“Nkuasa wa bumfumu wa Yehowa” ntshinyi?
MUAKU wa tshiena-Ebelu kis·seʼʹ udi nangananga umvuija “tshishikaminu” (1 Samuele 4:13, NW), “nkuasa” (2 Bakelenge 4:10), anyi tshishikaminu tshia mushinga wa pa buawu bu mudi “nkuasa wa bukalenge” (1 Bakelenge 22:10). Ditumika nawu kadiena diimanyina anu pa bishikaminu bia bamfumu bakokeshi (1 Bakelenge 2:19; Nehemiya 3:7; Esetê 3:1; Yehezekele 26:16), anyi kawena uleja anu tshishikaminu tshidi ne tshieyemenu ne bitekedi bia maboko nansha. Tshilejilu, Eli, pavuaye ku tshiibi tshinene tshia Shilo, wakadishinda tshianyima pa kis·seʼʹ wende, bimueneka se: tshivua tshishikaminu tshikena tshieyemenu. (1 Samuele 4:13, 18) Muaku wa tshiena-Greke throʹnos utu pa tshibidilu ufunkuna katambue kale, kikale ne tshieyemenu, maboko, ne tshitekedi tshia makasa.
Yeshaya 14:9 udi ufila lungenyi lua se: nkuasa ya bumfumu ivua mitumika nayi kudi bamfumu miaba yonso, Bible muikale utela nangananga nkuasa ya bumfumu ya mu Ejipitu (Genese 41:40; Ekesode 11:5; 12:29), Assyrie (Yona 3:6), Babilone (Yeshaya 14:4, 13; Danyele 5:20), Perse (Esetê 1:2; 5:1), ne Moaba (Balumbuluishi 3:17, 20). Bakebuludi ba bintu bia kale badi bitabuja ne: mbapete nkuasa ya bumfumu mitumika nayi kudi balombodi anyi bena diabu ba mu makokeshi onso aa, pa kumbusha Moaba. Tablo muenza ne mibanga, uvuabu bamba mudiye uleja nkuasa wa bumfumu wa bena Kanana ne tshitekedi tshia makasa, uvua musangana ku Megiddo. Pa tshibidilu, nkuasa eyi ikena ya bena Izalele idi ne bieyemenu ne maboko, misonga bimpe anyi milengeja pambidi. Nkuasa umue wa bena Ejipitu utshidiku ne mpindieu uvua muenza ne dibaya dilaba or, pavua eku mukuabu wa bena Assyrie muikale wa tshiamu tshifiike muenza ne bilengejilu bia mibanga. Nkuasa eu udi umueneka bu uvua utekibua pa tshibidilu pa tshibumba, anyi muaba mubandisha, ne misangu mivule kuvua tshitekedi tshia makasa.
Nkuasa wa bumfumu umuepele wa mulombodi wa mu Izalele mumvuija mu tunungu uvua eu wa Solomo. (1 Bakelenge 10:18-20; 2 Kulondolola 9:17-19) Udi umueneka bu uvua usanganyibua mu ‘nzubu wakadi ne mbalanda,’ umue wa ku nzubu ivua pa Mukuna wa Moriah mu Yeruzaleme. (1 Bakelenge 7:7) Uvua ‘nkuasa wa bumfumu munene muenza ne mibanga mulaba or mukezula muikale ne tshilamba tshia tshijengu panyima pende ne bitekelu bia maboko.’ Nansha muvua mibanga ne bua kuikala tshintu tshia nshindamenu mu nkuasa eu wa bumfumu, ngibakilu muenza ne biamu pa tshibidilu uvuabu balonda mu ntempelo uvua mufuanyike kuleja ne: uvua muenza ne mabaya, mulamika or mukezula ne mulengeja bimpe bitambe ne bintu bizola bilamika bia mibanga. Bua mubandidi, nkuasa bu eu uvua mua kumueneka bu muenza yonso mujima ne mibanga ne or. Mumane kutela bidiatshilu bisambombo bidi bifikisha ku nkuasa wa bumfumu, muyuki udi utungunuka ne: “Bimfuanyi bia nyama ya ntambue ibidi mimane ku maboko. Bimfuanyi bia ntambue mikuabo dikumi ne ibidi bivua bimanyika ku nseke yonso ya bidiatshilu bisambombo.” (2 Kulondolola 9:17-19, MMM) Tshifuanyikijilu tshia ntambue tshidi tshileja bukokeshi bua bumfumu ntshiakanyine. (Genese 49:9, 10; Buakabuluibua 5:5) Ntambue 12 idi imueneka miakanangane ne bisa 12 bia Izalele, bileja pamu’apa mu tshimfuanyi dikokela diabi ne dikuatshisha bua mukokeshi udi mu nkuasa eu. Tshitekelu tshia makasa tshia or tshivua tshituangaja mu mushindu kampanda ku nkuasa eu. Pa kumona diumvuija diende, nkuasa eu wa mibanga ne or—mu dikala mutumbe, mubuikila tshilamba tshia mushinga mukole ne ntambue ya mpolondo kumpala kuende—mmupite nkuasa kayi yonso wa mu tshikondo atshi, né mmusokolola kudi bakebuludi ba bintu bia kale, muleja mu ngibakilu minene, né mbileja mu bintu bifunda. Bu muakamba bushuwa mulondolodi kampanda ne: “Kakuvua nkuasa muenza mushindu ewu mu bukalenge bukuabo nansha bumue.”—2 Kulondolola 9:19, MMM.
Mu ngakuilu wa mu tshimfuanyi
“Nkuasa wa bumfumu” udi umvuija mu tshimfuanyi tshishikaminu tshia mfumu mukokeshi (1 Bakelenge 2:12; 16:11) anyi bukokeshi bua mukalenge ne bumfumu bukulu buine (Genese 41:40; 1 Kulondolola 17:14; Musambu 89:44); mbulamatadi udi ukokesha anyi bulongolodi bua bukalenge (2 Samuele 14:9); bukokeshi bua bumfumu bukulu pa teritware kampanda (2 Samuele 3:10); ne muanzu wa lumu (1 Samuele 2:7, 8; 2 Bakelenge 25:28).
“Nkuasa wa bumfumu wa Yehowa” ntshinyi?
Yehowa, udi nansha “diulu ne diulu ditamba mulu” kabiyi mua kukumbana, kêna ne bua kusomba pa nkuasa wa bumfumu anyi nkuasa muena dîna. (1 Bakelenge 8:27) Kadi, udi uleja mu tshimfuanyi bukokeshi buende bua bukalenge ne bumfumu buende bukulu ku tshifuanyikijilu tshia nkuasa wa bumfumu. Bamue ba ku basadidi ba Nzambi bakapeta muabi wa kumona tshikena-kumona tshia nkuasa wende eu. (1 Bakelenge 22:19; Yeshaya 6:1; Yehezekele 1:26-28; Danyele 7:9; Buakabuluibua 4:1-3) Misambu idi yumvuija nkuasa eu wa Yehowa, bunême buende peshi bukole, muanzu wende bu Mulumbuluishi Mukulu, bu udi musombe pa buakane ne pa kulumbuluisha kuakane “katshia ku kale.”—Musambu 89:14; 93:2; 97:2.
Yehowa wakalabaja nkuasa wende too ne pa buloba mu mushindu wa tshimfuanyi, musunguluke mu malanda ende ne bana ba Izalele. Bu muvua muntu uvua ukokesha mu Izalele ne bua kuikala ‘mukalenge udi Yehowa, Nzambi wenu, usungula,’ uvua ne bua kukokesha mu dîna dia Yehowa ku mutu kua bantu ba Yehowa ne bilondeshile mikenji ya Yehowa, nkuasa wende uvua bushuwa ‘nkuasa wa bukalenge wa Yehowa.’—Dutelonome 17:14-18; 1 Kulondolola 29:23.
Kusakidila ku busunguluke bua bukalenge buende ne mulongo wa bukalenge wa Yuda, Yehowa wakasomba mu nkuasa wa bumfumu mu Izalele mu ngumvuilu mukuabu kabidi. Bu muakamba Yelemiya ne: ‘Muaba wetu wa tshijila udi nkuasa wa butumbi mujadikibue pa mutu pa mukuna wa tshijila ku tshibangidilu.’ (Yelemiya 17:12) Bavua bamba bua Yehowa bu “utu washikama ku mutu kua bakeluba” bavua pa tshibuikidiji tshia mushete wa tshipungidi mu sanktiwere. (Ekesode 25:22; 1 Samuele 4:4) Dikalaku dia Nzambi divua dileja mu tshimfuanyi kudi divuba divuabu bamba muvuadi dituala bukenke bua tshishima buakalua bafundi bena Yuda kubikila pashishe ne: Shekhi·nahʹ. (Lewitiki 16:2) Nansha muakadianjila Yelemiya kuamba bua dipanga kuikalaku dia mushete wa tshiovo pavua Izalele ne bua kupingajibua kumbukila ku Babilone, ebi kabivua bisua kumvuija ne: Yehowa kavua mulongolole kabidi bua kusomba mu nkuasa wa bumfumu mu muaba uvua ntendelelu wende usanganyibua. Bu muakambaye ne: ‘Mu tshikondo atshi nebabikile Yeruzaleme ne: Nkuasa wa bukalenge wa Yehowa.’ (Yelemiya 3:16, 17) Milayi ya diasulula ya Yehezekele mmiumvuangane ne muanda eu, bualu mu tshikena-kumona tshiende tshia ntempelo wa Yehowa mùvuà mushete wa tshiovo kawuyi mumueneke, bakamuambila ne: “Muana wa muntu, eu [ntempelo] mmuaba wa nkuasa wanyi wa butumbi.”—Yehezekele 43:7.
Yehowa wakapunga tshiovo bua ne: nkuasa wa dimiinu dia Davidi ‘ajadikibue tshiendelele.’ (1 Kulondolola 17:11-14) Mu dimanyisha dikumbana dia dilaya edi, muanjelu Gabriele wakambila Mariya ne: ‘Mukalenge Nzambi neamupe [Yezu] nkuasa wa butumbi wa tatu wende Davidi; neikale mukalenge mu nzubu wa Yakoba tshiendelele; bukalenge buende kabuena ne nshikidilu.’ (Luka 1:32, 33) Kakuvua ne bua kuikala anu bumpianyi bua bukokeshi bua pa buloba bua Yezu, kadi uvua ne bua kuabanyangana nkuasa eu wa Yehowa, udi wa bukua-bifukibua bionso. (Buakabuluibua 3:21; Yeshaya 66:1) Ku luende luseke, Yezu wakalaya bua kuabanyangana nkuasa wende wa bukokeshi bua bukalenge ne aba bonso bàvuà, bu bapostolo bende ba lulamatu, mu tshiovo tshipiatshipia ne Tatuende, ne bàvuà ne bua kutshimuna bulongolodi ebu bu muakenza Yezu. Bavua ne bua kubapeshabu mu ‘diledibua dia tshiakabidi,’ mu tshikondo tshia dikalaku dia Yezu.—Matayo 19:28; Luka 22:20, 28-30; Buakabuluibua 3:21.
Bu mudi Musambu 45:6 mudianjile kuamba, ne Paulo mutumike nawu mu Ebelu 1:8 (NW), nkuasa wa bumfumu wa Yezu, mudimu wende peshi bukokeshi bu mfumu mukulu, budi ne mpokolo wabu mu Yehowa: “Nzambi udi nkuasa webe wa bumfumu bua kashidi.” Ku luseke lukuabu, Diabolo, yeye pende udi upetesha tshishimikidi peshi bukokeshi kudi malongolodi ende bua kukokeshawu, anu mudibi bizangika mu Buakabuluibua 13:1, 2, pa bidi bitangila ‘nyama wa luonji wakapatuka mu mâyi manene’ ne: ‘Dragon wakamupesha bukole buende, ne nkuasa wende wa butumbi, ne bukokeshi bunene.’ Pakasua Satana kupesha Yezu Kristo bukole ne bukokeshi bia muomumue, mushinga wende wakatuaye uvua ne: “Biwankukuila, nebuikale buebe.” (Luka 4:5-7) Bia muomumue, dipeshibua dia nkuasa eu peshi bukokeshi kudi “nyama wa luonji” divua ne bua kuikala diashila pa disadila diende dia Satana.
Mu dikonkonona muanzu wa Yezu bu Muena Mudimu wa Dilambu wa Nzambi, Paulo udi ufunda ne: ku butuangaji bua Kristo “nkuasa ya butumbi” yakafukibua. Muaku eu udi ufunkuna mianzu ya bukokeshi bua bamfumu, ne budi bumuenebua ne budi kabuyi bumuenebua, mu dilongolola dia malu dia Nzambi.—Kolosai 1:16.