Tatu ne mukulu—Dikumbaja midimu yonso ibidi
“Tuanji kuamba, pikala muntu kayi mumanye mua kuludika ba mu nzubu muende, mmunyi muatabalelaye tshisumbu tshia Nzambi?”—1 TIMOTE 3:5, NW.
1, 2. (a) Mu siekele wa kumpala, mmunyi muvua batangidi bajike ne batangidi basele kabayi ne bana bakokesha mua kusadila bana babu? (b) Mmunyi mudi Akula ne Pisikila bikale tshilejilu bua bena dibaka ba bungi lelu’eu?
BATANGIDI mu tshisumbu tshia bena nkristo tshia kumpala bavua mua kuikala bajike anyi basele kabayi ne bana peshi bena mêku avua ne bana. Kakuyi mpata, bamue ba ku bena nkristo abu bakalonda mibelu ya mupostolo Paulo mifila mu mukanda wende wa kumpala mufundila bena Kolinto, nshapita wa 7, pa kushala bajike. Yezu ukavua muambe ne: ‘Batungula bakuabu badiku, bakaditungula bua bukalenge bua mu diulu.’ (Matayo 19:12) Balume bajike ba mushindu’eu, bu mudi Paulo ne pamu’apa bamue ba ku binende bena ngendu, bavua mua kuikala ne budikadidi bua kuenza ngendu bua kuambuluisha bana babu.
2 Bible kêna wamba bikala Barnabase, Mâko, Silase, Luka, Timote, ne Tito bavua bajike. Pikalabu bavua basele, mbimueneke patoke se: kabavua menemene ne majitu a mêku, bavua bakumbane mua kuenza ngendu mile mu midimu kabukabu. (Bienzedi 13:2; 15:39-41; 2 Kolinto 8:16, 17; 2 Timote 4:9-11; Tito 1:5) Bavua mua kuikala benda pamue ne bakaji babu, bu muvua Petelo ne “bapostolo bakuabo” benza, bimueneka se: bavua baya ne bakaji babu pavuabu batua eku ne eku. (1 Kolinto 9:5) Akula ne Pisikila badi tshilejilu tshimue tshia bena dibaka babidi bavua basua kutua eku ne kuaka, pa kulonda Paulo kumbukila ku Kolinto too ne ku Efeso, pashishe kuyabu ku Roma, ne kupinganabu kabidi ku Efeso. Bible kêna wamba bikalabu bavua ne bana. Mudimu wabu muenza ne bulamate bua bana babu wakabapetesha dianyishibua dia kudi “bisumbu bionso bia ku matunga.” (Lomo 16:3-5, NW; Bienzedi 18:2, 18; 2 Timote 4:19) Lelu’eu, kakuyi mpata kudi bena mabaka ba bungi, anu bu Akula ne Pisikila, badi mua kusadila bisumbu bikuabu, pamu’apa pa kuya ku muaba udi dikengela dipite bunene.
Tatu ne mukulu
3. Ntshinyi tshidi tshileja ne: bakulu bavule ba mu siekele wa kumpala bavua balume basele bikale ne mêku?
3 Mbimueneke se: mu siekele wa kumpala B.B., tshitupa tshinene tshia bakulu bena nkristo bavua balume basele bavua ne bana. Pakafunda Paulo malu malomba bua muntu udi “wipatshila mudimu wa mutangidi,” wakamba ne: muena nkristo wa nunku udi ne bua kuikala “muntu udi uludika ba mu nzubu muende mu mushindu mulenga, muikale ne bana bàdì bakokela ne buneme buonso.”—1 Timote 3:1, 4, NW.
4. Mmalu kayi avua malomba bua bakulu basele bàvuà ne bana?
4 Anu bu mutuabimonu, mutangidi kavua muenzejibue bua kuikala ne bana, anyi mene bua kusela. Kadi bu bikalaye musele, bua yeye kukumbaja malu malomba bua kusadila bu mukulu anyi bu musadidi wa mudimu, muena nkristo uvua ne bua kutumika bimpe ne dinanga ne bumfumu buende kudi mukajende ne kudileja yeye muine mukumbane bua kulama bana bende mu dikokela diakanyine. (1 Kolinto 11:3; 1 Timote 3:12, 13) Butekete kayi buonso bunene mu diludika bena mu nzubu muende buvua ne bua kupangisha muanetu masanka a mudimu a pa buawu mu tshisumbu. Bua tshinyi? Paulo udi umvuija ne: “Tuanji kuamba, pikala muntu kayi mumanye mua kuludika ba mu nzubu muende, mmunyi muatabalelaye tshisumbu tshia Nzambi?” (1 Timote 3:5, NW) Bikala bena mu dîku diende mene kabayi basua kukokela butangidi buende, mmunyi muikala bakuabu ne bua kuandamuna?
“Muikale ne bana bena kuitabuja”
5, 6. (a) Mbualu kayi bulomba bùdì butangila bana bùvuà Paulo muambile Tito? (b) Ntshinyi tshitudi mua kutekemena kudi bakulu badi ne bana?
5 Pakambilaye Tito bua kuteka batangidi mu bisumbu bia ku Krete, Paulo wakamba nunku: “Pikalaku muntu udi kayi mua kubandibua, mulume wa mukaji umue, muikale ne bana bena kuitabuja bavua kabayi babandibue bua buendenda anyi kabayi ba mutu mukole. Bualu mutangidi kêna ne bua kubandibua bu mudiye mulami muteka kudi Nzambi.” Kadi ntshinyi mene tshidi dilomba edi dia se: “muikale ne bana bena kuitabuja” disua kumvuija?—Tito 1:6, 7, NW.
6 Ka-tshiambilu “bana bena kuitabuja” kadi kafunkuna bana bakaadi balambule mioyo yabu kudi Yehowa ne bakaadi batambuishibue, anyi bana badi benda balubuluka batangile ku diditshipa ne ku batismo. Bena mu tshisumbu mbatekemene se: bana ba bakulu bikale pa tshibidilu bena ngikadilu mimpe ne bena butumike. Bidi ne bua kumueneka patoke se: mukulu udi wenza muende muonso bua kuibaka ditabuja dia bana bende. Mukalenge Solomo wakafunda ne: “Shidimune muana wa balume bilondeshile njila buende yeye; nansha pakulakajaye kakumbukamu nansha.” (Nsumuinu 22:6, NW) Kadi netuambe munyi bikala muana udi mupete dishidimuna dia mushindu’eu ubenga bua kusadila Yehowa anyi mene ulua kuenza tshilema tshinene?
7. (a) Bua tshinyi bidi bimueneka patoke se: Nsumuinu 22:6 kêna umvuija dîyi dikolakane? (b) Pikala muana wa mukulu kayi usungula bua kusadila Yehowa, bua tshinyi kabiakupangisha diakamue mukulu eu masanka ende a mudimu?
7 Mbimueneke patoke se: lusumuinu lutela kuulu eku ki ndîyi dikena buepuki. Kaluena luvuija patupu dîyi-diludiki dia budisunguidi. (Dutelonome 30:15, 16, 19) Padi muana wa balume anyi wa bakaji ukumbaja bidimu bidiye ne bua kudiambuila bujitu buende, udi ne bua kudiangatshila dipangadika yeye nkayende pa bidi bitangila diditshipa ne batismo. Pikalabi menemene se: mukulu mmupeshe muanende diambuluisha, buludiki, mibelu ne manyoka bidi bikengela mu nyuma, kadi muana kayi usua kusungula bua kusadila Yehowa, tatu kêna umbushibua diakamue ku disadila bu mutangidi nansha. Ku lukuabu luseke, bikala mukulu ne bana ba batekete bavule ku nzubu kuende ne, ku umue ku umue, balua kuteketa mu nyuma ne bapona mu ntatu mikole, kêna kabidi ne bua kuangatshibua bu “muntu udi uludika ba mu nzubu muende mu mushindu mulenga” nansha. (1 Timote 3:4, NW) Bualu budiku mbua se: bidi ne bua kumueneka patoke ne: mutangidi udi wenza muende muonso bua kuikala ne ‘bana bena kuitabuja badi kabayi babandibue bua buendenda anyi kabayi ba mutu mukole.’a
Musele ‘mukaji udi kayi muena ditabuja’
8. Mmunyi mudi mukulu ne bua kuenzela mukajende udi kayi muena ditabuja?
8 Pa bidi bitangila balume bena nkristo bàdì ne bakaji bakena bena ditabuja, Paulo wakafunda ne: ‘Bikala muanetu . . . ne mukaji udi kayi muena ditabuja, ne mukaji eu udi usanka bua kuikala nende, mulume kamulekedi nansha . . . Bualu . . . mukaji udi kayi muena ditabuja udi mujidila mu mulume wende udi muena ditabuja; bikala bualu ebu kabuyi nunku, bana benu batshidi babipa; kadi katataka badi ba tshijila. Bua . . . wewe, mulume, udi mumanye munyi né kuena mua kusungila mukaji webe anyi?’ (1 Kolinto 7:12-14, 16) Miaku “udi kayi muena ditabuja” kayena apa ileja mukaji udi kayi ne ende mitabuja mu malu a ntendelelu kadi idi ileja eu ukena muditshipe kudi Yehowa. Uvua mua kuikala muena Yuda, anyi muena kuitabuja wa banzambi ba bampangano. Lelu’eu, mukulu udi mua kuikala ne mukaji udi witaba tshitendelelu tshishilangane, muelakanyi pa dikalaku dia Nzambi, anyi mene muvidi wa dikalaku diende. Biasua mukaji eu bua kusomba nende, kêna ne bua kumulekela anu bua dishilangana dia mitabuja. Udi anu ne bua ‘kusomba nende bilondeshile dimanya, pa kumupa lumu bu dibungu ditambe butekete, dibungu dia buntu-bukaji,’ pa kuikala ne ditekemena dia kumusungila.—1 Petelo 3:7, NW; Kolosai 3:19.
9. Mu matunga mudi mikenji ipesha mulume ne mukaji bukenji bua kulongesha bana babu mitabuja a bitendelelu biabu bishilangane, mmunyi mudi mukulu ne bua kuenza, ne mmunyi muikalabi ne buenzeji pa masanka ende a mudimu?
9 Pikala mutangidi muikale ne bana, neatumike bimpe ne bumfumu buende bu mulume ne tatu mu dibakolesha “mu mibelu ne manyoka pamue ne buludiki bua lungenyi bia Yehowa.” (Efeso 6:4, NW) Mu matunga a bungi mikenji idi ipesha bena dibaka bonso babidi bukenji bua kushidimuna bana babu mu malu a Nzambi. Nunku’eu, mukaji udi mua kulomba bua kutumika ne bukenji buende bua kulongesha bana mitabuja ende ne bilele bia ntendelelu wende, bidi mua kukonga pamu’apa diya nabu mu ekleziya wende.b Bushuwa, bana badi ne bua kulonda kuondo kabu ka muoyo kashidimuna kudi Bible pa bidi bitangila dibenga kudifila mu bibilu bia malu a ntendelelu wa dishima. Bu mudiye mfumu wa dîku, tatu neatumike ne bukenji buende bua kulonga ne bana bende ne kuya nabu mu bisangilu ku Nzubu wa Bukalenge padiku mushindu. Padibu bakumbaja bidimu bidibu mua kudiangatshila abu mapangadika, nebadisunguile buobu nkayabu njila walondabu. (Yoshua 24:15) Pikala bakulu nende ne bena mu tshisumbu mua kumona se: udi wenza bionso bidi mikenji ya ditunga imupetesha mushindu wa kuenza bua kulongesha bana bende bikumbanyine njila wa bulelela, kakumbushibua ku disadila bu mutangidi nansha.
“Uludika ba mu nzubu muende mu mushindu mulenga”
10. Bikala mulume wa dîku muikale mukulu, mbujitu kayi budiye nabu kumpala kua bionso?
10 Nansha bua mukulu udi tatu ne mukajende muikale muena nkristo nende, ki mbualu bupepele bua kuabanya biakane dîba diende ne ntema yende bikumbanangane kudi mukajende, bana bende, ne majitu a mu tshisumbu nansha. Mifundu idi ileja patoke menemene se: tatu muena nkristo udi ne bujitu bua kutabalela mukajende ne bana. Paulo wakafunda ne: “Bushuwa eu udi kayi utabalela bena diende, ne nangananga bena mu nzubu muende, mmuvile ditabuja ne mmubi kupita muntu udi kayi ne ditabuja.” (1 Timote 5:8, NW) Mu mukanda umue umue au, Paulo wakamba ne: amu balume basele bakaadi badileje buobu bine mudibu balume ne batatu bimpe ke bavuabu mua kulombela bua kusadilabu bu batangidi.—1 Timote 3:1-5.
11. (a) Mmu mishindu kayi mudi mukulu ne bua ‘kutabalela bena diende’? (b) Mmunyi mudibi mua kuambuluisha mukulu bua kukumbaja majitu ende a mu tshisumbu?
11 Mukulu udi ne bua ‘kutabalela’ bena diende ki ng’anu ku mubidi kadi kabidi mu nyuma ne mu mpampakenu. Mukalenge muena meji Solomo wakafunda ne: ‘Longolola mudimu webe pa mbelu, udilongolueleu mu budimi; pashishe wase nzubu webe.’ (Nsumuinu 24:27) Nunku mu ditabalela bidi mukajende ne bana bakengela ku mubidi, mu mpampakenu, ne mu dijikija lutetuku, mutangidi udi kabidi ne bua kubiibaka mu nyuma. Bidi bilomba tshikondo—tshikondo tshikalaye kayi mua kufila ku malu a tshisumbu. Kadi ntshikondo tshidi mua kutapisha makasa a bungi mu dîku pa kutuala diakalenga ne makanda a mu nyuma. Ndekelu wa bionso, bikala dîku diende ne makanda a mu nyuma, pamu’apa mukulu neikale ne bua kupitshisha dîba anu dikese mu diakaja malu a mu dîku. Nebimupeteshe mushindu wa kutamba kutabalela malu a tshisumbu. Tshilejilu tshiende bu mulume ne tatu muimpe netshipeteshe tshisumbu masanka a mu nyuma.—1 Petelo 5:1-3.
12. Mmu malu kayi adi atangila dîku mudi batatu badi bakulu ne bua kufila tshilejilu tshimpe?
12 Diludika bena mu nzubu mu mushindu mulenga didi dikonga dienza programe bua kulombola dilonga dia mu dîku. Bidi nangananga ne mushinga bua bakulu bafile tshilejilu tshimpe mu muanda eu, bualu mêku mashindame adi enza bisumbu bishindame. Dîba dia mutangidi kadiena ne bua kuikala pa tshibidilu diûle ne masanka makuabu a mudimu mu mushindu wa se: katshiena kabidi ne dîba dia kulonga pamue ne mukajende ne bana. Pikalabi nanku, udi ne tshia kukonkonona tshiakabidi programe wende. Udi pamu’apa mua kulongolola anyi kukepesha tshikondo tshilamina malu makuabu, pa kubenga mene amue masanka a mudimu padiku mushindu.
Butangidi butshintshija
13, 14. Mmibelu kayi idi “mupika wa lulamatu ne wa budimu” mupeshe bakulu badi ne mêku?
13 Difila mibelu bua kutshintshija majitu a dîku ne majitu a tshisumbu ki ndituadije lelu to. Munkatshi mua bidimu bivule “mupika wa lulamatu ne wa budimu” mmupeshe bakulu mibelu pa muanda eu. (Matayo 24:45, NW) Bidimu bitue ku 37 kale, Tshibumba tshia Nsentedi tshia mu dia 15 Tshiongo 1960, dibeji dia 22 (Mfualansa), tshiakabela ne: “Bushuwa, kabienaku bilelela se: malomba aa onso àdì angata dîba dietu mmuanda udi utangila ditshintshija anyi? Mu ditshintshija edi, enza bua se: bujitu buakanyine bupeshibue bipatshila bia dîku diebe wewe muine. Bushuwa Yehowa Nzambi kêna mua kutekemena bua mulume kutumikaye ne dîba diende dionso mu mudimu wa tshisumbu, mu diambuluisha bana betu ne bena mutumba bua kupetabu lupandu, eku ulengulula lupandu lua bena mu nzubu muende. Mukaji ne bana ke bujitu bua kumpala bua mulume.”
14 Tshibumba tshia Nsentedi tshia mu dia 1 Kasuabanga 1986, dibeji dia 22 (Mfualansa), tshivua tshibela ne: “Didifila mu mudimu wa budimi bu dîku nedinusuikakaje pamue, kadi majinga a pa buawu a bana adi alomba dibalamina dîba diebe wewe muine ne bukole bua disuangana diebe. Pa nanku, ditshintshija didi dikengedibua bua kujadika bungi bua dîba diudi mua kutumika nadi bua . . . majitu a tshisumbu paudi eku kabidi utabalela ‘bena diebe’ mu nyuma, mu mpampakenu, ne ku mubidi. [Muena nkristo] udi ne tshia ‘kuanji kulonga bua kuleja bulamate kudi Nzambi mu nzubu [wende] yeye muine.’ (1 Timote 5:4, 8)”
15. Bua tshinyi mukulu udi ne mukaji ne bana udi ukengela meji ne busunguluji?
15 Lusumuinu lua mu Mifundu ludi luamba ne: ‘Badi bibaka nzubu ne meji, [“busunguluji,” NW] budi bumujadika.’ (Nsumuinu 24:3) Ee, bua mukulu kukumbajaye majitu ende a teokrasi ne eku kabidi wibaka ba mu nzubu wende, udi bushuwa utamba kukengela meji ne busunguluji. Bilondeshile Mifundu, kêna amu ne tshitupa tshimue tshia butangidi. Bidi bitangila majitu ende a mu dîku ne a mu tshisumbu. Udi ukengela busunguluji bua kulama nkatshinkatshi pa bitupa ebi. (Filipoi 1:9, 10) Udi ukengela meji bua kudifundila malu a kumpala àdì ne mushinga. (Nsumuinu 2:10, 11) Nansha biatambaye kudiumvua ne bujitu bua kutabalela masanka ende a mudimu a mu tshisumbu, udi ne tshia kumanya se: bu mudiye mulume ne tatu, bujitu buende bua kumpala bumupesha kudi Nzambi nditabalela dîku diende ne lupandu luadi.
Batatu bimpe eku kabidi bakulu bimpe
16. Ndiakalenga kayi didi nadi mukulu padiye kabidi tatu?
16 Mukulu udi ne bana bakolesha bimpe udi mua kuikala diakalenga dilelela. Bikalaye mulonge mua kutabalela bimpe dîku diende, neakokeshe bua kuambuluisha mêku makuabu mu tshisumbu. Udi umvua bimpe bitambe ntatu yabu ne udi mua kufila mibelu ìdì ileja dimonamona malu diende. Diakalenga, binunu bia bakulu pa buloba bujima badi benza mudimu mulenga bu balume, batatu, ne batangidi.
17. (a) Mbualu kayi budi muntu udi tatu ne mukulu kayi ne bua kupua muoyo nansha kakese? (b) Mmunyi mudi bena mu tshisumbu bakuabu ne bua kuleja diumvuilangana?
17 Bua mulume udi ne dîku kuikalaye mukulu, udi ne bua kuikala muena nkristo mupie udi mua kulongolola malu ende mushindu wa kufikaye ku difila dîba ne ntema kudi bakuabu mu tshisumbu, eku utabalela mukajende ne bana. Kêna ne bua kupua muoyo nansha kakese ne: mudimu wende wa bulami udi utuadija kumbelu kuende. Pa kumanya se: bakulu bàdì ne mukaji ne bana badi ne bujitu bua mêku abu pamue ne bua midimu yabu mu tshisumbu, bena mu tshisumbu nebenze madikolela bua kubenga kulomba bipitshidile pa dîba diabu. Tshilejilu, mukulu udi ne bana bàdì ne bua kuya mu tulasa mu dinda dituku dìdì dilonda kêna mua kuikala misangu yonso ne mushindu wa kushala mutantshi wa dîba kunyima kua bisangilu bia dilolo. Bakuabu bena mu tshisumbu badi ne bua kujingulula bualu ebu ne kuleja diumvuilangana bua muntu nabu.—Filipoi 4:5.
Bakulu betu badi ne bua kuikala ne mushinga kutudi
18, 19. (a) Ntshinyi tshidi dikonkonona dietu dia Kolinto wa kumpala nshapita wa 7 ditufikishe ku dimona? (b) Mmunyi mutudi ne bua kuangata balume bena nkristo ba nunku?
18 Dikonkonona dietu dia nshapita wa 7 wa mukanda wa kumpala wa Paulo mufundila bena Kolinto nditufikishe ku dimona se: bilondeshile mibelu ya Paulo, kudi balume bajike ba bungi bàdì batumika ne budikadidi buabu bua kusadila bipatshila bia Bukalenge. Kudi kabidi binunu bia bana betu ba balume basele kadi kabayi ne bana bàdì, eku bateya ntema miakanyine kudi bakaji babu, eku basadila bu batangidi balenga mu ma-distrike, mu bijengu, mu bisumbu, ne mu filiale ya Watch Tower, ne dieleshangana diboko dia bakaji babu ndiakanyine ka-lumbandi. Ndekelu wa bionso, mu bisumbu bia bantu ba Yehowa bitue ku 80 000, mudi batatu ba bungi bàdì kabayi amu batabalela ne dinanga bakaji babu ne bana kadi kabidi bikale badipetela tshikondo bua kusadila bana babu bu balami batabaledianganyi.—Bienzedi 20:28.
19 Mupostolo Paulo wakafunda ne: “Bakulu bàdì baludika mu mushindu muakane banemekibue mu mishindu ibidi, nangananga aba bàdì benza mudimu mukole wa kuamba ne kulongesha.” (1 Timote 5:17, NW) Ee, bakulu bàdì baludika mu mushindu muakane mu nzubu yabu ne mu tshisumbu mbakanyine dinanga dietu ne kanemu. Bushuwa tudi ne bua ‘kuikala tunemeka bantu ba bu buobu.’—Bena Filipi 2:29, MMM.
[Mêyi adi kuinshi]
a Tangila Tshibumba tshia Nsentedi, 1 Lumungulu 1978, mabeji 31-32, (Mfualansa).
b Tangila Tshibumba tshia Nsentedi, 15 Tshimungu 1961, mabeji 251-256, (Mfualansa).
Bua kuambulula
◻ Mmunyi mutudi bamanye ne: bakulu ba bungi mu siekele wa kumpala B.B. bavua ne mêku?
◻ Mmalu kayi adi malomba bakulu basele badi ne bana, ne mbua tshinyi?
◻ Dikala ne “bana bena kuitabuja” didi diumvuija tshinyi, kadi nebikale munyi pikala muana wa mukulu kayi usungula bua kusadila Yehowa?
◻ Mmu mishindu kayi mudi mukulu ne bua ‘kutabalela bena diende’?
[Tshimfuanyi mu dibeji 23]
Mêku mashindame adi enza bisumbu bishindame