Vuijayi dibaka dienu tshituangajilu tshia kashidi
“Nenku, muntu katapuludi tshidi Nzambi musange muaba umue.”—MATAYO 19:6, NW.
1. Nshindamenu wa dilubuluka dia dibaka munkatshi mua bena nkristo balelela lelu ntshinyi?
BINUNU bivule bia bantu munkatshi mua Bantemu ba Yehowa lelu’eu badi ne mabaka a disanka ne mashindame. Kadi, dilubuluka dia mushindu’eu kadiena mua kuenzeka ku mpukapuka nansha kakese. Mabaka a bena nkristo adi alubuluka padi bena dibaka buonso babidi (1) banemeka mmuenenu wa Nzambi pa dibaka ne (2) baditatshisha bua kuikala ne nsombelu udi mu diumvuangana ne mêyi-maludiki a mu Dîyi diende. Ndekelu wa bionso, Nzambi nkayende ke uvua mubangishe ndongoluelu wa dibaka. Yeye ‘ngudi dîku dionso pa buloba ne bua kubikidibua ku dîna diende.’ (Efeso 3:14, 15, NW) Bu mudi Yehowa mumanye tshidi tshikengedibua bua dibaka kulubulukadi, tudi tupeta tuetu bine dilubuluka pa kulonda bulombodi buende.—Yeshaya 48:17.
2. Kupangila kutumikila mêyi-maludiki a mu Bible mu dibaka kudi ne bipeta kayi?
2 Pa nanku, kupangila kutumikila mêyi-maludiki a mu Bible kudi mua kushikila ne dikenga mu dibaka. Bamue bashikuluji badi bela meji se: basedianganyi babidi pa basatu lelu’eu mu États-Unis nebakebe kushipa kua dibaka. Nansha bena nkristo ki mbatuibue bisalu bua kuepuka mabika ne mala bia mu bikondo ebi “bia njiwu ne bikole mua kupita nabi.” (2 Timote 3:1, NW) Ntatu ya makuta ne ya pa muaba wa mudimu idi mua kuikala ne tshipeta tshibi pa dibaka kayi dionso. Bamue bena nkristo kabakapeta ditekemena diabu bua kupangila kua muena dibaka nabu bua kulonda mêyi-maludiki a mu Bible. “Ndi munange Yehowa,” ke mudi mukaji kampanda muena nkristo wamba, “kadi dibaka dianyi ndiuwule tente ne bilumbu munkatshi mua bidimu 20. Bayanyi udi ne buiminyi ne kêna musue kuenza dishintuluka nansha dikese. Ndi mukuatshibue mu buteyi.” Bena nkristo bavule balume ne bakaji bakamanyisha mmuenenu wa muomumue. Tshilumbu ntshifumine kunyi? Ne ntshinyi tshidi mua kuepula dibaka bua kadifiki mu dilengululangana peshi mu diluishangana buludiludi?
Dibaka ndia kashidi
3, 4. (a) Mikenji ya Nzambi idi itangila dibaka idi tshinyi? (b) Bua tshinyi dibaka didi ne bua kuikala tshintu tshia kashidi ne tshimpe?
3 Nansha mu nsombelu muimpe mutambe, dibaka didi anu dituangana dia bantu bapange bupuangane. (Dutelonome 32:5) Nenku, mupostolo Paulo wakamba ne: “aba [badi basela] nebikale ne makenga mu mubidi.” (1 Kolinto 7:28) Imue nsombelu ya pa buayi idi mua kufikisha ku diabulukangana anyi ku dishipa dia dibaka. (Matayo 19:9; 1 Kolinto 7:12-15) Kadi, misangu mivule bena nkristo badi batumikila mubelu wa Paulo eu: “Mukashi kumuki kudi mulume wandi . . . , ne mulume kalekedi mukashi wandi.” (1 Kolinto 7:10, 11) Bushuwa, dibaka diakenjibua bua kuikala tshisuikidi tshia kashidi, bualu Yezu wakamba ne: “Muntu katapuludi tshidi Nzambi musange muaba umue.”—Matayo 19:6, NW.
4 Bua muntu udi udiumvua mukuatshibue mu buteyi bua dibaka dia buluishi anyi kadiyi dinanga, mikenji ya Yehowa idi mua kumueneka bu idi kayiyi ya meji. Kadi kabiena nanku to. Bu mudi dibaka dikale dia kashidi, ebi bidi bisaka bena dibaka batshinyi ba Nzambi bua kuluangana ne ntatu yabu ne kukeba mua kuyijikija, pamutu pa kulekela lukasa majitu padi tshimanyinu tshia kumpala tshia tshimvundu tshimueneka. Muntu kampanda musela kukadi bidimu kupita pa 20 udi ubiamba mu mêyi aa: “Kanuena mua kuepuka tshimvundu nansha. Kanuena mua kusankishangana umue ne mukuabu dîba dionso nansha. Ke padi diumvuangana ne mushinga.” Kabiyi mpata, bena dibaka bena nkristo badi badiumvua bikole ne bujitu bua kumpala kudi Yehowa Nzambi, Muenji wa dibaka.—Fuanyikija ne Muambi 5:4.
Buludiki ne dikokela
5. Imue ya ku mibelu yakafila Paulo kudi balume ne bakaji idi tshinyi?
5 Nenku, padi ntatu ipatuka, ke tshikondo tshia kukeba, ki mbua kunyema, kadi mushindu muimpe wa kutumikila mibelu ya mu Dîyi dia Nzambi. Tshilejilu, tangila mêyi aa a Paulo, mafunda mu Efeso 5:22-25, 28, 29 (NW): “Bakaji bakokele babayabu bu mudibu bakokela Mukalenge, bualu mulume udi mfumu wa mukajende, bu mudi Kristo muikale mfumu wa tshisumbu, yeye mupandishi wa mubidi eu. Eyowa, anu bu mudi tshisumbu tshikokela Kristo, nunku bakaji bakokele pabo babayabo mu malu wonso. Balume, tungunukayi ne kunanga bakaji benu, amu bu mudi Kristo munange tshisumbu ne kudifila yeye muine bua bualu buatshi. Ke mushindu udi balume ne bua kunanga bakaji babo, amu bu mibidi yabo bobo bine. Eu udi unanga mukajende mmudinange yeye muine, bualu katshia muntu ki mmukine mubidi wende yeye muine, apo udi uwudiisha ne uwukuba anu mudi Kristo wenzela tshisumbu tshiende.”
6. Bua tshinyi balume bena nkristo mbashilangane ne balume bena mu bulongolodi ebu?
6 Balume batu misangu mivule batumika bibi ne bukokeshi buabu bua balume ne bakokesha bakaji babu ne tshikisu. (Genese 3:16) Kadi, Paulo wakabela bikole balume bena nkristo bua kuikala bashilangane ne balume ba mu bulongolodi ebu, bua kuikala bafuane Kristo, kabikadi bena bulungu badi balondolola kantu kuonso mu nsombelu wa bakaji babu. Bushuwa, Yezu Kristo kavua muntu mupange lutulu anyi muikale muena tshinyangu. Uvua wambika bamulondi bende lumu ne kanemu, wamba ne: “Vuayi kundi meme, nuenu buonso badi bakenga ne bazengele ne majitu, ne meme nennukankamije. Angatayi bujitu buanyi ne nulongele kundi meme, bualu ndi mupole-malu ne mudipuekeshi mu mutshima, ne nenupete dikankamijibua bua anyima yenu.”—Matayo 11:28, 29, NW.
7. Mmunyi mudi mulume mua kutua mukajende lumu pikalaye pende ne mudimu wa ku mubidi?
7 Mulume muena nkristo udi wambika mukajende lumu bu dibungu ditekete. (1 Petelo 3:7) Tshilejilu, bikala mukaji uya ku mudimu. Neangate bualu ebu ne mushinga, wambuluisha pikalaye ne mushindu ne muikale ne kanemu. Kamue kabingila kanene kadi bakaji balombela dishipa dia dibaka mpa kumona bayabu ulengulula bana anyi nzubu. Nenku, mulume muena nkristo udi ukeba mua kuambuluisha mu mishindu mivumvuke idi isankisha dîku dijima.
8. Butumike budi bupetesha mukaji muena nkristo tshintu kayi?
8 Kuikala bambikibue lumu kudi kupepejila bakaji bena nkristo bujitu bua kutumikilabu babayabu. Ebi kabiena bupika nansha kakese. Nzambi wakela mukenji se: mukaji udi ne bua kuikala, ki mmupika, kadi “mukumbaji” (“muambuluishi,” note kuinshi kua dibeji), bua kuleja tshintu tshidi tshikumbanyine muntu. (Genese 2:18) Mu Malaki 2:14, mukaji udi bu “muinende” wa mulume. Mushindu’eu, bakaji bavua ne budikadidi buvule mu bikondo bitshivuabu bafunda Bible. Pa bidi bitangila “mukaji muakanyine,” Bible udi wamba ne: “Mutshima wa bayende udi umueyemena.” Bushuwa, uvua mupeshibue bintu bu mudi dilongolola dia nzubu, dilombola dia disumba dia biakudia, kusakula mushinga wa nzubu wa kusumba anyi kusumbisha, ne kuenduluka mushinga.—Nsumuinu 31:10-31.
9. (a) Mmushindu kayi uvua bakaji batshinyi ba Nzambi baleje butumike bua bushuwa mu bikondo bitshivuabu bafunda Bible? (b) Ntshinyi tshidi mua kuambuluisha mukaji muena nkristo bua kushala ne butumike lelu’eu?
9 Kadi, mukaji mutshinyi wa Nzambi uvua witaba bumfumu bua bayende. Bu mudi Sara, “uvua utumikila Abrahama, umubikila ne: ‘mukalenge,’” kabiyi bu miaku ya kanemu patupu, kadi bu tshimanyinu tshia butumike buende bua bushuwa. (1 Petelo 3:6; Genese 18:12) Wakashiya ku budisuile kabidi nzubu muimpe panyima pende mu tshimenga tshia Ure bua kusombela mu ntenta ne bayende. (Ebelu 11:8, 9) Kadi butumike kabuvua bumvuija se: mukaji kavua mua kuangata dipangadika dinene pavuabi bikengedibua. Pavua Mozese mubenge kuanyisha bua kulonda mukenji wa Nzambi pa bidi bitangila ditengula, mukajende, Zipora, wakepula diakabi ne tshienzedi tshia muoyo umue. (Ekesode 4:24-26) Kabiena bikengela anu kusankisha bantu bapange bupuangane. Bakaji badi ne bua ‘kukokela babayabu bu mudibu bakokela Mukalenge.’ (Efeso 5:22) Padi mukaji muena nkristo wela meji pa malanda ende ne Nzambi, ebi bidi bimuambuluisha bua kulekelela tulema tua bayende anu bu mudiye pende ujinga bua kumuenzelabu.
Diyukidilangana—Muoyo wa dibaka
10. Diyukidilangana didi ne mushinga kayi mu dibaka?
10 Pakamuebejabu kabingila kanene kadi kashipesha mabaka, nzuji wa dishipa dia mabaka wakandamuna ne: “Kupanga kua kuyukilangana ne bulelela buonso, kumanyishangana ngenyi yabu misokome ne kuenzelangana malu bu balunda ba pa muoyo.” Eyowa, diyukidilangana ke muoyo wa dibaka dikole. Anu bu mudi Bible wamba, “mapangadika kaatu alubuluka muaba udi kawuyi kuyukidilangana kua malu a mu musokoko.” (Nsumuinu 15:22, NW) Balume ne bakaji badi bakengela kuikala ‘balunda ba mu musokoko,’ bikale ne malanda a luya, ne pa muoyo. (Nsumuinu 2:17) Kadi, kuyukilangana nkukolele mabaka mavule, ke padi dikinangana dikola too ne muatayikadi mu tshiji tshia kabutu. Peshi bena dibaka badi mua kusokoka munyima mua tshimuenekelu tshia kanemu, eku munda muabu benda batapulukangana.
11. Mmushindu kayi udi mulume ne mukaji mua kulongolola diyukidilangana munkatshi muabu?
11 Tshitupa tshia ntatu tshidi bu tshia se: balume ne bakaji badi ne nyikidilu mishilangane. Bakaji bavule badi basue kuyukila pa nyànji yabu, eku balume pa tshibidilu basue buobo kuyukila pa mianda. Bakaji badi basue kulejangana luse ne kukoleshangana ku muoyo, kadi balume badi buobo bakeba mua kufila mishindu ya kujikija ntatu. Pabi, kudi mushindu wa kuyukidilangana bimpe pikala yonso wa ku bena dibaka babidi mupangadike bua “kuikala uteleja ne lukasa, ne lujoko ku diakula ne kayi muena tshiji tshia lubilu.” (Yakobo 1:19, NW) Ikalayi nutangilangana ne mêsu ne nuteleja menemene. Fikishanganayi ku diakula ne nkonko ya kanemu. (Fuanyikija ne 1 Samuele 1:8; Nsumuinu 20:5.) Pamutu pa kukeba mua kuidikija mua kufila mushindu wa lukasa wa kujikija lutatu padi muena dibaka nebe umanyisha bualu kampanda, teleja ne ntema paudi wenza muebe muonso bua kujikija ntatu. Ne budipuekeshi buonso nusambile pamue, bua kukeba bulombodi bua Nzambi.—Musambu wa 65:2; Lomo 12:12.
12. Mmunyi mudi bena dibaka bena nkristo badisumbila tshikondo bua muena dibaka nabu?
12 Imue misangu mabika ne mala bia matuku aa bidi bishila bena dibaka anu dîba dikese bua kuyukidilangana bimpe. Kadi, pikala bena nkristo ne bua kulama dibaka diabu bu tshintu tshia lumu ne bua kadinyanguki, badi ne bua kusemena pabuipi umue ne mukuabu. Badi bakengela kutangila dibaka diabu bu tshintu tshia mushinga mukole, ne badi ne bua kusumba tshikondo bualu buadi ne bua muena dibaka wabu. (Fuanyikija ne Kolosai 4:5.) Imue misangu bua kupeta dîba dia kuyukila bidi bikengela anu kujima TV. Kuikala ne tshibidilu tshia kusomba pamue bua kunua kakopo ka tshiayi anyi kafé kudi mua kuambuluisha bena dibaka bua kutungunuka ne diyukilangana pa kulejangana dinanga. Mine misangu eyi badi mua ‘kukonkangana’ pa malu mavule adi atangila dîku. (Nsumuinu 13:10) Mbualu kayipu bua meji bua kukolesha tshibidilu tshia kuyukila pa tu-malu tukese tudi tuenza tshiji ne tunyanga diumvuangana kumpala kua kukudimukatu mpokolo minene ya matandu!—Fuanyikija ne Matayo 5:23, 24; Efeso 4:26.
13. (a) Ntshilejilu kayi tshiakafila Yezu pa bidi bitangila diunzulula mutshima ne bulelela? (b) Ng’imue ya ku mishindu kayi itudi nayi bua kusemeja bena dibaka umue pabuipi ne mukuabu?
13 Mulume kampanda wakamba ne: “Mbinkolele, misangu mivule, bua kuamba mmuenenu yanyi ne kuambila bushuwa [muena kuanyi] tshindi ngumvua munda muanyi.” Kudibuulula patoke paku ke nsapi munene udi mua kukolesha diumvuangana disokome dia bantu babidi. Tangilayi muvua Yezu muakule patoke ne muoyo mujima ne aba bavua ne bua kulua bena mu kasumbu ka mukaji wende. Wakamba ne: “Tshiena nubikila bahika; bualu bua muhika kena mumanye budi mukelenge wandi wenza; kadi nakunubikila balunda; bualu bua nakunumanyisha malu wonso anakunvua kudi Tatu wanyi.” (Yone 15:15) Nenku tangila muena dibaka nebe bu mulunda. Umueyemene mu nyānji yebe. Udikoleshe bua kuleja “bimanyinu bia kudinangisha” bipepele ne bia bulelela. (Musambu wa Solomo 1:2) Diyukilangana dia muoyo mujima didi imue misangu mua kupitakana mu buenzavi, kadi padi bena dibaka buonso babidi benza madikolela bu mudibi bikengela, nebakumbaje bia bungi bua kuvuija dibaka diabu tshituangajilu tshia kashidi.
Mua kujikija mapangangana
14, 15. Mmunyi mudi matandu mua kuepukibua?
14 Mapangangana a bushuwa adi mua kujuka ku musangu ne ku musangu. Kadi nzubu wenu kêna ukengela kuandamuka ‘nzubu muwule tente ne matandu.’ (Nsumuinu 17:1, NW) Nuditatshishe bua kanuakudi pa bilumbu binene padi bana mua kumvua, ne uleje kanemu bua mudi muena dibaka webe udiumvua. Pavua Rashele mumvuije dikenga diende bua bunkumba buende ne mulombe Yakoba bua kumupesha bana wakandamuna ne tshiji ne: “Ndi pa muaba wa Nzambi udi mukuimine tshimuma tshia mu difu diebe anyi?” (Genese 30:1, 2, NW) Padi ntatu ijuka ku nzubu, luisha tshilumbu, kuluishi muntu. Munkatshi mua dielangana mpata, epukayi “mei a tshiakulakula” anyi kupuwishangana umue ne mukuabu kabiyi bikengedibua.—Nsumuinu 12:18.
15 Bushuwa, udi mua kuikala muimanyine bikole pa mmuenenu webe, kadi udi mua kubiumvuija kakuyi “difika dia munda ne [tshiji, NW] ne lukuna ne diyoyo ne dihendangana ne lukinu.” (Efeso 4:31) “Yukilanganayi pa ntatu yenu ne dîyi dimpe,” ke mudi mulume kampanda wamba. “Padi dîyi dia umue dibanda, puwa. Pingana kunyima kua katupa kîpi. Tuadijilula kabidi.” Nsumuinu 17:14 udi ufila mubelu eu mulenga: “Diambedi matandu kâyi manze kuhatuka, lekela difuilakana.” Idikija mua kutuadija kabidi diyukidilangana panuikala batukije bubidi buenu.
Shalayi ne lulamatu munkatshi muenu
16. Bua tshinyi masandi a bantu basela ntshilumbu tshinene?
16 Ebelu 13:4 udi wamba ne: “Dibaka dikale dinemekibua munkatshi mua bantu bonso, bulalu kabunyanguki; Nzambi nealumbuluishe bena masandi bajike ne bena masandi babake.” Masandi mmpekatu muenzela Nzambi. Adi kabidi abutula dibaka. (Genese 39:9) Mubedi kampanda wa bena mabaka wakafunda ne: “Padi masandi edibua patoke, adi anyanga dîku dijima anu bu mvula wa tshipepele, ubutula nzubu, uvingutula dieyemena ne didinemeka, wenzela bansonga bibi.” Mafu ne masasa a mishindu ne mishindu adi kabidi mua kupatukamu.
17. Mmunyi mudi lukuka lua masandi mua kuepukibua anyi kuimanshibua?
17 Bamue bantu badi badidiisha ngenyi ya masandi pa kubueja munda muabu mmuenenu mibi ya bulongolodi ebu bunyanguke pa dishala pamue dileja mu mikanda, ku televizion, ne mu filme. (Galatia 6:8) Kadi, bakebuludi badi bamba ne: masandi a musela kaena anu afumina ku dijinga dia kushala pamue ne mukuabu muntu kadi ne ku dijinga dia kuleja ne: batshidi balengele anyi dia kudiumvua banangibue kupita. (Fuanyikija ne Nsumuinu 7:18.) Nansha kuikala kabingila kayi, muena nkristo udi ne bua kuimansha bilota bia masandi. Yukilangana patoke pa nyànji yebe ne muena dibaka nebe. Pikalabi bikengedibua, keba diambuluisha kudi bakulu ba mu tshisumbu. Kuenza nunku kudi mua kuepula dipona mu mpekatu. Kabidi, bena nkristo badi bakengela kuikala badimuke mu malanda abu ne balume anyi ne bakaji. Kabiena mu diumvuangana ne Mifundu bua kuikala musedibue kudi muntu ne kutangila mukuabu ne lukuka. (Yobo 31:1; Matayo 5:28) Bena nkristo badi ne bua kudimuka menemene bua kabalamakanyi munda muabu ne bena mudimu nabu. Malanda a mushindu’eu ashale a bulunda kadi a ku mudimu.
18. Ku muji wa ntatu ya kushala pamue mu dibaka kudi tshintu kayi misangu mivule, ne mmushindu kayi wa kuutula?
18 Bukubi bupite bunene ke malanda a luya ne a patoke ne muena dibaka netu. Bakebuludi bavule badi bamba ne: dishala pamue munkatshi mua bena dibaka didi ne ntatu kabiyi bua dipangila dia ku mubidi kadi nangananga bua dipangila mua kuyukilangana. Ntatu ya mushindu’eu kayena imueneka padi bena dibaka bayukilangana patoke ne bapingajilangana bidi bu biabu bia mu dibaka kabiyi bua mikenji kadi bua dinanga.a Mu nsombelu wa mushindu’eu, dishala pamue didi mua kuambuluisha bua kukolesha mukaba wa dibaka.—1 Kolinto 7:2-5; 10:24.
19. “Tshisuikidi tshipuangane” ntshinyi, ne tshidi mua kuikala ne tshipeta kayi pa dibaka?
19 Dinanga ke didi “tshisuikidi tshipuangane” mu tshisumbu tshia bena nkristo. Pa kukolesha dinanga, bena dibaka bena nkristo ‘tungunukayi ne kulekelelangana ne kufuilangana luse ku budisuile.’ (Kolosai 3:13, 14, NW) Dinanga diashila pa mêyi-maludiki didi dikeba diakalenga dia bakuabu. (1 Kolinto 13:4-8) Dimayi dinanga dia mushindu’eu. Nedinuambuluishe bua kukolesha tshisuikidi tshienu tshia dibaka. Tumikayi ne mêyi-maludiki a mu Bible mu nsombelu wa bena dibaka. Binuenze nanku, dibaka dienu nedikale tshituangajilu tshia kashidi ne neditumbishe Yehowa Nzambi.
[Mêyi adi kuinshi]
a Tshiena-bualu tshia “Diyukidilangana—Kadiena anu ne miaku,” tshipatuke mu Tshibumba tshia Nsentedi tshia 1 Tshimungu 1993, tshiakaleja mushindu udi mabaka mua kutshimuna ntatu mu mianda.
Udi mua kuandamuna munyi?
◻ Bua tshinyi dibaka didi ne bua kuikala tshisuikidi tshia kashidi?
◻ Mmuenenu wa mu Bible pa buludiki ne dikokela udi munyi?
◻ Mmunyi mudi bena mabaka mua kulengeja diyukidilangana munkatshi muabu?
◻ Mmunyi mudi bena mabaka mua kujikija ntatu mu mushindu wa buena nkristo?
◻ Ntshinyi tshidi mua kuambuluisha bua kukolesha tshisuikidi tshia dibaka?
[Tshimfuanyi mu dibeji 12]
Pikala mukajende ne bua kuenza mudimu wa ku mubidi, mulume muena nkristo kêna ne bua kumulekela ne bujitu bumupite makanda