Bua tshinyi Shaula wakakengesha bena Kristo?
‘BULELELA, MEME KABIDI ngakadi ngelangana meji ne: bundi nabu mbua kuenza malu a bungi adi abipisha dîna dia Yezu wa ku Nazaleta. Ngakenzenza bualu ebu kabidi mu Yelushalema; pangakangata bukole kudi bakuidi banene ba Nzambi, ngakabueja bansantu ba bungi mu nzubu ya lukanu; pakambabu kushipa [bayidi], ngakitabuja. Misangu ya bungi ngakadi mbakengesha mu nsunagoga, ngakakeba bua kupendesha Nzambi; bualu bua ngakadi nabu lukuna lutambe, ngakabakengesha too ne ku misoko ya bisamba bikuabu.’—Bienzedi 26:9-11.
MÊYI aa ngakamba Shaula wa ku Tâso, udibu bamanye kabidi bu mupostolo Paulo. Bushuwa, tshikondo tshiakambaye mêyi aa, ukavua mukudimuke. Bu muvuaye katshiyi muluishi wa bena-Kristo, uvua mpindieu umue wa ku bantu bavua batangalaja Buena-Kristo ne lukunukunu lukole. Kadi ntshinyi tshivua tshisake diambedi Shaula bua kukengesha bena Kristo? Bua tshinyi uvua wela meji ne: ‘buvuaye nabu mbua kuenza’ malu a nunku? Ne kudiku dilongesha ditudi mua kupetela ku muyuki wende anyi?
Badi basa Stefano mabue
Bible udi utela Shaula munkatshi mua bantu bakashipa Stefano. ‘Bakapatula [Stefano] mu musoko, bakamukuma mabue. Bamonyi ba bualu ebu bakateka bivualu biabu ku makasa a nsongalume dîna diende Shaula.’ ‘Shaula wakadi witabuja bua Stefano kufuaye.’ (Bienzedi 7:58; 8:1) Ntshinyi tshiakafikisha ku bualu ebu bua tshikisu? Bena Yuda, pamue ne bamue bantu ba mu Kilikia, bakelangana mpata ne Stefano, kadi kabakamanya mua kumutshimuna. Ki mbimanyike bikala Shaula, uvua pende muena Kilikia, né uvua munkatshi muabu to. Mu mishindu yonso, bakangata bantemu ba dishima bua kusuikilabu Stefano tshilumbu ne: uvua upenda Nzambi ne bakaya nende ku kabadi ka Sanhedrin. (Bienzedi 6:9-14) Tshisumbu tshia balumbuluishi etshi tshivua tshilombola kudi muakuidi munene, ne tshivua tshienza mudimu bu kabadi kanene ka bena Yuda. Bu muvuaku kabadi kakulu ka tshitendelelu, benamu bavua kabidi bakuba tshivuabu bangata bu bukezuke bua malongesha. Buabu buobu, Stefano uvua muakanyine lufu. Uvuaku ne dikima dia kubamba muvuabu kabayi balama Mikenji anyi? (Bienzedi 7:53) Pa kumushipa ne mabue, bakamuleja ne: bavua balame Mikenji mu katoba mu katoba!
Shaula uvua muanyishe muanda au bualu bivua biumvuangana ne mitabuja ende. Uvua Mufalese. Kasumbu aka ka bukole kavua kalomba bua kulama mikenji ne bilele ne dîsu dikole. Bavua bangata bena Kristo bu baluishi ba malongesha avuabu banyisha, balongesha njila mupiamupia udi ufikisha ku lupandu ku butuangaji bua Yezu. Bena Yuda ba mu siekele wa kumpala bavua batekemene se: Masiya uvua ne bua kuikala Mukalenge wa butumbi uvua ne bua kubapikula ku bukokeshi bua bena Lomo buvuabu bakine. Buabu buobu, tshivua bualu buenyi, bubipe ne kabuyi kuitaba bua muntu uvuabu bapishe kudi Kabadi Kanene ka Sanhedrin, bamba muvuaye mupende Nzambi, pashishe bamupopele ku mutshi wa tshinyongopelu bu muena tshibawu muela mulawu kuluaye Masiya.
Mikenji ivua yamba ne: muntu muowela ku mutshi uvua ‘muedibue mulawu kudi Nzambi.’ (Dutelonome 21:22, 23; Galatia 3:13) Frederic Bruce udi umvuija ne: bilondeshile mmuenenu wa Shaula, “mêyi aa avua makanyine Yezu. Uvua mufue bua mulawu wa Nzambi, ne pa nanku, kavua mua kuikala Masiya, muntu uvua ne dibenesha dia Nzambi dia pa buadi bilondeshile malu avua bena Yuda bamanyine kudi bankambua babu. Nenku kuamba ne: Yezu uvua Masiya kuvua bu kupenda Nzambi; bantu bavua bamba bualu bubule meji bua mushindu’eu bavua ne bua kubakengesha bu bapendi ba Nzambi.” Anu bu muakitaba Shaula nkayende kunyima, lungenyi lua ‘Kristo wakashipabu ku mutshi [luvua] tshilenduishi kudi bena Yuda.’—1 Kolinto 1:23.
Tshivua Shaula mua kuenza ne dilongesha edi tshivua kudibenga ne muoyo mujima. Uvua mene ne bua kuenza mudimu ne tshikisu bua kukamisha dilongesha edi kashidi. Uvua mujadike ne: etshi ke tshivua Nzambi musue. Mu diumvuija mmuenenu uvuaye nende, Shaula wakamba ne: ‘Bua lukunukunu lungakadi nalu ngakadi nkengesha ekeleziya. Mu dikebulula dia muoyo muakane mu ditumikila dia mikandu ya mu mikenji, kabakadi mua kundiwula nansha ku kalu kamue.’ ‘Ngakatamba kukengesha bena ekeleziya wa Nzambi, ngakababutula; ne ngakadi mpita kumpala kua bena mulongo wanyi ba bungi ba mu tshisamba tshietu mu bualu bua bena Yuda bualu bua lukunukunu lukole lungakadi nalu bua bilele bia bankambua betu.’—Filipoi 3:6; Galatia 1:13, 14.
Ntunga-mulongo mu dikengeshangana
Kunyima kua lufu lua Stefano, Shaula uvua kumpala kayi ushadila panyima mu dikengesha dia bena Kristo. Bu muvuaye kumpala, uvua ne bua kuikala mupete lumu kampanda, bualu nansha panyima pa dikudimuna diende dia mutshima, pakenzaye madikolela bua kudisanga ne bayidi, ‘buobu [bonso] bakamutshina, kabakitabuja ne: uvua muyidi.’ Pakamuenekabi patoke ne: bulelela uvua muena Kristo, dikudimuna diende dia mutshima diakalua bualu bua disanka ne bua kuelela Nzambi tuasakidila munkatshi mua bayidi bakumvua ne: ki ng’anu muluishi kampanda wa kale uvua mushintulule mutshima, kadi ne: ‘yeye au wakadi utukengesha diambedi udi wambila bantu mpindieu bua ditabuja diakakebaye kubutula.’—Disendamija miaku ndietu; Bienzedi 9:26; Galatia 1:23, 24.
Damaseke uvua mutantshi wa kilometre mitue ku 220—luendu lua matuku muanda-mutekete anyi muanda-mukulu—ne Yelushalema. Nansha nanku, bu muvuaye ‘ufunyina bayidi bua kubashipaye,’ Shaula wakaya kudi muakuidi munene ne wakamulomba mikanda ya kuya nayi mu nsunagoga ya mu Damaseke. Bua tshinyi? Bua kukuataye muntu yonso uvuaye usangana mu ‘Njila’ ne kulua nende ku Yelushalema musuike mionji. Ku dianyisha difila kudi balombodi, ‘Shaula wakabutula bena ekeleziya, wakabuela mu nzubu yonso, wakakoka balume ne bakaji, wakababueja mu nzubu wa lukanu.’ Bakuabu uvua ‘ubakuma mu nsunagoga,’ ne ‘wakafila dianyisha diende’ (ku muaku ku muaku, “dibue [diende] didi diambuluisha bua kufila dianyisha”) bua kubashipabu.—Bienzedi 8:3; 9:1, 2, 14; 22:5, 19; note kuinshi bua 26:10, NW.
Mu dikonkonona malu avua Gamaliele mulongeshe Shaula ne bukokeshi buvuaye nabu mu tshikondo atshi, bamue bashikuluji badi bela meji ne: katshivua kabidi mulongi wa Mikenji patupu nansha, wakaya kumpala kufikaye too ne ku dipeta ndambu wa bukokeshi mu Buena-Yuda. Tshilejilu, mufundi kampanda wakafuikakaja ne: Shaula uvua mua kuikala mulue mulongeshi mu nsunagoga mu Yelushalema. Kadi, katuena mua kuikala bajadike tshivua Shaula pavuaye ‘ufila dianyisha diende,’ bikalaye uvua umue wa ku bantu bavua balumbuluisha ku kabadi anyi muntu uvua witaba bua kushipabu bena Kristo.a
Bu muvuabi ne: ku mbangilu bena Kristo bonso bavua bena Yuda anyi baprozelite bena Yuda, bidi bimueneka ne: Shaula wakamona Buena-Kristo bu tshisumbu tshia batontolodi mu Buena-Yuda, ne wakamona ne: mulombodi wa mu Buena-Yuda uvua ne bujitu bua kululamija bantu ba mu tshisumbu etshi. Mushikuluji Arland Hultgren udi wamba ne: “Pamu’apa kabiena se: Paulo mukengeshanganyi uvua mua kuikala uluisha Buena-Kristo bualu uvua ubumona bu tshitendelelu tshidi katshiyi mu Buena-Yuda anyi bu tshitendelelu tshivua tshitembangana nabu. Paulo ne bantu bakuabu bavua mua kuikala bangata tshisumbu tshia Bena Kristo bu tshitshikale ku bukokeshi bua bena Yuda.” Nenku meji ende avua a kuenzeja bena Yuda bapambuke bua bumbuke mu tshisumbu etshi ne bapingane mu tshitendelelu tshivua bantu ba bungi banyisha, pa kuenza mudimu ne mishindu yonso ivuaku. (Bienzedi 26:11) Mushindu umue uvuaye ukuata nawu mudimu uvua wa dielangana mu buloko. Mukuabu uvua wa dikumangana mu nsunagoga, mushindu mutangalake wa dinyoka divuabu mua kufila bua dibenga kutumikila bukokeshi bua ba-rabbi kudi kabadi konso kenza ne banzuji basatu.
Bushuwa, bionso abi biakajika pavua Yezu mumuenekele Shaula mu njila wa ku Damaseke. Ulekela dikala muluishi wa tshikisu wa Buena-Kristo, Shaula wakabanga kububingisha ne tshisumi, ne mutantshi kawanji kulepa bena Yuda ba mu Damaseke bavua bakeba bua kumushipa. (Bienzedi 9:1-23) Mpindieu bu muvuaye muena Kristo, Shaula uvua ne bua kupeta ntatu ya bungi anu bu muvuaye mukengeshangane pende, tshiakamufikisha ku diamba bidimu bivule panyima ne: ‘Misangu itanu ngakangata [mikaba] kudi bena Yuda makumi anayi kumusha umue.’—2 Kolinto 11:24.
Lukunukunu ludi mua kupambuka
Kunyima kua mumane kukudimuna mutshima ne mumanyike bimpe bu Paulo, Shaula wakafunda ne: ‘Diambedi ngakadi mupendi wa Nzambi ne mukengeshi wa bantu bende ne muena luonji; kadi ngakafuidibua luse bualu bua ngakabienza mu bupidia buanyi tshiyi mumanye.’ (1 Timote 1:13) Nenku, kuikala ne muoyo umue ne tshisumi mu tshitendelelu kampanda kakuena kujadika ne: tudi banyishibue kudi Nzambi nansha. Shaula uvua ne lukunukunu ne wakenza malu mumvuangane ne kuondo kende ka muoyo, kadi kabiakamuvuija muntu muakane to. Lukunukunu luende lukole luvua lupambuke. (Tangila Lomo 10:2, 3.) Bualu ebu budi ne bua kutuelesha meji.
Bantu ba bungi lelu mbatuishibue bikole ne: tshionso tshidi Nzambi ubalomba nkuikala muntu muimpe. Kadi bidi nanku anyi? Muntu yonso udi ne bua kuteleja mubelu wa Paulo eu: “Nujingulule malu onso; nulamate malu adi mimpe.” (1 Tesalonike 5:21) Ebi bidi biumvuija kukeba tshikondo tshia kupeta dimanya dijalame dia bulelela bua mu Dîyi dia Nzambi ne pashishe kuikala ne nsombelu mumvuangane nabu menemene. Mu dikonkonona dietu dia Bible tuetu bamone ne: kudi malu a tuetu kushintulula, tudi ne bua kuenza muetu muonso bua kuashintulula katuyi tuindila. Pamu’apa bakese ba kutudi kabavua bapendi ba Nzambi, bakengeshanganyi anyi bena luonji mushindu uvua Shaula to. Nansha nanku, tudi mua kupeta dianyishibua dia Nzambi bu Shaula anu tuetu benze malu mumvuangane ne ditabuja ne dimanya dijalame.—Yone 17:3, 17.
[Mêyi adi kuinshi]
a Bilondeshile mukanda kampanda, mufunda kudi Emil Schürer, nansha mudi Mishnah kayi ulonda muvuabu balumbuluisha ku Kabadi Kanene ka Sanhedrin anyi Sanhedrin wa bantu Makumi Muanda-mutekete ne Umue, mushindu uvuabu balumbuluisha ku tubadi tukese, tua bantu 23, mmulejamu mu bule ne mu butshiame. Balongi ba Mikenji bavua mua kuikalapu bua kumona muvuabu balumbuluisha bilumbu bia tshibawu tshia lufu bivuabu bakosa kudi tubadi tukese tua Sanhedrin. Bavua bitabile balongi aba anu bua kuakuila muntu udibu bafunde ku kabadi, ki mbua kuamba malu avua mua kumupisha nansha. Mu bilumbu bivua kabiyi bilomba tshibawu tshia lufu, balongi aba bavua mua kuakuila anyi kuamba malu avua mua kumupisha.—The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ (175 K.B.B.–135 B.B.).