Mêku menza ne bana ba ku dibaka dikuabu adi mua kusomba bimpe

MÊKU ADI NE BANA BA KU DIBAKA DIKUABU ADIKU MUA KUSOMBA BIMPE ANYI? EYOWA, nangananga biavuluka benamu bonso ne: “Mufundu wonso mmupudija ku spiritu wa Nzambi ne udi ne dikuatshisha bua kulongesha, bua kubela, bua kupingaja malu mu bulongame, bua kukela mu buakane.” (2 Timote 3:16, NW) Padi muntu yonso utumikila mêyi-maludiki a mu Bible, kudi mushindu wa kusomba bimpe.

Ngikadilu wa nshindamenu

Bible udi anu ne mikenji mikese idi iludika malanda a bantu. Misangu mivule udi ukankamija bua kudima ngikadilu ne mmuenenu mimpe idi itusaka bua kuenza malu ne meji. Mmuenenu ne ngikadilu mimpe eyi idi yenza nshindamenu wa nsombelu wa disanka mu dîku.

Bidi mua kudimuenekela, ne mbiakanyine bua kuamba ne: ngikadilu wa nshindamenu udi ukengedibua bua dîku dionso kuikaladi ne nsombelu muimpe udi: dinanga. Mupostolo Paulo wakamba ne: ‘[“Dinanga dienu,” NW] dikale kadiyi ne lubombo. Mu dinanga dia bana benu ba mu Kristo nunangangane, muntu ne muntu.’ (Lomo 12:9, 10) Batu batamba kuenza mudimu bibi ne muaku “dinanga,” kadi dinanga didi Paulo utela muaba eu ndia pa buadi. Ndinanga dia buena Nzambi, ne “kaditu dipangila.” (1 Kolinto 13:8, NW) Bible udi umvuija ne: dinanga kaditu ne budisu ne ndidiakaje bua kuambuluisha. Ditu dienzela bakuabu bimpe ne tshisumi. Ditu ne lutulu ne ndilenga, kaditu ne mukawu, kaditu diditambisha anyi didiamba. Kaditu dikeba diakalenga diadi nkayadi. Misangu yonso ditu didiakaje bua kulekelelangana bilema, kuitaba, kutekemena ne kutantamena bualu buonso budi bulua.​—1 Kolinto 13:4-7.

Dinanga dilelela didi diambuluisha bua kutuyisha makokangana ne kusanga pamue bantu badi ne nkoleshilu mishilangane ne bumuntu bushilangane. Ne didi diambuluisha bua kutekesha bipeta bibi bia difua dia dibaka anyi lufu lua muledi udi mulele bana. Muntu kampanda uvua musela mukaji uvua ne bana ba ku dibaka dikuabu udi umvuija ntatu yende mitambe bukole nunku: “Misangu ya bungi mvua ntamba kuditatshisha bua mmuenenu yanyi ne ndengulula bua kukonkonona bivua bana ba mukajanyi ne mukajanyi bumvua. Mvua ne bua kulonga bua kutamba kuikala ne ditukija dia malu. Bualu buvua ne mushinga wa bungi menemene mbua se: mvua ne bua kulonga mua kuikala ne bupuekele.” Dinanga diakamuambuluisha bua kuenza mashintuluka avua akengedibua.

Muledi wa bana

Dinanga didi mua kuambuluisha bua kumanya tshia kuenza bua malanda adi pankatshi pa bana ne muledi wabu udi kayiku mpindieu. Tatu kampanda uvua musele mukaji uvua ne bana ba ku dibaka dikuabu udi wamba ne: “Mvua musue bua bana ba mukajanyi bannange kupita mudibu banange tatuabu mubaledi. Pavuabu baya kumona tatuabu mubaledi, bivua binkolele bua kubenga kumujana. Pavuabu bapingana kunyima kua bamane kupitshisha nende dituku dijima ne disanka, mvua ngumvua bibi be. Bivua binsankisha bikole pavuabu bapingana babungame. Bushuwa, mvua ntshina bua kababengi kunnanga. Bualu butambe bukole buvua bua kufika ku dijingulula ne ku ditaba muaba wa mushinga uvua nawu tatuende wa bana ba mukajanyi mu mitshima yabu.”

Dinanga dia bushuwa diakambuluisha tatu eu bua kuitaba muanda wa se: kabivua bilelela bua kutekemena bua bamunange “diakamue.” Kavua ne bua kuikala mumvue bu bamubenge pavua bana kabayi bamuitabe diakamue. Wakafika ku dijingulula ne: kêna mua kuangata menemene muaba wa tatuabu mubaledi mu mitshima ya bana nansha. Bana bavua bamanye tatuabu kubangila ku buana buabu, kadi yeye uvua muntu muenyi uvua ne bua kudienzeja bua kukoka dinanga diabu. Mukebuludi Elizabeth Einstein udi uleja tshitu tshifikile bantu ba bungi: “Kuena mua kupingana pa muaba wa muledi mulelela wa bana nansha kakese. Nansha muledi ukadi mufue anyi udi mulekele bana udi ne muaba munene mu mitshima yabu.”

Dikela bana​—Muanda udi ukengela budimu

Bible udi uleja ne: dikela bana ne dinanga didi ne mushinga wa bungi buabu nansha buobu bikale ba muena dibaka nebe. (Nsumuinu 8:33) Bamanyi bapiluke ba bungi mbatuadije kuitaba tshidi Bible wamba pa bualu ebu. Mulongeshi Ceres Alves de Araújo wakamba ne: “Pa tshibidilu muntu nansha umue katu musue bamuelele mikalu to, kadi idi ikengedibua. Muaku ‘tòo’ udi ukubangana.”

Kadi mu dîku didi ne bana ba ku dibaka dikuabu, dikela bana didi mua kufikisha ku dipangakanangana ku mêyi bikole. Bana ba muena dibaka nebe bavua balongesha kudi muntu mukulumpe udi kayiku mpindieu. Pamu’apa badi ne bibidilu anyi bilele bidi mua kufiikisha muledi udi kayi mubaledi munda. Ne imue misangu kabatu bumvua tshituye mulamatshile bikole ku amue malu. Mmunyi mutudi mua kupita ne nsombelu eu? Paulo udi ubela bena Kristo ne: “Ipatshila . . . dinanga, dinanukila ne bupole.” (1 Timoteyi 6:11, Mukanda wa Mvidi Mukulu) Dinanga dia bena Kristo didi diambuluisha eu udi kayi muledi mulelela wa bana, ne kabidi bua bana bine bikale ne bupole ne lutulu padibu balonga mua kumanyangana. Bikala udi muselangane ne muledi wa bana kayi ne lutulu, ‘difiika dia munda, tshiji ne dipendangana’ bidi mua kunyanga ne lukasa malanda onso akavuabu nawu.​—Efeso 4:31.

Muprofete Mika wakaleja tshidi mua kuambuluisha mu muanda wa dikela bantu. Wakamba ne: ‘Yehowa udi utekemena malu kayi kuudi? Anu bua wewe kuenza malu makane, kunanga kuleja bakuabu luse, ne kuenda ne Nzambi webe ne mutshima mupuekele.’ (Mika 6:8) Buakane budi ne mushinga wa bungi mu dikela bana. Kadi bidi munyi bua bulenga? Mukulu kampanda muena Kristo udi ulonda ne: misangu mivule bivua bikole bua kubisha bana ba mukajende mu Dia lumingu mu dinda bua kuya mu bisangilu. Pamutu pa kubatandisha, uvua ubaleja bulenga. Uvua ujuka kumpala kua dîba, ulamba tshiayi, pashishe utuadila yonso wa kudibu tshiayi. Pa nanku, bavua batamba kumuteleja pavuaye ubajula.

Mulongeshi Ana Luisa Vieira de Mattos wakamba mêyi aa adi asankisha: “Tshidi ne mushinga ki mmushindu udi dîku to, kadi mmalanda adimu. Mu malonga andi muenze ndi mumone se: bansonga badi ne ntatu mu bikadilu biabu pabuipi ne bonso mbafumine anu mu mêku mudi bulombodi bua baledi kabuyi buimpe, kamuyi mikandu ne diyikidilangana.” Wakamba kabidi ne: “Tudi ne bua kuamba ne disuminyina ne: dikolesha bana didi diumvuija se: bitu bikengela kuamba ne: Tòo.” Kusakidila apu, Doktere Emily ne Doktere John Visher bakamba ne: “Dinyoka ditu nangananga dipatula bipeta bimpe anu padi muntu udibu banyoka muikale utabalela malanda adiye nawu ne muntu udi umupesha dinyoka.”

Mumvuija aa adi andamuna mu tshikoso lukonko lua kumanya muntu udi ne bua kukela bana mu mêku adi ne bana ba ku dibaka dikuabu. Nnganyi udi ne bua kuamba ne: Tòo? Panyima pa bamane kuyikila pa mianda eyi, bamue baledi mbapangadije ne: ku mbangilu muledi wa bana udi ne bua kuikala mufidi wa dinyoka munene bua kupesha eu udi kayi mubaledi tshikondo tshia kudia malanda mashême ne bana. Lekela bana balonge bua kushindika ne: eu udi muselangane ne muledi wabu mmubanange kumpala kua kubakelaye.

Netuambe tshinyi bikala udi kayi muledi wa bana muikale tatu? Bible kêna wamba ne: tatu ke mfumu wa dîku anyi? Eyowa. (Efeso 5:22, 23; 6:1, 2) Kadi tatu udi usela mukaji udi ne bana ba ku dibaka dikuabu udi mua kujinga kulekela bujitu bua dikela bana mu bianza bia mamuabu bua tshikondo kampanda. Udi mua kuitaba bua bana batumikile ‘mikenji ya mamuabu’ eku ujadika nshindamenu bua buobu ‘kuteleja dikela dia tatuabu [mupiamupia].’ (Nsumuinu 1:8, NW; 6:20; 31:1) Bijadiki bidi bileja ne: ndekelu wa bionso muanda eu kawena ubengangana ne dîyi-diludiki dia bumfumu to. Kabidi, tatu kampanda uvua musele mukaji uvua ne bana ba ku dibaka dikuabu udi wamba ne: “Ngakavuluka ne: dikela bana divua diumvuija mibelu, diludika ne dibakanyina. Buobu bakele bana mu mushindu muakane, wa dinanga ne wa luse, ne baledi buobu bafile tshilejilu tshimpe, pa tshibidilu dikela bana ditu dipatula bipeta bimpe.”

Baledi badi ne bua kuikala bayikila

Nsumuinu 15:22 (MMM) udi wamba ne: “Padi bantu kabayi bakonkangana ngenyi, malu abo kaena akumbana, kadi bobo ne bafidi ba ngenyi ba bungi, adi aya kumpala.” Mu dîku didi ne bana ba ku dibaka dikuabu, mbia mushinga bua baledi bikale bakuatshilangana malu adibu nawu ku muoyo ne lutulu. Mufundi wa ngumu mu tshikandakanda kampanda wakamba ne: “Misangu yonso bana batu ne meji a kuteta mikalu mibelela kudi baledi babu.” (O Estado de S. Paulo) Mu mishindu ibidi bualu ebu budi mua kuikala bulelela mu mêku adi ne bana ba ku dibaka dikuabu. Nanku, baledi badi ne bua kufika ku diumvuangana pa malu mashilangane bua bana kumonabu ne: badi mu buobumue. Kadi bidi munyi bikala udi muselangane ne muledi wa bana wenza malu mu mushindu udi muena bana umona kauyi muakane? Nanku, baledi babidi aba badi ne bua kujikija muanda eu pa nkayabu, kabiyi ku mêsu kua bana to.

Mamu kampanda wakaya ku dibaka dikuabu udi ulonda ne: “Bualu budi butambe kukolela mamu mbua kumona bamunyokela bana kudi bayende, nangananga biamonaye se: udi wenza malu kayi ne ditukija anyi muikale ne kansungasunga. Bidi bimusama ku muoyo, ne mmusue kuakuila bana bende. Mu bikondo bu nunku, bitu bikole bua kushalaye ukokela bayende ne umutua nyama ku mikolo.

“Umue musangu, bana banyi ba balume babidi, wa bidimu 12 ne wa bidimu 14, bakalomba bayanyi dianyisha bua kuenza bualu kampanda. Wakabenga diakamue ne pashishe kumbukaye mu nzubu amu kayi mupeshe bana aba mushindu nansha mukese wa buobu kumumvuija bua tshinyi dilomba diabu divua ne mushinga. Bana bakavua basue kudila, ne ngakashala tshiyi ne tshia kuamba. Muana mukulumpe wakantangila e kuamba ne: ‘Mamu, uvua mumone tshivuaye muenze anyi?’ Ngakamuandamuna ne: ‘Eyowa. Kadi udi amu mfumu wa dîku, ne Bible udi utuambila bua kunemeka bumfumu.’ Bavua bana bimpe ne bakitaba bualu ebu, ne bakatukija ndambu. Dilolo adi, ngakumvuija bayanyi malu aa, ne wakumvua ne: bumfumu buende buvua bua dîsu dikole. Wakaya buludiludi mu nzubu wa bulalu wa bana abu ne kubalombaye luse.

“Bualu ebu buakatulongesha malu a bungi. Bayanyi wakalonga mua kuteleja kumpala kua kuangata mapangadika. Ngakalonga mua kulonda dîyi-diludiki dia bumfumu, nansha padibi binsama ku muoyo. Bana bakalonga mushinga wa kukokela. (Kolosai 3:18, 19) Dilomba luse ne muoyo mujima dia bayanyi diakatupesha tuetu bonso dilongesha dinene dia budipuekeshi. (Nsumuinu 29:23) Lelu’eu, bana bonso babidi mbakulu bena Kristo.”

Bilema nebienzeke anu dienzeka. Bana nebambe anyi nebenze malu anyingalaja mutshima. Nsombelu mikole ya tshikondo etshi neyifikishe mêku adi ne bana ba ku dibaka dikuabu ku dienza malu mu mushindu udi kauyi wa meji. Kadi, mêyi aa mapepele: “Ndi muenze tshilema, bu wewe mua kusua mfuileku luse,” adi mua kuambuluisha bikole kukosa bilumbu.

Koleshayi buobumue bua dîku

Bitu bikengela matuku a bungi bua kudia malanda mashême mu dîku didi ne bana ba ku dibaka dikuabu. Biwikala muselangane ne muledi wa bana, mbimpe umanya mua kuditeka pa muaba wa bakuabu. Ikala umvuilangana, mudiakaje bua kupitshisha dîba kaba kamue ne bana. Ikala unaya ne bana batshidi bapuekele. Ikala mudilongolole bua kuyikila ne bana bakadi bakulumpe. Keba bikondo bia kupitshisha nabu dîba pamue​—tshilejilu, bikila bana bua bakuambuluishe mu midimu ya kumbelu, bu mudi kulamba biakudia anyi kusukula mashinyi. Balomba bua baye kukufila mu tshisalu. Kusakidila apu, malu makese adi mua kuleja dinanga diudi nadi kudibu. (Bushuwa, batatu badi basele bakaji badi ne bana ba ku dibaka dikuabu badi ne bua kuikala badimuke bua kunemeka mikalu miakanyine ne bana ba bakaji ba ku dibaka dikuabu bua kabumvu bibi. Ne bamamu badibu basele kudi tatu udi ne bana badi ne bua kuvuluka ne: bana ba balume badi pabu ne mikalu.)

Mêku adi ne bana ba ku dibaka dikuabu adi mua kusomba bimpe. A bungi mmasombe bimpe. Adi atamba kusomba bimpe ng’adi benamu bonso, nangananga baledi, baditatshisha bua kuikala ne mmuenenu mimpe ne batekemene malu anu mudiwu. Mupostolo Yone wakafunda ne: “Bananga, tunangangane, bualu bua dinanga didi difume kudi Nzambi.” (1 Yone 4:7) Bushuwa, dinanga dia muoyo mujima ke nsapi mulelela wa dîku didi ne bana ba ku dibaka dikuabu didi ne disanka.

[Bimfuanyi mu dibeji 7]

MÊKU ADI NE BANA BA KU DIBAKA DIKUABU A DISANKA:

adi apitshisha dîba pamue . . .

adi alonga Dîyi dia Nzambi pamue . . .

adi ayikila pamue . . .

adi enza mudimu pamue . . .