Mmuaba kayi uvua nawu dinanga mu Mikenji ya Mozese?

9 Kabidi, Mikenji ya Mozese ivua izangika dinanga. Elabi meji bu bikala dimue dia ku matunga adiku lelu’eu ne tshisumbu tshia mikenji ivua bushuwa ilomba dinanga! Nunku, Mikenji ya Mozese kayivua anu ikandika dishipangana; ivua ituma dîyi ne: “Unange muntu nebe muudi mudinange.” (Bena Levi 19:18, MMM) Kayivua anu ikandika dienzela muenyi musombi wa mu ditunga bualu bukena buakane; ivua ituma dîyi ne: “Numunange bu munudi badinange, bualu nuenu kabidi nuvua benyi mu ditunga dia Ejipitu.” (Bena Levi 19:34, MMM) Kayivua anu ikandika dienda masandi; ivua itumina mulume dîyi bua kusankisha mukajende! (Dutelonome 24:5) Mu mukanda wa Dutelonome nkayawu, miaku ya tshiena-Ebelu idi yumvuija ngikadilu wa dinanga mmitumika nayi misangu bu 20. Yehowa wakajadikila bena Izalele dinanga diende yeye muine​—ku kale, mu tshikondo atshi, ne mu matuku atshivua alua. (Dutelonome 4:37; 7:12-14) Bulelela, dîyi-dituma ditambe bunene dia Mikenji ya Mozese divua: “Udi ne bua kunanga Yehowa Nzambi webe ne mutshima webe wonso ne anyima webe yonso ne bukole buebe buonso bua muoyo.” (Dutelonome 6:5, NW) Yezu wakamba ne: Mikenji yonso mmikudika ku dîyi-dituma edi, pamue ne ku edi dia kunanga muntu netu. (Lewitiki 19:18; Matayo 22:37-40) Kabiena bikemesha muakafunda mufundi wa misambu ne: ‘Mona mundi munange mikenji yebe! Ndi ngelangana meji bualu buayi dinda too ne ku dilolo.’​—Musambu wa 119:97.

Ditumika dibi ne Mikenji

10. Mmunyi muvua bena Yuda, mu tshi-bungi, bangata Mikenji ya Mozese?

10 Kadi, mmunyipu muvuabi bia dibungama muakapanga menemene Izalele dianyisha bua Mikenji ya Mozese! Bantu aba bakabenga kutumikila Mikenji, bakayilengulula, anyi bakayipua muoyo. Bakanyanga ntendelelu mukezuke ne bibidilu bikuate muengù bia ntendelelu ya matunga makuabu. (2 Bakelenge 17:16, 17; Musambu wa 106:13, 35-38) Ne bakatupa ku Mikenji mu mishindu mikuabu kabidi.

11, 12. (a) Mmunyi muakalua bisumbu bia bamfumu ba bitendelelu kunyanga malu kunyima kua matuku a Ezela? (Tangila kazubu.) (b) Bua tshinyi ba-rabbi ba kale bakamona dikengela dia ‘kuashila Mikenji lupangu’?

11 Tshimue tshia ku tshinyangu ku Mikenji tshitambe bubi tshivua tshienza kudi bantu mene bavua badiamba muvuabu bayilongesha ne bayikuba. Bualu ebu buakenzeka kunyima kua matuku a muskribe wa lulamatu Ezela wa mu siekele muitanu K.B.B. Ezela wakaluisha bikole buenzeji bunyangi bua ku matunga makuabu ne kuzangikaye dibala ne dilongesha dia Mikenji. (Ezela 7:10; Nehemiya 8:5-8) Bamue balongeshi ba Mikenji bavua badituta pa tshiadi muvuabu balonda dikasa dia Ezela ne bakenza tshiakalua kubikidibua ne: “Nsunagoga Munene.” Munkatshi mua mêyi abu, muvua dîyi edi: “Ashilayi Mikenji lupangu.” Balongeshi aba bavua belangana meji ne: Mikenji ivua bu budimi bua mushinga mukole. Bua muntu nansha umue kalu kubuela mu budimi ebu pa kunyanga mikenji yabu, bakenza mikenji ya pa mutu, “Mikenji ya mukana,” bua kuepula bantu ku dienza bualu bubi bua nunku.

12 Bamue badi mua kuamba ne: bamfumu bena Yuda bavua babingishibue pa kuela meji mushindu’au. Kunyima kua matuku a Ezela, bena Yuda bakakokeshibua kudi makole a matunga a bende, nangananga ditunga dia Grèce. Bua kuluisha buenzeji bua nkindi ne nshidimukilu bia bena Greke, bisumbu bia bamfumu ba bitendelelu biakajuka munkatshi mua bena Yuda. (Tangila kazubu, dibeji dia 10.) Pashishe bimue bia ku bisumbu ebi biakalua kutembangana ne kupita mene buakuidi bua dîku dia bena Lewi bu balongeshi ba Mikenji. (Fuanyikija ne Malaki 2:7.) Pabuipi ne 200 K.B.B., mikenji ya mukana yakatuadija kuikala ne buenzeji mu nsombelu wa bena Yuda. Kumpala, mikenji eyi kayivua ne bua kufundibua, bua kayivu kuangatshibua bu ya mumue ne Mikenji mifunda. Kadi ku kakese ku kakese, ngelelu wa meji wa bantu wakatekibua kumpala kua eu wa Nzambi, ne kufikishabi ndekelu wa bionso “lupangu” elu ku dinyanga bushuwa “budimi” buine buvuabu bamba ne: ludi lukuba.

Dinyanguka dia Bufarizeyi

13. Mmunyi muakabingisha bamue bamfumu ba bitendelelu bena Yuda dienza dia mêyi a bungi?

13 Ba-rabbi bavua belangana meji ne: bu muvua Torah, peshi Mikenji ya Mozese, muikale mupuangane, uvua ne bua kuikala ne mandamuna ku lukonko kayi luonso luvua ne bua kujuka. Mmuenenu eu kavua bushuwa wa kanemu. Bulelela, wakapesha ba-rabbi njila wa kuenza tshidi muoyo musue pa kutumika ne ngelelu wa meji wa bantu wa budimu, pa kuenza bua Dîyi dia Nzambi dimueneke bu tshishimikidi tshia mêyi mu malu a mishindu yonso​—amue atangila muntu nkayende, makuabu a mushinga mukese menemene.

14. (a) Mmunyi muvua bamfumu ba bitendelelu bena Yuda balabaje dîyi dia mu Mifundu dia diditapulula ku bisamba bikuabu kupitshisha pa tshivua tshiamba mu Mifundu? (b) Ntshinyi tshidi tshileja ne: mêyi a ba-rabbi akapangila bua kukuba bena Yuda ku buenzeji bua bampangano?

14 Misangu ne misangu bamfumu ba bitendelelu bakangata mêyi-maludiki a mu Mifundu ne kualabaja mu mushindu muela kalele. Tshilejilu, Mikenji ya Mozese ivua ilongesha diditapulula ne bisamba bikuabu, kadi ba-rabbi bavua bayisha mushindu ukena mutshintshikila wa dibenga tshintu kayi tshionso tshivua katshiyi tshia bena Yuda. Bavua balongesha ne: muena Yuda kêna nansha mua kushiya ngombe yende mu tshikumbi tshia Mumpangano, bualu “bavua belela Bampangano meji mabi a diangatangana ne nyama.” Kabavua banyisha bua mukaji muena Yuda kuambuluishaye mukaji Mumpangano pa kulela, bualu pa kuenza nunku, uvua mua “kuikala wambuluisha bua kulelabu muana bua ditendelela dia bintu.” Bu muvuabu batambe kuelela nzubu ya manaya ya bena Greke meji mabi, ba-rabbi bakakandika manaya onso a dibidija mubidi. Malu a kale adi ajadika se: bionso ebi kabiakakumbana bua kukuba bena Yuda ku mitabuja a Bampangano. Bushuwa, Bafarizeyi buobu bine bakafika ku diyisha dilongesha dia bampangano bena Greke dia dibenga kufua dia anyima!​—Yehezekele 18:4.

15. Mmunyi muvua bamfumu ba bitendelelu bena Yuda bakonyangaje mikenji ya dikezudibua ne ya tshibindi?

15 Bafarizeyi bakakonyangaja kabidi mikenji ya dikezudibua. Bavua bamba ne: Bafarizeyi bavua mua kukezula nansha dîba dine bu buobu mua kupeta mushindu. Mikenji yabu ivua yamba ne: diepuka mutantshi muîpi bua “kuapuka” divua mua kunyanga muntu! Diowa mâyi ku bianza diakalua mukiya mukole, ne mêyi bu aa adi atangila tshianza tshia kuowa kumpala ne mushindu mene wa kutshiowesha mâyi. Bakaji bavua batamba kuangatshibua bu bena bukoya. Bashindamene pa dîyi-dituma dia mu Mifundu dia kubenga ‘kusemena kudi’ mulela yonso wa ku mubidi (mukenji uvua ukandika bushuwa tshibindi), ba-rabbi bakela dîyi se: mulume kavua ne bua kuenda ulonda panyima pa mukajende; kavua nansha ne bua kuyukila nende mu muaba wa tshisalu.​—Lewitiki 18:6.

16, 17. Mmunyi muakalabala mikenji ya mukana pa dîyi-dituma dia kutumikila Nsabatu wa ku lumingu, ne mbipeta kayi bivuaku?

16 Nangananga disendekibua dia mu nyuma dia mukenji wa Nsabatu kudi mikenji ya mukana ke didi ditambe kumanyika. Nzambi wakapesha Izalele dîyi-dituma edi dipepele: Kanuenji mudimu nansha mukese dituku dia muanda-mutekete dia lumingu. (Ekesode 20:8-11) Kadi, mikenji ya mukana yakalabaja mukenji eu pa kusakidila imue mishindu 39 mishilangane ya midimu mikandika, bu mudi disuika anyi disulula dijita, ditela tshilamba miaba ibidi, difunda maleta abidi a tshiena-Ebelu, ne bikuabu. Pashishe yonso ya ku mishindu mikandika eyi ya midimu yakalomba mêyi mavule a pa mutu. Mmajita kayi avua makandika ne ng’epi avua manyisha? Mikenji ya mukana yakandamuna ne mêyi-makaji bilondeshile muntu ne muntu. Diondapa diakalua kuangatshibua bu mudimu mukandika. Tshilejilu, bivua bikandikibue bua kuondapa tshidimba tshitshibuke mu dia Nsabatu. Muntu uvua ne dînu dimusama uvua mua kuela vinegre mu biakudia biende, kadi kavua ne bua kupuitshila vinegre ku mênu ende nansha. Abi bivua diondapa dînu diende!

17 Mubuikidija nunku muinshi mua nkama ya mêyi menza kudi bantu, mukenji wa Nsabatu wakajimija ngumvuilu wawu wa mu nyuma bilondeshile muvua bena Yuda bavule bawangata. Pakenza Yezu Kristo, “Mfumu wa nsabatu,” bishima bia dikema, bidi bilenga ku mutshima mu dituku dia Nsabatu, baskribe ne Bafarizeyi kabakalengibua ku mutshima. Bakamona amu se: uvua usua kulengulula mêyi ne mikandu yabu.​—Matayo 12:8, 10-14, NW.

Dilongela ku matshimbu a Bafarizeyi

18. Disakidila mikenji ya mukana ne bilele ku Mikenji ya Mozese divua ne buenzeji kayi? Fila tshilejilu.

18 Mu tshikoso, tudi mua kuamba se: mikenji eyi ne bilele bisakidila biakalua bisuika bikole ku Mikenji ya Mozese bienze amu bu mudi tunyama tua anatife tulua kulamata ku tshitaku tshia mazuwa a mâyi. Muena mazuwa udi mua kupitshisha mêba mavule ne madikolela bua kumbusha bifukibua ebi bidi bitatshishangana pa kukona mazuwa ende, bualu bidi bitekesha lubilu luawu ne binyanga mukubu mufita bua kuepuka dimoma. Bia muomumue, mikenji ya mukana ne bilele biakanemesha Mikenji bujitu ne kuyanyika ku ditumika nayi mu mushindu mubi. Kadi, pamutu pa kukona ne kumbusha mikenji eyi ya patupu, ba-rabbi bakatungunuka ne kusakidila mikuabu. Mu tshikondo tshiakalua Masiya bua kukumbaja Mikenji, “mazuwa” akavua matambe kunema ne tunyama tua “anatife” bua mushindu ukavuawu mambe kudiina! (Fuanyikija ne Nsumuinu 16:25.) Pamutu pa kukuba tshiovo tshia Mikenji, bamfumu aba ba bitendelelu bakenza matshimbu pa kutshinyanga. Kadi, bua tshinyi “lupangu” luabu lua mikenji luakapangila?

19. (a) Bua tshinyi ‘lupangu luashila Mikenji’ luakapangila? (b) Ntshinyi tshidi tshileja ne: bamfumu ba bitendelelu bena Yuda bavua babule ditabuja dilelela?

19 Bamfumu ba Buena-Yuda bakapangila bua kujingulula se: diluisha bua kutshimuna bubi bupiana didi dienjibua mu mutshima, ki mpa mabeji a mikanda ya mikenji nansha. (Yelemiya 4:14) Nsapi wa ditshimuna ndinanga​—dinanga bua Yehowa, mikenji yende, ne mêyi-maludiki ende a buakane. Dinanga bu nunku didi dipatula dikina diakanangane nadi dia tshidi Yehowa ukina. (Misambu 97:10; 119:104) Aba badi ne mitshima miûle ne dinanga nunku badi bashala ne lulamatu ku mikenji ya Yehowa mu bulongolodi ebu bunyanguke. Bamfumu ba bitendelelu bena Yuda bavua ne diakalenga dinene dia kulongesha bantu bua se: balubuluje ne baleje dinanga dia mushindu’eu. Bua tshinyi bakapangila bua kuenza nunku? Mbimueneke se: bavua babule ditabuja. (Note kuinshi kua Matayo 23:23, NW) Bu buobu bikale ne ditabuja mu bukole bua spiritu wa Yehowa bua kutumika mu mitshima ya bantu ba lulamatu, kabavua mua kuikala bumvue dikengela dia kusua kukokesha nsombelu ya bakuabu pa kubelela mikenji mikole. (Yeshaya 59:1; Yehezekele 34:4) Bu muvuabu babule ditabuja, kabavua badipetesha bakuabu; bavua bunguijila bantu majitu ne mêyi-matuma menza kudi bantu.​—Matayo 15:3, 9; 23:4.

20, 21. (a) Mbuenzeji kayi bujima buvua nabu ngelelu wa meji mulombola kudi bilele bia bantu pa Buena-Yuda? (b) Ndilongesha kayi ditudi tupetela ku tshiakenzekela Buena-Yuda?

20 Bamfumu bena Yuda abu kabavua balubuluja dinanga. Bilele biabu biakapatula ntendelelu muashila pa malu a pa mutu pa mutu, ne butumike buenza ku didibamba anu bua kudileja ku bantu​—buloba bua bufuke bulongoluela lubombo. (Matayo 23:25-28) Mêyi abu akapatula tubingila bungi kabuyi kubala tua dilumbuluishila bakuabu. Nunku Bafarizeyi bena lutambishi, bena bumfumu butuè, bavua badiumvua babingishibue bua kutobolola Yezu Kristo yeye muine. Bakapua muoyo tshipatshila tshinene tshia Mikenji ne kubengabu Masiya umuepele mulelela. Bu tshipeta, Yezu wakambila ditunga dia bena Yuda edi ne: “Monayi! Nzubu wenu nyawu munulekeela.”​—Matayo 23:38, NW; Galatia 3:23, 24.

21 Ndilongesha kayi didiku buetu tuetu? Mbimueneke patoke se: ngelelu wa meji mukolakane, mulombola kudi bilele bia bantu, kêna ulubuluja ntendelelu mukezuke wa Yehowa! Kadi ebi bidi biumvuija ne: batendeledi ba Yehowa lelu’eu kabena ne bua kuikala ne mikenji mikuabu amu bikalayi mifunda patoke mu mushindu musunguluke mu Mifundu Minsantu anyi? Tòo. Bua diandamuna dikumbane, tuanjayi kutangila muvua Yezu Kristo mupingaje mikenji mipiamipia ne milenga pamutu pa Mikenji ya Mozese.

[Mêyi adi kuinshi]

a Bushuwa, abu budi amu bungi bukese menemene pa kufuanyikija ne ndongoluelu ya mikenji ya matunga a lelu. Tshilejilu, ku ntuadijilu wa bidimu bia 1990, mikenji ya mbulamatadi wa États-Unis yonso ivua miûje mabeji mapite pa 125 000, ne binunu bia mikenji mipiamipia bienda bisakidibua ku tshidimu tshionso.

Udi mua kumvuija anyi?

◻ Mmunyi mudi bifukibua bionso bilombola kudi mikenji ya Nzambi?

◻ Mikenji ya Mozese ivua ne tshipatshila kayi tshinene?

◻ Ntshinyi tshidi tshileja ne: Mikenji ya Mozese ivua izangika luse ne muoyo wa bumuntu?

◻ Bua tshinyi bamfumu ba bitendelelu bena Yuda bakasakidila mêyi bungi kabuyi kubala ku Mikenji ya Mozese, ne ntshipeta kayi tshivuaku?

[Kazubu mu dibeji 10]

Bamfumu ba bitendelelu bena Yuda

Baskribe: Bavua badimona bu bapinganyi ba Ezela ne bu bumvuiji ba Mikenji. Bilondeshile mukanda kampanda (History of the Jews), “baskribe bonso kabavua bantu ba bunême, ne dikebakeba diabu bua kupatula mumvuija masokome mu mikenji divua misangu yonso difikisha ku mfundilu kayiyi diumvua ne ku mikandu ya patupu. Mikandu eyi ivua ijadikibua mu bilele, biakalua pashishe bikolakane ne bia tshikisu.”

Ba-Hasid: Dîna diabu didi diumvuija ne: “balamatshi ba Nzambi” anyi “bansantu.” Bamanyike diambedi bu kasumbu mu bidimu bia 200 K.B.B., mu malu a tshididi bavua babingishi bakole, ba kalanda-musenga ba bukezuke bua Mikenji ku tshinyangu tshia buenzeji bua bena Greke. Ba-Hasid bakatapuluka mu tusumbu tusatu: Bafarizeyi, Basaduseyi, ne ba-Essene.

Bafarizeyi: Bamue bashikuluji badi bela meji ne: dîna edi ndifumine ku miaku eyi: “Batapuluke,” anyi “Batapuludianganyi.” Bushuwa bavua banekesha mu madikolela abu bua kuikala batapuluke ku Bampangano, kadi bavua bangata kabidi buena-muntu buabu bu butapuluke ku​—ne butambe—​bua bena-Yuda ba pa tshibidilu, bàvuà kabayi bajingulule mêyi majingakane a mikenji ya mukana. Muena malu a kale kampanda wakamba bua Bafarizeyi ne: “Pa tshibidilu, bavua bangata bantu bu bana batekete, pa kufila dianyisha ne pa kumvuija tutupa tutambe bukese tua dilonda mikiya.” Mukuabu mushikuluji wakamba ne: “Bufarizeyi buakapatula mushiki wa mêyi ne mikandu avua atangila nsombelu yonso, ne bipeta kabiyi kuepuka bia se: bakadiundisha tualu tukese menemene ne kukepesha menemene malu a mushinga (Mat. 23:33).”

Basaduseyi: Kasumbu kavua kalamate bikole ku bunême bua babanji ne ku buakuidi. Bavua baluisha bikole baskribe ne Bafarizeyi, bamba se: mikenji ya mukana kayivua ne mushinga bu wa Mikenji mifunda. Mishnah muine udi uleja patoke muakapangilabu mu diluijakana edi se: “Dîsu dikole nditangija ku [ditumikila dia] mêyi a Baskribe kupita ku [ditumikila dia] mêyi a Mikenji [mifunda].” Mukanda wa Talmud, udi ne mumvuija a bungi pa mikenji ya mukana, wakaya kule pa kuamba pashishe ne: “Mêyi a baskribe adi . . . ne mushinga mukole kupita mêyi a Torah.”

Ba-Essene: Kasumbu ka badibengi bavua basombele buobu bine mu tusumbu tuditole. Bilondeshile nkonga-miaku kampanda (The Interpreter’s Dictionary of the Bible), Ba-Essene bavua mene baditole kupita Bafarizeyi ne “imue misangu buabu bufarizeyi buvua butambe bua Bafarizeyi bine.”

[Tshimfuanyi mu dibeji 8]

Pamu’apa baledi ba Yobo bakamulongesha pa bidi bitangila mikenji idi ilombola bisumbu bia mitoto

    Mikanda ya mu Tshiluba (1982-2024)
    Patuka
    Buela
    • Tshiluba
    • Tumina bakuabu
    • Biudi musue
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malu a kulonda
    • Mikenji ya mua kulama malu masokoka
    • Biudi witaba bua kuenzekabi mu tshiamu
    • JW.ORG
    • Buela
    Tumina bakuabu