Nsombelu udi ufikisha ku didiunda mu Guinée équatoriale
DIDIUNDA dibodiame ke tshintu tshia kumpala tshidi tshituila muena luendu mu mêsu padi ndeke wende utuluka mu tshipalu tshia ndeke tshia bukua-matunga tshia mu Guinée équatoriale. Tshipalu tshine etshi ntshinyungulula kudi mitshi minene, idi ivuija nzubu ya tshipalu bu mishadile. Mitshi ne bisonsa bitumpuke ne bisampila mbilengeja kutuadijila ku muelelu wa mbuu too ne ku mitu kua mikuna, bisonsola kudi mvula milamakane ne luya lua matuku a munkatshi mua bidimu bia 1980.
Didiunda dikole dia mukuabu mushindu didi kabidi dimueneka mu Guinée équatoriale, ‘didiunda dia kudi Nzambi.’ (Kolosai 2:19) Anu bu munene muena Éthiopie wakalomba diambuluisha kudi Filipe, bavule mu ditunga edi badi basumpakana bua kujingulula Mifundu. (Bienzedi 8:26-39) Kabiena mpukapuka bua kumona muntu usemena kudi umue wa ku Bantemu ba Yehowa mu njila bua kulomba dilonga dia Bible. Bantemu batue ku 325 mu Guinée équatoriale badi balombola malonga a Bible mapite pa tshinunu.
Dimiamina ntete mu matuku a ntuadijilu
Guinée équatoriale, ditunga ditambe bukese dia mu Afrike, didi disanganyibua ku Sud kua Nigeria ne Cameroun (Tangila karte.) Lumu luimpe luvua lubuejamu kumpala kudi Bantemu ba ku Nigeria bavua balue kukeba midimu mu madimi a kakao. Nansha muakenzabu bisumbu bia bungi bia muakulu wa Anglais, bakabishipa pakavua bana betu ne bua kualukila ku Nigeria. Kadi, matuku makese kunyima kua ditunga edi dimane kupeta dipanda mu 1968, ba-misionere basambombo balume ne bakaji baselangane bakatumibua kuoku. Kabavua ne mua kushalaku musangu mule to bua ntatu ya malu a tshididi, kadi bumanyishi buabu buakapatula bipeta bimpe.
Santiago, umue wa ku ba-misionere, wakatutakena ne Buenaventura, mulume mule mupatakane ne mumanyike kudi bena musoko bu tshia-makanda. Uvua mutendeledi munemeki wa Bible, kadi uvua muena tshikisu. Tshipendu nansha tshitambe bukese tshivua bualu bukumbane bua yeye kututa muntu. Diakumvuaye tshiji mu bare kampanda, bonso bavuamu bakatangalaka, babanda nansha ku madidishi bua kuepuka makofi ende. Bushuwa, pakatelejaye Santiago, wakapangadija bua kumututa bu yeye kayi mumuleje mu Mifundu bijadiki bidi biashisha bivuaye muambe. ‘Kakuena muntu wadinga tshia-makanda,’ ke muakadiambilaye. Wakakuatshika milowo bua biakumvuaye, nangananga pa bidi bitangila ditekemena dia muoyo wa kashidi pa buloba bukudimuna mparadizu, nenku wakitaba dilonga dia Bible.
Pakalubuluka dilonga, dijinga dia Buenaventura dia kuikala ne muoyo wa kashidi mu Mparadizu diakadiunda, ne wakalonga se: uvua ne bua kuashila nsombelu wende pa mêyi-makulu a Nzambi bua kupeta difutu bu nunku. Pakajingululaye ne: bena nkristo balelela kabena ne bua ‘kualukijila muntu bubi ku bubi buende,’ wakatuadija kuenza madikolela makole bua kukanda ngikadilu wende.—Lomo 12:17.
Diteta dia bushuwa diakamueneka dimue dituku pakakululaye mu mpukapuka vere wa muntu kampanda uvua unua maluvu mu bare. Muntu kuangataye tshiji e kumututa. Anu pin’apu bantu e kunyemakana mbilu, batekemene se: makofi adiku mpindieu. Kadi ne lutulu luonso Buenaventura wakafuta vere uvua mufue, kuudila muntu muine makuabu maluvu, ne kulombaye luse bua ditanaja diende. Pakamona bena mutumba ne: dilonga dia Bible ndivua dimushintulule nunku, bavule bakajinga kulonga nende. Pakatambulaye, Buenaventura ukavua ulombola malonga a Bible atanu. Mmusadile bu mukulu mu bidimu bitanu bishale ebi, ne nansha mudi bantu bashale bamubikila ne: tshia-makanda, mpindieu badi benza nanku ne mineku.
“Badi bamanye bidibu bakengela mu nyuma”
Mu bidimu bia 1970 Bantemu bena ditunga bakese bakatungunuka ne kuyisha ne kudisangisha pamue, benza muabu muonso mua kuenza. Pashishe, ba-misionere ba bungi basele bena Espagne bakalua bua kuambuluisha. Andrés Botella, wakasadila mu Guinée équatoriale bidimu 12, udi uvuluka se: lupolo lukese panyima pa difika diende, wakakema bikole pa kumona bantu bavua bushuwa “bamanye bidibu bakengela mu nyuma.” (Matayo 5:3, NW) “Bivua disanka dilelela kundi bua kulonga Bible ne bantu ba lumvu ba nunku,” ke mudiye wamba.
Mary, muanetu mukaji muena Espagne, uvua ulonga Bible ne nsongakaji kampanda ubikidibua ne: María wakaleja ne: baledi bende, Francisco ne Fausta bavua pabu bajinga kulonga. Bu mukavua Mary ulombola malonga a Bible 15 ne bu muvua kabidi baledi ba María basombele muaba mule, kuakapita mbingu ya bungi kumpala kua kumonaye mua kubakumbula.
Ndekelu wa bionso, pakaya Mary ne bayende, Serafín, kubakumbula, baledi ba María bakavua bapete mukanda wa Udi mua kuikala ne muoyo wa kashidi pa buloba bukudimuna mparadizua pamue ne Bible, ne bavua bajinga bikole bua kutuadija dilonga. Nunku bakatuadija diakamue. Serafín wakajingulula ne: baledi ba María bavua bibidilangane bikole ne biena-bualu. Wakamona bia muomumue pakajika dilonga dia nshapita muibidi. “Bivua bu kulonga ne Bantemu babidi batambule,” ke mudi Serafín uvuluka. Pa dikumbula disatu, bu muvuabu bamueneka bu bamanye biena-bualu bimpe, Serafín wakafila meji a kuela nkonko kakuyi dibala bikoso bua kujadika bushuwa lumvu luabu. Wakamona se: Francisco ne Fausta bakavua badilongele mukanda mujima nkayabu!
Mmunyi muvua dimanya diabu dipiadipia ne buenzeji kudibu? Mu diumvuangana ne bikavuabu balonge, bakavua balekele dibuela mu bisangilu bia malu a nyuma mibi ne bakose malanda ne Ekleziya Katolike. Kabidi, Francisco ukavua mulekele dinua mfuanka, ne kabatshivua badia munyinyi wa nyama kayi mupatula mashi biakane to. Bu muakamuenekabi patoke mukavuabu batumikila bionso bikavuabu balonge, bakakankamijibua bua kutuadija kuabanyangana dimanya diabu ne bakuabu. Anu apu, bakatuadija kuyisha bena mutumba babu. Mu ngondo isatu patupu, bakavua bakumbane bua buobu kutambula. Francisco udi lelu musadidi wa mudimu, ne bua tshilejilu tshiabu tshimpe ne lukunukunu mu buambi, basatu ba ku bana babu ba bakaji balela badi mpindieu Bantemu, bana ba balume babidi badi babuela mu bisangilu, ne balela babu bakuabu basambombo badi balonga.
Matuku makese panyima pa ditambula diende, Francisco wakatutakena ne Pablo, muena Katolike wa muoyo umue uvua wambuluisha bu mulami wa bintu bia mu ekleziya wende. Pablo uvua ne tshibidilu tshia kuenza muyuki dîba dionso divua nsaserdose kayiku. Pavua muena mu ekleziya usama, Pablo uvua umukumbula; muntu yeye kayi mumueneke mu misa, uvua umukumbula bua kumukankamija; ne muntu yeye mufue, uvua wenza muende muonso bua kusamba dîku adi. Ebi bidi bileja bua tshinyi Pablo uvua munangibue bikole kudi bena parwase bonso.
Bu muvua Pablo kuonso eku ne kanemu kondoke bua Bible, wakitaba ne disanka dionso dilomba dia Francisco bua kulonga nende. Ne lukasa luonso, Pablo wakamona mudi mukenji wa mu Bible ne butshintshikidi, ne panyima pa malonga makese, wakapangadija bua kutumika mu dimue dia ku “makumbula ende a bulami” kua mubedi muena ekleziya ne imue mvese ikavuaye mulonge. Mu matuku makese akalonda, mu umue wa ku miyuki yende ya Dia lumingu, Pablo wakumvuija mushinga wa ditumika ne dîna dia Nzambi, Yehowa, ne bua tshinyi katuena ne bua kutumika ne bimfuanyi.
Bu muvuaye witaba bulelela kakuyi lutatu, wakatekemena se: bakuabu bena mu ekleziya wende bavua mua kuandamuna muomumue. Kadi panyima pa isatu anyi inayi ya ku miyuki eyi miashila pa Bible, Pablo wakamona se: bantu kabavua ne disanka bua bikavuaye ulongesha. Nanku wakapangadija bua kulekela ekleziya au ne kudisangisha pa tshibidilu ne Bantemu ba Yehowa. Mu ngondo mikese, wakakumbana bua kutambuishibua, ne mpindieu udi muambi wa lukunukunu wa lumu luimpe. Nansha mudiye kayi mukokeshe bua kuyisha ku dîba ne ku dîba, udi ulombola mpindieu malonga a Bible dikumi.
Dilubuluja didiunda ku didisangisha pamue
Bantemu ba mu Guinée équatoriale badi batabalela bikole dîyi dìdì mu Bible dia kubenga kulekela bua kudisangisha pamue. (Ebelu 10:25) Kutuadija mu 1994, pavua mbulamatadi mufile tshiakabidi dianyisha bua mudimu wetu, bana betu mbajinge bikole bua kupeta Nzubu ya Bukalenge mimpe. Bushuwa, bisumbu bipite bungi bikaadi bidiibakile Nzubu yabi ya Bukalenge anyi bidi mu diibaka.
Ku Mongomo, kùdì bungi bua bantu mu bisangilu bia Dia lumingu pa tshibidilu bupita bua bamanyishi ba Bukalenge misangu ibidi ne tshitupa, tshisumbu tshidi tshikuata mudimu mukole bua kuibaka muaba mualabale wa bisangilu. Bitendelelu bikuabu bia mu Mongomo bitu pa tshibidilu bifuta bena mudimu bua kubiashila nzubu yabi ya ekleziya, nunku mudimu wa Bantemu ba muaba eu kauvua mupange kukoka ntema. Dimue dituku, mpasata wa Iglesia Nueva Apostólica (Ekleziya Néo-Apostolique) wakiimana pavuabu bibaka ne kuebejaye umue wa ku bakulu bungi bua mfranga ivuaye ufuta benji ba mudimu aba ba tshisumi. Mpasata eu wakamba ne: nansha muvuaye muangate ku mudimu bamue bakumi ba madioto bàvuà bena mu ekleziya wende, mudimu uvua wenda amu majetete. Wakebeja né uvua mua kumvuangana bua difutu ne bena mudimu bàvuà biibaka Nzubu wa Bukalenge. Pakamuambilabu ne: Bantemu bonso abu bavua batumika kakuyi difutu, wakaya ukatshila.
Dibuela mu bisangilu didi mua kulomba madikolela mavule bua bàdì basombele kule ne Nzubu wa Bukalenge. Juan, nsongalume uvua mutambule mu 1994, wakatutakena ne nsombelu eu. Wakumvua bulelela mu Gabon, kuakalongelaye tshia bibidi tshia mukanda wa Muoyo wa kashidi. Pashishe wakalukila ku Guinée équatoriale, mu musoko wabu mumulela, kilometre bu 100 kumbukila ku Mongomo. Etshi tshivua diteta dilelela bua yeye kutungunuka ne dilonga diende. Kadi kakateketa mu mikolo nansha. Ngondo yonso, uvua wenza luendu lua mêba muanda-mukulu ku dikalu bua kufika ku Mongomo, kùvuà Santiago, umue wa ku bakulu ba muaba au, ulonga nende. Uvua ushala ku Mongomo matuku makese bua kulonga misangu isatu anyi inayi. Mu dienza nunku, wakajikija dilonga diende ne kukumbanaye bua kutambuishibua.
Mmunyi mudi Juan mushale mukole mu nyuma nansha mudi didisangisha diende ne bakuabu bena nkristo dikese nunku? Nangananga mu dikala muambi wa lukunukunu wa lumu luimpe. Mmuyishe bantu bonso ba mu musoko wabu, ne dîba diakatambulaye, uvua ulombola malonga a Bible 13. Basambombo ba ku balongi bende bakaya kumufila ku mpuilu wa pa buende wa dituku dimue ku Mongomo bua kudimuenena batismo wende. Mpindieu, udi ulombola pa tshibidilu Dilonga dia Tshibumba tshia Nsentedi ne basankididi mu musoko mudiye, ne misangu mivule, bateleji batu batue ku 20.
Dimiamina ntete mâyi ne lutulu
Didiunda dia mu nyuma dionso kaditu dia lukasa. Imue misangu bitu bilomba kushala ne lutulu bua kumona ntete ishisha kukuama mamuma. Ke tshivua tshilelela bua Paca, wakumvua lumu luimpe diambedi mu 1984 pavua Edita, mpanda-njila mukaji, muyukile nende mu tshisalu. Pakaya Edita kumukumbula ku nzubu kuende lumingu luakalonda, Paca wakitaba dilonga dia Bible. Nansha muvuaye kayi utamba kulubuluka, Edita wakananukila bualu uvua musunguluje ngikadilu yende mimpe. “Uvua umueneka muikale muntu mufuane mukoko,” ke mudi Edita umvuija, “ne ngakasambila kudi Yehowa bua unzulule mutshima wende.”
Paca wakatungunuka ne dilonga divua diatua diakoseka, munkatshi mua bidimu binayi ne tshitupa kadi dilubuluka divua amu dikese menemene. Nunku pakajikijabu mukanda wa Muoyo wa kashidi, Edita wakayikila ne Paca ne muoyo umue pa bidi bitangila mushinga wa dikuata bulelela ne manza abidi. Mu dienza diende dia madikolela bua kulenga mutshima wa Paca, Edita wakapuekesha too ne binsonji.
“Mibelu eyi ya pa muoyo yakantua bushuwa,” ke mudi Paca uvuluka. “Bituadijile anu pin’apu ngakatuadija kuenza mashintuluka mu nsombelu wanyi. Ngakadifundisha mu Kalasa ka mudimu wa teokrasi, ne mu tshine tshidimu atshi ngakalua mumanyishi ukena mutambule. Dituku dingakatambula divua dituku dia disanka dipite bunene dia matuku anyi a muoyo!” Musangelu udi nawu Paca mpindieu mmushilangane ne ndengama yende ya kale. Udi mpindieu ulombola malonga a Bible 13, ne bushuwa, udi ne lutulu kudi aba badi kabayi benza malubuluka pa lukasa.
Diambuluisha bantu bua kuakaja nsombelu yabu
Mu dikala ne nsombelu mumvuangane ne mêyi-makulu a mu Bible, Bantemu ba Yehowa ba mu Guinée équatoriale mbende lumu bua bululame ne budipope. Muntu kampanda, uvua kabiyi mpata mukemeshibue kudi tshikadilu tshiabu, wakasemena kudi mukulu kansanga wa mu Tshisumbu tshia Bata e kumuebejaye ne: “Udiku ne mukanda wa Comment raisonner anyi?b Dikala muena mu bulongolodi ebu nditonde. Ndi musue kulua umue wa ku Bantemu ba Yehowa!”
Antonio, musadidi wa mudimu mu Tshisumbu tshia Malabo, udi tshilejilu tshilelela tshia muena mu bulongolodi ebu wakalua Ntemu. Kumpala kua kulongaye Bible, uvua ne nsombelu mubuelakane. Uvua utula tshitupa tshinene tshia mfranga ivuaye upeta ku dilongolola mêba mu dinua maluvu, ne uvua kabidi ne nsombelu wa tshiendenda. Ntshinyi tshiakamuambuluisha bua kushintulula nsombelu wende? Uvua mulengibue menemene ku muoyo kudi tshidi tshiamba mu 1 Kolinto 6:9, 10 (NW) ne bukole buonso ne: “Kabanupambudi. Bena tshiendenda, . . . nansha bakuatshiki ba maluvu, . . . kabakupiana Bukalenge bua Nzambi.” Wakajadika ne: bua kupeta dianyisha dia kudi Nzambi, uvua ne bua kushintulula nsombelu wende. Pa nanku, wakatuadija kutabalela malunda ende. (Nsumuinu 13:20) Pakavua balunda bende ba kale bamukumbula bua kuya kunua maluvu, uvua ubenga ne, bishilangane, uvua ubayisha. Kunyima kua tshikondo bakalekela dimutondesha.
Bivua biakanyine madikolela onso aa anyi? “Ndi ne disanka dia bungi bua mundi mushintulule nsombelu wanyi,” ke mudi Antonio umvuija. “Bukole bua mubidi wanyi mbutambe buimpe nansha mundi mpindieu ne bidimu 60 ne bia mu njila, eku bamue ba ku balunda banyi ba kale bamane kufua anyi batata bua dikepela dia bukole bua mubidi. Mpindieu ndi ne balunda balelela pamutu pa aba badi bakeba anu nyana udi musue bua kusumba maluvu musangu udi ulonda. Kupita bionso, ndi ne malanda masheme ne Nzambi. Ndi mpindieu nsadila bu mpanda-njila wa pa tshibidilu, ne ndi ndonga Bible ne muntu udi pende ne lutatu lua bunuavi, nanku ndi mmuambuluisha ne dimonamona malu dianyi.”
Dilua bapika ba Nzambi
Kukadi bidimu bu 200, bantu ba ku muelelu kua mbuu mu Guinée équatoriale bakasuikibua ne kuedibua mu mazuwa matangile ku Amerike bu bapika. Lelu’eu, bavule badi bavua bapika ku budisuile—bapika ba Nzambi. Bupika bua mushindu eu mbubapeteshe budikadidi bulelela, bubalamune ku malongesha a Babilone ne bikadilu bia spiritu mibi. Mbubalongeshe kabidi mua kuikala ne nsombelu wa disankishibua ne dienza mudimu. Mbafike ku dimona tshiakamba Yezu ne: “Nenumanye bulelela ne bulelela nebunupikule.”—Yone 8:32, NW.
Ne bantu 1 937 bavua babuele mu disekelela dia Tshivulukilu mu 1995—pabuipi ne bungi bua bamanyishi ba mu ditunga misangu isambombo—kudi ditekemena dilenga dia didiunda dia mu nyuma. Bu mudi Bantemu ba mu Guinée équatoriale batungunuka ne dikuna ntete ne dimiamina mâyi ne lukunukunu, mbatuishibue ne: ‘Nzambi neadiundishe.’ (1 Kolinto 3:6) Kabiyi mpata, kudi nsombelu mulengele wa didiunda dia mu nyuma mu Guinée équatoriale!
[Mêyi adi kuinshi]
a Mupatula kudi Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
b Mupatula kudi Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.