Njila wa dinanga katu upangila
‘Nanukilayi [ne kukeba] bipedi bitambe bunene. Ndi nnuleja njila udi utamba yonso buimpe kabidi.’—1 KOLINTO 12:31.
1-3. (a) Mmunyi mudi dilonga mua kuleja dinanga difuanangane bikole ne dilonga muakulu mupiamupia? (b) Mmalu kayi adi mua kuvuija dilonga mua kuleja dinanga muanda udi utatshisha?
UKADIKU mutete bua kulonga muakulu mupiamupia anyi? Kabutu bualu bupepele to! Bushuwa, muana mutekete udi mua kulonga muakulu anu bua diumvua bawakula. Buongo buende budi bubueja mêyi ne mumvuija a miaku, mu mushindu wa se: panyima pa mutantshi bule kampanda muana mutekete eu udi wakula bimpe, pamu’apa wakula kayi ukosa. Kabiena nanku bua bantu bakulumpe nansha. Bua kumanya patupu miaku mikese ya nshindamenu ya muakulu muenyi, tudi tukeba misangu ne misangu mu nkonga-miaku wa muakulu eu. Kadi mu bungi bua matuku ne bua dimanya dikumbane dia muakulu mupiamupia, tudi tutuadija kuela meji mu muakulu mupiamupia ne diwakula didi dilua dipepele bikole.
2 Kulonga mua kuleja dinanga nkufuanangane bikole ne kulonga muakulu mupiamupia. Bulelela, bantu mbapiane ndambu wa ngikadilu eu wa Nzambi. (Genese 1:27; tangila 1 Yone 4:8.) Nansha nanku, kulonga mua kuleja dinanga kudi kulomba madikolela a pa buawu—nangananga lelu’eu udi dinanga dia ku tshilelelu dikese menemene. (2 Timote 3:1-5) Imue misangu nsombelu wa mu dîku utu nanku. Bushuwa, bantu ba bungi badi bakolela mu nsombelu wa tshikisu mutubu bumvua mêyi a dinanga anu mu mpukapuka, anyi kaayiku mene. (Efeso 4:29-31; 6:4) Nenku mmunyi mutudi mua kulonga mua kuleja dinanga, nansha bikalabu bavua batulejadi mu mpukapuka?
3 Bible udi mua kutuambuluisha. Mu 1 Kolinto 13:4-8, Paulo udi ufila, ki ndiumvuija dikuatakaja dia tshidi dinanga, kadi diumvuija dilelela dia mushindu udi dinanga edi ditambe kutumbuka dienza malu. Dikonkonona mvese eyi nedituambuluishe bua kumvua tshidi ngikadilu eu wa Nzambi ne neditupaye bimpe menemene bua kuleja dinanga. Tukonkononayi imue nseke ya dinanga mudiyi miumvuija kudi Paulo. Netuyitapulule nangananga mu bitupa bisatu: tshikadilu tshietu mu kabujima; pashishe mu mushindu mutambe kusunguluka, malanda etu ne bakuabu; ne ku ndekelu, ditantamana dietu.
Dinanga didi dituambuluisha bua kutshimuna lutambishi
4. Ntshinyi tshidi Bible wamba bua mukawu?
4 Kunyima kua mumvuija ende a ntuadijilu bua dinanga, Paulo wakafundila bena Kolinto ne: ‘[Dinanga] kadiena ne mukawu.’ (1 Kolinto 13:4) Mukawu udi mua kumuenekela ku dibungama dia mutshiaudi bua mudi bakuabu baye kumpala anyi bakumbaje malu kampanda. Mukawu wa mushindu’eu anyi mutshiaudi udi unyanga muntu ku mubidi, mu lungenyi ne mu nyuma.—Nsumuinu 14:30; Lomo 13:13; Yakobo 3:14-16.
5. Mmunyi mudi dinanga mua kutuambuluisha bua kutshimuna mukawu padibi bisua kumueneka ne: mbatulengulule pa kubenga kutupesha disanka kampanda dia mudimu wa teokrasi?
5 Bua nenku diebeja ne: ‘Ntu ngumvua mutshiaudi padibi bisua kumueneka ne: mbandengulule pa kubenga kumpesha disanka kampanda dia mudimu wa teokrasi anyi?’ Biwandamuna ne: eyowa, kuteketshi mu mikolo nansha. Yakobo, umue wa ku bafundi ba Bible, udi utuvuluija ne: ‘dijinga dia mukawu’ didi munda mua bantu bonso bapange bupuangane. (Yakobo 4:5) Dinanga diudi nadi bua bana benu didi mua kukuambuluisha bua kupetulula nkatshinkatshi. Didi mua kukuambuluisha bua kusanka ne badi basanka pamutu pa kumona bu bakupende padi muntu mukuabu upeta dibenesha anyi bamuela kalumbandi.—Tangila 1 Samuele 18:7-9.
6. Nnsombelu kayi mukole wakamueneka mu tshisumbu tshia bena Kolinto mu siekele wa kumpala?
6 Paulo udi usakidila ne: dinanga ‘kadiena difunafuna, kadiena didisua.’ (1 Kolinto 13:4) Biwikala ne dimanya anyi tshipedi kampanda, kabiena bikengela kudileja nansha. Bushuwa, elu ndutatu luvua nalu bamue badiambi bavua badifinye mu tshisumbu tshia mu Kolinto wa kale. Bivua mua kuikala se: bavua ne mamanya mabandile mu diumvuija ngenyi kampanda anyi mushindu mutambe kulengela wa dienza malu. Didileja diabu divua mua kuikala difikishe tshisumbu ku dikosoloka bitupa bitupa. (1 Kolinto 3:3, 4; 2 Kolinto 12:20) Nsombelu wakalua mubi menemene mu mushindu wa se: Paulo wakalua kutandisha bena Kolinto bua ‘dileja batshimbakanyi lutulu,’ bavuaye utobolola mu dibafunkuna bu “bapostolo badi batambe bonso bunene.”—2 Kolinto 11:5, 19, 20.
7, 8. Ku diambuluisha dia Bible leja mutudi mua kuenza mudimu ne mamanya onso atudi nawu bua kukankamija buobumue.
7 Nsombelu wa muomumue udi mua kumueneka lelu’eu. Tshilejilu, bamue bantu badi mua kusua kuditambisha bua bidibu benze mu buambi anyi bua masanka abu a mudimu mu bulongolodi bua Nzambi. Tudi ne bua kudiela muulu bualu bakuabu badi mu tshisumbu kabena ne dimanya dia pa buadi dia buena ditudi nadi anyi? Pamutu pa nanku, tudi ne bua kuenza mudimu ne mamanya onso atudi nawu bua kukankamija buobumue—ki mbua tuetu kudileja nansha.—Matayo 23:12; 1 Petelo 5:6.
8 Paulo wakafunda ne: nansha mudi tshisumbu tshikale ne bitupa bia bungi, ‘Nzambi wakasangakaja bitupa bia mubidi.’ (1 Kolinto 12:19-26) Muaku wa tshiena-Gelika mukudimuna ne: ‘kusangakaja’ udi umvuija disangisha dia bintu biumvuangane, bu mudi disambakaja dia mekala. Nenku muntu nansha umue mu tshisumbu kêna ne bua kudisua bua mamanya ende ne kukeba bua kukokesha bakuabu. Lutambishi ne diambu kabiena ne muaba mu bulongolodi bua Nzambi to.—Nsumuinu 16:19; 1 Kolinto 14:12; 1 Petelo 5:2, 3.
9. Mbilejilu kayi bidimuiji bidi Bible ufila bia bantu bavua bakeba masanka abu nkayabu?
9 Dinanga “kadiena dikeba diakalenga diadio.” (1 Bena Korente 13:5, MMM) Muntu udi ne dinanga kêna udingakaja bakuabu bua kumonaye mua kuenza mudiye musue. Mu Bible mudi bilejilu bidi bidimuija bua muanda eu. Tshilejilu: Tudi tubala bua Delila, Izebele ne Atalaya—bakaji bakadingakaja bantu bakuabu bua bipatshila biabu bibi. (Balumbuluishi 16:16; 1 Bakelenge 21:25; 2 Kulondolola 22:10-12) Kuvua kabidi Abashaloma muana wa Mukalenge Davidi. Uvua ubikila bantu bavua balua mu Yelushalema bua kubakoselabu bilumbu, ne ubambila mu mufuitshifuitshi ne budimu ne: tshilumbuluidi tshia mukalenge katshivua tshiditatshisha menemene bua bilumbu biabu nansha. Pashishe wakamba patoke ne: tshilumbuluidi tshivua bushuwa tshilomba muntu wa musangelu bu yeye! (2 Samuele 15:2-4) Bushuwa, Abashaloma uvua uditatshisha, ki mbua bantu bavuabu bakengesha, kadi buende yeye nkayende. Mu dienza malu bu mukalenge muditeke nkayende, wakasesuisha mitshima ya bantu ba bungi. Kadi kunyima bakatshimuna Abashaloma. Pakafuaye, kabavua nansha bamuangate bu muntu muakanyine bua kumujiika bimpe.—2 Samuele 18:6-17.
10. Mmunyi mutudi mua kuleja ne: tudi tutangila malu adi asankisha bakuabu?
10 Edi ndidimuija kudi bena Kristo lelu’eu. Nansha tuetu bikale balume anyi bakaji, tudi mua kuikala ne makokeshi a ku tshilelelu a dituishangana. Mu mêyi makuabu, bidi mua kuikala bitupepelele bua kuenza mutudi basue, pa kuakula bikole katuyi tulekela bakuabu bakula patudi tuyukila, anyi pa kutshimuna aba badi ne mmuenenu mukuabu. Kadi bituikala bushuwa ne dinanga, netutangile kabidi malu adi asankisha bakuabu. (Filipoi 2:2-4) Katuakudimukila bakuabu anyi kujula ngenyi idi kayiyi miakane bualu tudi bamonemone malu anyi bualu tudi ne muaba kampanda mu bulongolodi bua Nzambi, bienze bu se: mmuenenu yetu tuetu ke idi ne mushinga. Pamutu pa nanku, netuvuluke lusumuinu elu lua mu Bible: ‘Kudisua kudi kuya kumpala kua dibutuka, mutshima wa kudibandisha udi uya kumpala kua dipona.’—Nsumuinu 16:18.
Dinanga didi dikankamija malanda a ditalala
11. (a) Mmu mishindu kayi mutudi mua kuleja dinanga didi dimpe ne kadiyi dienza malu bua kufuishangana bundu? (b) Mmunyi mutudi mua kuleja ne: katuena tusanka bua malu mabi?
11 Paulo wakafunda kabidi ne: dinanga didi “dimpe” ne se: “kadiena dienza bualu bua kufuishangana bundu.” (1 Kolinto 13:4, 5, MML) Bushuwa, dinanga kadiakutulekela tuenza malu ku makolela, mu mushindu mupange bukalanga anyi mubule kanemu nansha. Kadi netuangate mmuenenu ya bakuabu ne mushinga. Tshilejilu, muntu udi ne dinanga neepuke dienza malu adi mua kutatshisha kuondo ka muoyo ka bakuabu. (Tangila 1 Kolinto 8:13.) Dinanga ‘kadiena disanka bua malu mabi, didi disanka bua malu a bushuwa.’ (1 Kolinto 13:6) Bituikala banange mikenji ya Yehowa, katuakubuikila mêsu pa tshiendenda anyi kusanka bua malu adi Nzambi mukine nansha. (Musambu 119:97) Dinanga nedituambuluishe bua kupetela disanka mu malu adi ibaka pamutu pa adi abumbula.—Lomo 15:2; 1 Kolinto 10:23, 24; 14:26.
12, 13. (a) Ntshinyi tshitudi ne bua kuenza padi muntu mutufiikishe munda? (b) Tela bilejilu bia mu Bible bua kuleja ne: nansha tshiji tshikuata ne kabingila tshidi mua kutusaka ku dienza malu mu mushindu mubule meji.
12 Paulo udi ufunda ne: dinanga “kadiena difika munda” (‘kadiena dikuata tshiji lukasa,’ Mukanda wa Nzambi). (1 Kolinto 13:5, MML) Bushuwa, mutudi bantu bapange bupuangane, bitu anu bitufikila bua kufiika munda anyi kumvua ndambu wa tshiji padi muntu mutuenzele bibi. Kadi ki mbimpe bua kulama njiya ya munanunanu anyi kushala bafiike munda nansha. (Musambu 4:4; Efeso 4:26) Tuetu katuyi batshikande, nansha tshiji tshikuata ne kabingila tshidi mua kutufikisha ku dienza malu mu mushindu mubule meji, ne Yehowa neatuele tshilumbu bua malu au.—Genese 34:1-31; 49:5-7; Nomba 12:3; 20:10-12; Musambu 106:32, 33.
13 Bamue bantu mbalekele dipanga bupuangane dia bakuabu dibangatshisha dipangadika dia kubenga kubuela mu bisangilu bia bena Kristo anyi kuenza mudimu wa buambi. Kumpala, ba bungi ba kudibu bavua baluangane mvita mikole ya ditabuja, pamu’apa mbatantamene buluishi bua bena mu dîku, tuseku tua bena mudimu nabu ne bikuabu. Bakatantamena bipumbishi ebi bualu bakabimona bushuwa bu mateta a muoyo-mutoke wabu. Kadi ntshinyi tshidi tshienzeka padi muena Kristo netu wamba anyi wenza bualu budi kabuyi buleja dinanga? Edi kadiena kabidi diteta dia muoyo-mutoke anyi? Ndiodi bushuwa, bualu tuetu balame tshiji, tudi mua ‘kushila Diabolo muaba.’—Efeso 4:27.
14, 15. (a) ‘Kubala bualu bubi’ kudi kumvuija tshinyi? (b) Mmunyi mutudi mua kuidikija Yehowa mu dibuikidilangana?
14 Paulo udi usakidila ne kabingila kimpe ne: dinanga ‘kadiena dibala malu mabi adibu badienzela.’ (1 Kolinto 13:5) Muaba eu Paulo udi wenza mudimu ne muaku wa mu malu a mfranga, pamu’apa bua kuleja tshienzedi tshia difunda bualu bubi mu mukanda wa dibutshila malu bua kubenga kubupua muoyo. Nkuleja dinanga patudi tulama kashidi mu lungenyi dîyi anyi bualu bubi budi butapa ku muoyo, bienze bu se: netuikale nabu dijinga tshikondo kampanda mu matuku atshilualua anyi? Mmunyipu mutudi ne disanka bua mudi Yehowa kayi utulondakaja mu mushindu kauyi luse! (Musambu 130:3) Bushuwa, patudi tunyingalala, udi ukupula bilema bietu.—Bienzedi 3:19.
15 Tudi mua kuidikija Yehowa mu muanda eu. Katuena ne bua kuikala tutamba kuangata malu ne luya padi muntu kampanda umueneka bu udi utupepeja. Bituikala ne lukasa lua kufiika munda, tudi mua kuikala tudienzela bibi menemene kupita mene tshidi muntu udi mutubungamije mua kuikala muenze. (Muambi 7:9, 22) Pamutu pa nanku, tudi ne bua kuvuluka ne: dinanga ‘didi ditabuja malu onso.’ (1 Kolinto 13:7) Bushuwa, muntu nansha umue wa kutudi ki mmusue bua bamushime, kadi katuena ne bua kumona bana betu bu badi ne meji mabi mu bidibu basua kuenza. Padiku mushindu, tuitabe ne: padi muntu mukuabu wenza bualu, kêna ubuenza ne meji mabi nansha.—Kolosai 3:13.
Dinanga didi dituambuluisha bua kutantamana
16. Mmu nsombelu kayi mudi dinanga mua kutuambuluisha bua kuikala ne lutulu?
16 Pashishe Paulo udi utuambila ne: “dinanga didi ne lutulu.” (1 Kolinto 13:4, MML) Didi dituambuluisha bua kutantamena nsombelu mikole, pamu’apa mutantshi mule. Tshilejilu, bena Kristo ba bungi mbasombe bidimu bivule mu mêku mudi benamu bikale mu bitendelelu bishilangane. Bakuabu mbajike, kabiyi ku disua diabu, kadi bualu kabena ne mushindu wa kupeta wa kuselangana nende mukumbane ‘mu Mukalenge.’ (1 Kolinto 7:39; 2 Kolinto 6:14) Pashishe kudi bantu badi baluangana ne masama adi atamba kutekesha mubidi. (Galatia 4:13, 14; Filipoi 2:25-30) Bushuwa, mu ndongoluelu eu mupange bupuangane, kakuena muntu udi ne nsombelu udi kayi ulomba ditantamana dia mushindu kampanda anyi kansanga.—Matayo 10:22; Yakobo 1:12.
17. Ntshinyi tshiatuambuluisha bua kutantamena malu onso?
17 Paulo udi utujadikila ne: dinanga “didi dilekelangana bionso, . . . ditekemena bionso, [“ditantamena,” NW] bionso.” (1 Bena Korente 13:7, MMM) Dinanga bua Yehowa nedituambuluishe bua kutantamena nsombelu yonso bua buakane. (Matayo 16:24; 1 Kolinto 10:13) Katuena tukeba kufuila ditabuja to. Kadi tshipatshila tshietu ntshia kuikala ne nsombelu wa ditalala ne wa bupole. (Lomo 12:18; 1 Tesalonike 4:11, 12) Nansha nanku, padi mateta a ditabuja alua, tudi tuatantamena ne disanka bu tshitupa tshia mushinga wa dikala bayidi ba Kristo. (Luka 14:28-33) Patudi tutantamana, tudi tudienzeja bua kulama mmuenenu muimpe, batekemene tshipeta tshitambe buimpe ku nsombelu eyi ya lutatu.
18. Mmunyi mudi ditantamana dikale ne mushinga nansha mu nsombelu muimpe?
18 Nsombelu udi ulomba ditantamana kêna anu wa dikenga nansha. Imue misangu, kutantamana kudi kumvuija kunenga, kutungunuka mu njila kampanda mujadika nansha bikalamu anyi kamuyi nsombelu ya lutatu. Ditantamana didi diumvuija kulama bibidilu bimpe bia mu nyuma. Tshilejilu, utu wenza mudimu wa buambi ne muoyo mujima bilondeshile nsombelu webe anyi? Utu ubala ne welangana meji pa Dîyi dia Nzambi ne uyukila ne Tatuebe wa mu diulu mu disambila anyi? Utu ubuela pa tshibidilu mu bisangilu bia tshisumbu ne upetela dikuatshisha ku dishintakaja dia makankamija ne bena kuitabuja nebe anyi? Bikalabi ne: ‘eyowa,’ nanku nansha wewe mu nsombelu muimpe anyi mubi mpindieu, udi utantamana. Kulekedi nansha, ‘bualu bua bituikala katuyi batekete mu maboko, netupole pakumbana tshikondo.’—Galatia 6:9, MML.
Dinanga—‘Njila udi utamba yonso buimpe’
19. Mmunyi mudi dinanga dikale ‘njila udi utamba yonso buimpe’?
19 Paulo wakela kashonyi pa mushinga wa kuleja dinanga pa kubikila ngikadilu eu wa Nzambi ne: ‘njila udi utamba yonso buimpe.’ (1 Kolinto 12:31) ‘Mmutambe yonso buimpe’ mu ngumvuilu kayi? Bushuwa, Paulo uvua utshitelelaku mapa a spiritu avua matangalake munkatshi mua bena Kristo ba mu siekele wa kumpala. Bavua bapeshe bamue mushindu wa kuamba malu a tshiprofete, bakuabu bavua babapeshe bukole bua kuondapa masama, ba bungi bavua babapeshe bukokeshi bua kuakula mu miakulu mikuabu. Bushuwa mapa aa adi akemesha! Kadi Paulo wakambila bena Kolinto ne: “Nansha meme mua kuakula miakulu ya bantu ne ya [“banjelu,” NW], pangikala tshiyi ne dinanga, ndi amu bu tshipanza tshidi tshienza mutoyi, bu ludibu ludila. Nansha meme muikale ne dipa dia [“kuamba malu a tshiprofete,” NW], dia kumanya malu onso masokome ne bintu bionso, nansha muikale ne ditaba dijima dia kutentemuna nadio mikuna, meme tshiyi ne dinanga, ndi tshianana.” (1 Bena Korente 13:1, 2, MMM) Bushuwa, nansha malu avua mua kuikala a mushinga adi alua “midimu mifue” bikalawu kaayi menza ne dinanga bua Nzambi ne bua muntu netu.—Ebelu 6:1.
20. Bua tshinyi bidi bikengela kuenza madikolela a munanunanu bituikala basue kudima dinanga?
20 Yezu udi utupesha kabingila kakuabu katudi ne bua kudimina ngikadilu wa Nzambi wa dinanga. ‘Bua bualu ebu bantu bonso nebamanye ne: nudi bayidi banyi, binuasuangana nunku.’ (Yone 13:35) Muaku “binuasuangana” udi ushila muena Kristo yonso budikadidi, bikalaye mua kulonga mua kuleja dinanga. Kusombela patupu mu ditunga dienyi kakuena anu kutuenzeja bua kulonga muakulu wadi nansha. Peshi kubuela patupu mu bisangilu mu Nzubu wa Bukalenge anyi kusomba ne bena Kristo netu kakuena kutulongesha diakamue bua kuleja dinanga nansha. Dilonga “muakulu” eu didi dilomba madikolela a munanunanu.
21, 22. (a) Ntshinyi tshitudi ne bua kuenza patudi katuyi tukumbaja luseke kampanda lua dinanga luleja kudi Paulo? (b) Mmu mushindu kayi mutudi mua kuamba ne: “dinanga kaditu dipangila”?
21 Pamu’apa kuakukumbaja luseke kampanda lua dinanga luleja kudi Paulo. Kadi kuteketshi mu mikolo nansha. Udienzeje ne lutulu. Utungunuke ne kubala Bible ne utumikile mêyi-maludiki adimu mu malanda ebe ne bakuabu. Kupu muoyo tshilejilu tshidi Yehowa nkayende utuleja. Paulo wakabela bena Efeso ne: ‘Nulejangane kalolo, nuikalangane ne mitshima ya luse, nulekelangane malu mabi enu bu muakanulekelela Nzambi malu mabi enu mu Kristo.’—Efeso 4:32.
22 Anu mutu dilonga kuakula muakulu mupiamupia dilua dipepele ku ndekelu, pamu’apa mu bungi bua matuku neumone ne: kuleja dinanga nekulue kupepele bikole. Paulo udi utujadikila ne: “dinanga kaditu dipangila.” (1 Kolinto 13:8, NW) Dishilangane ne mapa a spiritu a bishima, dinanga nedikale anu kuoku. Nenku tungunuka ne kulonga mua kuleja ngikadilu eu wa Nzambi. Udi anu bu mudi Paulo umubikila ne: ‘njila udi utamba yonso buimpe.’
Udi mua kumvuija anyi?
◻ Mmunyi mudi dinanga mua kutuambuluisha bua kutshimuna lutambishi?
◻ Mmu mishindu kayi mudi dinanga mua kutuambuluisha bua kukankamija ditalala mu tshisumbu?
◻ Mmunyi mudi dinanga mua kutuambuluisha bua kutantamana?
◻ Mmunyi mudi dinanga dikale ‘njila udi utamba yonso buimpe’?
[Tshimfuanyi mu dibeji 19]
Dinanga nedituambuluishe bua kulengulula bilema bia bena kuitabuja netu
[Bimfuanyi mu dibeji 23]
Ditantamana didi diumvuija kulama bibidilu bietu bia mu teokrasi