Mushindu utubu bavuluka bamue bantu

KUKADI kupite bidimu bipite pa binunu bisatu, Davidi uvua unyema Shaula, Mukalenge wa Isalele. Davidi wakatumina Nabala (muntu uvua mumune mbuji ne mikoko ya bungi) dîyi bua amutumine biakudia ne mâyi. Bu muvua Davidi ne bantu bende balame mikoko ne mbuji yende, nanku au Nabala uvua ne bua kubenzela tshintu kampanda. Kadi Nabala wakabenga kubapesha kantu nansha kamue. Wakatandisha mene bantu bavua Davidi mutume. Nabala uvua unaya ne mudilu, bualu Davidi kavua muntu wa kunayila to.​—1 Samuele 25:5, 8, 10, 11, 14.

Bantu ba mu tshitupa tshia Asia atshi bavua ne tshibidilu tshia kuakidila benyi bimpe, kadi Nabala yeye uvua wenza malu wende mushindu. Ndumu kayi luvua nalu Nabala? Bible udi wamba bua Nabala ne: uvua ‘muena lukinu, muena bienzedi bibi’ ‘muntu mulembakane.’ Dîna diende didi diumvuija ‘bupote,’ ne divua dimukumbanyine bulelela bualu uvua wenza malu a bupote. (1 Samuele 25:3, 17, 25) Udiku musue ne: bakuvuluke mushindu au anyi? Utu umueneka ne malu makole pautu ne bakuabu, nangananga padibu mu tshilema anyi? Peshi utu ne kalolo, ne bulunda ne kanemu ta mudimuke anyi?

Abigayila: mukaji wa budimu

Nabala uvua mu lutatu bua ngikadilu wende wa malu makole. Davidi ne bena diende 400 bakasenya miela yabu ne kudiela mu njila bua kuya kumudimuna. Mukaji wa Nabala Abigayila wakalua kumanya tshivua tshienzeke. Wakamona se: mvita kayivua kule to. Tshivuaye mua kuenza mpindieu ntshinyi? Wakaditua lubilu mu dilongolola biakudia ne bintu bikuabu bia bungi bua kusambakena ne Davidi ne bena diende mu njila. Pakasambakenaye nabu, wakalomba Davidi bua kubenga kuela mashi panshi bua tshianana. Muoyo wa Davidi wakateketa. Wakamuteleja e kutuyikaye. Abidi mmale asatu mmipi, Nabala e kufuaye. Kadi bu muvua Davidi mumone ngikadilu milenga ya Abigayila, wakamusela.​—1 Samuele 25:14-42.

Abigayila wakapeta lumu kayi? Mu tshiena-Ebelu tshidi mu Bible badi bamuamba ne: uvua “muimpe mu budimu,” anyi uvua “muena meji.” Uvua bulelela ne lungenyi ne meji ne uvua mumanye mushindu ne dîba dia kuenza malu. Wakenza malu mimpe bua kupandisha bayende uvua mulembakane ne bena kuende. Abigayila wakalua kufua, kadi muikale mumanyike bu mukaji uvua ne budimu.​—1 Samuele 25:3.

Petelo uvua ne lumu kayi?

Tuyayi mpindieu mu bidimu lukama bia kumpala ne tumonayi bapostolo ba Yezu 12. Kakuyi mpata, Petelo anyi Kefa (uvua kale mulobi wa mu Galela) uvua umue wa ku bavua basue kuakula ne bena malu a tshiputuku. Bidi bimueneka ne: uvua muntu uvua kayi utshina bua kuleja muvuaye udiumvua. Tshilejilu, umue musangu Yezu wakuowesha bayidi bende mâyi ku makasa. Petelo wakenza tshinyi pakavua Yezu usua kumuowesha mâyi ku makasa?

Petelo wakambila Yezu ne: ‘Mukalenge, udi ungowesha meme makasa, anyi?’ Yezu wakamukudimuna ne: ‘Wewe kuena mumanye bundi ngenza katataka, kadi neujingulule kunyima.’ Petelo kuandamuna ne: ‘Nansha, too ne tshiendelele wewe kungoweshi makasa.’ Udi mumone ngandamuinu mushile ne wa mabaja anyi wa tshiputuku udi nende Petelo anyi? Yezu wakenza tshinyi?

Yezu wakamuandamuna ne: ‘Bingikala tshiyi mukuoweshe, kuena nanyi luseke lumue.’ Simona Petelo wakamuambila ne: ‘Mukalenge, kungoweshi anu makasa nkayawu, ungoweshe kabidi bianza ne mutu.’ Mpindieu Petelo se mmupitshishe! Kadi udi anu mumanye ngikadilu wende. Kavua umona mpala utshina, umona dikoshi wakula to.​—Yone 13:6-9.

Badi bavuluka Petelo kabidi bua butekete buende bua mubidi anu bu mutubi bua bantu buonso. Tshilejilu, wakavila Kristo misangu isatu pavua bantu bamuamba ne: uvua umue wa ku bayidi ba Yezu wa mu Nazaleta ukavuabu bafundile lufu. Pakajingululaye tshilema tshiende etshi, Petelo wakadila bikole. Kakatshina bua kuleja kanyinganyinga ne dinyingalala diende to. Tudi tumona ne: Petelo ke uvua pamu’apa mua kuikala muambile bafundi ba Evanjeliyo abu bionso bivua bienzeke. Kulondela bantu malu a nunku kudi kulomba didipuekesha dia bungi be! Udi pebe ne didipuekesha dia nanku anyi?​—Matayo 26:69-75; Mâko 14:66-72; Luka 22:54-62; Yone 18:15-18, 25-27.

Mbingu mikese panyima pa mumane kuvila Kristo, Petelo muule ne nyuma wa Nzambi wakayisha musumba wa bena Yuda dîba dia Pentekoste ne dikima kayi utshina. Bivua bileja ne: Yezu mubishibue ku lufu uvua mumutekele muoyo.​—Bienzedi 2:14-21.

Munga musangu Petelo wakakuatshika mu bukuabu buteyi. Mupostolo Paulo udi wamba ne: kumpala kua bena Kristo bena Yuda kufikabu mu Antiokia, Petelo uvua musombe kakuyi bualu ne bena kuitabuja ba mu bisamba bikuabu. Kadi wakaditapulula nabu ‘bualu wakatshina bakadi batengula’ bavua bafumine ku Yelushalema. Paulo wakaleja patoke muvua Petelo muikale ne mpala ibidi.​—Galatia 2:11-14.

Kadi nansha nanku, nnganyi wa ku bayidi ba Yezu wakala diapa muulu e kuleja mmuenenu wabu dîba divua bavule ba kudibu basue kumulekela? Bivua dîba divua Yezu muakule bua tshintu kampanda tshipiatshipia: tshidi kudia mubidi ne kunua mashi ende kumvuija. Wakamba ne: ‘Binuikala kanuyi nudia mubidi wa Muana wa muntu, binuikala kanuyi nunua mashi ende, kanuena ne muoyo munda muenu.’ Biakatonda bayidi ba Yezu ba bungi, e kuambabu ne: ‘Dîyi edi didi dikole, udi mumanye mua kuditabuja nnganyi?” Tshiakenzeka ntshinyi? ‘Bayidi bende ba bungi bakapingana ku malu a diambedi bualu bua dîyi edi, kabakenda kabidi nende.’​—Yone 6:50-66.

Mu tshikondo tshikole atshi, Yezu wakakudimuka kudi bapostolo 12, kubelaye lukonko lukole elu: ‘Nuenu kabidi, kanuena basue kuya, anyi?’ Petelo e kuandamuna ne: ‘Mukalenge, netuye kudi nganyi? Wewe udi ne mêyi a muoyo wa tshiendelele. Tuakuitabuja, tudi bamanye ne: Wewe udi Wa Tshijila wa Nzambi.’​—Yone 6:67-69.

Petelo wakashiya lumu kayi? Paudi ubala malu avua Petelo muenze, kuena mua kupanga kumona se: bushuwa uvua ne bululame ne wamba bulelela, uvua ne lulamatu ne uvua pabuipi bua kuitaba bilema biende. Nlumu anyi dîna kayi bulengapu diakapetaye!

Mmalu kayi adi bantu bashala bavulukila Yezu?

Yezu wakenza mudimu pa buloba bidimu bisatu ne ndambu tshianana. Kadi bayidi bende bakashala bamuvulukila ku tshinyi? Bu muvuaye mupuangane, kayi mpekatu, uvua katadi wa pa buende, muntu mutalalangane malu anyi? Uvua udileja muvuaye mfumu, bualu uvua Muana wa Nzambi anyi? Uvua wenzeja bayidi bende bua bamulonde anyi? Uvua udiangata ne mushinga wa bungi, bimufikisha ku dipanga too ne mua kuela bilela anyi? Kavua upeta dîba dia kuikala ne bavua kabayi ne makanda, bavua basama peshi bana anyi? Uvua upetula bantu ba bisamba bikuabu ne bantu bakaji bu muvua tshilele tshia bantu balume mu matuku ende au anyi? Malu ende adibu bafunde mu Bible adi atuambila tshinyi?

Yezu uvua munange bantu. Mu mudimu wende uvua wondopa balema ne bavua basama. Uvua uditatshisha bua kuambuluisha bapele. Uvua uditatshisha bua bana. Dimue dituku wakambila mene bayidi bende ne: “Lekelayi bana batekete balue kundi, kanubakandiki to.” Pashishe “kupukilaye bana, kubatenteka bianza, kubajingila diakalenga.” Utuku upeta dîba bua bana, anyi utu ne malu a bungi a kuenza bikupangisha too ne mua kumanya ne: bana badi muaba eu?​—Mâko 10:13-16; Matayo 19:13-15, Mukanda wa Mvidi Mukulu [Katolike, MMM].

Tshikondo tshivua Yezu pa buloba, bamfumu ba bitendelelu bavua bambuishe bena Yuda ne majitu ne Mikenji kuya too ne kua tshianana, kabayi nansha babatuishaku munu bua kubapepejila bujitu to. (Matayo 23:4; Luka 11:46) Mbishilangane ne Yezu be! Wakamba ne: “Vuayi kundi meme, nuenu bonso badi bakenga, bazengele ne bujitu, meme nennukankamije.”​—Matayo 11:28-30, MMM.

Bantu bavua badiumvua bimpe pavuabu bapetangana ne Yezu. Kavua ukanyina bayidi bende bibafikisha ku diumvua buôwa bua kuamba yabu ivua munda. Uvua mene ubela nkonko bua bambe bivua mu mitshima yabu. (Mâko 8:27-29) Nunku mbimpe bakulu bena Kristo badiebeje ne: ‘Ke mutu bena Kristo nanyi bumvua pabu anyi? Bakulu bakuabu batu bangambila bushuwa tshidi mu meji abu, anyi batu belakana bua kungambila?’ Bitu bimpe bitambe patu bakulu bikale bantu badibu mua kukuatshila malu, bantu badi bateleja bakuabu ne badi kabayi ne malu makole! Dibenga kuikala ne nkatshinkatshi didi dipangisha bakuabu bua kuakula bu mudibu badiumvua.

Nansha muvua Yezu Muana wa Nzambi, kakenza mudimu bibi ne bukokeshi buende to. Kadi uvua welangana meji ne bantu. Ke tshiakenzaye pakasua Bafalese kumukuata ne lukonko, bamuebeja ne: ‘Mbimpe kupa Kaisa mulambu, anyi?’ Yezu wakabalomba bua bamuleje dikuta, e kubebejaye ne: ‘Tshindidimbi etshi ne mêyi aa adi mafundapu mbia nganyi?’ Buobu ne: “Mbia Kaisa.” Mpindieu yeye kubambila ne: ‘Nupe Kaisa bintu bia Kaisa, [kadi] nupe Nzambi bintu bia Nzambi.’ (Matayo 22:15-21) Bivua bikengela kubeleshisha meji tshianana.

Yezu uvuaku imue misangu wela bilele anyi? Bamue bantu batu bamona Yezu bu muntu uvua mumanye mua kusekesha bantu pakambaye ne: mbitekete bua kamelo kubuela mu disoso dia kashingi kupita mudi mubanji mua kubuela mu Bukalenge bua Nzambi. (Matayo 19:23, 24) Kuamba mudi kamelo kakeba bua kubuela mu disoso dia kashingi nkunekesha malu. Dikuabu dinekesha mpakambaye bua kumona kasosa mu dîsu dia mukuetu kadi kupanga kumona mutshi munene mu dîsu dietu. (Luka 6:41, 42) Eyowa, Yezu kavua mukoleshi wa malu to. Uvua ne musangelu ne bulunda. Kuela bilele kudi kuambuluisha bena Kristo lelu bua kutekesha malu padibu mu bikondo bikole.

Yezu udi umvuila bantu bakaji

Bantu bakaji bavua bumvua munyi pavuabu bamona Yezu? Yezu uvua ne bantu bakaji ba bungi bavua bamulonda, katuyi tupua muoyo mamuende Mariya. (Luka 8:1-3; 23:55, 56; 24:9, 10) Bua kumona muvua bantu bakaji bumvua pavuabu bamona Yezu, umue musangu munga muntu mukaji uvua mumanyike bu ‘mukaji mubi’ wakamuowesha makasa ne binsoji ne kualaba mafuta anunka manananshi. (Luka 7:37, 38) Mukuabu muntu mukaji uvua usama disama dia mashi munkatshi mua bidimu bivule, wakadibueja munkatshi mua bantu bua kulenga tshilamba tshia Yezu bua disama diende kujikadi. Yezu wakatumbisha ditabuja divua nadi muntu mukaji eu. (Matayo 9:20-22) Eyowa, bantu bakaji basemena kudi Yezu kabayi batshina.

Mukuabu musangu, Yezu wakakula ne muntu mukaji muena Samalea ku tshina tshia mâyi. Muntu mukaji au wakakema e kuambaye ne: ‘Wewe Muena Yuda udi undombela meme Muena Samalea mâyi a kunua tshinyi?’ Bidi bimueneka patoke se: bena Yuda kabavua bumvuangana ne bena Samalea to. Yezu wakamuambila malu malenga avua atangila ‘mushimi wa mâyi [adi afila] muoyo wa tshiendelele.’ Kavua tshilumbu ne bantu bakaji nansha. Kavua umona bu didipuekesha milongo to.​—Yone 4:7-15.

Badi bavulukila Yezu ku ngikadilu yende mimpe mivule, katuyi tupua muoyo didifila diende dikole bua bakuabu. Yeye ke udi muleje dinanga didi nadi Nzambi bu mudibi. Yezu mmuteke tshilejilu bua bonso badi basue kumulonda. Utu ulonda tshilejilu tshia Yezu bimpe anu mudibi bikengela anyi?​—1 Kolinto 13:4-8; 1 Petelo 2:21.

Batu bavuluka bena Kristo ba lelu ku tshinyi?

Mu matuku etu aa, bena Kristo ba lulamatu ba bungi mbafue, bamue bafue bakulakaje, bakuabu batshidi bana. Kadi mbashiye lumu luimpe. Badi bavuluka bamue anu bu Crystal (mufue ne bidimu bitue ku 90) bua dinanga ne dimanya kusomba ne bantu. Badi bavulukila bakuabu anu bu Dirk (wakafua ne bidimu 40 ne bia mu njila) bua disanka ne diambuluisha bantu.

Kudi kabidi tshilejilu tshia José wa mu ditunga dia Espagne. Mu bidimu bia 1960 (tshikondo tshivuabu bakandike midimu ya Bantemu mu ditunga) José uvua ne mukaji ne bana ba bakaji basatu ba bidimu bipuekele. Uvua ne mudimu muimpe mu tshimenga tshia Barcelone. Kadi mu tshine tshikondo atshi, bavua dijinga ne bakulu bapiluke mu tshitupa tshia kuinshi kua ditunga. José wakalekela mudimu wende muimpe, kuyaye mu Málaga ne dîku diende. Bu muvua midimu mikole mu Málaga, bavua batata bikole.

Kadi nansha nanku, José wakamanyika bua lulamatu ne tshilejilu tshiende tshimpe mu buambi, bua dikolesha diabu dimpe dia bana ne mukajende, Carmela. Pavuabu bakeba muntu wa kulongolola mpungilu mu provense, José uvua witaba bua kuenza mudimu eu. Kadi pakavuaye ne bidimu 50 ne bia pa mutu, disama dikole diakamukuata, José e kufua. José wakashiya tshilejilu tshimpe, tshia muntu wa kueyemena, mukulu muenji wa mudimu mukole ne mulume ne tatu wa dinanga.

Wewe pebe nebakuvulukile ku tshinyi? Bu wewe mua kuikala mufue makelela, bantu bavua mua kuamba tshinyi pa tshilumbu tshiebe dituku dia lelu edi? Lukonko elu ludi lutusaka ku diakaja ngenzelu wetu wa malu.

Tudi mua kuenza tshinyi bua kuikala ne lumu luimpe? Tudi mua kukolesha anu kukolesha mamuma a nyuma bu mudi: dinanga, muoyo-mule, bulenga, lutulu ne didikanda. (Galatia 5:22, 23) Eyowa, bua kuamba bimpe: ‘Dîna dimpe didi dipita manyi a mushinga mukole buakane, dituku dia lufu ndipita dia kuledibua bulengele.’​—Muambi 7:1; Matayo 7:12.

[Tshimfuanyi mu dibeji 5]

Badi bavuluka Abigayila bua budimu buende

[Tshimfuanyi mu dibeji 7]

Badi bavuluka Petelo bu muenji wa malu ne mabaji ta tshiputuku kadi kabidi bu muena bululame

[Tshimfuanyi mu dibeji 8]

Yezu uvua ne dîba dia kusomba ne bana