Nkonko ya babadi

Tudi mua kupeta Tetragrame (maleta anayi a tshiena-Ebelu a dîna dia Nzambi) mu mifundu ya tshiena-Ebelu ya mukanda wa Matayo mutentula kudi munganga muena Yuda wa mu siekele wa 14 Shem-Tob ben Isaac Ibn Shaprut anyi?

Tòo, kenamu to. Kadi, mukanda eu wa Matayo udi utumika ne muaku hash·Shem’ (mufunda mu maleta onso anyi majikila) misangu 19, bu mudibi bileja mu dibeji dia 13 mu Tshibumba tshia Nsentedi tshia dia 15 Tshimungu 1996.

Muaku wa tshiena-Ebelu hash·Shem’ udi umvuija “Dîna,” udi ufunkuna bushuwa dîna dia Nzambi. Tshilejilu, mu mifundu ya Shem-Tob, mfundilu mujikila wa hash·Shem’ udi umueneka mu Matayo 3:3, mu mvese muvua Matayo utela mêyi a Yeshaya 40:3. Mbia meji bua kukomesha ne: pavua Matayo utela mvese kampanda wa mu Mifundu ya tshiena-Ebelu mutudi mua kupeta Tetragrame, uvua ubueja dîna dia Nzambi mu Evanjeliyo wende. Nunku padi mifundu ya tshiena-Ebelu yakaleja Shem-Tob kayiyi itumika ne Tetragrame, ditumika diayi ne “Dîna,” bu mudi mu Matayo 3:3, didi dibingisha ditumika ne “Yehowa” mu Mifundu ya tshiena-Greke ya Buena-nkristo.

Shem-Tob wakatentula mifundu ya tshiena-Ebelu ya Matayo mu mukanda wende wa dielangana mpata wa ʼEʹven boʹchan. Kadi, mifundu ayi ya tshiena-Ebelu ivua mifumine kuepi? Profesere George Howard, udi muenze makebulula muondoke mu bualu ebu, udi ufila lungenyi lua se: “Mukanda wa Matayo wa tshiena-Ebelu mutentula kudi Shem-Tob ng’wa mu matuku bu a munkatshi mua siekele inayi ya kumpala mu tshikondo tshia Buena-nkristo.”a Bakuabu badi mua kumuela mpata mu bualu ebu.

Howard udi ufunda ne: “Mifundu ya Matayo ya tshiena-Ebelu mibueja mu mukanda eu mmimanyike nangananga bua dishilangana diawu dinene ne mukanda muanyisha wa Matayo wa tshiena-Greke.” Tshilejilu, bilondeshile mifundu ya Shem-Tob, Yezu wakamba bua Yone se: “Bulelela, ndi nnuambila ne: munkatshi mua bonso bakalelabu kudi bakaji kamuakabika muntu nansha umue mutambe Yone Mubatiji.” Idi itumpika mêyi a Yezu adi alonda aa ne: ‘Kadi udi mutambe bonso bukese mu bukalenge bua mu diulu udi mumutambe yeye.’ (Matayo 11:11) Mu mushindu wa muomumue kabidi, kudi dishilangana dinene pankatshi pa kopi wa tshiena-Ebelu udiku wa Mifundu ya tshiena-Ebelu ne mushindu wa diumvuija miaku mu mifundu ya muomumue mu nkudimuinu wa tshiena-Greke wa Septante. Nansha mutudi tuitaba dishilangana diayi, mifundu eyi ya kale idi ne mushinga mu dilonga dia difuanyikija.

Anu bu mutuambi kuulu eku, tudi tusangana “Dîna” mu kopi wa Matayo wa Shem-Tob mu miaba idi kabingila kakanyine ka kuitaba ne: bushuwa Matayo wakatumika ne Tetragrame. Nenku, kubangila mu 1950, mbatumike ne kopi wa Shem-Tob bu kabingila ka ditumika ne dîna dia Nzambi mu Mifundu ya tshiena-Greke ya Buena-nkristo, ne batshidi bamutela mu Les Saintes Écritures​—Traduction du monde nouveau​—avec notes et références.b

[Mêyi adi kuinshi]