Ndilua dia Yezu, anyi ndikalaku dia Yezu?
“Ntshinyi tshikala tshimanyinu tshia dikalaku diebe ne tshia nkomenu wa ndongoluelu eu wa malu?”—MATAYO 24:3, NW.
1. Nkonko ivua ne dikuatshisha kayi mu mudimu wa Yezu?
DITUMIKA bimpe ne nkonko dia Yezu divua dielesha bamuteleji meji, dibafikisha mene ku dimona malu mu mushindu mupiamupia. (Mâko 12:35-37; Luka 6:9; 9:20; 20:3, 4) Tudi mua kuikala ne dianyisha bua muvuaye kabidi wandamuna ku nkonko. Mandamuna ende adi akenkesha malelela atuvua katuyi mua kumanya anyi kujingulula mu mushindu mukuabu.—Mâko 7:17-23; 9:11-13; 10:10-12; 12:18-27.
2. Nku lukonko kayi kutudi ne bua kutuma ntema yetu mpindieu?
2 Mu Matayo 24:3, tudi tusangana lumue lua ku nkonko mitambe mushinga luvua Yezu katshia kayi muandamune. Pabuipi ne ndekelu wa muoyo wende pa buloba, Yezu uvua ufumina ku didimuija ne: ntempelo wa Yeruzaleme uvua ne bua kubutudibua, pa kutuisha nenku ndongoluelu wa bena Yuda ku ndekelu. Muyuki wa Matayo udi usakidila ne: “Pavuaye musombe pa mukuna wa Olive, bayidi bende bakasemena kudiye pa nkayabu, bamba ne: ‘Utuambile, Malu aa neikale tshikondo kayi, ne ntshinyi tshikala tshimanyinu tshia dikalaku [“dilua,” Muanda Mulenga Lelu] diebe ne tshia nkomenu wa ndongoluelu eu wa malu?’”—Matayo 24:3, NW.
3, 4. Ndishilangana kayi dinene didiku mu mushindu udi nkudimuinu ya Bible ikudimuna muaku wa nshindamenu udi mu Matayo 24:3?
3 Miliyo ya babadi ba Bible mbadiebeje ne: ‘Bua tshinyi bayidi bakela lukonko alu, ne mmunyi mudi diandamuna dia Yezu ne bua kuikala ne buenzeji kundi?’ Mu diandamuna diende Yezu wakakula bua disampila dia mabeji bu didi dileja ne: muvu wa luya “ukadi pabuipi.” (Matewuse 24:32, 33, MMM) Nunku, ekleziya mivule idi ilongesha ne: bapostolo bavua bebeja tshimanyinu tshia “dilua” dia Yezu, tshimanyinu tshidi tshijadika ne: dipingana diende divua pabuipi menemene. Badi bitabuja ne: “dilua” adi nedikale tshikondo tshidiye ulua kuangata bena nkristo bua kuya nabu mu diulu ne pashishe ulua kubutula bulongolodi ebu. Udi witaba ne: bualu ebu mbulelela anyi?
4 Pamutu pa muaku mukudimuna ne: “dilua,” imue nkudimuinu ya Bible, pa kukonga ne Les Saintes Écritures—Traduction du monde nouveau, idi itumika ne muaku “dikalaku.” Bidiku mua kuikala se: tshivua bayidi bakonke ne tshiakamba Yezu mu diandamuna bikale bishilangane ne bidibu balongesha mu ekleziya mivule anyi? Ntshinyi tshiakakonkabu bushuwa? Ne ndiandamuna kayi diakafila Yezu?
Bavua bakonka tshinyi?
5, 6. Ntshinyi tshitudi mua kukomesha pa bidi bitangila ngelelu wa meji wa bapostolo pakelabu lukonko lutudi tubala mu Matayo 24:3?
5 Pa kutangila tshiakamba Yezu pa bidi bitangila ntempelo, pamu’apa bayidi bavua bela meji ku ndongoluelu wa bena Yuda pakakonkabu ‘tshimanyinu tshia dikalaku [anyi, “dilua”] diende ne tshia nkomenu wa ndongoluelu eu wa malu [ku muaku, “tshikondo”].’—Fuanyikija “bikondo” mu 1 Kolinto 10:11 ne “tshikondo” mu Galatia 1:4.
6 Tshikondo atshi bapostolo bavua ne dijingulula amu dikese dia malongesha a Yezu. Kumpala bavua bele meji ne: “bukalenge bua Nzambi bukavua pa kumueneka pa dine dîba adi.” (Luka 19:11, NW; Matayo 16:21-23; Mâko 10:35-40) Ne nansha kunyima kua diyukidilangana pa mukuna wa Olive, kadi kumpala kua dilabibua manyi a spiritu munsantu, bakakonka Yezu né uvua wasulula Bukalenge bua Izalele tshikondo atshi.—Bienzedi 1:6.
7. Bua tshinyi bapostolo bavua ne bua kukonka Yezu pa bidi bitangila mudimu wende wa matuku atshivua alua?
7 Pabi, bavua bamanye bimpe se: uvua ne bua kubashiya, bualu uvua ufuma ku dibambila ne: “Butoke butshidi munkatshi muenu anu bua katupa kakese. Endayi panutshidi ne butoke apa.” (Yowanese 12:35, MMM; Luka 19:12-27) Nunku bavua mua kuikala bushuwa badikonka ne: ‘Bikala Yezu ne bua kuya, mmunyi mutuamanya dipingana diende?’ Pakamuenekaye bu Masiya, bavule kabakamumanya. Ne tshidimu tshijima panyima, nkonko itshivua anu itungunuka bua kumanya né uvua ne bua kukumbaja malu onso avua Masiya ne bua kuenza. (Matayo 11:2, 3) Nunku bapostolo bavua ne kabingila ka kukonkoloja pa bidi bitangila matuku atshilualua. Kadi, apa kabidi, bavua bakonka tshimanyinu tshia se: uvua ne bua kufika mu katupa kîpi anyi bavua bakonka bualu bukuabu bushilangane?
8. Bapostolo bavua mua kuikala bakula ne Yezu mu muakulu kayi?
8 Fuanyikija ne: uvua nyunyi muikala uteleja diyukidilangana adi pa mukuna wa Olive. (Fuanyikija ne Muambi 10:20.) Pamu’apa uvua mua kuikala mumvue Yezu ne bapostolo bakula tshiena-Ebelu. (Mâko 14:70; Yone 5:2; 19:17, 20; Bienzedi 21:40) Kadi, mbimueneke se: bavua kabidi bamanye tshiena-Greke.
Tshiakafunda Matayo—Mu tshiena-Greke
9. Nkudimuinu mivule ya Matayo ya lelu mmishindamene pa tshinyi?
9 Mikanda ya kale mifunda mu siekele muibidi B.B. idi ileja ne: Matayo wakafunda kumpala Evanjeliyo wende mu tshiena-Ebelu. Mbimueneke se: wakalua kumufunda pashishe mu tshiena-Greke. Maniskri a bungi a mu tshiena-Greke mmashaleku too ne mu tshikondo tshietu etshi ne mmambuluishe bu tshishimikidi bua dikudimuna dia Evanjeliyo wende mu miakulu ya lelu. Ntshinyi tshivua Matayo mufunde mu tshiena-Greke pa diyukidilangana adi dia pa mukuna wa Olive? Wakafunda tshinyi pa bidi bitangila “dilua” anyi “dikalaku” divua bayidi bakonka ne divua Yezu mufidile diandamuna?
10. (a) Mmuaku kayi wa tshiena-Greke bua “kulua” wakatumika nawu Matayo misangu mivule, ne mmumvuija kayi adiwu mua kuikala nawu? (b) Mmuaku kayi mukuabu wa tshiena-Greke udi wa mushinga?
10 Mu nshapita 23 ya kumpala ya Matayo, tudi tusangana muaku erʹkho·mai misangu mipite pa 80, muaku wa pa muanda mumanyike wa tshiena-Greke bua “kulua.” Udi ufila pa tshibidilu lungenyi lua disemena anyi difika pabuipi, bu mudibi mu Yone 1:47: ‘Yezu wakatangila Natanaele ulua kudiye.’ Bilondeshile muvuabu batumika ne muaku eu, erʹkho·mai udi mua kumvuija “kufika,” “kuya,” “kulua,” “kufika ku,” anyi “kuikala mu njila mutangile ku.” (Matayo 2:8, 11; 8:28; Yone 4:25, 27, 45; 20:4, 8; Bienzedi 8:40; 13:51) Kadi, mu Matayo 24:3, 27, 37, 39, Matayo wakatumika ne muaku mushilangane, dîna didi kadiyi disanganyibua mu Evanjeliyo mikuabu yonso: pa·rou·siʹa. Bu muvua Nzambi mufundishe Bible ku spiritu wende, bua tshinyi wakasaka Matayo bua kusungula muaku eu wa tshiena-Greke mu mvese eyi mu difunda dia Evanjeliyo wende mu tshiena-Greke? Muaku eu udi umvuija tshinyi, ne bua tshinyi tudi ne bua kuumanya?
11. (a) Ngumvuilu wa pa·rou·siʹa udi tshinyi? (b) Mmunyi mudi bilejilu biangata mu mikanda ya Josèphe bibingisha ngumvuilu wetu wa pa·rou·siʹa? (Tangila note kuinshi kua dibeji.)
11 Bia mushinga mukole, pa·rou·siʹa udi umvuija “dikalaku.” Nkonga-miaku wa Vine (Expository Dictionary of New Testament Words) udi wamba ne: “PAROUSIA, . . . ku muaku [ku muaku], dikalaku, para, pamue ne, ousia, dikala (mufumine ku eimi, kuikala), udi umvuija bionso bibidi: difika pamue ne dikalaku ne. Tshilejilu, mu mukanda mufunda pa nyandu (papyrus), nsongakaji kampanda udi wakula bua dikengedibua dia parousia wende mu muaba kansanga bua kutabalela malu avua atangila tshitupa tshiende tshia buloba.” Nkonga-miaku mikuabu idi yumvuija ne: pa·rou·siʹa udi umvuija ‘dikumbula dia mukokeshi kampanda.’ Pa nanku, kabiena amu dîba dia difika, kadi dikalaku didi ditungunuka kutuadijila ku difika. Tshidi tshikemesha, awu ke mushindu uvua Josèphe, muena malu a kale muena Yuda, wa mu tshikondo tshimue ne bapostolo, mutumike ne pa·rou·siʹa.a
12. Mmunyi mudi Bible muine utuambuluisha bua kushindika diumvuija dia pa·rou·siʹa?
12 Diumvuija “dikalaku” ndibingishibue patoke kudi mikanda ya kale, kadi bena nkristo badi nangananga baditatshisha bua kumanya mushindu udi Dîyi dia Nzambi ditumika ne pa·rou·siʹa. Diandamuna ndia muomumue—dikalaku. Tudi tubimona nanku ku bilejilu biangata mu mikanda ya Paulo. Tshilejilu, wakafundila bena Filipoi ne: ‘Bu munuakatumikila misangu yonso, ki mbua kuikala kuanyi munkatshi muenu nkayaku, kadi mpindieu nudi nutamba kuenza nunku pandi tshiyiku, nudienzeje bua kujikija lupandu luenu.’ Wakakula kabidi bua dishala nabu pamue bua se: bamone mua kusanka bikole ‘bua dikala [pa·rou·siʹa] [diende] [nabu] tshiakabidi.’ (Filipoi 1:25, 26; 2:12) Mikuabu nkudimuinu idi yamba ne: “dikala dianyi nenu tshiakabidi” (Weymouth; New International Version); “pangikala pamue nenu tshiakabidi” (Bible de Jérusalem; Muanda Mulenga Lelu); ne “panudi numpeta tshiakabidi munkatshi muenu.” (Twentieth Century New Testament) Mu 2 Kolinto 10:10, 11 (NW), Paulo wakasulakaja “dikalaku diende yeye nkayende” ne “dipanga kuikalaku.” Mu bilejilu ebi, mbimueneke patoke se: kavua wakula bua disemena anyi difika diende; wakatumika ne pa·rou·siʹa mu ngumvuilu wa dikalapu.b (Fuanyikija ne 1 Kolinto 16:17, NW.) Kadi, netuambe tshinyi bua mvese idi itela pa·rou·siʹa wa Yezu? Idi ne ngumvuilu wa “dilua” diende, anyi idi ileja dikalaku kampanda ditungunuke?
13, 14. (a) Bua tshinyi tudi ne bua kukomesha ne: pa·rou·siʹa udi unenga bua tshikondo kampanda? (b) Ntshinyi tshitudi ne bua kuamba pa bidi bitangila bule bua pa·rou·siʹa wa Yezu?
13 Bena nkristo bela manyi a spiritu ba mu matuku a Paulo bavua baditatshisha bua kumanya bivule pa bidi bitangila pa·rou·siʹa wa Yezu. Kadi Paulo wakabadimuija bua ‘kabazakajibu mu meji abu.’ Diambedi kuvua ne bua kumueneka “mupetudi wa mikenji,” bamfumu ba ekleziya ba Bukua-buena-nkristo. Paulo wakafunda ne: “dikalaku dia eu udi upetula mikenji didi bilondeshile ditumika dia Satana, ne midimu ya bukole ya mishindu yonso, ne bimanyinu bia dishima.” (2 Tesalonike 2:2, 3, 9, NW) Mbimueneke patoke se: pa·rou·siʹa, peshi dikalaku, dia “mupetudi wa mikenji” kadivua amu difika kampanda dia mutantshi muîpi; divua ne bua kunenga tshikondo kampanda, mùvuà bimanyinu bia dishima ne bua kuenjibua. Bua tshinyi bualu ebu mbua mushinga?
14 Tangila mvese udi diakamue kumpala kuende: “Mupetudi wa mikenji neasokolodibue, yeye wavua kujimijibua kudi Mukalenge Yezu ku spiritu wa mukana muende ne kumubutula ku dimanyishibua dia dikalaku diende.” Anu bu muvua dikalaku dia “mupetudi wa mikenji” ne bua kuikala bua lupolo kampanda lua tshikondo, dikalaku dia Yezu divua ne bua kunenga bua tshikondo kampanda ne kutua ku ndekelu mu dibutudibua dia “muana wa dibutuka” mupetudi wa mikenji au.—2 Tesalonike 2:8.
Mishindu ya muakulu wa tshiena-Ebelu
15, 16. (a) Mmuaku kayi wa pa buawu udibu batumike nawu mu nkudimuinu mivule ya Matayo mu tshiena-Ebelu? (b) Mmunyi mudibu batumike ne bohʼ mu Mifundu?
15 Anu bu mutukadi bamone, mbimueneke patoke se: Matayo wakafunda kumpala Evanjeliyo wende mu tshiena-Ebelu. Nunku, mmuaku kayi wa tshiena-Ebelu wakatumikaye nawu mu Matayo 24:3, 27, 37, 39? Nkudimuinu ya Matayo mikudimuna mu tshiena-Ebelu tshia lelu idi ne mushindu kampanda wa muaku eu wa pa muanda bohʼ, mu lukonko lua bapostolo ne mu diandamuna dia Yezu. Ebi bivua mua kufikisha ku dibala mushindu’eu: “Ntshinyi tshikala tshimanyinu tshia [bohʼ] webe ne tshia nkomenu wa ndongoluelu eu wa malu?” ne, “Anu bu muvua matuku a Nowa, ke muikala kabidi [bohʼ] wa Muana wa muntu.” Muaku bohʼ udi umvuija tshinyi?
16 Nansha mudiwu ne ngumvuilu kabukabu, muaku wa pa muanda wa tshiena-Ebelu bohʼ udi umvuija nangananga “kulua.” Nkonga-miaku kampanda (Theological Dictionary of the Old Testament) udi wamba ne: ‘Umueneka misangu 2 532, bohʼ ng’umue wa ku miaku ya pa muanda mitambe kutumika nayi misangu ne misangu mu Mifundu ya tshiena-Ebelu ne udi wa kumpala ku miaku ya pa muanda idi yumvuija ditentemuka.’ (Genese 7:1, 13; Ekesode 12:25; 28:35; 2 Samuele 19:30; 2 Bakelenge 10:21; Musambu wa 65:2; Yeshaya 1:23; Yehezekele 11:16; Danyele 9:13; Amosa 8:11) Bikala Yezu ne bapostolo batumike ne muaku udi ne mulongolongo wa mumvuija nunku, ngumvuilu uvua mua kuikala mujule mpata. Kadi bavuaku batumike nawu anyi?
17. (a) Bua tshinyi nkudimuinu ya Matayo ya tshiena-Ebelu tshia lelu kayena mua kuleja menemene tshivua Yezu ne bapostolo bambe? (b) Mmu mukanda kayi mukuabu mutudi mua kupeta tshijadiki kampanda pa bidi bitangila muaku uvua Yezu ne bapostolo mua kuikala batumike nawu, ne mbua kabingila kayi kakuabu kadi mukanda eu muikale ne mushinga buetu tuetu? (Tangila note kuinshi kua dibeji.)
17 Vuluka se: nkudimuinu ya tshiena-Ebelu tshia lelu idi nkudimuinu idi kayiyi mua kuleja mu mushindu mujalame tshivua Matayo mufunde mu tshiena-Ebelu. Bualu budiku mbua se: Yezu uvua mua kuikala mutumike bimpe ne muaku mukuabu mushilangane ne bohʼ, eu uvua mukumbanangane ne ngumvuilu wa pa·rou·siʹa. Tudi tumona bualu ebu mu mukanda wa mu 1995 wa Hebrew Gospel of Matthew (Evanjeliyo wa tshiena-Ebelu wa Matayo), wa Profesere George Howard. Mukanda eu uvua ukoka ntema pa mukanda mukuabu wa mu siekele wa 14 uvua wela mpata pa Buena-nkristo, mufunda kudi munganga muena Yuda Shem-Tob ben Isaac Ibn Shaprut. Mukanda au uvua uleja mifundu ya tshiena-Ebelu ya Evanjeliyo wa Matayo. Kudi tshijadiki tshia se: kayiyi mikudimuna kumbukila ku Latin anyi ku tshiena-Greke mu tshikondo tshia Shem-Tob, mifundu eyi ya Matayo ivua ya kale menemene ne ivua bangabanga mifunda mu tshiena-Ebelu.c Nunku’eu, idi mua kutufikisha pabuipi menemene ne tshivua tshiambibue pa mukuna wa Olive.
18. Mmuaku kayi wa tshiena-Ebelu wa mushinga udi Shem-Tob utumika nawu, ne udi umvuija tshinyi?
18 Mu Matayo 24:3, 27, 39, [mifundu ya] Shem-Tob ya Matayo kayena itumika ne muaku wa pa muanda bohʼ. Bishilangane, udi utumika ne dîna bi·ʼahʹ didi difuminaku. Dîna adi didi dimueneka mu Mifundu ya tshiena-Ebelu anu mu Yehezekele 8:5, muaba udidi diumvuija “tshibuelelu.” Pamutu pa kumvuija tshienzedi tshia dilua, bi·ʼahʹ udi ufunkuna muab’au mushiku wa mbelu wa nzubu kampanda; paudi mu mushiku wa mbelu anyi ku tshiibi, udi munda mua nzubu eu. Kabidi, mikanda ya malu a ntendelelu ikena ya mu Bible munkatshi mua Mivungu ya ku Mbuu Mufue idi misangu mivule itumika ne bi·ʼahʹ pa bidi bitangila difika anyi ntuadijilu mu midimu ya buakuidi. (Tangila 1 Kulondolola 24:3-19; Luka 1:5, 8, 23.) Ne nkudimuinu kampanda wa mu 1986 wa Peshitta wa tshiena-Syrie tshia kale (peshi, Araméen) mu tshiena-Ebelu udi utumika ne bi·ʼahʹ mu Matayo 24:3, 27, 37, 39. Nunku kudi tshijadiki tshia se: mu bikondo bia kale, dîna bi·ʼahʹ divua mua kuikala ne ngumvuilu uvua mushilangane mu mushindu kampanda ne muaku wa pa muanda bohʼ mutumika nawu mu Bible. Bua tshinyi bualu ebu mbua mushinga?
19. Bikala Yezu ne bapostolo bavua batumike ne bi·ʼah,ʹ ntshinyi tshitudi ne bua kukomesha?
19 Bapostolo mu lukonko luabu ne Yezu mu diandamuna diende bavua mua kuikala batumike ne dîna edi bi·ʼah.ʹ Nansha bu bikala bapostolo bavua amu ne lungenyi patupu lua difika dia Yezu mu matuku atshivua alua, Kristo uvua mua kuikala mutumike ne bi·ʼahʹ bua kuamba bivule kupita pa bivuabu belela meji. Yezu uvua mua kuikala mutume lungenyi ku difika diende bua kutuadija mudimu mupiamupia; difika diende divua ne bua kuikala ntuadijilu wa muanzu wende mupiamupia. Ebi bivua ne bua kuakanangana ne ngumvuilu wa pa·rou·siʹa, uvua Matayo ne bua kuikala mutumike nende mu mushindu’eu. Mbiumvuike se: ditumika nunku ne bi·ʼahʹ divua ne bua kushindika tshidi Bantemu ba Yehowa balongeshe mutantshi mule, se: “tshimanyinu” tshiluka tshiakafila Yezu tshivua ne bua kuleja ne: uvuaku.
Bindile nkomenu wa dikalaku diende
20, 21. Ntshinyi tshitudi mua kulongela ku diandamuna dia Yezu pa bidi bitangila matuku a Nowa?
20 Dilonga dietu dia dikalaku dia Yezu didi ne bua kuikala buludiludi ne buenzeji mu nsombelu wetu ne mu matekemena etu. Yezu wakabela balondi bende bua kushalabu batabale. Wakafila tshimanyinu kampanda bua se: dikalaku diende dimanyibue, nansha muvua bavule ne bua kudilengulula: “Anu bu muvua matuku a Nowa, ke muikala dikalaku dia Muana wa muntu. Bualu anu bu muvuabu mu matuku awu kumpala kua mvula wa kabutu, badia ne banua, balume baselangana ne bakaji bafidibua ku mabaka, too ne dituku diakabuela Nowa mu buâtu; ne kabakamanya bualu nansha kakese, too ne pakalua mvula wa kabutu ne kubabutula bonso, nunku ke muikala dikalaku dia Muana wa muntu.”—Matayo 24:37-39, NW.
21 Mu matuku a Nowa, bantu bavule ba mu tshipungu atshi bakatungunuka amu ne midimu yabu ya pa tshibidilu. Yezu wakadianjila kumanyisha ne: bivua ne bua kuikala bia muomumue ne “dikalaku dia Muana wa muntu.” Bantu ba mu tshikondo tshia Nowa bavua mua kuikala bumvue se: kakuvua bualu nansha bumue buvua mua kuenzeka. Udi mumanye tshiakenzeka bushuwa. Matuku awu, avua manenge bua tshikondo kampanda, akatua ku nkomenu, “mvula wa kabutu wakalua ne kubabutula bonso.” Luka mmuleje muyuki wa muomumue, muvua Yezu mufuanyikije “matuku a Nowa” ne “matuku a Muana wa muntu.” Yezu wakadimuija ne: “Nebikale bia muomumue mu dituku adi pikala Muana wa muntu ne bua kusokolodibua.”—Luka 17:26-30, NW.
22. Bua tshinyi tudi ne bua kuditatshisha nangananga bua kumanya mulayi wa Yezu ùdì mu Matayo nshapita wa 24?
22 Bionso ebi bidi ne diumvuija dia pa buadi buetu tuetu, bualu tudi mu tshikondo tshitudi tumona malu avua Yezu mudianjile kumanyisha—mvita, bikumina, bipupu bia masama, nzala, ne dikengeshibua dia bayidi bende. (Matayo 24:7-9; Luka 21:10-12) Nsombelu ya nunku mmimueneke patoke katshia ku diluangana diakashintulula malu a bantu didi dibikidibua mu mushindu muakanyine se: Mvita ya kumpala ya buloba bujima, nansha mudi bantu ba bungi bangata malu aa bu malu a pa tshibidilu a kuonso eku. Kadi, bena nkristo balelela badi bajingulula ngumvuilu wa malu onso a mushinga adi enzeka aa, anu bu mudi bantu batabale bamanyina ku disampila dia mabeji a mutshi wa mfigi se: muvu wa luya ukadi pabuipi. Yezu wakabela ne: ‘Nuenu kabidi, panuatangila malu aa alua, numanye bienu ne: Bukalenge bua Nzambi budi pabuipi.’—Luka 21:31.
23. Mêyi a Yezu àdì mu Matayo nshapita wa 24 adi ne diumvuija dia pa buadi bua nganyi, ne bua tshinyi?
23 Yezu wakatangija tshitupa tshinene tshia diandamuna diende dia pa mukuna wa Olive kudi balondi bende. Mbantu bavua ne bua kudifila mu mudimu wa dipandisha mioyo wa diyisha lumu luimpe pa buloba bujima kumpala kua nshikidilu kuluaye. Buobu ke bavua mua kusunguluja “tshintu tshia muendi tshìdì tshikebesha kabutu . . . tshiimane mu muaba munsantu.” Buobu ke bavua ne bua kuandamuna pa “kunyema” kumpala kua dikenga dinene. Ne mêyi masakidila adi alonda aa avua nangananga ne bua kuikala ne buenzeji kudibu: “Bu matuku awu kaayi mipidijibue, mubidi nansha umue kawuvua mua kupandishibua; kadi anu bua basungula, matuku awu neipidijibue.” (Matayo 24:9, 14-22, NW) Kadi tshidi mêyi aa àdì elesha meji umvuija ntshinyi mene, ne bua tshinyi tudi mua kuamba se: adi apetesha tshishimikidi bua tuetu kuikala mpindieu ne diakalenga dinene, dieyemena, ne lukunukunu? Dilonga dia Matayo 24:22 didi dilonda edi nedifile mandamuna.
[Mêyi adi kuinshi]
a Bilejilu bia kudi Josèphe: Ku mukuna wa Sinayi, mikenyi ne makubakuba “biakamanyisha muvua Nzambi muikalepu [pa·rou·siʹa].” Dimueneka dia mu tshishima mu tabernakle “divua dileja dikalaku [pa·rou·siʹa] dia Nzambi.” Pa kuleja musadidi wa Elisha matempu avua mamunyunguluke, Nzambi “wakaleja patoke kudi musadidi wende bukole buende ne dikalaku [pa·rou·siʹa] diende.” Pakateta munene muena Roma Petronius bua kutukijija bena Yuda, Josèphe wakamba ne: ‘Nzambi wakaleja mene dikalaku [pa·rou·siʹa] diende kudi Petronius’ pa kutuma mvula. Josèphe kakatumika ne pa·rou·siʹa bua kuleja amu disemena anyi difika dia mutantshi muîpi patupu. Muaku awu uvua umvuija dikalaku ditungunuke, dikena dimueneka mene. (Ekesode 20:18-21; 25:22; Lewitiki 16:2; 2 Bakelenge 6:15-17)—Fuanyikija ne Antiquities of the Jews (Malu a kale kale a bena Yuda), Mukanda 3, nshapita 5, tshikoso 2 [80]; nshapita wa 8, tshikoso 5 [202]; Mukanda wa 9, nshapita 4, tshikoso 3 [55]; Mukanda wa 18, nshapita wa 8, tshikoso 6 [284].
b Mu mukanda wende (A Critical Lexicon and Concordance to the English and Greek New Testament), E. W. Bullinger udi wamba ne: pa·rou·siʹa udi umvuija ‘dikalapu anyi divuapu, ne pa nanku, dikalaku, difika; dilua kampanda didi dikonga lungenyi lua disomba bua mutantshi mule kumbukila ku dilua adi.’
c Tshimue tshijadiki ntshia se: tudi tusanganamu muaku wa tshiena-Ebelu “Dîna,” mufunda anyi mujikila, misangu 19. Profesere Howard udi ufunda ne: “Dibala dia Dîna dia Nzambi mu mukanda kampanda wa Buena-nkristo mutela kudi muedianganyi wa mpata muena Yuda didi dikoka ntema. Bikala mukanda eu uvua nkudimuinu kampanda wa tshiena-Ebelu wa mukanda kansanga wa bena nkristo wa tshiena-Greke anyi wa Latin, tuvua mua kutekemena bua kupeta adonai [Mfumu] mu mifundu eyi, ki nkamanyinu kampanda bua dîna kadiyi kumvuija dia Nzambi YHWH. . . . Bua yeye kuikala musakidile dîna kadiyi kumvuija edi, kabiena kuamba. Tshijadiki etshi tshidi tshishindika bikole lungenyi lua se: Shem-Tob uvua mupete kopi wende wa Matayo ne Dîna dia Nzambi dimana kufundamu, ne se: pamu’apa wakadilama pamutu pa kufuana kulua kupia tshibawu tshia kudiumbusha.” Nkudimuinu wa Les Saintes Écritures—Traduction du monde nouveau—Avec notes (angl.) udi utumika ne [mifundu ya] Matayo (J2) ya Shem-Tob bu kabingila ka ditumika ne dîna dia Nzambi mu Mifundu ya Buena-nkristo ya tshiena-Greke.
Newandamune munyi?
◻ Bua tshinyi mbia mushinga bua kumona dishilangana pankatshi pa mushindu udi nkudimuinu ya Bible ikudimuna Matayo 24:3?
◻ Ndiumvuija kayi didi nadi pa·rou·siʹa, ne bua tshinyi bualu ebu mbua mushinga?
◻ Ndiumvuangana kayi didi mua kuikalaku mu Matayo 24:3 mu tshiena-Greke ne mu tshiena-Ebelu?
◻ Mbualu kayi bua mushinga bùdì butangila tshikondo butudi tukengela kumanya bua kumvua Matayo nshapita wa 24?
[Tshimfuanyi mu dibeji 10]
Mukuna wa Olive, udi mutumbuke ku Yeruzaleme