Malu adibu baledile mu Mabeji a tshisangilu tshia Nsombelu ne mudimu wetu
LUMINGU LUA DIA 13-19/4
BIUMA BIA MU DÎYI DIA NZAMBI | GENESE 31
“Yakoba udi udia tshipungidi tshia ditalala ne Labana”
it-1-F 943 §5
Galede
Yakoba ne Labana bakadia tshipungidi bua kujikija bilumbu bivua pankatshi pabu mu ditalala. Ke bualu kayi Yakoba wakimanyika dibue bu dikunji, kuambilaye “bana babu” bua bakunguije mushiki wa mabue muenze bu mêsa bua bobu kudilapu biakudia bia tshipungidi atshi. Pashishe, Labana wakinyika muaba au dîna dia mu tshiena Alama (tshiena Suliya) dia “Yegâ-sahaduta,” kadi Yakoba yeye wakawubikila ne: “Galede,” dîna dia mu tshiena Ebelu divua dipetangana ne divua Labana muinyike. Labana wakamba ne: “Mushiki wa mabue eu [gal, mu tshiena Eb.] wikale tshijadiki [edh, mu tshiena Eb.] pankatshi panyi nebe lelu.” (Gen 31:44-48) Mushiki wa mabue (ne dibue divua dimanyika bu dikunji adi) biakalua bujadiki kudi bantu bonso bavua bapitshila muaba au. Anu mudi mvese wa 49 uleja, “Tshibumba tshia nsentedi [mitspah, mu tshiena Eb.],” tshivua tshileja ne: Yakoba ne Labana bavua bumvuangane bua kulama ditalala pankatshi pabu ne pa mêku abu. (Gen 31:50-53) Mu bikondo biakalonda, bantu bakavua anu bateka mabue nanku bua ikale bimanyinu.—Yos 4:4-7; 24:25-27.
it-2-F 1089 §11
Tshibumba tshia nsentedi
Yakoba wakimanyika mushiki wa mabue, kuwinyikaye ne: “Galede” (udi umvuija “Mushiki wa bujadiki”) kabidi ne: “Tshibumba tshia nsentedi.” Labana wakamba ne: “Yehowa atungunuke ne kutangila pankatshi panyi nebe patudi katuyi tumonangana.” (Gen 31:45-49) Mushiki wa mabue au uvua ne bua kuikala tshimanyinu tshia ne: Yehowa uvua umona bikala Yakoba ne Labana banemeka tshipungidi tshiabu tshia ditalala.
Dikeba bubanji bua mu Dîyi dia Nzambi
it-2-F 1062 §4
Telafima
Bintu bia kale bidibu bapete mu Mezopotamia ne mu misoko ya kumpenga kuende bidi bileja ne: pavua muntu ne mpingu ya telafima uvua ne bukenji bua kupiana bubanji bua dîku. Bilondeshile malu kampanda mafunda pa mabue avuabu bapete mu tshimenga tshia Nuzi, muku wa muntu yeye ne tupingu tua dîku, uvua upeta bukenji bua kuya ku tubadi bua kulomba bumpianyi bua tatuende muenu uvua mufue. (Ancient Near Eastern Texts, mufunda kudi J. Pritchard, 1974, dib. 219, 220, ne dim. 51) Pamuapa Lakele uvua ne bualu abu mu lungenyi, ke kuelaye meji ne: bu muvua tatuende uvua mushime bayende Yakoba, uvua ne bua kuangata tupingu tuende tua telafima. (Tangila Gen 31:14-16.) Mushinga wa telafima mu tshilumbu tshia bukenji bua kupiana bintu udi umuenekela kabidi ku ne: Labana uvua muenze muende muonso anu bua kuyipetulula, kubikilaye too ne bana babu bua balondakaje nende Yakoba ukavua muye ntanta wa matuku 7 majima. (Gen 31:19-30) Mu bulelela, Yakoba kavua mumanye tshivua Lakele muenze atshi nansha kakese (Gen 31:32), kabidi kakuena muaba nansha umue udi Bible uleja ne: Yakoba uvua ujinga kuangata telafima ayi bua kuangataye bumpianyi bua bana ba Labana to. Yakoba kavua dijinga ne mpingu to. Ndekelu wa bionso, Yakoba uvua mua kuikala mumbushe telafima ayi dîba divuaye mujiike nzambi yonso ya ku babende ivua bena mu dîku diende bamupeshe muinshi mua mutshi munene pabuipi ne Shekeme.—Gen 35:1-4.
Yehowa udi muaba wetu wa kushikamina
8 Pakafika Yakoba mu Halana, mansebende Labana wakamuakidila bimpe ne kumupeshaye Lea ne Lakele bu bakaji bende. Kadi pakapita matuku, Labana wakenzeja Yakoba mudimu bikole, kukudimunaye difutu diende misangu dikumi. (Gen. 31:41, 42) Kadi Yakoba wakatantamena malu onso aa mujadike ne: Yehowa uvua anu ne bua kutungunuka ne kumutabalela; ke tshiakenzeka. Bushuwa, pakambila Nzambi Yakoba bua kupingana ku Kanâna, Yakoba uvua ne ‘bisumbu bia bimuna, ne bena mudimu ba bakaji ne bena mudimu ba balume, ne tumelo ne tubalu.’ (Gen. 30:43) Yakoba wakasambila bua dianyisha dikole divuaye nadi wamba ne: ‘Tshiena ne buimpe bua kudiangatshila tshitupa tshia luse ne bulelela biwakaleja muntu webe; ngakasabuka musulu eu wa Yadene anu ne dikombo, katataka ngakulua bisumbu bibidi bia bintu.’—Gen. 32:10.
LUMINGU LUA DIA 20-26/4
BIUMA BIA MU DÎYI DIA NZAMBI | GENESE 32-33
“Udi uluangana pebe bua kupeta dibenesha anyi?””
Udiku ukeba Yehowa ne muoyo mujima anyi?
Mu Bible mudi bilejilu bia bungi bia bantu bavua baditatshisha bikole bua kukeba Yehowa. Umue wa ku bantu abu uvua Yakoba; wakaluangana ne bukole buende buonso ne muanjelu wa Nzambi uvua muvuale mubidi wa buntu too ne patshiatshia. Ke bualu kayi bakamupesha dîna dia Isalele (Muntu udi uluangana ne Nzambi) bualu ‘wakaluangana,’ ‘wakasuminyina,’ ‘wakadienzeja,’ ‘kunanukilaye’ ne Nzambi. Muanjelu wakamubenesha bua dinanukila diende.—Genese 32:24-30, dimanyisha.
it-1-F 356 §4
Ditebuka
Ditebuka dia Yakoba. Pavua Yakoba ne bidimu bitue ku 97, wakaluangana butuku bujima ne muanjelu wa Nzambi uvua muvuale mubidi wa buntu. Wakakokesha bua kukuata muanjelu au too ne pakamubeneshaye. Pavuabu baluangana apu, muanjelu wakamulenga pa dinungu dia tshikundukundu, kupawukatshi. Biakenza bua Yakoba atuadije kutebuka. (Gen 32:24-32; Hos 12:2-4.) Bualu abu buvua buvuluija Yakoba ne: nansha muvua muanjelu au mumuambile ne: uvua ‘muluangane ne Nzambi [ne muanjelu wa Nzambi] ne bantu kabidi mubatshimune,’ mu bulelela kavua mutshimune muanjelu wa bukole wa Nzambi nansha. Nzambi nkayende ke uvua muanyishile Yakoba bua kuluangana ne muanjelu au bua kuleja ne: uvua ne dianyisha dia bungi bua dibenesha dia kudi Yehowa, ne uvua musue kudipeta.
it-1-F 1212 §3
Isalele
1. Ndîna divua Nzambi muinyike Yakoba pavuaye ne bidimu bitue ku 97. Uvua mumuinyikadi butuku buvuaye musabuke kasulu ka tshilonda nkoka ka Yaboka uya bua kusambakena ne muanabu Esau, pakaluanganaye ne muanjelu. Tshiakenza bua bashintulule dîna dia Yakoba dilue Isalele bu tshimanyinu tshia dibenesha dia Nzambi, mbualu Yakoba uvua munanukile mu diluangana ne muanjelu au. Bua kuvuluka malu au, Yakoba wakinyika muaba au ne: Peniele anyi Penuele. (Gen 32:22-31; tangila YAKOBA No. 1.) Panyima pa matuku, Nzambi wakajadikila Yakoba dishintuluka dia dîna diende adi ku Betele; kubangila anu pine apu, bantu bakatuadija kubikila Yakoba ne: Isalele too ne pakafuaye. (Gen 35:10, 15; 50:2; 1Ku 1:34) Kadi mu misangu mipite pa 2500 udibu batela dîna Isalele mu Bible, ya bungi ya kudiyi idi yakula bua ndelanganyi ya Yakoba.—Eks 5:1, 2.
Dikeba bubanji bua mu Dîyi dia Nzambi
Bienzedi bimpe bidi bituambuluisha bua kusomba bimpe ne bantu
10 Mêyi mimpe ne kuyukila bimpe bidi bituambuluisha bua kusomba ne bantu mu ditalala. Kadi kudienzeja bua kulengeja malanda etu kudi kulengeja mushindu utudi tuyukila nabu. Kukeba mushindu wa kuenzela bakuabu malu mimpe bu mudi kubambuluisha, kubapesha tshintu kampanda anyi kubabikila kuebe kudi mua kunuambuluisha bua kuyukila bimpe. Kudi mua kuikala kabidi anu bu ‘kutentakaja makala a kapia’ pa mutu wa muntu ne kumufikisha ku dileja ngikadilu mimpe anyi ku diakula mudilekelele.—Lomo 12:20, 21.
11 Yakoba uvua mumanye bualu ebu bimpe. Dipasa diende (muanabu) Esau uvua mumufikile munda bikole ne Yakoba wakanyema bualu Esau uvua ukeba kumushipa. Panyima pa bidimu bia bungi, Yakoba wakapingana. Esau kumata mu njila ne bantu 400 bua kusambakena nende. Yakoba wakalomba Yehowa bua amuambuluishe. Pashishe kudianjila kutumaye bantu ne nyama mipite bungi bua kuyipesha Esau. Bintu bivuaye mumutumine abi biakambuluisha bikole, bualu pakapetanganabu, Esau katshivua kabidi mumufikile munda to, wakatuka lubilu, kuakidilaye Yakoba.—Gen. 27:41-44; 32:6, 11, 13-15; 33:4, 10.
it-1-F 641 §2
Nzambi, Nzambi wa Isalele
Yehowa wakinyika Yakoba ne: Isalele bu muvuaye muluangane ne muanjelu ku Peniele; pashishe, yeye mumane kupetangana ne muanabu Esau mu ditalala, wakasombela ku Sukota, kuluaye kusombela kabidi ku Shekeme. Wakasumba tshitupa tshia buloba kuntu aku kudi bana ba Hamô, yeye kuashilapu ntenta wende. (Gen 32:24-30; 33:1-4, 17-19) Pashishe “Wakasaku tshioshelu ne kutshibikilaye ne: Nzambi, Nzambi wa Isalele.” anyi “Nzambi, nNzambi wa Isalele.” (Gen 33:20) Pakinyikaye tshioshelu atshi dîna dipiadipia divuabu bamupeshe, Yakoba uvua uleja ne: uvua muitabe dîna adi ne mudianyishe, uleja kabidi ne: uvua ne dianyisha bua muvua Nzambi mumufikishe bimpe mu Buloba Bulaya. Tshiambilu etshi katshiena muaba mukuabu nansha umue mu Bible to.
LUMINGU LUA DIA 27/4–3/5
BIUMA BIA MU DÎYI DIA NZAMBI | GENESE 34-35
“Bipeta bibi menemene bia malunda mabi”
Shekeme: Tshimenga Mu Tshibanda
Mmunyi muvua nsongalume ya mu tshimenga atshi mua kumona nsonga utshivua kamama au pavuaye uya pa tshibidilu mu tshimenga tshiabu, pamuapa kayi ne muntu uvua umushindikijamu? Muana wa balume wa munene kampanda wa mu buloba abu ‘wakamumona, kumukuataye, kulalaye nende, kumuangataye ku bukole.’ Bua tshinyi bulunda buvua Dina mudie ne bena Kanâna bavua bena tshiendenda abu buvua ne njiwu? Mbualu uvua musue kusomba ne nsongakaji ya mulongo wende anyi? Uvua ne mutu mukole ne mudikadile bu bamue ba ku bana babu ba balume anyi? Bala muyuki udi mu Genese, utete kumvua kanyinganyinga ne bundu bivua Yakoba ne Lea mua kuikala bumvue bua malu mabi avua mafikile muanabu wa bakaji bua ditantshila diende dia Shekeme.—Genese 34:1-31; 49:5-7; tangila kabidi Tshibumba tshia Nsentedi tshia 15/6/1985, dibeji 31 (Mfual.).
“Nyema Masandi!”
14 Shekeme wakenza bualu buvuaye umona yeye ne: mbuimpe ne mbudi nsongalume yonso eu mua kuenza. Bu muvuaye munange Dina bikole, “wakamukuata . . . kumuangataye ku bukole.” (Bala Genese 34:1-4.) Bualu bubi ebu buakafikisha ku mulongolongo wa malu avua makebele Dina ne dîku diabu dijima malu mabi.—Genese 34:7, 25-31; Galatiya 6:7, 8.
Padibu bakuenzela bibi
Misangu ya bungi bantu batu bakeba bua kudisombuela bua kutuyisha kanyinganyinga ka bualu budibu babenzele kudi muntu mukuabu. Tshilejilu, Bible udi utulondela ne: pavua bana ba Yakoba nkambua wa bena Ebelu bamanye ne: Shekeme muena Kanâna uvua mukuate muanabu wa bakaji Dina ne mulale nende, “bakumvua bibi ne bavua ne tshiji tshikole.” (Genese 34:1-7) Bua kudisombuela, bana babidi ba Yakoba (Shimeona ne Lewi) bakela tshipangu bua kushipa Shekeme ne ba mu nzubu muabu. Bakenza mayele, kubuelabu mu Kanâna, kushipabu bantu balume bonso, too ne Shekeme.—Genese 34:13-27.
Bashipianganyi abu bavuaku bajikije tshilumbu anyi? Pakamanya Yakoba malu avua bana bende benze, wakabatandisha wamba ne: “Nudi bankebele lutatu lukole panudi bamvuije tshintu tshidi tshinunka bibi kudi bena buloba ebu, . . . bushuwa nebadisange pamue bua kunduisha, nunku nembutuke meme ne ba mu nzubu muanyi.” (Genese 34:30) Bushuwa, pamutu pa didisombuela diabu kujikija tshilumbu, diakakebesha makuabu malu; Yakoba ne bena mu dîku diende bavua ne bua kuikala badimuke bualu bena mutumba babu bavua ne tshiji bavua mua kulua kubabunda. Bua kuepula Yakoba ku mvita ivuabu mua kulua kumuela, Nzambi wakamuambila bua umbuke ne bena mu dîku diende muaba au, aye ku Betele.—Genese 35:1, 5.
Dikeba bubanji bua mu Dîyi dia Nzambi
it-1-F 603
Debola
1. Ndeji wa Lebeka. Pakumbuka Lebeka kua tatuende Betuele uya mutangile ku Palestine bua kusedibua kudi Izaka, Debola wakaya nende. (Gen 24:59) Yeye mumane kuenza mudimu bidimu bia bungi mu nzubu mua Izaka, wakalua kabidi muena mudimu mu nzubu mua Yakoba, pamuapa pakavua Lebeka mufue. Bidi bimueneka ne: Debola wakafua panyima pa bidimu bitue ku 125 bia dibaka dia Lebeka ne Izaka, kumujikabu muishi mua mutshi munene ku Betele. Dîna diakinyikabu mutshi au (Alono-bakuta, didi diumvuija “Lusanga lua kudidila”) didi dileja muvua Yakoba ne bena mu dîku diende bamunange bikole.—Gen 35:8.
Nkonko ya babadi
Mu Isalele wa kale, mulongo wa bankambua ba Masiya uvuaku ulonda bukenji bua buanabute anyi?
Kudi misangu ituvua bambe nanku. Bivua bimueneka ne: lungenyi alu luvua lupetangana ne tshidi Ebelu 12:16 wamba. Mvese au udi wamba ne: Esau kavua “wanyisha bintu bia tshijila” to, ne “uvua mulekele [Yakoba] bukenji buende bua buanabute, mubushintakaje ku tshiakudia tshimue.” Bivua biumvuika bu ne: pavua Yakoba muangate “bukenji . . . bua buanabute,” biakenza bua alue pende nkambua wa Masiya.—Mat. 1:2, 16; Luka 3:23, 34.
Kadi dikonkonona kabidi dia miyuki ya mu Bible didi dileja ne: bua muntu kulua nkambua wa Masiya, kabivua bikengela ikale anu muanabute to. Tukonkononayi bimue bijadiki:
Mu bana ba Yakoba (Isalele), muanende muanabute wa kudi Lea uvua Lubena. Pashishe muana wa Yakoba wa kumpala wa kudi Lakele mukaji uvuaye mutambe kunanga uvua Jozefe. Pavua Lubena muenze bualu kampanda bubi, bukenji bua buanabute buakaya kudi Jozefe. (Gen. 29:31-35; 30:22-25; 35:22-26; 49:22-26; 1 Kul. 5:1, 2) Nansha nanku, mulongo wa bankambua ba Masiya kawuvua mupitshile mu Lubena nansha mu Jozefe to. Kadi uvua mupitshile mu Yuda muana muinayi wa Yakoba wa kudi Lea.—Gen. 49:10.