Bulelela pa bidi bitangila Yezu

MBIMUENEKE ne: kakuena ndekelu bua malongesha ne ngenyi mimuangalaja bua kumanya tshivua Yezu ne midimu yakakumbajaye. Kadi netuambe tshinyi bua Bible muine? Ntshinyi tshidiye utuambila bua Yezu Kristo?

Tshidi Bible wamba

Paudi ubala Bible ne ntema yonso, neubambishe malu manene aa:

◻ Yezu udi Muana umuepele mulela wa Nzambi, muan’a bute wa bifukibua bionso.​—Yone 3:16; Kolosai 1:15.

◻ Kukadi bidimu binunu bibidi, Nzambi wakatuma muoyo wa Yezu mu difu dia mukaji muena Yuda utshivua kamama bua kuledibuaye bu muntu.​—Matayo 1:18; Yone 1:14.

◻ Yezu kavua anu muntu muimpe patupu. Uvua mu nsombelu yonso tshimfuanyi tshia lulamatu tshia bumuntu buimpe bua Tatuende, Yehowa Nzambi.​—Yone 14:9, 10; Ebelu 1:3.

◻ Mu mudimu wende wa pa buloba, ne dinanga dionso Yezu wakambuluisha ku majinga a bàvuà bafinakaja. Mu tshishima wakuondapa babedi ne kujula mene bafue.​—Matayo 11:4-6; Yone 11:5-45.

◻ Yezu wakamanyisha Bukalenge bua Nzambi bu ditekemena dimuepele bua bukua-bantu budi mu dibungama, ne wakashidimuna bayidi bende bua batungunuke ne mudimu eu wa diyisha.​—Matayo 4:17; 10:5-7; 28:19, 20.

◻ Mu dia 14 Nizan (bu mu dia 1 Tshisanga) 33 B.B., Yezu wakakuatshibua, kulumbuluishibua, kumufundilabu tshibawu, ne kumushipabu ne dibanda dia mashimi dia dipambuisha bantu.​—Matayo 26:18-20, 48–27:50.

◻ Lufu lua Yezu ludi luambuluisha bu tshia-bupikudi, pa kupikula bukua-bantu bùdì buitabuja ku ngikadilu wabu wa mpekatu ne nunku tshiunzulula njila wa muoyo wa tshiendelele bua bonso bàdì baleja ditabuja kudiye.​—Lomo 3:23, 24; 1 Yone 2:2.

◻ Mu dia 16 Nizan, Yezu wakabiishibua, ne katupa kakese panyima, wakabanda mu diulu bua kufuta Tatuende mushinga wa tshia-bupikudi tshia muoyo wende mupuangane wa bumuntu.​—Mâko 16:1-8; Luka 24:50-53; Bienzedi 1:6-9.

◻ Bu Mukalenge muteka kudi Yehowa, Yezu mubiishibue udi ne bukokeshi bua tshishiki bua kukumbaja dilongolola dia Nzambi dia ku tshibangidilu bua muntu.​—Yeshaya 9:6, 7; Luka 1:32, 33.

Nunku, Bible udi uleja Yezu bu muntu wa mushinga mukole mu dikumbaja dia malongolola a Nzambi. Kadi mmunyi muudi mua kujadika ne: eu ke Yezu mulelela​—Yezu wa mu miyuki ya kale, wakaledibua mu Beteleme ne wakenda pa buloba ebu kukadi bidimu bu 2 000?

Tshishimikidi bua dieyemena

Mpata mivule idi mua kumbushibua anu pa kubala Mifundu ya tshiena-Greke ya Buena-nkristo kakuyi ngenyi midianjila kufuikakaja. Mu dienza nunku, neusangane se: muyuki wa mu Bible ki ndilonda dia pa mutu pa mutu dia malu menzeke, bu mudibi bua mianu. Kadi, mêna, bikondo bijadika, ne miaba mijalame mbifundibuamu. (Tshilejilu, tangila Luka 3:1, 2) Kabidi, bayidi ba Yezu mbalejibuamu ne bululame kabuyi kuamba, ne muoyo mujima ùdì ulela dieyemena munda mua mubadi. Bafundi kabakela muntu nansha umue panyima​—nansha buobu bine—​ne bipatshila bia kuenza muyuki mufunda wa lulamatu. Eyowa, neumone se: Bible udi ne tshikuma tshia bulelela.​—Matayo 14:28-31; 16:21-23; 26:56, 69-75; Mâko 9:33, 34; Galatia 2:11-14; 2 Petelo 1:16.

Kadi ki mbionso to. Bintu biangula muinshi mua buloba mbijadike misangu ne misangu malu adi mafunda mu Bible. Tshilejilu, bu wewe mua kukumbula Musée wa mu Izalele mu Yeruzaleme, udi mua kumona dibue kampanda dìdì ne maleta àdì akula bua Pontio Pilato. Bikuabu bintu biangula mu buloba bidi bijadika Lisanya ne Sergio Paulo, bàdì Bible utela, bu bantu balelela, kabayi bifukibua bifuikakaja bia bena nkristo ba kumpala. Malu menzeke malonda mu Mifundu ya tshiena-Greke ya Buena-nkristo (Dipungila Dipiadipia) adi apeta bujadiki buvulavulayi mu mêyi maledila kudi bafundi ba kale, pa kukonga Juvénal, Tacite, Sénèque, Suétone, Pline Muana, Lucien, Celse, ne Josèphe, mufundi wa malu a kale muena Yuda.a

Miyuki mileja mu Mifundu ya tshiena-Greke ya Buena-nkristo ivua itabujibua kakuyi mpata kudi binunu bia bantu bavuaku mu siekele wa kumpala. Nansha baluishi ba Buena-nkristo kabakavila bua bulelela bua bivuabu bafunde ne: Yezu uvua muambe ne muenze. Bua mushindu uvua bumuntu bua Yezu mua kuikala bulengejibue kudi bayidi bende panyima pa lufu luende, Profesere F. F. Bruce udi welapu nseka ne: “Kabivua mua kuikala nansha kakese bitambe kupepela, bu mudi bamue bafundi basua kuela meji, bua kufuikakaja mêyi ne bienzedi bia Yezu mu bidimu abi bia ntuadijilu, pavua bavule ba ku bayidi Bende batshikale ne muoyo, bàvuà mua kuvuluka tshivua tshienzeke ne tshivua katshiyi tshienzeke. . . . Bayidi kabavua bafuanyike kuanyisha bilema (kabiyi kuamba bua dikudimuna dia malu ne budisunguidi buonso), bìvuà ne bua kutandudibua diakamue kudi aba bàvuà ne bua kuikala ne disanka divule dia kuenza nenku.”

Bua tshinyi kabena bitabuja

Nansha nanku, bamue bashikuluji mbashale ne mpata. Padibu eku bashindika ne: muyuki wa mu Bible mmufuikakaja, badi bakeba ne zukuzuku yonso mu mifundu ikena kujadika ne bayitaba bu milelela! Bua tshinyi? Mu butoke buonso, muyuki wa mu Bible udi ne bintu bìdì bena meji bavule ba buena-lelu kabayi basue kuitabuja.

Mu mukanda wende wa Union Bible Companion, mupatula mu 1871, S. Austin Allibone wakaleja muanda mukole kudi bedi ba mpata. Wakafunda ne: “Ebeja muntu kayi yonso udi witaba bua kuela bulelela bua malu a kale a Evanjeliyo mpata, nkabingila kayi kadiye naku bua kuitaba se: Kezare wakafuila mu Capitole, peshi ka se: Amperere Charlemagne wakashibua tshifulu bu Amperere wa ku Ouest kudi Pape Leon III mu 800? . . . Tudi tuitaba mêyi onso aa . . . mamba pa bidi bitangila bantu aba; ne mbualu tudi ne tshijadiki tshia mu malu a kale tshia bulelela buabu. . . . Pikalabi, mu dipatula dia tshijadiki bu etshi, bantu bikale anu babenga bua kuitaba, tudi tubalekela bu bena tshitshiu batutubile peshi binyonga bibule ditekemena. Nunku, ntshinyi tshituamba bua aba bàdì, nansha mudiku mpindieu tshijadiki tshinene tshipatula tshia bulelela bua Mifundu Minsantu, badiamba mudibu kabayi batuishibue? . . . Ki mbasue bua kuitabuja tshintu kampanda tshidi tshipuekesha lutambishi luabu, ne tshiabasaka ku dikala ne nsombelu mushilangane.”

Eyowa, bamue bedi ba mpata badi ne disakibua dia pa mutu mu dipidia Mifundu ya tshiena-Greke ya Buena-nkristo. Tshilumbu tshidibu natshi ki ntshia bulelela buayi kadi ntshia mêyi-makulu ayi. Tshilejilu, Yezu wakamba bua balondi bende ne: “Kabena ba mu bulongolodi ebu, anu bu mundi tshiyi wa mu bulongolodi ebu.” (Yone 17:14, NW) Nansha nanku, bavule bàdì badiamba mudibu bena nkristo mbadiine ne kasuki mu malu a tshididi tshia bulongolodi ebu, pa kudibueja too ne mu mvita mieleshi ya mashi panshi. Pamutu pa kukokela ku mêyi-makulu a mu Bible, bantu bavule badi mene bajinga bua Bible akokele ku mêyi-makulu abu buobu bine.

Kabidi, tutangile tshilumbu tshia nsombelu ya tshitembu. Yezu wakafila mubelu mukole kudi tshisumbu tshia mu Tiatire bua dilekelela dia bilele bia masandi. “Ndi eu udi ukonkonona tuonyi ne mitshima,” ke muakabambilaye, “ne nennupeshe muntu ne muntu bilondeshile bienzedi bienu.”b (Buakabuluibua 2:18-23, NW) Nenku, ki mbilelela bua se: bavule bàdì badiamba mudibu bena nkristo badi babenga mêyi-makulu a nsombelu wa tshitembu anyi? Nebapidie tshivua Yezu muambe pamutu pa kupidia nsombelu wabu wa buenzavi.

Binyikibue ku dibenga kuitaba Yezu wa mu Bible, bashikuluji mbadienzele Yezu wa mu tshingenyingenyi tshiabu buobu. Mbalue bena tshibawu bua dienza mianu idibu babanda nayi ne dishima dionso bafundi ba Evanjeliyo. Badi batumika ne bitupa bia nsombelu wa Yezu bidibu basue kuitaba, bapidia bikuabu, ne basakidila amue mumvuija makese abu buobu bine. Mu bulelela, muena meji wabu mutambakanyi anyi mukudimunyi wa nsombelu wa bantu ki n’Yezu wa mu malu a kale udibu bamba ne: badi benda bamukeba nansha; bishilangane, udi anu muntu kampanda mufuikakaja wa mu bingenyingenyi bia bushikuluji bua lutambishi.

Dipeta Yezu mulelela

Yezu wakenza muende muonso bua kutabuluja mitshima ya aba bàdì bushuwa ne nzala ya bulelela ne ya buakane. (Matayo 5:3, 6; 13:10-15) Bantu ba nenku badi bandamuna ku dibikila edi dia Yezu: “Luayi kundi, nuenu bonso badi bakenga ne bazengele ne majitu, ne nennukankamije. Angatayi tshikokedi tshianyi ne nulongele kundi, bualu ndi mupole-malu ne mupuekele mu mutshima, ne nenupete dikankamijibua bua anyima yenu. Bualu tshikokedi tshianyi tshidi tshinefuke ne bujitu buanyi mbupepele.”​—Matayo 11:28-30, NW.

Yezu mulelela kêna ne bua kusanganyibua mu mikanda mifunda kudi bashikuluji ba mu matuku etu aa nansha; peshi kêna ne bua kusanganyibua mu ekleziya ya Bukua-buena-nkristo, idi milue buloba bua bufuke bua bilele bia bantu. Udi mua kusangana Yezu wa mu malu a kale mu kopi webe wa Bible. Udi musue kumanya bivule pa bidi bimutangila anyi? Bantemu ba Yehowa nebikale ne disanka dia kukuambuluisha bua kuenza nunku.

[Mêyi adi kuinshi]

[Kazubu mu dibeji 6]

SIEKELE YA DIKONKONONA

Dikonkonona dia Mifundu ya tshiena-Greke ya Buena-nkristo diakatuadija kukadi bidimu bipite pa 200, pavua muena nkindi wa bena Allemagne Hermann Samuel Reimarus (1694-1768) mushindike ne: “Tudi babingishibue mu dienza disunguluja dijima pankatshi pa dilongesha dia Bapostolo mu mifundu yabu ne tshivua Yezu Nkayende mumanyishe ne mulongeshe mu matuku Ende a muoyo.” Kutuadijila ku Reimarus, bashikuluji bavule mbalongeshibue bua kumvua bia muomumue.

Mukanda wa The Real Jesus (Yezu mulelela) udi umanyisha ne: bakonkononyi bavule ba kale kabavua badiangata buobu bine bu batontolodi nansha. Kadi, “bavua badimona buobu bine bu bena nkristo batambe kuikala balelela bua dikala basuludibue ku bipumbishi bia dilongesha dikena butontolodi ne ku tshitabataba.” Dikonkonona dibandile, ke muakajikulabu, “divua mushindu mukezula wa Buena-nkristo.”

Bualu bua dibungama mbua se: Bukua-buena-nkristo mbulue buloba bua bufuke bua bilele bia bantu. Malongesha a dibenga kufua dia anyima, Busatu Bunsantu, ne inferno wa kapia adi anu amue a ku malongesha adi abengangana ne Bible. Kadi bafundi ba Mifundu ya tshiena-Greke ya Buena-nkristo kabavua bakebi ba dinyanguka edi dia bulelela nansha. Bishilangane, bakaluisha nkoka ya kumpala ya malongesha a dishima munkatshi mua siekele wa kumpala, pakafunda Paulo ne: butontolodi munkatshi mua badibu babikila ne: mbena nkristo bukavua “buenza mudimu wabu.” (2 Tesalonike 2:3, 7) Tudi mua kuikala ne dieyemena dia se: bìdì mu Mifundu ya tshiena-Greke ya Buena-nkristo mmalu a bulelela a kale ne a dilongesha.

[Kazubu mu dibeji 7]

NTSHIKONDO KAYI TSHIVUA EVANJELIYO MIFUNDIBUE?

Bakonkononyi bavule ba Dipungila Dipiadipia badi bashindika ne: Evanjeliyo ivua mifundibue mutantshi mule kunyima kua malu adiyi yumvuija, ne pa nanku idi mua kuikala bushuwa ntupakanyi.

Kadi, tshijadiki tshidi tshileja tshikondo tshia matuku a kumpala bua difundibua dia Matayo, Mâko, ne Luka. Mu imue kopi ya Matayo mifunda ku bianza, bimanyinu bidi bileja ne: mfundilu wa kumpala wakenzeka ku ntuadijilu bu mu 41 B.B. Luka uvua bumue mufundibue pankatshi pa 56 ne 58 B.B., bualu mukanda wa Bienzedi (mujikija pamu’apa pabuipi ne 61 B.B.) udi uleja ne: mufundi, Luka, ukavua mumane kufunda “mukanda [wende] wa diambedi,” Evanjeliyo. (Bienzedi 1:1) Evanjeliyo wa Mâko mmuangatshibue bu uvua mufundibue ku Roma munkatshi mua dikuatshibua dia kumpala peshi dibidi dia mupostolo Paulo​—bumue pankatshi pa 60 ne 65 B.B.

Profesere Craig L. Blomberg udi witaba tshikondo tshia kale bua [difundibua dia] Evanjeliyo eyi. Udi ubambisha ne: nansha tuetu basakidile Evanjeliyo wa Yone, uvua mufundibue ku ndekelu kua siekele wa kumpala, “tudi anu pabuipi menemene ne malu menzeke a ku ntuadijilu kupita miyuki ya kale ya nsombelu ya bantu. Tshilejilu, Arrien ne Plutarque, bafundi babidi ba kale ba miyuki mivule ya nsombelu wa Alexandre Munene, bakafunda bidimu bipite pa nkama inayi kunyima kua lufu lua Alexandre mu 323 K.B.B., pabi bena malu a kale pa tshibidilu badi babangata bu ba kueyemena. Mianu ya dikema pa bidi bitangila muoyo wa Alexandre yakavula mu kupita kua tshikondo, kadi bua tshitupa tshinene, anu panyima pa siekele ya bungi kunyima kua bafundi aba babidi.” Bitupa bia malu a kale bia Mifundu ya tshiena-Greke ya Buena-nkristo mbiakanyine bushuwa kubitabuja bu bilelela kupita malu a kale a mu bulongolodi ebu.

[Tshimfuanyi mu dibeji 8]

Disanka nedikaleku kupita bionso mu Mparadizu utshilualua wa pa buloba