Diyukidilangana dilenga ke nsapi wa dibaka dimpe

Mu 1778, Robert Barron wakapatula tshikuvu tshidi tshikangika njila ibidi tshiakalua nshindamenu wa bikuvu bidiku lelu. Tshikuvu tshivuaye muenze tshivua tshilomba nsapi umuepele uvua mua kupaula musangu umue mênu abidi avua munda bua kutshiunzulula.

BIA muomumue, bua kusomba bimpe mu dibaka, mulume ne mukaji badi ne bua kuenza mudimu pamue musangu umue. Bua kunzulula ne kupeta masanka mavule a mu dibaka dimpe, bualu bumue bua mushinga mukole ndiyukidilangana dilenga.

Tshidi diyukidilangana dilenga diumvuija

Diyukidilangana dilenga ntshinyi? Nkonga-miaku kampanda udi umvuija diyukidilangana bu “difila anyi dishintakaja ngenyi, mmuenenu peshi malu kampanda ku diambuluisha dia mêyi, mikanda anyi bimanyinu.” Nenku diyukidilangana didi diumvuija dishintakaja dia ngenyi ne dia bidi muntu umvua. Diyukidilangana dilenga didi dilomba malu adi akolesha, akankamija, adi mimpe, adi makanyine kalumbandi ne adi asamba bakuabu.​—Efeso 4:29-32; Filipoi 4:8.

Bantu buobu beyemenangana ne babuikidilangana, badi mua kufika ku diyukidilangana bilenga. Ngikadilu eyi idi imueneka padi mulume ne mukaji bangata dibaka bu malanda adi ashala kashidi mu matuku abu onso a muoyo ne badi bapangadija ne muoyo mujima bua dibaka diabu dikale dimpe. Pavuaye wakula bua malanda a mushindu’eu, Joseph Addison, mufundi wa mu siekele wa 18, wakamba ne: “Bantu babidi badi basungulangane munkatshi mua bantu bakuabu bonso, ne tshipatshila tshia kukuatshishangana ne kusankishangana, ku disungulangana diabu adi, mbadisuike bua kulejangana musangelu, bulenga, kuikala ne mêyi malenga, kubuikidilangana, kuikala ne lutulu ne disanka, bua butekete ne bua malu malenga a yonso wa kudibu, too ne ku lufu luabu.” Dibaka dia mushindu’eu didi ne disanka. Ne ngikadilu eyi idi bu bilengejilu idi mua kulengeja dibaka dienu, bualu nudi mua kuyipeta ku diambuluisha dia diyukidilangana dilenga.

Bipumbishi bia diyukidilangana dilenga

Bantu ba bungi batu babuela mu dibaka ne mmuenenu mulenga wa malu ne disanka dikole. Kadi bua ba bungi ba kudibu, disanka edi ditu dijika kunyima kua katupa kîpi ne mmuenenu mulenga uvuabu nende ujimina. Dibungama dikole, tshiji, luonji ne dikinangana bidi mua kupingana pa muaba wa disanka divuaku kumpala. Nenku dibaka didi dilua nsombelu wa kutantamena “too ne ku lufu.” Nenku bua kulengeja anyi kutungunuja diyukidilangana dilenga bua dibaka dimpe, nudi ne bua kutshimuna bimue bipumbishi.

Tshipumbishi tshilelela tshidi tshipangisha diyukidilangana dilenga tshidi mua kuikala buôwa bua mushindu udi muena dibaka nebe mua kumvua bua malu kampanda anyi dijinga kansanga diudi umuleja. Tshilejilu, muntu udi mua kuikala utshina ne: muena dibaka nende udi mua kumubenga bua mudibu bamuambile bua bulema kampanda budi buenda bumueneka ku mubidi wende. Mmunyi mudi muena dibaka mua kumvuija muinende ne: luondapu kampanda nelushintulule mmuenekelu wende anyi kumupangisha bua kuenza midimu bimpe? Mu nsombelu eyi, diyukidilangana ne muoyo umue ne didianjila kuela meji bua kulongolola tshia kuenza mu matuku atshilualua bidi ne mushinga wa bungi. Dimujadikila ne mêyi ebe bua se: neutungunuke ne kumunanga, pamue ne ditungunuka ne kumuenzela malu adi aleja muudi mumusue, nebimuleje mushindu uudi uditatshisha bua bualu buende ne nebiambuluishe bua dibaka kuikaladi disankisha menemene. Lusumuinu elu ludi ne bua kupeta diumvuija dialu ditambe buimpe mu dibaka: ‘Mulunda utu wananga mu bikondo bionso, mmuan’etu utu waleja bulela mu tshikondo tshia dikenga.’​—Nsumuinu 17:17.

Njiya ke tshikuabu tshipumbishi tshitu tshipangisha diyukidilangana dilenga. Bitu bia bushuwa patubu bamba ne: dibaka dia disanka nnsangilu wa bantu babidi badi bafuidianganyi ba luse balenga. Bua kukumbanyinabu diumvuija edi, bena dibaka badi ne bua kuenza muabu muonso bua kulonda mubelu mulenga wa mupostolo Paulo eu: ‘Dîba kadibueledi tshiji tshienu.’ (Efeso 4:26) Bua kutumikila mubelu eu ne kubenga kulama tshiji anyi njiya, bidi bikengela kuikala ne budipuekeshi panudi nuyukila. Bantu badi mu dibaka dimpe kabena ne bua kuikala bafiika munda dîba dionso, batandangana anyi bajilangana nansha. (Nsumuinu 30:33) Badi bakeba bua kuidikija Nzambi utu kayi ulama njiya. (Yelemiya 3:12) Bushuwa, badi babuikidilangana bilema ne muoyo umue.​—Matayo 18:35.

Tshipumbishi tshinene tshia diyukidilangana dionso ndipuwangana. Dipuwangana didi mua kumuenekela ku mpala munyenga, dibenga kutangila mukuabu kuisu, ne dibenga kuakuisha muena dibaka nebe. Muena dibaka udi wenza malu mushindu’eu udi ubungamija muinende. Kadi kuamba muudi mumvue mu mushindu mutoke ne udi usankisha kudi kuambuluisha bikole bua kulengeja dibaka kupita dishala mupuwe ne kuikala ne mpala munyenga.

Kubenga kuteleja bimpe anyi kujika matshi padi muena dibaka nebe wakula ntshikuabu tshipumbishi tshinudi ne bua kutshimuna bua nuenu kuikala nuyukidilangana bimpe mu dibaka. Pamu’apa udi mupungile bikole anyi udi ne mudimu wa bungi wa kuenza kakuyi mushindu wa kutuma meji ku bidi mukuabu wamba to. Matandu adi mua kujuka bua diumvua bibi malu kampanda anudi balongolole avua muena dibaka umue wela meji ne: avua mumvuija bimpe, eku muinende wamba ne disuminyina ne: ke musangu wa kumpala udiye uumvua. Bushuwa, dibenga kuyukidilangana bimpe ke tshiledi tshia ntatu eyi.

Mushindu wa kukankamija diyukidilangana dilenga

Bidi ne mushinga bua kudilamina dîba dia kuyukidilangana bilenga ne dinanga. Bamue batu bapitshisha mêba mavule kumpala kua TV batangila nsombelu wa bantu bakuabu, kabayi ne dîba dia kutangila wabu. Nenku, dikanga televizion ke tshidia tshitu tshikengedibua bua kufika ku diyukidilangana dilenga.

Kadi, anu bu mutuku tshikondo tshiakane bua kuakula, ke mudiku kabidi tshikondo tshia kupuwa. Muntu muena meji wakamba ne: ‘Bualu bua tshintu tshionso tshidi ne tshikondo tshiatshi, tshikondo tshia kupuwa ne tshikondo tshia kuakula.’ Bushuwa, kudi kabidi mêyi adi makanyine kuamba. Lusumuinu kampanda ludi luamba ne: ‘Monayi mudi dîyi diamba mu tshikondo tshiakane mudidi diakane.’ (Muambi 3:1, 7; Nsumuinu 15:23) Nenku umanye tshikondo tshidi tshitambe buimpe bua wewe kuamba bualu buudi nabu anyi kuleja malu adi makutonde. Udiebeje ne: ‘Muena dibaka nanyi mmupungile anyi peshi lungenyi luende ndutukije? Bualu bundi musue kumuleja budi mua kujula matandu anyi? Patuvua bakule bua tshilumbu etshi musangu mushale, ntshinyi tshivua muena dibaka nanyi mubenge mu mêyi amvua muambe?’

Mbimpe kuvuluka ne: bantu batu batamba kuitaba bualu padibu bamona ne: dienza tshidibu babalombe didi mua kubambuluisha. Bikala bena dibaka bashale bu bantu bateyangane, umue wa kudibu udi mua kusua kuamba ne: “Kudi bualu budi buntonde, ne ndi musue tubulongolole mpindieu!” Bushuwa, mêyi malulame a kuamba adi alondeshila nsombelu, kadi nebikale bitambe buimpe bua wewe kuamba mêyi bu aa: “Munanga wanyi, mvua mushale ngela meji bua bualu butuvua bayukile musangu mushale ne mushindu utudi mua kulongolola nsombelu.” Ngakuilu kayi udi mua kusankisha muena dibaka nebe?

Bushuwa, mushindu uudi wamba bualu udi ne mushinga wa bungi. Mupostolo Paulo wakafunda ne: “Ngakuilu wenu ikale amu mulenga ne wa meji dîba dionso [“mutue bu luepu,” NW].” (Kolosai 4:6, MMM) Enza muebe muonso bua dîyi diebe dikale dilenga ne usungule miaku mimpe. Uvuluke se: ‘Mêyi malengele adi bu dikatshi dia buitshi, adi mashemakane ku muoyo ne adi asanguluja mubidi.’​—Nsumuinu 16:24.

Bua bamue bena dibaka, kuenza midimu ya kumbelu pamue kudi mua kufila mushindu mulenga wa kuyukila. Dienza mudimu pamue mushindu’eu didi mua kupesha bantu lungenyi lua kuambuluishangana eku bikale bapeta dîba didibu mua kuyukila bimpe. Bua bakuabu bena dibaka, kushala basombe pamue kabayi benza mudimu kampanda nkuimpe ne kudi kutamba kufikisha ku diyukila bilenga.

Tudi mua kulonga malu a bungi pa kutangila mutu bena dibaka badi bumvuangana bayukila. Ntshinyi tshidi tshibafikisheku? Bua ba bungi, diumvuangana diabu ne dikuatshilangana dia malu kakuyi lutatu mbifumine ku madikolela, lutulu kabidi ne dinemekangana ne dinanga. Bidi bimueneka ne: buobu pabu bavua ne malu a bungi a kulonga mu muanda eu, bualu mabaka mimpe kaatu adienzekela nansha. Nenku mbia mushinga bua kukonkonona mmuenenu wa muena dibaka nebe, bua kujingulula majinga ende, ne bua kutalaja nsombelu idi mua kujula tshiji pa kuamba bualu kampanda ne meji. (Nsumuinu 16:23) Nenku biwikala mu dibaka, udienzeje bua kuikala ne ngikadilu idi ikuvuija muntu wa kusomba nende ne utu kayi ujingakana bua kulomba luse. Malu aa neanuambuluishe bikole bua kulengeja dibaka dienu.

Yehowa Nzambi mmusue bua bantu bikale mu mabaka a disanka ne a kashidi. (Genese 2:18, 21) Kadi nsapi udi mu bianza bia bena dibaka nkayabu. Bidi bikengela bantu babidi badi banangangane benze mudimu pamue bua kunzulula tshiibi tshia dipeta dibaka dimpe pa kumanya mua kuyukidilangana bilenga.

[Tshimfuanyi mu dibeji 22]

Dikanga TV ditu difila dîba dia bungi dia kuyukidilangana

[Bimfuanyi mu dibeji 23]

Diyukidilangana dilenga ditu diambuluisha bua kunangangana kashidi