Disadila Nzambi wa kueyemena
Anu bu mudibi bilonda kudi Kimon Progakis
Bivua mu dilolo dia mashika makole mu 1955. Mukajanyi Giannoula, ne meme tuakabanga kudiabakena bualu muanetu wa balume wa bidimu 18, George, uvua utumika ku butike kavua mualukile. Kabiyi bitekemena, mpulushi kampanda e kukokola ku tshiibi tshietu. “Mbakume muanenu ku mashinyi pavuaye upingana kumbelu ne dikalu diende,” ke muakambaye, “ne mmufue.” Pashishe wakinama kumpala ne kuamba bitekete ne: “Nebanuambile ne: tshivua njiwu, kadi nungitabuje, mbamushipe.” Nsaserdose wa mu muaba au ne bamue banene bambuluishi ba basalayi bavua bele tshifufu bua kumushipa.
MU BIDIMU abi, patshivua ditunga dia Grèce difumina mu bikondo bia mvita ne ntatu, bivua bia njiwu bua kuikala umue wa ku Bantemu ba Yehowa. Mvua mudimanyine meme muine pa bidi bitangila bukole bua Ekleziya Ortodokse wa bena Greke ne malongolodi a bambuluishi ba basalayi, bualu munkatshi mua bidimu bipite pa 15, mvua umue wa ku bantu babu ba dilambu. Lekelayi nnulondele malu avua mafikishe ku bualu ebu bua njiwu mu dîku dietu kukadi bidimu bipite pa 40.
Dikolela mu Grèce
Ndi muledibue mu 1902 mu dîku dia babanji, mu musoko mukese pabuipi ne tshimenga tshia Chalcis, mu Grèce. Tatuanyi uvua mudifile mu tshididi tshia mu muaba au, ne dîku dietu divua didilambule ku Ekleziya Ortodokse wa bena Greke. Ngakalua mubadi wa dilambu wa mikanda ya tshididi ne ya bitendelelu tshikondo tshivua bavule ba ku bena ditunga dianyi batshikale bapange mukanda.
Bupele ne dipanga buakane bitangalake ku ntuadijilu wa siekele wa 20 biakajula munda muanyi dijinga dia bulongolodi bua nsombelu milenga. Ngakela meji ne: bitendelelu bivua ne bua kuakaja nsombelu wa dibungama wa bena mu ditunga dianyi. Bua dinyikibua dianyi ku malu a ntendelelu, balombodi ba mu musoko wanyi bakapangadija bua meme kulua nsaserdose wa mu Ekleziya Ortodokse wa bena Greke bua tshinsanga tshietu. Kadi, nansha munkavua mumane kukumbula nzubu mivule ya badiambike ne muyukilangane mutantshi mule ne bepiskopo ne bansaserdose, tshivua ndiumvua mudiakaje anyi musue bua kuitaba bujitu bua mushindu’eu.
Munkatshi mua mvita ya bena ditunga
Kunyima kua bidimu, mu Tshisanga 1941, ditunga dia Grèce diakalua muinshi mua bukokeshi bua bena Nazi. Tshikondo tshia dikenga tshia dishipangana, nzala, dikengakana, ne makenga a bantu kaayi kuamba, tshiakabanga. Tshisumbu tshikole tshia basungidi ba ditunga tshiakenjibua, ne ngakadisangisha kudi tshimue tshia ku bisumbu bia baluanganyi biakaluisha baluishi bena Nazi. Bu tshipeta, bakajingila nzubu wanyi ne bingoma misangu mivule, bakantapa mputa ne tshingoma, ne bia pa madimi bianyi biakabutudibua. Ku ntuadijilu wa 1943 dîku dianyi ne meme katuvua ne tshikuabu tshia kuenza kadi anu kunyemena mu bipokopoko bia mikuna. Tuakashala kuinaku too ne pakalekela Allemagne ditunga dietu mu Kasuamansense 1944.
Malu a tshididi ne mvita bia bena ditunga biakajukuluka panyima pa diumuka dia bena Allemagne. Tshisumbu tshianyi tshia baluanganyi bakandamanyi tshiakalua tshimue tshia ku makole manene maluanganyi mu mvita ya bena ditunga. Nansha muvua ngenyi ya buakane, dikala muomumue, ne bulunda bia ba-Communiste binkoka, ngenyi yabu yakanshiya ndekelu wa bionso mu ditatakana. Bu mumvua ne muanzu mubandile mu tshisumbu, ngakadimuenena se: bumfumu budi bufikisha ku dinyanga bantu. Nansha bikalaku malongesha ne ngenyi bidi bimueneka bu bia bunême, buiminyi ne dipanga bupuangane bidi binyanga majinga matambe buimpe a tshididi.
Tshintu tshivua nangananga tshimfiikisha munda tshivua se: ku nseke kabukabu ya dikokangana dia bena ditunga, bamfumu ba bitendelelu bena Ortodokse bavua bambule bingoma bua kushipa bamue bena tshitendelelu tshiabu tshine! Ngakela meji ne: ‘Mmunyi mudi bamfumu ba bitendelelu aba mua kuamba mudibu baleji-mpala ba Yezu Kristo, wakadimuija ne: “Bonso badi batula muele, nebafue ku muele”?’—Matewuse 26:52, MMM.
Munkatshi mua mvita ya bena ditunga, mu 1946, mvua musokome pabuipi ne tshimenga tshia Lamia, munkatshi mua Grèce. Bilamba bianyi bikavua bisunsuke, nunku ngakangata dipangadika dia kudikudimuna bua meme kuya kudi mutedi wa bilamba mu tshimenga atshi bua kupeta bilamba bipiabipia. Kuvua dikokangana dikole divua dienzeka pangakafika, ne ngakadimona diakamue nkadi ngakula, ki mpa malu a tshididi, kadi pa bidi bitangila tshianyi tshia pa muoyo tshia kale, mmumue ne: bitendelelu. Pakamonabu muvua mmuenenu yanyi mikale ya meji, babandidi bakafila lungenyi bua meme kuakula ne ‘profesere kampanda wa teoloji.’ Diakamue bakaya kumuangata.
Dipeta ditekemena dia kueyemena
Mu diyukidilangana diakalonda, “profesere” eu wakankonka tshivua nshindamenu wa mitabuja anyi. “Batatu Bansantu ne Nsangilu ya bipangu bia bamfumu ba Ekleziya,” ke mungakandamuna. Pamutu pa kulandula tshimvua muambe, wakabulula Bible wende mukese mu Matewuse 23:9, 10 (MMM), ne kundomba bua kubala mêyi a Yezu aa: “Panu pa buloba, kanubikidi muntu ne: Tatu. Bualu wenu Tatu udi anu umue, wa mu diulu. Kabanubikidi ne: Muludiki. Bualu wenu Muludiki udi anu umue, ke Kristo.”
Atshi tshivua bualu bua dikema kundi meme! Ngakajingulula ne: muntu eu uvua wamba bulelela. Pakadimanyishaye bu umue wa ku Bantemu ba Yehowa, ngakamulomba imue mikanda ya kubala. Wakantuadila mukanda wa Light (Butoke), udi umvuija mukanda wa mu Bible wa Buakabuluibua, ne meme kupingana nawu ku muaba wanyi musokome. Bua tshikondo tshile, nyama mitela mu Buakabuluibua ivua bualu busokome buanyi meme, kadi musangu au ngakalonga se: ivua ileja malongolodi a tshididi adiku mu siekele eu wa 20. Ngakabanga kujingulula se: Bible udi ne diumvuija dikuatshishi mu bikondo bietu ebi, ne se: mvua ne bua kumulonga ne kuakaja nsombelu wanyi bilondeshile malelela ende.
Mukuatshibue ne muedibue mu buloko
Katupa kîpi pashishe, basalayi bakabuela diakamue mu muaba umvua musokome ne bakankuata. Bakangela mu buloko buenzela muinshi mua buloba. Bu mumvua mukebibue bikole tshikondo kampanda bu mushipi wa mikenji, mvua mutekemene dishipibua. Mu buloko amu, ngakapeta dikumbula dia kudi Ntemu uvua muakule nanyi kumpala. Wakankankamija bua kuanji kueyemena Yehowa, ke tshingakenza. Bakamfundila tshibawu tshia dipatshibua mu ditunga bua ngondo isambombo bua kuya mu tshidiila tshia Ikaria mu mbuu wa Égée.
Diakamue pangakafika, ngakadimanyisha, ki mbu Communiste kampanda, kadi bu Ntemu wa Yehowa. Bakuabu bakavua balonge malelela a mu Bible bavua pabu bipatshibue ne batumibue muaba au, nunku ngakabapeta, ne tuvua tulonga Bible pa tshibidilu pamue. Bakangambuluisha bua kupeta dimanya divule dia mu Mifundu ne dijingulula dilenga dia Nzambi wetu wa kueyemena, Yehowa.
Mu 1947, pakajika tshibawu tshianyi, ngakabikidibua ku tubadi ku biro bia prokirere. Wakangambila ne: uvua mukemeshibue bua tshikadilu tshianyi ne kuambaye ne: mvua mua kutela dîna diende bua kumuebejabu malu bu meme ne bua kuipatshibua tshiakabidi mu ditunga. Kunyima kua difika ku Athènes, muaba ukavua dîku dianyi diase mu tshine tshikondo atshi, ngakatuadija kudisangisha pamue ne tshisumbu tshia Bantemu ba Yehowa ne ngakatambuishibua katupa kîpi pashishe bu tshimanyinu tshia didilambula dianyi kudi Yehowa.
Mufunda bua diandamuija ditabuja dia bakuabu
Munkatshi mua makumi a bidimu, ditunga dia Grèce diakalumbuluisha Bantemu ba Yehowa ku tubadi muinshi mua mikenji miela mu 1938 ne mu 1939 ivua ikandika diandamuija ditabuja dia bakuabu. Nunku, kubangila mu 1938 too ne mu 1992, kuvua makuatshibua 19 147 a Bantemu mu Grèce, ne tubadi tuakafunda bibawu bionso bisangisha bifike ku bidimu 753, ne bakasadila bushuwa bidimu 593. Meme muine, mvua mukuatshibue misangu mipite pa 40 bua diyisha dia lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi, ne ngakenza pa kusangisha bionso ngondo 27 mu nzubu ya lukanu kabukabu.
Dimue dia ku makuatshibua anyi diakalua bu tshipeta tshia mukanda umvua mufundile mfumu kampanda wa Ekleziya Ortodokse wa bena Greke mu Chalcis. Mu 1955, bisumbu bia Bantemu ba Yehowa bivua bilombibue bua kutuma broshire wa Bukua-buena-nkristo anyi Buena-nkristo—Ntshinyi tshidi “butoke bua bantu”? (Angl.) kudi bamfumu bonso ba bitendelelu. Umue wa ku bamfumu ba bitendelelu mutamba kumanyika umvua mufundile mukanda wakamfunda ku tubadi bua diandamuija ditabuja dia bakuabu. Munkatshi mua dilumbuluisha, Ntemu wa Yehowa mungakuidi ne mulumbuluidi wa mu muaba au bakandumbuluila bu mudibi, pa kumvuija bujitu budi nabu bena nkristo balelela bua kuyisha lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi.—Matayo 24:14.
Nzuji mulombodi wa kabadi wakakonka archimandrite (munene wa ekleziya wa mulongo mupuekele ku wa muepiskopo) ne: “Uvua mubale mukanda ne broshire anyi?”
“Tòo,” ke muakandamunaye ne bukole buonso, “mvua mubipande ne mubimanshe diakamue pangakabulula amvelope!”
“Nunku mmunyi muudi mua kuamba ne: muntu eu uvua ukudimuija ditabuja diebe?” ke muakebeja nzuji mulombodi.
Pashishe mutuakuidi wetu wakatela bilejilu bia balongeshi ne bakuabu bavua bafila mishiki ya mikanda ku bipanyishilu bia mikanda bia patoke. “Udi usua kuamba ne: bantu aba bavua bakeba bua kukudimuija ditabuja dia bakuabu anyi?” ke muakebejaye.
Bushuwa, mudimu bu eu kauvua dikudimuija ditabuja dia bakuabu nansha. Ngakela Yehowa tuasakidila pangakumvua dikosa dia tshilumbu ne: “Kakuena tshibawu.”
Lufu lua muananyi
Muananyi George uvua pende utatshishibua misangu yonso, pa tshibidilu bienzeja kudi bamfumu ba bitendelelu bena Ortodokse. Yeye pende uvua mukuatshibue misangu mivule bua lukunukunu luende lua bunsonga mu dimanyisha lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi. Ndekelu wa bionso, baluishi bakangata dipangadika dia kumushipa ne kabidi, bakatuma mukenji wa kukuatshisha nawu buôwa kutudi tuetu bavua bashale bua tulekele buambi.
Mpulushi uvua mulue ku nzubu kuetu bua kumanyisha lufu lua George wakamba ne: nsaserdose wa Ortodokse wa bena Greke wa mu muaba au ne bamue bamfumu bambuluishi ba basalayi bavua bele tshifufu bua kushipa muanetu. “Njiwu” bu eyi ivua mitangalake mu bikondo abi bikole. Pa kumusha kanyinganyinga bua lufu luende, dipangadika dietu dia kushala ne luya mu mudimu wa diyisha ne kueyemena tshishiki Yehowa divua anu dikoleshibue.
Diambuluisha bakuabu bua kueyemena Yehowa
Munkatshi mua bidimu bia 1960, mukajanyi ne bana banyi bavua mua kupitshisha ngondo ya mu été mu musoko wa Skala Oropos ku muelelu wa mbuu, kilometre mitue ku 30 ne Athènes. Tshikondo atshi, Bantemu kabavua muaba au to, nunku tuvua tufila bumanyishi bua mu mpukapuka kudi bena mutumba. Bamue babidime bakandamuna ne musangelu. Bu muvua bantu benza mudimu munkatshi mua mêba a bungi mu madimi abu mundamunya, tuvua tulombola nabu malonga a Bible kushòò ku dilolo, ne bamue bakalua Bantemu.
Pa kumona mushindu uvua Yehowa ubenesha madikolela etu, munkatshi mua bidimu bu 15, tuvua tuyaku lumingu luonso bua kulombola malonga a Bible ne bantu bavua basue kumanya bivule. Pabuipi ne bantu 30 batuvua balonge nabu bakaya kumpala too ne ku batismo. Ku ntuadijilu, kasumbu ka dilonga dia mukanda kakenjibua, ne bakanteka bua kulombola bisangilu. Pashishe kasumbu kakalua tshisumbu, ne lelu’eu Bantemu bapite pa lukama ba mu tshitupa atshi mbenze Tshisumbu tshia Malakasa. Tudi tusanka bualu banayi ba ku bantu batuvua bambuluishe badi mpindieu basadila bu ba-ministre ba ku dîba ne ku dîba.
Bumpianyi bua mushinga
Katupa kîpi pangakamana kulambula muoyo wanyi kudi Yehowa, mukajanyi wakatuadija kudiunda mu nyuma ne wakatambuishibua. Munkatshi mua tshikondo tshikole tshia dikengeshibua, ditabuja diende diakashala dikole ne wakashala mushindame kayi utenkakana mu muoyo-mutoke wende. Kavua udiabakena nansha kakese pa bidi bitangila ntatu mivule mimona bu tshipeta tshia diedibua dianyi mu buloko misangu ne misangu.
Munkatshi mua bidimu bia bungi, tuakalombola malonga a Bible mavule pamue, ne bushuwa wakambuluisha bavule ne mbuelelu wende wa muyuki mupepele ne wa musangelu. Mpindieu, udi ne njila wa diabanya bibejibeji udi ukonga makumi a bantu badiye upesha pa tshibidilu Tshibumba tshia Nsentedi ne Réveillez-vous!
Nangananga bua dikuatshisha dia kudi muena kuanyi wa kunanga, bana betu basatu badi ne muoyo ne mêku abu, àdì ne bankana basambombo ne bana ba bankana banyi banayi, bonso mbaditue mu mudimu wa Yehowa. Nansha mudibu kabayi bakame dikengeshibua ne buluishi bukole bituvua batuilangane nabi mukajanyi ne meme, mbateke dieyemena diabu dishindame mu Yehowa, ne mbatungunuke ne kuendela mu njila yende. Ndisankapu kayi dikalaku buetu bonso bua kudisangisha ne wetu musuibue George pabikaye ku lufu!
Bapangadika bua kueyemena Yehowa
Munkatshi mua bidimu bionso ebi, ndi mumone mudi spiritu wa Yehowa utumika pa tshisamba tshiende. Bulongolodi buende bulombola kudi spiritu buakangambuluisha bua kumona se: katuena mua kuteka dieyemena dietu mu madikolela a bantu. Malaya abu bua matuku atshilualua malenga adi a patupu, kaayi afila bualu bua nsongo anu dishima dinene.—Musambu wa 146:3, 4.
Nansha munkadi ne bidimu bia bungi ne masama makole a ku mubidi, mêsu anyi mmatangija ku ditekemena dilelela dia Bukalenge. Ndi nyingalala bushuwa bua bidimu bimvua mupitshishe mudifile mu ntendelelu wa dishima ne mumvua nkeba mua kutuala nsombelu milenga ku diambuluisha dia malu a tshididi. Bu meme mua kutuadijilula muoyo wanyi tshiakabidi, kabiyi mpata mvua kabidi ne bua kupangadija bua kusadila Yehowa, Nzambi wa kueyemena.
(Kimon Progakis mmufue matuku adi panshi aa. Uvua ne ditekemena dia kuikala ne muoyo pa buloba.)
[Tshimfuanyi mu dibeji 26]
Foto wa matuku adi panshi aa wa Kimon ne mukajende, Giannoula