Lejanganayi dinanga mu dîku
TOHRU udi ukanyina mukajende Yoko ne: “Teta anu kumuosha kadi umona! Teta!”a Mukajende udi wandamuna ne: “Ndi mmuosha,” ne diakamue utapisha katshi ka alumeta bua kuosha foto uvuabu babakuate babidi. Pashishe udi utayika wamba ne: “Ndi nguosha ne nzubu eu!” Musangu umue Tohru udi utapa mukajende dipi, dikokangana e kuandamuka mvita.
Kukadi kupite bidimu bisatu, Tohru ne Yoko bakatuadija dibaka diabu bimpe. Kadi ntshinyi tshivua tshinyange malu? Nansha muvua Tohru umueneka muikale muntu wa malu mimpe, mukajende yeye uvua umona ne: kavua umuleja dinanga to ne kavua nansha utamba kuditatshisha bua kumanya tshivua dijinga diende. Biakamueneka bu se: kavua mumanye pende mua kuleja mukajende mananga to. Bu muvua Yoko kayi ne tshia kuenza, ukavua anu ne biji dîba dionso. Katshivua kabidi upeta tulu butuku, kanyinganyinga kumukuata, kavua umvua nansha kabidi nzala ya biakudia to, ukavua ufika munda tshianana tshianana ne ukavua anu ne buôwa pa kumona bivua bienzeka abi. Kadi Tohru yeye kavua bu uvua umona nsombelu uvua munyanguke mu dîku diende au bu bualu to. Buende yeye malu avua anu bu pa tshibidilu.
“Malu makole”
Malu a nunku adi enzeka bikole lelu. Mupostolo Paulo wakamanyisha ne: mu tshikondo tshietu etshi bantu bavua ne bua kuikala ‘kabayi banangi ba bana babu.’ (2 Timote 3:1-5) Muaku wa mu tshiena-Greke udibu bakudimune apa ne: ‘dinanga’ udi upetangana bikole ne muaku udi umvuija dinanga didi pankatshi pa bena mu dîku dimue. Dinanga dia buena edi dikadi dijimine mu tshikondo tshietu etshi. Nansha kuikale dinanga, bena mu dîku badi mua kudilejangana anu mu mpukapuka.
Baledi ba bungi lelu’eu ki mbamanye mua kuleja bana babu dinanga to. Bamue mbakolele mu mêku muvuabu kabayi balejangana dinanga to, ne kabayi mua kumanya ne: kusomba ne bantu kudi mua kuikala kuimpe anu padi bantu abu bamona ne: mbabanange ne buobu pabu baleja bantu nabu dinanga to. Ke bualu buvua mua kuikala bufikile Tohru. Patshitshivuaye muana, tatuende uvua anu ku mudimu ne upingana kumbelu butuku. Uvua wakula ne Tohru anu mu mpukapuka, kabidi uvua wakula nende anu mu ditanda. Mamuende wa Tohru uvua pende ne mudimu uvua umuangata mêba a bungi, ne kavua usomba ne Tohru mêba a bungi to. Televizion ke uvua ndeji wa muanende. Kakuvuaku dielangana kalumbandi anyi diyikidilangana mu dîku nansha.
Bilele bia muaba udi bantu basombele bidi kabidi mua kukebesha nsombelu wa nanku. Mu bimue bitupa bia mu Amerike wa ku sud, bua mulume kulejaye mukajende dinanga, bidi bikengela anji kulengulula bilele bia muaba udibu basombele. Mu matunga a bungi a mu Asia ne mu Afrike, padi muntu uleja muinende dinanga mu mêyi anyi mu bienzedi mmutupe ku mikenji ya bankambua. Bidi mua kukolela balume bua kuambila bakaji babu ta bana babu ne: “Ndi mukunange.” Nansha nanku, tudi mua kupetela dilongesha ku malanda avua pankatshi pa bena mu dîku dia nzanzanza, dilongesha didi dishale ne mushinga too ne lelu.
Malanda a mu dîku a tshitembu
Tshilejilu tshitambe buimpe tshia dîku tshia kulonda ntshia malanda makole avua pankatshi pa Nzambi ne Muanende umuepele mulela. Badi balejangana dinanga mu mushindu mupuangane. Munkatshi mua bidimu binunu ne binunu kabiyi kubala kumana, tshifukibua anyi muntu wa mu nyuma eu wakalua kulua Yezu Kristo pashishe uvua ne malanda mimpe a disanka ne Tatuende. Wakumvuija malanda au mushindu eu: “Meme kulua eu uvuaye munange mu mushindu wa pa buawu ku dituku ku dituku, meme muikale nsanka kumpala kuende dîba dionso.” (Nsumuinu 8:30, NW) Muana eu uvua mujadike bimpe ne: Tatuende mmumunange, ke bualu kayi uvua wambila bantu bakuabu ne: Yehowa uvua mumunange mu mushindu wa pa buawu. Uvua ne disanka kumpala kua Tatuende dîba dionso.
Nansha pakaluaye pa buloba bu muntu uvuabu babikila ne: Yezu, Muana wa Nzambi eu wakamona malu avua amujadikila se: Tatuende uvua mumunange bikole menemene. Kunyima kua Yezu mumane kutambula, wakumvua dîyi dia Tatuende diamba ne: “Ewu ke Muananyi musuibue undi mupite kunanga.” (Matayo 3:17, MMM) Dileja Yezu dinanga mushindu eu ku ntuadijilu kua mudimu wende pa buloba diakamukankamija bikole be! Bivua ne bua kuikala bimulenge bikole ku muoyo pakumvuaye Tatuende umuanyisha ne kumuvuluijabi malu onso a pavuaye mu diulu.
Nunku Yehowa mmufile tshilejilu tshitambe buimpe ne bimueneka nanku ku dinanga dia menemene didiye uleja dîku diende dionso. Tuetu bitabe Yezu Kristo, tudi petu mua kumona dinanga dia Yehowa. (Yone 16:27) Nansha mutuikala katuyi mua kumvua dîyi difumina mu diulu, netumuenene dinanga dia Yehowa mu bintu bidiye mufuke, mu mulambu wa kutupikula nawu wa Yezu udiye mufile, ne kudimuena kabidi mu mishindu mikuabu mivule. (1 Yone 4:9, 10) Yehowa utu kabidi uteleja masambila etu ne wandamuna mu mushindu mutambe buimpe. (Musambu 145:18; Yeshaya 48:17) Patudi tudia malanda masheme ne Yehowa, tudi tukolesha dianyisha dietu dia mudiye utukuba ne dinanga.
Yezu wakalongela kudi Tatuende mushindu wa kuditeka pa muaba wa bakuabu, kubatabalela, kubenzela malu mimpe ne kuditatshisha bua bualu buabu. Wakumvuija ne: ‘Malu onso adi Tatu wenza Muana utu uenza muomumue. Bualu bua Tatu udi musue Muana, udi umuleja malu onso adiye wenza.’ (Yone 5:19, 20) Tuetu petu, tudi mua kulonga mushindu wa kulejangana dinanga pa kulonga tshilejilu tshivua Yezu mufile pavuaye panu pa buloba.—Filipoi 1:8.
Mushindu kayi wa kulejangana dinanga mu dîku?
Bu mudi ‘Nzambi dinanga’ ne mutufuke ‘mu tshimfuanyikiji’ tshiende, tudi ne mushindu wa kumvua ne kulejangana dinanga. (1 Yone 4:8; Genese 1:26, 27) Kadi nansha mutudi ne mushindu wa kulejangana dinanga, kaditu didiluila nkayadi to. Bua kumona mua kuleja muena dibaka netu ne bana batudi balele dinanga, tudi ne bua kuanji kudiumvua tuetu bine munda muetu. Ikala utangila bua kumona ngikadilu milenga idibu nayi, nansha yoyi mua kumueneka ku ntuadijilu bu kayiyi ne mushinga, ne wimanyine pa mine ngikadilu ayi. Pamuapa udi mua kuamba ne: ‘Kakuena tshintu nansha tshimue tshidi tshinsankisha kudi bayanyi [mukajanyi ta bana banyi] to.’ Bantu bavuabu basunguile bakaji anyi balume badi mua kuikala banangangane anu kakese. Bakuabu bavua mua kuikala kabayi basue kulela to. Kadi tangila mushindu uvua Yehowa wangata mukajende wa mu tshimfuanyi anyi tshisamba tshia Isalele mu lukama lua bidimu lua dikumi K.B.B. Nansha muvua muprofete wende Eliya mufike ku diamba ne: kakuvua kabidi batendeledi ba Yehowa bakuabu mu bisa dikumi bia mu tshisamba tshia Isalele, Yehowa wakatangila bimpe bimpe munkatshi muabi e kupetamu bantu 7 000 bavua ne ngikadilu mimpe ku mêsu kuende. Kanuenaku mua kuidikija Yehowa pa kukeba ngikadilu idi mimpe kudi bena mu mêku enu anyi?—1 Bakelenge 19:14-18.
Kadi bua kupetesha bena mu dîku dienu bakuabu mushindu wa kumvuabu ne: udi mubanange, dienzeja ne muoyo umue bua kubaleja dinanga. Paudi umona muntu wenza bualu bukumbanyine kalumbandi, mueleku bua kuleja dianyisha. Mu ditela ngikadilu ya mukaji wa tshitembu, Dîyi dia Nzambi didi dileja bualu kampanda budi bukoka ntema bua kudi bena mu dîku diende, diamba ne: ‘Bana bende badi bajuka, badi bamuvudijila disanka. Bayende kabidi udi ujuka, udi umutumbisha.’ (Nsumuinu 31:28) Mona mushindu udi bena mu dîku balejangana kakuyi dielakana mudibu banyishangana. Padi tatu upatula mêyi a dianyisha nawu mukajende, udi ufila tshilejilu tshimpe kudi muanende, umuleja mua kuikalaye muena kalolo bua paselaye pende kuikalaye wela mukajende kalumbandi.
Baledi badi kabidi ne bua kuikala bela bana babu kalumbandi. Ebi bidi mua kuambuluisha bana bua kudimonabu ne mushinga mu mutshima wabu. Bushuwa, mmunyi mudi muntu mua ‘kunanga muntu nende mudiye mudinange’ bikalaye yeye muine kayi udimona ne mushinga? (Matayo 22:39, MMM) Ku luseke lukuabu, bikala baledi basombele anu diamba bana babu mêyi mabi misangu yonso, kabayiku babela kalumbandi, bana badi mua kupanga kudimona ne mushinga ne kupangabu mua kuleja bakuabu dinanga.—Efeso 4:31, 32.
Udi mua kupeta diambuluisha
Kadi biwikala kuyi mukolele mu dîku dia bantu badi banangangane? Udi anu mua kulonga mushindu wa kulejangana dinanga. Tshia kumpala udi ne bua kuitaba bualu ebu ne kumanya ne: bidi bikengela kudilengeja. Bible, Dîyi dia Nzambi udi wambuluisha bikole mu bualu ebu. Tudi mua kumufuanyikija ne lumuenu. Patudi tuditangila mu lumuenu lua mu tshimfuanyi ludi luikale malongesha a mu Bible, tudi tujingulula bilema bietu bia mu ngeledi wa meji. (Yakobo 1:23) Mu diumvuangana ne malongesha a mu Bible, tudi mua kuakaja ngenyi mibi yonso itudi nayi. (Efeso 4:20-24; Filipoi 4:8, 9) Bidi bikengela kuenza nanku pa tshibidilu, katuyi ‘tuteketa mua kuenza malu mimpe.’—Galatia 6:9, MML.
Bidi mua kukolela bakuabu bua kuleja dinanga bilondeshile muvuabu bakole anyi bilele biabu. Kadi, malu adibu bakonkonone matuku adi panshi aa adi aleja ne: kudi mushindu wa kutshimuna bipumbishi abi. Doktere Daniel Goleman, wa masama a mutu, udi umvuija ne: ‘muntu udi mua kushintulula nansha too ne bibidilu bidi bijame bikole mu mutshima wende bivuaye mupete ku buana.’ Kukadi bidimu bipite pa 1900, Bible wakaleja ne: ku diambuluisha dia nyuma wa Nzambi, muntu udi mua kushintulula nansha ngenyi idi mijame bikole menemene mu mutshima wende. Udi utudimuija ne: ‘Nuvule [bumuntu] bukukulu ne bienzedi biende, nuluate [bumuntu] bupiabupia.’—Kolosai 3:9, 10.
Diakamue padi bena dibaka bajingulula bualu ebu, badi mua kulonga Bible bikale bamanye bimpe majinga abu. Tshilejilu, bua tshinyi kubenga kukonkonona tshidi Bible wamba bua “dinanga”? Nudi mua kupeta mvese bu mudi eu: ‘Nuakumvua lumu lua kudikankamika kua Yobo, nuakutangila bu muakamuenzela Mukalenge ku nshikidilu, ne bu mudi Mukalenge muule tente ne luse ne dinanga.’ (Yakobo 5:11) Pashishe nubale muyuki wa mu Bible wa Yobo, nushindamene pa mushindu uvua Yehowa mumuleje dinanga ne luse bia bungi. Kakuyi mpata, nenujinge bua kuidikija Yehowa pa kunanga bena mu dîku dienu bikole ne kubaleja luse.
Kadi bu mututshidi bapange bupuangane, “buonso buetu tudi tulenduka mu malu a bungi” mu diakula dietu. (Yakobo 3:2) Tudi mua kufika ku dipatula mêyi adi kaayi mua kukankamija bena mu dîku dietu. Ebu mbualu budi bulomba kusambila ne kueyemena Yehowa. Kanupungidi to. “Nusambile diba dionso.” (1 Tesalonike 5:17, MMM) Yehowa neambuluishe bantu badi bakeba bua dinanga kubuela mu dîku ne aba badi basue kudilejangana kadi kabayi badileja to.
Yehowa mmutupeshe kabidi diambuluisha ne dinanga dionso mu tshisumbu tshietu tshia bena Kristo. Yakobo wakafunda ne: ‘Muntu udi ne disama munkatshi muenu anyi? Abikile biende bakulu ba [tshisumbu]; bobu bamulombele Nzambi, bamuele manyi mu dîna dia Mukalenge.’ (Yakobo 5:14) Bulelela, bakulu badi mu bisumbu bia Bantemu ba Yehowa badi mua kuambuluisha bikole mêku adi benamu bikale ne lutatu lua kulejangana dinanga. Nansha mudibu kabayi bondapianganyi, bakulu badi mua kuambuluisha bena Kristo nabu ne lutulu luonso, kabayi babambila tshidibu ne bua kuenza to, kadi babavuluija mmuenenu wa Yehowa ne basambila nabu pamue ne babasambidila.—Musambu 119:105; Galatia 6:1.
Bua bualu budi butangila Tohru ne Yoko, bakulu bena Kristo bakateleja misangu ne misangu ntatu yabu ne kubakolesha ku muoyo. (1 Petelo 5:2, 3) Imue misangu, mukulu mukuabu uvua uya ne mukajende bua kukumbula dîku edi bua se: Yoko apeteleku diambuluisha kudi mukaji muena Kristo ukavua mumonemone malu au uvua mua ‘kumulongeshaku mua kunangaye bayende.’ (Tito 2:3, 4) Padi bakulu bumvuila bena Kristo nabu ne baditeka pa muaba wabu mu makenga abu ne tunyinganyinga tudibu natu, badi balua ‘tshisokomenu ku tshipepele, ne tshinyemenu tshia ku tshipupu.’—Yeshaya 32:1, 2.
Ne diambuluisha dia bakulu, Tohru wakafika ku dijingulula ne: uvua ne lutatu lua kuleja dinanga patoke, kabidi ne: mu ‘matuku a ku nshikidilu,’ Satana udi ujudila bena mu mêku ntatu. (2 Timote 3:1) Tohru wakangata dipangadika dia kuluangana ne lutatu elu. Wakatuadija kumona ne: dipanga kuleja dinanga diende divua difumine ku mushindu uvuaye mukole kabayi bamuleja dinanga. Ku diambuluisha dia dilonga dia Bible ne disambila, Tohru wakatuadija kuleja Yoko dinanga ku kakese ku kakese.
Nansha muvua Yoko mufikile Tohru munda, pakajingululaye mushindu uvua Tohru mukole mu dîku diabu ne kumonaye yeye muine biende bilema, wakenza muende muonso bua kuikalaye umona ngikadilu mimpe ya bayende. (Matayo 7:1-3; Lomo 5:12; Kolosai 3:12-14) Wakasambila Yehowa ne muoyo mujima bua amupe bukole bua atungunuke ne kunanga bayende. (Filipoi 4:6, 7) Ndekelu wa bionso, Tohru wakabanga kuleja mukajende dinanga, mukajende e kusanka bikole.
Bushuwa, nansha bikale bikukolele bua kumvua ne kulejangana dinanga mu dîku, udi anu mua kutshimuna lutatu elu. Dîyi dia Nzambi didi ditupesha mibelu mimpe. (Musambu 19:7) Paudi umanya ne: tshilumbu etshi ntshinene, ukeba bua kumona ngikadilu mimpe ya bena mu dîku dienu, ulonga ne utumikila Dîyi dia Nzambi, weyemena Yehowa pa kusambila ne muoyo mujima ne ukeba diambuluisha kudi bakulu bapie ba mu tshisumbu, udi mua kutshimuna tshidi mua kumueneka bu mukuna munene udi pankatshi pebe ne bena mu dîku dienu. (1 Petelo 5:7) Wewe pebe udi mua kusanka bu muakasanka mulume mukuabu wa mu États-Unis. Bakamuambila bua kulejaye mukajende dinanga. Pakafikaye dikuabu edi ku dipeta dikima dia kuamba ne: “ndi mukunange,” wakakema pa kumona disanka dia mukajende. Wakamuandamuna ne binsonji bia disanka ku mêsu ne: “meme panyi ndi mukunange, kadi eu mmusangu wa kumpala wa wewe kungambila bualu bua nunku kukadi bidimu 25.” Kuindidi mutantshi bule nunku bua kushisha kuleja muena dibaka nebe ne bana bebe dinanga to!
[Mêyi adi kuinshi]
a Tudi bashintulule amue mêna.
[Tshimfuanyi mu dibeji 28]
Yehowa udi ufila diambuluisha mu Bible, Dîyi diende